Werken aan Europa's toekomst
brieven uan leze
£eidóe@outti/nt
HONGARIJE EN VATICAAN HERSTELLEN BANDEN
kerk
wereld
Onafhankelijk
„Nieuwe
catechismus
vergroot verwarring
in RK Kerk"
Voorstel kerkorde
voor Samen op Weg
roept verzet op
De lange weg van Gorbatf
Na het driedaagse plenum deze week van het centc
mité van de communistische partij van de Sovjetunirl
ding wel heel duidelijk geworden: de rol van Michi1
batsjov als gids op het hervormingspad is praktisc^
twist. De verleiding is zelfs groot om in dit verband <L
de term 'Grote Roerganger' te gebruiken. Voor een(j
rijk gedeelte op eigen kracht heeft Gorbatsjov, ondi
zware kritiek van de conservatieve vleugel, in zijn
een historische koersverandering aangebracht, die ir
lijk weinig meer van het marxisme-leninisme heel zT
De tot voor kort almachtige communistische partij hdj
slotte zelf de weg vrijgemaakt voor een meerpartijeJ
De enige macht die Gorbatsjov nu nog ten val zou
brengen ligt niet meer binnen de conservatieve vlei^
de partij, maar binnen het volk van de Sovjetunie.
een meesterzet heeft uitgevoerd betekent nog niet dj
batsjov ook opeens de lieveling van de massa is ge^
De partij staat nog mijlenver af van de gewone bur^
zal nog heel wat moeite kosten om het volk te doen t
dat het voortaan met minder argwaan het optreden
partij kan
Ceidöe 0ou/ta/ni
GEESTELIIK LEVEN/OPINIE
ZATERDAG 10 FEBRUARI 1990 PAC
BUDAPEST Hongarije en het Vaticaan hebben gisteren na
een onderbreking van 45 jaar hun diplomatieke banden her
steld. Hongarije is na Polen het tweede Oosteuropese land dat
het contact met de pauselijke staat hersteld. Het verdrag is gis
terochtend in Budapest ondertekend door de Hongaarse pre
mier Miklós Nemeth en kardinaal Casaroli.
De diplomatieke banden tussen Hongarije en het Vaticaan
werden na de Tweede Wereldoorlog verbroken. De stalinist
Matyas Rakosi, die eind jaren '40 de macht greep, confisceerde
alle kerkelijke bezittingen. Ook verbood Rakosi religieuze or
den en christelijke scholen.
Hongarije, waar 70 procent van de bevolking katholiek is, stel
de de laatste jaren zijn beleid stapsgewijs bij. Vorige maand cul
mineerde dit in een nieuwe wetgeving waarbij vrijheid van ge
weten en religie wordt gegarandeerd. Na ruim veertig jaar
werden alle maatregelen van Rakosi teruggedraaid.
Het symbool van de kerkelijke onderdrukking in Hongarije na
1949, kardinaal Jozsef Mindszenty, is donderdag in Boedapest
gerehabiliteerd.
Niet gebrek maar
overvloed verwekt
gierigheid.
door Marinus van der Berg
Er doet weer eens een nieuw
woord de ronde: pastor-onaf
hankelijk. Ik ving het woord op
op een studiedag in het mid
den des lands. Ik had het in
deze streken nog niet ge
hoord. De pastor is te lang te
veel de centrale persoon ge
weest in een geloofsgemeen
schap. Alles draaide om hem
en hij deed ook alles wat ge
vraagd werd. Nu is er een
nieuw besef gegroeid. Dat be
sef wordt vaak genoemd: 'sa
men-op-weg' of 'samen-kerk-
zijn.' Ik spreek liever over 'sa-
men-op-weg' omdat 'kerk'
een woord is dat zoveel ver
warring kan oproepen. Sa
men-op-weg is het besef van
elkaar nodig hebben, elkaar
bemoedigen, elkaar vasthou
den, elkaar steunen. We leven
in een tijd waarin vaak gezegd
wordt: 'je moet het zelf doen.'
Dat is ook waar, maar zelf
doen is nog niet hetzelfde als
'alleen' doen. Je zelf doen kan
krachtiger worden als je iets
samen doet. Samen be
spreekt, samen overlegt, sa
men deelt. Je wordt meer
mens door elkaar als je voor
elkaar openstaat. Je kunt ook
minder mens worden als je el
kaar^ steeds beconcurreert.
Als er geen ademruimte is
voor elke persoon. In deze tijd
wordt ook sterker gevoeld dat
elke mens een unieke persoon
is. Het persoonlijke, de eigen
individualiteit vraagt meer
aandacht. Dit kan een verrij
king zijn van 'samen-op-weg'
zijn. Als je gaat zien dat er in
elke mens zoveel wijsheid, zo
veel verlangen naar goeds kan
zitten, dan ontroert je dat.
Gaat het nu ook goed met dit
nieuwe besef? Ik hoorde op
die studiedag ook deze uit
spraak: 'de pastores geven zo
weinig vrijheid.' een klacht van
parochianen die zich inzetten
in de parochie. Het is dus nog
wennen kennelijk. Over en
weer. Het is niet gemakkelijk
soms om zelfstandiger te wor
den, maar ook niet om los te
laten. Dat geeft over en weer
spanning. Dagelijks speelt dit
zich overal af. Zo een span
ning kan een creatieve span
ning worden. Er kan iets
nieuws uit geboren worden. Er
wordt iets nieuws uit geboren
als je zelfvertrouwen en het
vertrouwen in anderen groeit.
Als je ziet dat jij en de ander
meer kunnen dan je dacht.
Teveel mensen leven met het
idee: 'ik kan dat toch niet.'
Velen kunnen meer dan ze
denken.
Moeten we nu 'pastor-onaf
hankelijk worden?' Juist niet.
We moeten pastor met en
voor elkaar worden. Maar
misschien moet ik ook dit an
ders zeggen. We kunnen meer
eikaars reisgenoten worden.
Ook het woord pastor is ver
warrend geworden. De een
denkt aan bevoogdend, aan
gezag van bovenaf. De ander
denkt aan schuld. Het woord
pastor roept in steeds meer
kringen een verlegen glimlach
op. Er zijn nieuwe woorden
nodig die verbinden, die war
me gevoelens oproepen. Stelt
U zich voor dat we elkaar zou
den gaan aanspreken als reis
genoten. Medereizigers. On
derweg gaan en zijn is span
nend. leder heeft iets mee ge
nomen voor de reis. Allereerst
zichzelf, maar ook herinnerin
gen, ervaringen, inzicht, door
zettingsvermogen. Onderweg
kan de zorg om elkaar groei
en. Je kijkt of iedereen meek
omt. Je gaat soms in de kring
zitten om te praten, uit te rus
ten, stil te zijn, verhalen te
vertellen, brood en wijn met
elkaar te delen. Als je deelt,
blijkt er altijd weer heel wat te
zijn. Moeten er dan geen 'ge-
wijden' zijn? Soms vragen rei
zigers enkelen voor bijzondere
taken te zorgen. De 'gewij-
den', vrouwen of mannen,
hebben zich op sommige ta
ken soms extra voorbereid.
Hun toewijding wordt tot een
zegen, tot een wijding van alle
mensen, als iedereen elkaar
tot zegen is, als iedereen el
kaar ook toegewijd is. We zijn
momenteel bezig ons te be
vrijden van onafhankelijkheid
die benauwt. We zijn op weg
naar een wederzijdse afhanke
lijkheid die hoop en moed
geeft.
HAARLEM Een Euro
pees ontmoetingscentrum
opzetten voor mensen uit
oost en west waar zij kun
nen leren de tegenstellin
gen tussen het kapitalisti
sche westen en het com
munistische oosten te le
ren overwinnen. Welke
plaats zou zich daarvoor
beter lenen dan het land
goed in Kreisau van de
terechtgestelde Duitse
verzetsheld, graaf Hel-
muth James von Moltke?
Dat meent een groep van
Duitsers, Nederlanders,
Polen en Amerikanen die
zich laten inspireren door
het werk van de joods-
protestantse filosoof
Eugen Rosenstock-Hues
sy. Met de realisering van
het plan zal naar alle
waarschijnlijkheid nog
deze zomer worden be
gonnen.
Als model voor zo'n leefge
meenschap is gekozen het be
staande Rosenstock-Huessy-
huis in Haarlem. Wim en
Lien Leenman maken samen
met nog drie andere echtpa
ren al zo'n achtien jaar deel
uit van deze gemeenschap in
het centrum van Haarlem die
een toevluchtsoord is gewor
den voor politieke vluchtelin
gen en andere mensen die om
welke reden dan ook sociaal
uit de boot zijn gevallen.
Leenman was voordat hij het
Rosenstock-Huessyhuis hielp
opzetten, een tijdlang indus
triepredikant. Hij studeerde
enige jaren in Duitsland en
raakte geboeid door het werk
van de joodse, tot het chris
tendom bekeerde rechtsfilo
soof Eugen Rosenstock-Hues-
sy. Het echtpaar leerde hem
vervolgens ook persoonlijk
kennen.
Rosenstock-Huessy die in
1973 in de Verenigde Staten
overleed, was in de jaren
twintig ook een van de be
langrijkste leermeesters van
graaf Helmuth James von
Moltke.
Ontredderd
Samen met Rosenstock-Hu-
sessy zette de jonge Von Molt
ke in het na de eerste wereld
oorlog zwaar ontredderde Si-
lezie de Löwenberger Arbeits-
gemeinschaft op. In de filoso
fie van Rosenstock-Huessy
moesten mensen van verschil
lende overtuiging en kwaliteit
samen studeren en werken
om hun land verder op weg te
helpen. Von Moltke en Ro-
senstock brachten in een
uniek project boeren, studen-
Wim en Lien Leenman in de binnenhof van het Rosenstock-Huessyhuis in Haarlem
ten en industriearbeiders bij
elkaar om de noden van de
streek met elkaar te lijf te
gaan. Door samen te werken
en te leren zouden zij hun ei
gen landstreek het beste kun
nen dienen. Het vermijden
van nieuwe catastrofes na de
eerste wereldoorlog en de op
bouw van een menselijke sa
menleving, die. christelijk ge
ïnspireerd was, kon alleen
maar plaats hebben door loya
le samenwerking tussen men
sen die op verschillende wijze
dachten en in het leven ston
den.
Met dezelfde doelstelling zette
Von Moltke op het eind van
de jaren dertig de Kreisauer
Kreis op. Dit was een zeer ge
varieerde groep van intellec
tuelen die op een reeks gehei
me bijeenkomsten op het
landgroep Kreisau een blauw
druk ontwierpen voor de
Duitse samenleving na de val
van Hitier.
De Kreisau-groep werd nog
voor het eind van de oorlog
ontdekt en uit de wegge
ruimd. Von Moltke die zelf
als volkenrechtjurist van het
Duitse ministerie van buiten
landse zaken zoveel mogelijk
probeerde de Duitse Wehr-
macht in de uitvoering van
haar besluiten de voet dwars
te zetten en daardoor duizen
den niet-Duitsers het leven
redde, werd in januari 1945
geëxecuteerd. In een laatste
brief aan zijn vrouw Freya
voor zijn executie schreef Von
Moltke dat de openbare aan
klager Freisler die zijn te-
rechstelling had bevolen te
recht concludeerde dat zijn
christelijke overtuiging onmo
gelijk te verzoenen was met
werken voor de nationaal-so-
cialistische staat. „Wij eisen
de hele mens voor ons op",
had Freisler gezegd en vanuit
zijn christelijke overtuiging
kon Von Moltke hetzelfde
Debat
Toen in 1988 de honderste ge
boortedag van Rosenstock-
Huessy in de VS werd gevierd
troffen Duitsers, Amerikanen
en Nederlanders elkaar.
Wim Leenman: „Bij die gele
genheid is voor het eerst de
gedachte geopperd om Krei
sau (dat na de oorlog in Polen
kwam te liggen) tot een ont-
moetings- en gedenkplaats te
maken. Daar waren ook men
sen uit de DDR bij en deze
brachten die ideeën over naar
Oost-Berlijn toen zij daar in
aanwezigheid van een aantal
Polen Rosenstock-Huessy her
dachten. De meeste Polen
wisten eigen nauwelijk wat
zich in Kreisau had afge
speeld. Bovendien, als ze er al
van afwisten hadden ze toch
niet zo'n hoge dunk van de
Kreisau-groep omdat de leden
er van alleen maar debatteer
den".
Bij de Poolse club van katho
lieke intellectuelen KIK in
Wroclaw (het vroegere Bres-
lau) was er wel kennis over
de geschiedenis van het nabij
gelegen Kreisau, nu Krzyzo-
wa geheten, en bestonden er
vage plannen om met deze
verzetsbeweging iets te doen,
maar de zaak kwam pas echt
op gang begin vorig jaar door
toedoen van de jezuïetenpater
Zack uit Krakau die weer
contacten had met de Aktion
Sühnezeichen, een Duitse
protestantse beweging die
probeerde iets terug te doen
voor de slachtoffers van het
nazibewind. Ook Freya von
Moltke werd over de plannen
ingelicht. Leenman: „De Po
len voelden wel voor een ont
moetingscentrum op voor-
waarde dat het niet alleen een
Duits-Poolse aangelegenheid
zou zijn. Wij van het Rosen-
stock-Huessy-huis hebben
toen aangeboden hen daarbij
te helpen".
Begin december bezocht Kohl
Polen en deed hij ook Krzyzo-
wa aan. Er had opnieuw een
ontmoeting van Polen en
Duitsers plaats en daar deed
Kohl de toezegging dat het
slot en de bijgebouwen van
foto: dijkstra
het landgoed Kreisau geres
taureerd zouden worden.
Er is inmiddels een Beirat,
een raad van toezicht gefor
meerd bestaande uit Polen,
Duitsers een Amerikaan en
de Nederlanders Wim Leen
man en de historicus Van
Roon die enige boeken heeft
gepubliceerd over het Duitse
verzet. De raad is nu druk
doende fondsen te werven
voor het weer in gebruik ne
men van het slot Kreisau.
Leenman: „Het is de bedoe
ling dat een vijftien tot twin
tigtal mensen daar voor lan
gere tijd gaan wonen. Zij zul
len de continuïteit moeten
waarborgen. Het moet gaan
om mensen die onderling van
elkaar willen leren. Ze zullen
als vrijwilligers daar ook een
bijdrage moeten leveren aan
het milieu. Er zal een dyna-
misch-biologische tuin wor
den opgezet. De milieuvervui
ling is daar nu ronduit ver
schrikkelijk. Daarnaast zullen
er internationale ontmoetin
gen worden georganiseerd,
want de gemeenschap van
Kreisau is geen doel op zich
zelf. Het moet een uitstraling
naar buiten hebben".
PAUL VAN VELTHOVEN
Inlichtingen: Rosenstock-
Huessyhuis Haarlem, tel. 023 -
356.344.
WASHINGTON Als
het Vaticaan geen grote
veranderingen aanbrengt
in het ontwerp van een
nieuwe catechismus, zul
len de verwarring en de
conflicten binnen de RK
Kerk toenemen, denken
Amerikaanse theologen.
In het ontwerp wordt na
melijk geen onderscheid
gemaakt tussen funda
mental geloofsgegevens
enerzijds en aan de tijd
gebonden onderwerpen
als het bestaan van enge
len en de toelating van
vrouwen tot het priester
ambt anderzijds.
Het ontwerp is geschreven
door een commissie van bis
schoppen onder leiding van
het hoofd van de Vaticaanse
congregatie voor de geloofs
leer, kardinaal Ratzinger.
De commissie gaf daarmee
gehoor aan een besluit van
de buitengewone bisschop
pensynode over de hervor
mingen van het Tweede Va
ticaans Concilie eind 1985.
Het zou de eerste wereldca
techismus moeten worden
na die van het Concilie van
Trente in de zestiende eeuw.
Het ontwerp, dat 434 pagi
na's telt, is eind vorig jaar
gestuurd naar alle 2.500
rooms-katholieke bisschop
pen, die tot eind mei de tijd
hebben te reageren.
Het ontwerp werd bespro
ken tijdens een besloten
symposium aan de George
town universiteit in Was
hington. „Alle leerstellingen
worden met dezelfde mate
van gezag gepresenteerd",
zo zei pater Francis Buckley,
hoogleraar aan de door Je
zuïeten geleide universiteit
van San Francisco, na af
loop tegenover de pers. „Er
is behoefte aan een goede,
duidelijke verklaring van al
wat wij geloven - onveran
derbare waarheden", aldus
Buckley, die diverse cate
cheseboeken op zijn naam
heeft staan. Maar in het ont
werp worden „onverander
bare waarheden verward
met veranderbare zaken. En
dat brengt de gelovigen al
leen maar in verwarring".
Andere theologen wezen op
het gevaar dat conservatie
ven de catechismus kunnen
gebruiken om kerkleiders
en theologen op hun recht
zinnigheid te toetsen.
De Amerikaanse theologen
hadden ook waardering
voor het ontwerp. Zo is er
veel aandacht voor de socia
le en economische gerech
tigheid. Verder worden on-
Joseph Ratzinger foto: ap
derwerpen als homoseksua
liteit en echtscheiding op
een fijngevoelige manier be
handeld.
Volgens een van de aanwe
zigen, bisschop Raymond
Lucker van New Ulm, heb
ben de bisschoppen veel te
weinig tijd gekregen om te
reageren. „Deze catechismus
zal een enorme invloed op
het leven van de kerk heb
ben. Een bisschop zal er
nogal wat moeite mee heb
ben om op tijd zijn adviseurs
te raadplegen", aldus Luc
ker.
In Nederland is eén com
missie ingesteld die de bis
schoppenconferentie over
het ontwerp moet adviseren,
zo deelt de woordvoerder
van het RK Kerkgenoot
schap desgevraagd mee. Het
is de bedoeling dat de bis
schoppen gezamenlijk zullen
reageren.
Behalve een inleiding over
wat geloven betekent en een
epiloog over het Onze Vader
bestaat de catechismus uit
drie delen, waarin de twaalf
artikelen van het geloof, de
zeven sacramenten en de
Tien Geboden worden be
handeld.
LEUSDEN Het voor
stel van de raad van de-
putaten om eerst een ker-
kordelijke verklaring van
overeenstemming op te
stellen voor het Samen op
Weg-proces doet geen
recht aan psychologische
factoren in de eenwor
dingsproces van de Her
vormde Kerk en de Ge
reformeerde Kerken. Er
moet ruimte zijn voor een
naar elkaar toegroeien,
aldus vijf voormalige ad
viseurs in een brief aan
de leden van de Her
vormde en Gereformeer
de synode.
De adviseurs die vorig jaar
hun functies in Samen op
Weg-verband opzegden uit
onvrede met het volgens hen
behoudende beleid van de sy-
nodebesturen, raden de syno
deleden die volgende week
gezamenlijk vergaderen, aan
het voorstel van de Raad van
deputaten af te wijzen. Zij
kunnen beter meegaan met
het voorstel van hun geest
verwant mr. P. Ingwersen,
die als enige binnen de raad
pleit voor handhaving van de
huidige werkwijze met schet
sen, waarin een bepaald on
derdeel van de herenigde
kerk aan de orde wordt ge
steld. Als daarover overeen
stemming is bereikt, kan deze
na raadpleging van de kerke
lijke vergaderingen als gel
dend recht in een statuut
worden opgenomen, zo luidt
de suggestie van Ingwersen.
De raad van deputaten heeft
zijn werkwijze veranderd, na
dat het moderamen (bestuur)
van de Hervormde synode het
ontwerp-statuut dat de aanzet
zou moeten geven voor een
kerkorde van de herenigde
kerk, had afgewezen. Het sy-
nodebestuur herinnerde eraan
dat eerder was besloten de
Hervormde kerorde als uit
gangspunt voor de kerkorde
van de toekomnstige kerk te
nemen en bepleitte een fun
damentele verklaring over de
kerkorde, voordat allerlei re
gelingen tot geldend recht
zouden worden verheven.
De adviseurs verwijten de
raad van deputaten dat hij op
een eenzijdige en weinig sa
menhangende manier het be
sluit verdedigt om de Her
vormde kerkorde te hanteren
als uitgangspunt voor Samen
op Weg. De raad ontloopt bij
voorbeeld de vraag, of in de
nieuwe kerk de kerkorde
moet fungeren zoals nu in de
Hervromde Kerk het geval is.
Studie blijkt opeens niet meer
nodig, terwijl in 1982 door
beide synoden nog is gezegd
dat de bezinning op het ker
kordemodel moet plaatsheb
ben „binnen het kader van de
bredere bezinning op de toe
komstige vormgeving van
hereniging".
De brief is ondertekend door
prof.dr. G.D.J. Dingemans, ds.
J. Monteban, drs. J. Kroeze
(hervormd) en dr. J. Hendriks
en drs. E. Hazelaar (gerefor
meerd).
Op die enerverend verlopen vergaderingen heeft <r
jov niet alleen zijn positie versterkt, maar ook het sej
ven voor een nieuwe revolutie. Ruim 70 jaar na de Q
revolutie komt er gaandeweg een eind aan de dictat
het proletariaat, die de Sovjetunie alleen maar arm
rampspoed heeft gebracht. Het vrijwillig afstand d
het machtsmonopolie van de communistische partij
eerste forse stap op een weg die naar een parlement
mocratie moet leiden.
De top van de communistische partij is er tevens J
koord gegaan dat er een duidelijke scheiding kom
partij en staat. De uitvoerende macht van de presid|
de Sovjetunie zal aanmerkelijk worden vergroot. Goi
zal binnenkort over ongeveer dezelfde bevoegdhec
schikken als bijvoorbeeld zijn Amerikaanse en Frani
ga's. De Opperste Sovjet moet weliswaar nog haar gfl
ring hechten aan de hervormingsvoorstellen van het
comité, maar zelfs de meest verstokte conservatievf
bonzen zullen hun hoop op voortzetting van de part
tuur inmiddels hebben laten varen. i'
OVERIGENS was de lijn-Gorbatsjov waarschijnlijk^
laatste kans voor de sterk achterop geraakte Sovjetu
aansluiting te krijgen bij de wereldwijde, sociaal-e^
sche ontwikkelingen van dit tijdsgewricht. Er is vaak
verschillende kanten opgemerkt dat Gorbatsjov alled
kan aanblijven omdat er geen alternatief voor hem
klinkt weinig vleiend. Het is ook slechts in zoverre"
rechte opmerking, dat er bij de conservatieven bifll
communistische partij inderdaad niemand is die k<
met behoorlijke tegenplannen op de proppen te kome|
Jeltsin, die nog harder vooruit wil op het perestroj
heeft het ook moeten afleggen tegen de bedachtzami
daarom niet minder spectaculaire hervormingsoperal
Gorbatsjov.
A.LS Gorbatsjov op de steun van het volk wil kunn
rekenen, zal hij er op korte termijn voor moeten zoi
zijn landgenoten wat meer te consumeren krijgen e
lenlange rijen voor de winkels verdwijnen. Omdat i
tieve structuren in politiek, sociaal, maatschappelijk!
nomisch opzicht nu nog ontbreken, bestaat bovendien!
vaar dat in de Sovjetunie een vacuüm ontstaat. Vol
batsjov zelf en voor de Sovjetunie is het daarom 2
communistische partij snel te zuiveren en ingrijpend
structureren tot een democratische volkspartij. De n
het pad dat Gorbatsjov is ingeslagen, zal eveneens i
kwame spoed moeten worden afgelegd.
Brieven graag kort en duidelijk geschreven.
De redactie behoudt zich het recht voor ingezc
stukken te bekorten.
Eerlijke kerk
Uit het verbod van kardinaal
Simonis op de oecumenische
vieringen in Enschede blijkt
dat het altijd hetzelfde liedje
is: macht gebruiken van ho
gerhand om 'de beminde gelo
vigen' hun wil op te leggen.
'Oecumene' wordt al jarenlang
geroepen door de katholieke
kerk, maar dat is tevens de
kerk die de oecumene torpe
deert. Wat de kerk heel erg
nodig heeft is een nieuwe paus
Johannes XXIII en bisschop
pen als Alfrink, Bekkers en
Bluijssen. Mensen in wie we
vertrouwen kunnen hebben
en in wie we kunnen geloven.
Weten dat zij midden in de
wereld staan en niet spreken
van bovenaf, maar in liefde;
niet afdwingen maar begelei
den. Een massaal pro te
zijn plaats tegen verda
kingen van hen die
naar vernieuwing, eerl
en rechten in de kerk.
gen, hoogleraren en p
die aan de kant worde
zonder hun recht te I
opeisen tegen het bele
de kerk. Veel te veel i
haken af van hun gele
dat hun geloof verstiki
in dwang en tegenw
Wij leven niet in de
maar in de wereld er
maatschappij. Er moet e
lijke kerk komen mei
voor iedereen, zoals in
gin van het christendo
der pracht en praal va
dure kerken, diep in de
en grotendeels leeg or
bijna niemand meer kc
J. Ha
DEN
Uitgave: Westerpers (behorende tot Sijthoff Pers).
Kantoor: Apothekersdijk 34, Leiden.
Telefoon: 071 - 122 244.
Postadres: postbus 11, 2300 AA Leiden.
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9, Rijswijk/
Telefoon: 070-3190 933.
Postadres- postbus 9, 2501 CA 's-Gravenhage.
Abonnee service
Telefoon: 071 - 313 677 van ma. t/m vr. van 8.30 tot 17.00 u.
Nabezorging
Telefoon: 071 - 122 248
van ma. t/m vr. van 18.00 tot 19.00 u. op za. van 14.00 tot 15.01
Abonnementsprijzen (inclusief 6% BTW.)
Bij automatische betaling: Bij betaling per accept-girc
per maand 24.85 per maand f.
per kwartaal 74,10 per kwartaal
per jaar f 284.50 per jaar f.
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan.
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel. 071 - 122 244.
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941.
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijs\
070 - 3902 702.
Bankiers
AMRO BANK NV 473 575 515
POSTBANK NV 663 050
