Leegloop kerken bedreiging
voor toekomst orgelmuziek
CcidócSouAcml"1
brieven van lezer
kerk
wereld
Prof. dr. F.O. van Gennep overleden
Volksreligie kan bevrijding mensen dienen
GEESTELIJK LEYEN/OPINIE
CeidócSoiwamt
WOENSDAG 10 JANUARI 1990 PAGINjf
JN
Vaticaan: meer aandacht voor kerkvaders in opleidingen
VATICAANSTAD De Vaticaanse
congregatie voor het katholieke onder
wijs heeft de bisschoppen opgeroepen in
de priesteropleiding veel aandacht te be
steden aan de kerkvaders.
Het werk van
theologen als Augustinus en Ambrosius
is doortrokken van een „frisse geur van
echte waarheid en christelijke echtheid",
die voor hedendaagse stromingen van
spiritualiteit een bijzonder goede voe
dingsbodem kunnen zijn, aldus de con
gregatie in een deze week uitgegeven in
structie. Het document ziet overeenkom
sten tussen de wereld waarin de kerkva
ders leefden, en deze tijd. Er is een nieu
we wereld op komst waarin de kerk
moet nagaan welke geestelijke en cultu
rele waarden voor het christelijk geloof
waardevol zijn. De kerk moet enerzijds
haar identiteit bewaren, anderzijds in de
huidige cultuur „de hele rijkdom van het
geloof" aanbieden. Volgens de congrega
tie heeft de theologie altijd geweten dat
bij de kerkvaders iets te vinden is dat
bestand tegen de vluchtigheid van de
tijd. Het Vaticaan is daarom ongelukkig
met theologische opvattingen waarin het
getuigenis van de kerkvaders en in het
algemeen de kerkelijke traditie weinig
aandacht krijgt.In zulke opvattingen
worden bijbelse opvattingen direct
gwconfronteerd met de sociale werke
lijkheid.
De theologen worden zo „ge
vangenen van hun eigen historische ho
rizon" en passen zich maar al te gemak
kelijk aan filosofieën en ideologieën die
in de mode zijn, aan.
Een hoffelijk man trapt
niet op de schaduw van
zijn medemens
Chinees gezegde
„Kerken in
de leer bij
Humanistisch
Verbond"
DALFSEN De kerken
zouden het lef van het Hu
manistisch Verbond moeten
hebben en eenzelfde „ver
kooptechniek" als de huma
nisten. Ze moeten alleen
geen lucht verkopen zoals
het Humanistisch Verbond
doet, zo zei ds. P. Boomsma,
lid van het gereformeerde
synodebestuur, dinsdag op
de tweede dag van de jaar
lijkse conferentie van de
Evangelische Alliantie te
Dalfsen.
„Het enige waarin de huma
nisten iets voorstellen, is hun
verkooptechniek", aldus de
predikant uit Apeldoorn. „Het
getuigt van durf, als je met
een onnozel, uit de kluiten ge
wassen clubje van 20.000
mensen half Nederland kunt
doen geloven dat je alle bui
tenkerkelijken vertegenwoor
digt".
Volgens Boomsma missen
kerken het lef om uit te ko
men voor hun boodschap. „Er
heerst een enorme verlegen
heid met wat ons is toever
trouwd, terwijl de kerk als
grootste vrijwilligersorganisa
tie wel degelijk iets te bieden
heeft. De kerk weet alleen
haar boodschap niet te bren
gen". Een stap in de goede
richting is volgens Boomsma
de oprichting van het Inter
kerkelijk Media Instituut,
waarvoor de gereformeerde
synode onlangs 25.000 gulden
beschikbaar stelde.
„Geloven wij zelf wel in ons
artikel", zo vroeg de predi
kant, die zijn toespraak toe
spitste op de opbouw van de
geloofsgemeenschap. „Een
voorganger op de kansel die
meent wat ie zegt, is al een
heel stuk gemeenteopbouw".
In de ogen van Boomsma, die
van 1977 tot 1982 directeur
was van de evangelische jon
gerenbeweging Youth for
Christ, is de ideale geloofsge
meenschap opgebouwd uit al
lerlei kleine groepen. In na
volging van anderen noemde
hij deze „ABC-kringen", waar
activiteiten, bezinning en con
tact wekelijks op het pro
gramma staan. In deze kleine
groepen kan gewerkt worden
aan onderling pastoraat, per
soonlijke geloofsopbouw en
gezamenlijke verantwoorde
lijkheid, waardoor uiteinde
lijk ieders betrokkenheid bij
kerk en geloof zal toenemen,
zo voorziet de predikant.
Wil deze droom van Booms
ma ooit uitkomen, dan moet
er eerst een einde komen aan
de „tirannie" van de volle
kerkelijke agenda's en verga
derschema's die geen ruimte
laten voor rust, bezinning en
gebed. Ook zullen de „uiter
mate taaie kerkelijke structu
ren" vervangen moeten wor
den door dynamischer vor-
Amerikaanse
beurs voor
Mient-Jan Faber
DEN HAAG De Ameri-
kaanse MacArthur Founda
tion heeft IK V-secretaris
Mient-Jan Faber voor ander
half jaar een beurs toegekend
om een boek over de ontwik
keling van de civiele samen
leving in Europa te schrijven.
Faber, die secretaris van het
Interkerkelijk Vredesberaad
blijft wil niet alleen aandacht
besteden aan de recente ont
wikkelingen in Oost-Europa,
maar ook aan problemen als
de armoede en de milieuver
ontreiniging in Europa. Ook
de rol van de EEG komt aan
de orde.
Het dagelijks bestuur van het
IKV beraadt zich volgende
week over de tijdelijke ver
vanging van Faber. De beurs
voor Faber heeft vooralsnog
geen gevolgen voor het be
sluit van oktober vorig jaar
om het aantal arbeidsplaatsen
bij het IKV van zeven tot vijf
terug te brengen.
Nederlandse Hervormde Kerk
Aangenomen naar 's-Gravenhage C.
van der Sluis te Rozenburg; aange
nomen naar Deil en Enspijk C. van
der Zwaard, kand. te Utrecht. Beroe
pen te Enschede (part-time) (nieuwe
pred.plaats) H.F. Venema, eervol
ontheven pred. aldaar, die dit
beroep heeft aangenomen. Aange
nomen naar Ede (toez.) C. van de
Worp te Dussen.
Gereformeerde Kerken vrijgemaakt
Beroepen te Harderwijk H.J. Room
te Alphen aan den Rijn. Bedankt
voor Hoogvllet-Spijkenlsse J.W. van
der Jagt te Emmeloord.
AMSTERDAM „Met
het oog op de leegloop
van kerken, de vergrij
zing en verzuiling onder
organisten is er plaats
voor reële gevoelens van
bezorgdheid over de toe
komst van de vereniging
en de orgelmuziek." Dat
zegt voorzitter prof. dr. F.
C. Stam van de Neder
landse Organistenvereni
ging (NOV) aan de voora
vond van een reeks acti
viteiten ter gelegenheid
van hét honderdjarig be
staan.
Beroepsorganisten lijken ge
doemd tot het spelen voor een
publiek dat bestaat uit twaalf
bejaarden, meent Stam. „Door
de secularisatie komen steeds
minder mensen in contact
met orgelmuziek, die in onze
cultuur nu eenmaal voorna
melijk in kerken te beluiste-
rén valt", legt Stam uit. „Jon
ge mensen raken niet zoals
vroeger vanzelfsprekend ge
ïnteresseerd in orgelmuziek
en gaan steeds minder op or
gelles."
De NOV is de oudste en
grootste organistenvereniging
van Nederland en de enige
die openstaat voor organisten
uit alle religieuze geledingen.
„Door het bestaan van in to
taal vijf verschillende orga
nistenverenigingen blijft hun
slagkracht zwak en de finan
ciële draagkracht laag. Ze tre
den niet als één blok naar
buiten. Onder de huidige
maatschappelijke omstandig
heden zou dat wel eens de
nekslag kunnen betekenen
voor de orgelmuziek en het
bestaan van een orgelcul
tuur", aldus Stam.
De enige bron van inkomsten
voor de NOV is het contribu-
tiegeld van de 1.500 leden, die
elk 75 gulden per jaar betalen.
Het Van den Heuvel-orgel in Katwijk aan Zee.
De vereniging is landelijk op
gedeeld in 11 districten die na
aftrek van de verenigingskos
ten jaarlijks maar 300 gulden
te besteden hebben. Zij stellen
elk hun eigen jaarprogramma
op met onder meer concerten
en lezingen over orgelbouw.
„Bepaalde stichtingsbesturen
van kerken vragen nu al 250
gulden kerkhuur per dagdeel,
wat een organistenvereniging
met een laag budget zich niet
kan veroorloven. Voor spon
sors zijn we bovendien niet
interessant, omdat ons bereik
te klein is. Je kunt je daarom
afvragen waar orgels voor
dienen als organisten ze niet
eens kunnen bespelen", aldus
Stam.
Het lijkt hem noodzakelijk
maar tegelijk bijna onhaal
baar om het „kerkelijk
imago" van het orgel te ver
anderen. „Iedereen lijkt or
gelmuziek te associëren met
rampen en begrafenissen en
daar moeten we vanaf", stelt
Stam. Zo heeft J.S. Bach ette
lijke muziekstukken voor or
gel geschreven, die niet speci
fiek bedoeld zijn als kerkmu-
De NOV werd op 16 januari
1890 in Amsterdam opgericht
als begrafenis- en pensioen
fonds voor oudere organisten
en hun weduwen. „Organis
ten hadden in die tijd geen
aanzien en nauwelijks een in
komen. Zij kregen geen gel
delijke bijstand van de kerk
in geval van ziekte, ondanks
het feit dat organisten werk
nemers van de kerk waren.
De Amsterdamse organisten
moesten eerst bij het centrale
uitbetalingsbureau in de
Nieuwe Kerk een bewijs van
goed gedrag overhandigen,
voordat zij ter plekke hun
centen kregen. Het loon werd
inderdaad uitbetaald in cen
ten, gehaald uit de collecte-
zak. Dat zegt ook iets over de
status van de organist", ver
telt Stam.
Tegenwoordig houdt de orga
nistenvereniging zich niet
meer bezig met pensioensre
gelingen voor organisten. De
nadruk ligt op educatieve
doeleinden en het bevorderen
van de orgelkunst in het alge-
Het NOV-bestuur organiseert
ter gelegenheid van het hon
derdjarig bestaan onder meer
in juni het congres „Orgelcul
tuur op de scheidslijn van
kerk en staat/Het orgel in de
17e en de 20e eeuw" in de
Nieuwe Kerk in Amsterdam.
LEIDEN De Hervormde
theoloog dr. F.O. van Gennep
is dinsdag op 63-jarige leeftijd
in zijn woonplaats Leiden
overleden.
Namens de Nederlandse Her
vormde Kerk was hij sinds
1979 hoogleraar praktische
theologie aan de Rijksuni
versiteit Leiden.
Van Gennep, die in Leiden en
Amsterdam heeft gestudeerd,
promoveerde in 1962 cum lau-
de bij prof. dr. E. Smelik te
Amsterdam op een proef
schrift over de ethische op
vattingen van de Franse
schrijver Albert Camus. Hij
was onder meer predikant in
Leidschendam, voordat hij
van 1969 tot 1979 rector van
het theologisch seminarium
van de Hervormde Kerk in
Doorn was.
Van Gennep, een van de wei
nige vrijzinnige hoogleraren
in de Hervormde Kerk, heeft
zich vooral met bezig gehou
den de verhouding van gods
dienst en cultuur, zoals reeds
uit zijn proefschrift blijkt.
Zijn keuze voor de theologies
tudie was mede bepaald door
het lezen van Dostojevski,
Tolstoj en Shakespearre. Als
redaktielid van 'In de Waag
schaal' behandelde hij in de
rubriek 'Gemengde gevoe
lens' op volstrekt authentieke
wijze de (kerkelijke) actuali
teit.
In zijn inaugurele rede pleitte
Van Gennep ervoor dat de
kerk mensen bij elkaar brengt
die eikaars natuurlijke vijan
den zijn. Zo heeft hij sinds
vele jaren gepleit voor een ge
lijkwaardige plaats van homo
seksuele gemeenteleden in de
Hervormde Kerk. Toen de sy
node het door hen; geschre
ven rapport over homoseksu
aliteit afwees, publiceerde hij
dit onder eigen naam: „Men
sen hebben mensen nodig"
(1972).
Ook in de zaak van de twee
homoseksuele leden van de
Schotse Gemeente in Rotter
dam, die drie jaar geleden van
het avondmaal werden ge
weerd, heeft Van Gennep als
getuige van deze gemeentele
den een rol gespeeld.
In zijn laatste boek, „De te
rugkeer van de verloren Va
der" (1989), waarvoor het idee
reeds zo'n twintig jaar gele
den ontstond, vertelt hij van
de aanval van de rede op
God, van de opkomst der
ideologieën om het gezagsva
cuüm op te vullen, over het
faillissement daarvan als kern
van de huidige secularisatie
en over de noodzaak terug te
keren naar de verloren Va
der, omdat alleen de God van
Israël de mens kan behoeden
voor een zelfvergoddelijking
van de mens die over lijken
gaat, zonder dat Hij daarbij
onze mondigheid en vrijheid
aantast.
Vorig jaar schreef Van Gen
nep in „In de Waagschaal"
dat hij noch in wonderen
noch in de lichamelijke ver
rijzenis van Christus geloofde.
Veel theologen binnen de
Hervormde Kerk waren het
met hem eens, zo schreef hij,
maar durfden uit angst voor
de „hete adem van de ortho
doxie" en „de wens om de ge
meenteleden niet in hun ge
loof te schokken" niet voor
hun mening uit te komen.
De Gereformeerde Bond in de
Nederlandse Hervormde
Kerk riep de synode op zich
van deze uitspraken te distan
tiëren. Ook de classis Heusden
drong bij de synode op maat
regelen aan. De provinciale
kerkvergadering Zuid-Hol
land besloot eind oktober ech
ter dat er geen leertuchtpro-
cedure zou worden aange
spannen. De fundamenten
van de kerk waren door deze
uitspraken niet aangetast. Wel
leidde deze zaak ertoe dat er
in opdracht van de synode
een pastorale handreiking
over de betekenis van Chris
tus' opstanding wordt voorbe-
In een reactie op de kritiek
zei Van Gennep er „geen se
conde" aan te twijfelen dat
zijn opvattingen in overeen
stemming met de bijbel wa
ren. „Laten de Bonders maar
aantonen dat mijn opvatting
in strijd met de bijbel is. Het
zou me zeer verbazen als ze
dat kunnen."
Wat hem toen verder van het
hart moest was „dat het waar
is van de macht die de Gere
formeerde Bond binnen de
Hervormde Kerk najaagt. Ze
roepen wel dat het hun daar
niet om begonnen is, maar je
ziet maar weer."
De uitspraak van de PKV, die
volgens hem de kool en de
geit had gespaard, betreurde
hij. „Ik ben vechtlustig van
aard. Ik had die zaak graag
willen uitknokken."
NIJMEGEN Godsdien
sten zijn een ontaarding
wanneer ze ophouden be
vrijdende machten te zijn
en instrumenten worden
van vervreemding en on
derdrukking. Dit zei de
Nijmeegse hoogleraar J.
van Nieuwenhove vorige
week aan het begin van
een conferentie in Berg
en Dal waarop theologen
uit de eerste, tweede en
derde wereld aanwezig
waren. Doel was te be
zien hoe godsdienst een
bevrijdende rol kan ver
vullen in een wereld die
nog steeds gebukt gaat
onder onderdrukking van
allerlei aard.
De inleiding van Van Nieu
wenhove deed op het eerste
gezicht denken aan de op
marxistische leest geschoeide
bevrijdingstheologie zoals die
in de jaren zestig in zwang
kwam in Latijns Amerika en
naar Europa uitwaaierde.
Maar was het niet veelzeg
gend dat deze marxistische
benadering ditmaal onderbe
licht bleef? In ieder geval be
staat er volgens Van Nieu
wenhove al lang een bevrij
dingstheologie in andere de
len van de wereld die weinig
of niets van doen heeft met
de marxistisch geïnspireerde
theologie uit Latijns Amerika.
Wat zij evenwel daarmee
deelt is dat deze theologie
overal wil vertrekken vanuit
de zogenaamde volksreligiosi
teit, de onder het volk leven
de devoties en religieuze ge
bruiken. De theologie die zich
rond deze gebruiken concen
treert ziet haar betekenis in
het toelichten ervan. Deze de
voties en gebruiken kunnen
mensen er onder houden,
maar ze kunnen wel degelijk
ook positief geduid worden
wanneer zij authentiek be
leefd worden zodat daardoor
mensen zichzelf worden en
dus als middel kunnen funge
ren tegen onderdrukking.
Bijna als vanzelfsprekend
wordt dan meteen gedacht
aan de derde wereld, waar
godsdienst nog steeds een zeer
belangrijke rol speelt. Alleen
omdat die mensen het geloof
hebben weten zij zich staande
te houden en laten zij zich
niet ter neer drukken door de
omstandigheden, zegt de theo
loge Berma Klein Goldewijk
die het congres in Nijmegen
mede organiseerde.
Maar ook dichter bij huis
blijkt volksreligiositeit van
belang te zijn. Als voorbeeld
noemt zij de situatie in Polen
en Tsjechoslowakije. Vooral
in Polen is het volkskatholi
cisme een factor van belang
gebleken bij weerstand tegen
autoritaire regimes, zegt zij.
Bedevaarten groeiden er uit
tot indrukwekkende manifes
taties.
„We hebben hier de gewoonte
te veel te kijken naar de func
tie van dat geloof. Hoe func
tioneert het in sociaal-econo
misch opzicht? Dat kan heel
sterk uiteen lopen. Soms
functioneert het als een open
lijk protest van een minder
heid tegenover een officieel
opgelegde maatschappijvorm,
godsdienst of cultuur. In an
dere situaties blijkt volksreli
gie een element van weer
stand en nationale identiteits
vorming en in beide gevallen
is het doorslaggevend bij
overleven, bij lijden en bij
vragen naar de samenhang,
heelheid en continuïteit van
het leven".
Berma Klein Goldewijk sluit
ook niet uit dat er in die
volksreligiositeit zelf elemen
ten van verdrukking zijn ge
slopen. Maar interessanter
dan de vraag welke functie
een dergelijk geloof vervult in
een bepaalde maatschappij is
de vraag wat die volksreligio
siteit in feite zelf aan bevrij
dende en onderdrukkende
elementen bevat.
In Berg en Dal hebben daar
om theologen uit alle delen
van de wereld drie dagen
lang gesproken met elkaar ge
sproken om ervaringen over
vele vormen van volksreligio
siteit uit te wisselen.
Deze benadering, door naar
de inhoud van deze vormen
van volksreligiositeit te kij
ken, geeft, aldus Berma Klein
Goldewijk, de mogelijkheid
volksreligiositeit te verstaan
als een geheel van symbolen
waarin de wijsheid naar vo
ren komt van het grootste
deel van de wereldbevolking
dat nog altijd in massieve, ab
solute armoedesituaties leeft.
En in het westen, speelt hier
volksreligiositeit een rol? Zijn
hier juist religieuze gebruiken
niet heel sterk op hun retour?
De Chinees Edmond Tang,
werkzaam bij het Pro Mundi
Vita Centrum in Leuven,
meent dat het antwoord niet
zo eenvoudig is. Volksreligio
siteit wordt vaak als een niet
ter zake doend overblijfsel uit
het verleden gezien. Maar
volgens hem bestaat er in re
ligieus opzicht in Nederland
wel degelijk vitaliteit. „Er zijn
hier in Nederland een groot
aantal kleine basisgemeen
schappen actief. Nee, je hoort
er niet zoveel van, maar het is
er wel. Ze maken zich druk
om het milieu, in die bekom
mernis zit een heel duidelijk
religieuze dimensie. Een an
der teken. Van dat nieuwe
boek van Schiillebeeckx wor
den in een tijdsbestek van
twee weken vijfduizend
exemplaren verkocht. Dan
kun je toch niet zeggen dat
godsdienst hier niet meer
leeft?"
PAUL VAN VELTHOVEN
Vertrouwen herstellen
t-v zie
UE twee PvdA-bewindslieden die het onderwijs behe 0gie
zijn voortvarend van start gegaan. Minister Ritzen, die al
kele keren met pikante uitspraken de aandacht heeft getr
ken, en zijn staatssecretaris Wallage hebben wijzigingen
de begroting ingediend waarmee ze een aantal maatrege
van hun voorgangers Deetman en Ginjaar-Maas onged;
maken. Zij willen duidelijk maken dat met een ander k; rr
net ook een ander beleid is aangetreden. Ze hebben er
doende ambities voor.
jt da
•eegt
iënte
Op
in of
idig 1
naai
Het gaat vooreerst om twee maatregelen die de in perrln v<
nente bezuinigingsproblemen verkerende Deetman met
grootste moeite door de Kamer aanvaard heeft gekregen:
bezuiniging op de kleine scholen en de vieijarigenmaatre
die het de jongste kleuters onmogelijk maakte hun plaats
de kring om de juf in te nemen. Het schrappen van die
sluiten levert meer dan tweeduizend arbeidsplaatsen op,
hoopgevende mededeling voor de talloze leerkrachten
met wachtgeld thuiszitten.
DOEL daarbij is het vertrouwen tussen overheid en 'ond
wijsveld' te herstellen. Dat is onder het bewind van Deetn
vrijwel verloren gegaan. De eindeloze reeks bezuiniging
het gebrek aan visie op de eisen die het moderne onder\
stelt, het gebrek aan aandacht voor de docent, hebben
leraarsberoep de laatste jaren onaantrekkelijk gemaakt,
gevolg is een urgente sjtuatie met een dreigend tekort
vele duizenden leerkrachten.
TOCH kiezen Ritzen en Wallage niet voor de geldbuidel!
middel om meer mensen naar pabo en lerarenopleiding
lokken. Ze hebben er gewoon het geld niet voor. Elk procj
salarisverhoging in het onderwijs kost 240 miljoen. De I
staande extra korting op het inkomen van onderwijskra!
ten blijft dus nog even gehandhaafd; deze omstreden maati'
gel- loopt trouwens over enkele jaren af.
In een interview met het blad 'School' erkent Ritzen trr
wens dat de gewraakte extra korting niet rechtvaardig is.
miljoenen die het ongedaan maken van de maatregel zoi j- z
kosten, zijn naar zijn mening echter „elders beter te gebrnen
ken". Ritzen verklaarde volgens 'School' bovendien dat tViec
korting zó gering is, dat de individuele leraar er niets or
zou merken als deze ongedaan gemaakt zou worden. Op ^en
moment ziet de leerkracht bijna één procent van zijn br
salaris afgetrokken - in het verleden voor vakbonden ov< ajs
gens voldoende reden om hele bedrijfstakken plat te legg )atië
sen
Er bestaan volgens Ritzen voldoende alternatieven om
functie van leraar meer aanzien te geven. Daarbij vaft n en
denken aan aandacht voor her- en bijscholing, aan het v r
minderen van de werkdruk (door bijvoorbeeld het inda V
men van de stroom circulaires die de scholen te verwerbonv<
krijgen), het regelen van kinderopvang voor herintreder^^
vrouwens en vooral het uitdragen van een visie op het i^»
derwijs waardoor docenten zich in hun werk gesteund ABgt
ten. Ritzen en Wallage hebben hiervoor de medewerklr
van de politiek nodig. Maar voorlopig kijken we met inter iterv
se uit naar de uitwerking van hun voorstellen.
Wij
dat
Brieven graag kort en duidelijk geschreven.
De redactie behoudt zich het recht voor ingezonde
stukken te bekorten.
Lichten overdag (3)
De afwijzende ingezonden
brieven over de plannen van
de minister van verkeerden
waterstaat om auto's overdag
met (grote) dimlichten aan te
laten rijden hebben mijn volle
dige instemming. Ik hoop dat
het parlement er goede nota
van zal nemen. Ik zou de ar
gumenten gaarne aanvullen
met erop te wijzen, dat het
benzineverbruik (dus de ver
vuiling) door deze maatregel
met 0,5 procent zal toenemen
en dat milieumaatregelen zoals
optimale afstemming van au
tomotoren, daardoor volledig
worden tenietgedaan. Voorts
zal het aantal ongevallen met
voetgangers en fietsers ver
moedelijk aanzienlijk stijgen
als gevolg van de felle lichten
van het tegemoetkomende
verkeer. Dat de verkeersvei
ligheid zal toenemen is zeer
onwaarschijnlijk; mogelijk
werkt het zelfs negatief. De
enige die er wel bij varen zijn
de fabrikanten en leveranciers
van autolampen.
Ing. W.A.Hansen,
ZOETERMEER.
Boek Rotterdam
In de kritische bespreking van
mijn boek 'Rotterdam en >de
eeuw van het goede geweten'
(Europese Bibliotheek, Zalt-
bommel) staan drie onjuisthe
den, die ik graag zou willen
rechtzetten: 1. Het boek is
geen 'successtory'. Heel dui
lijk wordt beschreven dat
gangmakers van de Maa
in de vorige eeuw met
misplaatst geloof in fètsoenl
deugd door de mand viele:
De ondertitel luidt 'Eeuw
het goede geweten'. De re<
sent zegt dat hij dit goede
weten gezien de uitbuiting
de vorige eeuw onge[
vindt en suggereert dat i!
anders zou zien. Maar al
hoofdstuk 1 en telkens
nieuw maak ik duidelijk dal
er net zo over denk als hij.
ondertitel slaat op een illi
die het boek ontmaskert.
Hoe kan de recensent zegj
dat ik „nauwelijks ruimte"
trek voor de „talloze famil
in mensonterende omstani
heden" en slechts schrijf oj
„de negentiende-eeuwse J
nasty-wereld aan de Roti
Telkens in het boek
name al in hoofdstuk 1 en
hoofdstukken 4 en 6 wijde)
elk een sectie aan) wordt
„de keerzijde van het succj
gewezen en een groot deel
hoofdstuk 10 beschrijft
„mensonterende omstandigl
den", ook de ontoereikei
armenzorg van die tijd. W|6S<
licht heeft de recensent h|
overheen gelezen omdat IHA
nu eenmaal zo is dat van pij I
rijken een naam en een wo
vensloop bekend zijn, ter\f>nde
de armen naamloos onderga na
in een groep. Maar die gro^n
heb ik ampel beschreven!
Peter Hintzen,
WASSENAAR.
lï
fcr c
Hf) zi
mST CcidócSouxcmt
Uitgave: Westerpers (behorende tot Sijthoff Pers).
Kantoor: Apothekersdijk 34, Leiden
Telefoon: 071 - 122 244.
Postadres: postbus 11, 2300 AA Leiden.
Hoofdkantoor: Koopmansstraat 9, Rijswijk.
Telefoon: 070-3190 933.
Postadres: postbus 9, 2501 CA 's-Gravenhage. M
E
Abonnee service r
Telefoon: 071 - 313 677 van ma. t/m vr. van 8.30 tot 17.00 u. r
Nabezorging i
Telefoon: 071 - 122 248 U
van ma. t/m vr. van 18 00 tot 19.00 u. op za. van 14.00 tot 15.00 u.
Abonnementsprijzen (inclusief 6% BTW.) L
Bij automatische betaling: Bij betaling per accept-girokaartL
per maand 24,85 per maand 25,8a#'"
per kwartaal 74,10 per kwartaal 75,lJ"
per jaar 284,50 per jaar 285,5(k
Het abonnementsgeld dient vooruit te worden voldaan.
Advertenties
Informatie en tarieven over advertenties tel. 071 - 122 244.
Telefax voor uitsluitend advertenties 071 - 134 941. h
Voor uitsluitend het doorgeven van advertenties kantoor Rijswijk d
070 - 3902 702.
Bankiers
AMRO BANK NV 473 576 515
POSTBANK NV 663 050
