Glas, basis van Neer lands groententuin
HUIS
■RAADk
IN EN OM DE KAS
SteidoaQowant
„HOE ZIT DAT DAN?]
Oplaadbare ratel vervangt tal van gereedschappen
Produkten met te veel
cadmium op zwarte lijst
Alleenstaand vaderschap
CONSUMENTENINFORMATIE
VRIJDAG 29 DECEMBER 1989 PAGQg
k
Budget-agenda
voor dagelijkse
in- en uitgaven
Voor veel mensen duurt
een maand wel eens te
lang, met ongeduld
wordt dan uitgekeken
naar salaris of uitkering.
Het Nationaal Instituut
voor Budgetvoorlichting
(Nibud) probeert hier
iets aan te doen door
een agenda uit te bren
gen waar inkomsten en
uitgaven nauwkeurig
kunnen worden bijge
houden.
Voor volgend jaar komt het
Nibud voor het eerst met
een agenda met een los, uit
vouwbaar invulschema voor
een jaarbegroting waarmee
men de huishoudfinanciën
een jaar vooruit kan plan
nen.
De budgetagenda zelf is een
combinatie van een gewone
agenda en een zakboekje
waarin inkomsten en uitga
ven op een overzichtelijke
manier genoteerd kunnen
worden. Voor het noteren
van de huishoudelijke uitga
ven zijn naast de dagen van
de week twee kolommen op
genomen: een voor het soort
uitgavenpost en een voor de
bedragen.
Vooral nu steeds meer ma
nieren van geld halen en be
talen naast elkaar worden
gebruikt (contant, cheques,
bankpassen, giromaatpas en
credit cards) verwacht het
Nibud dat steeds meer men
sen de budgetagenda zullen
gaan gebruiken.
In de agenda staat verder in
formatie over onderwerpen
als kleedgeld voor kinderen,
oppasvergoeding en verde
lingsmogelijkheden van de
kosten van de huishouding
voor samenwonen.
De agenda is te bestellen
door 9,90 over te maken op
postbankrekening 368700 ten
name van Nibud, Den Haag,
met vermelding van „agen-
Een noviteit op de ko
mende Karweibeurs is
de oplaadbare ratel van
Black Decker, een
universeel stuk gereed
schap dat traditionele
hulpstukken als ring- en
steeksleutels, Engelse
sleutels, Bahco's enz.
vervangt. De ratel is ei
genlijk een stukje auto
matisering 'van handge
reedschappen. Alle klus
sen waaraan moeren en
bouten te pas komen
kunnen ermee in een
handomdraai geklaard
worden.
Volgens de fabrikant is het
vast- en losdraaien van bou
ten en moeren na het in- en
uitdraaien van schroeven de
meest voorkomende klus in
huis.
Succes
Voor de schroeven introdu
ceerde de Amerikaanse on
derneming als eerste in Eu
ropa de elektrische schroe
vendraaier. Het succes daar
van illustreert de resultaten
van een marktonderzoek:
meer dan één van elke twee
doe-het-zelvers kiest voor
genoemd merk.
Zonder kracht
De nieuwe ratel roteert door
een unieke spanring 360 gra
den en daardoor kan de kop
in elke gewenste positie
vastgezet worden. Om het
slagmechanisme elektrisch
wordt aangedreven is kracht
zetten overbodig. Het appa
raat is met één hand te be
dienen. Wanneer ook een
schroefadaptor wordt ge
kocht, is de ratel te benutten
als haakse schroevendraaier.
Oplaadbaar
De machine is op verschei
dene fronten in te zetten.
Binnenshuis bijvoorbeeld bij
de installatie en' het onder
houd van de wasmachine,
koelkast, air conditioning,
centrale verwarming enz.
Maar ook bij fijnmechaniek,
zoals reparaties aan televisie
of computer is de ratel een
handig hulpmiddel. Buitens
huis komt hij goed van pas
bij het onderhoud van de
fiets, grasmaaier, boot en
auto.
Prijs
De ratel heeft een metalen
motorhuis, wordt geleverd
in een kunststof koffer met
8 chroomvanadium doppen
(6-13 mm.), twee doppenhou-
ders, een schroefadaptor,
verlengstuk en speciale
wandhouder. Daarnaast is
de ratel links- en rechts in
stelbaar. Adviesprijs 175,-.
Meer informatie: tel. 01608 -
82000.
„Statiegeld
nodig voor
inzameling
batterijen"
Afspraken tussen overheid en
bedrijfsleven voor de inzame
ling van nikkel-cadmium bat
terijen hebben alleen kans van
slagen indien op batterijen sta
tiegeld wordt geheven. Dat
standpunt bepleit de Consu
mentenbond in de gids van
november.
De bond is mede voorstander
van het heffen van statiegeld,
omdat een in 1985 gesloten
convenant over het vervangen
van kwik-oxydecelbatterijen
door schonere en zuinigere
zink-luchtcelbatteriien „lijkt
mislukt". De kwik-batterij zou
1 januari volgend jaar geheel
vervangen moeten zijn, maar
is nog steeds volop verkrijg-
Het
inzamelen
van oude
batterijen
heeft te
baar, aldus de Consumenten
bond.
Het convenant over de inza
meling van nikkel-cadmium
batterijen kent een vrijwillige
basis en dreigt daarmee even
eens te mislukken, zo meent
de bond. De vertegenwoordi
gers van de consumenten zijn
verder tegen het streven om
slechts 80 procent van deze
batterijen in te zamelen; de
bond acht het onaanvaardbaar
dat 20 procent dan alsnog in
het milieu verdwijnt.
In Nederland worden jaarlijks
ruim 100 miljoen batterijen
verkocht, waarvan circa 2 mil
joen zink-luchtcelbatterijen.
Hoewel deze aanzienlijk min
der milieubelastend zijn dan
de kwik-oxydebatterijen, ho
ren ze volgens de Consumen
tenbond niet in de vuilniszak
thuis. De zink-luchtcelbatterij
bevat namelijk 30 procent
Het ministerie voor milieube
heer (VROM) heeft een lijst
openbaar gemaakt waarop met
naam en toenaam de produk
ten staan waarin te veel cad
mium zit. De stof die meestal
als kleurstof wordt gebruikt,
behoort tot de zware metalen,
die zeer schadelijk voor het
milieu zijn.
Vorig jaar zomer was al be
kend gemaakt dat in een aan
tal verpakkingen, vooral
kunststof doppen en deksels
van allerlei produkten, de gif
tige stof veelvuldig wordt ge
bruikt. Omdat de producenten
echter te weinig maatregelen
nemen, heeft het ministerie nu
besloten de gehele lijst met na
men van produkten en fabri-
ren. Het ministerie maakt wel
het voorbehoud dat enkele
produkten wellicht niet meer
in de handel zijn.
De norm van het Cadmium-
besluit dat nu bij de Raad van
State voor advies ligt, is 50
mg/kg. Bij het onderzoek wer
den echter veel hogere con
centraties aangetroffen. Enke
le voorbeelden: dop van Hema
hairspray (3500 mg/kg), fineli-
ner van V&D (5714 mg/kg),
rode deksel van pot van Blok
ker (15.790 mg/kg), dop van
Citin tapijtreiniger 625 rood
(3986,90 mg/kg)). Opvallend
bij dit laatste voorbeeld is dat
de gele verpakking van het
zelfde middel ver onder de
cadmiumnorm ligt.
Iedereen kent wel het ver
schijnsel van de man die als
alleenstaande zijn kind of
kinderen opvoedt.
Hij kan op zichzelf zijn ko
men te wonen door een echt
scheiding of doordat zijn
vrouw stierf. Wordt hij in het
laatste geval weduwnaar ge
noemd, een sedert eeuwen
aanvaard en gerespecteerd
begrip, in het eerste kan hij
niet echt aanspraak maken
op een maatschappelijke
'soortnaam' zoals bijstands
moeder of BOM-vader. Toch
is er, veroorzaakt door de
emancipatiebewegingen van
de laatste twintig jaar, in bei
de gevallen sprake van een
situatie die anders is (of op
zijn minst kan zijn) dan die
in het verleden. Vroeger
werden kindertjes van jonge
weduwnaren ondergebracht
bij - vrouwelijke - familiele
den of in een tehuis, en wer
den kinderen van een schei
dend echtpaar haast gedach
teloos onder de voogdij
de moeder
ter te reserveren, wildpgen
die baan er niet aan gd de
De meest voor de handj Tot
gende oplossing leek oi£n
mand te zoeken die in elipOO
val overdag, en soms iiP ^oe
avonduren, de verzoi
van de kleine Pieter op
nam. Het duurde niet
eer hij zo iemand had ge
den: een drieënveerti
vrouw die zelf nooit ki?1
ren had gehad maar heti Mei
leuk vond er eentje o)> "0(
haar hoede te hebben. D<fa^e'
spraak werd gemaakt pJn 1
mevrouw Konings in
De Groot een zit/slaapkaj
kreeg (met een eigen \wrrv
deurbel) en keuken en L X
kamer mede zou kunnen,
bruiken. Huur zou ze niej
talen; in ruil voor het tei
schikking gestelde zou
oppas voor Pieter fungei
Els Konings bezat voortsl
een auto, een koelkast,
koffiezetapparaat en I
televisietoestel op haar j
mer (waar Pietertje graa^JX
woensdagmiddag, bij
glaasje limonade, voor
mocht kruipen). Els Konr.^oi
en Peter de Groot had^"'
principieel gescheiden fiii.
ciën en droegen ook i«jook
zelf de kosten van hun [gek
pectieve abonnementen, y
zekeringen en dergelf
Voor telefoon- en enerL„
kosten betaalde de kinse
verzorgster maandelijks
vergoeding; de boodschapi,tuw
en de was werden separ
gedaan en vakanties
niet gezamenlijk.
Alles wees in eén richtinj
was hier geen sprake
enige „samenlevingsoveri
komst". En zo oordeelde
derdaad ook het Gerechts!
Toen Peter 1 de Groot
kwestie van de alleensl
de-oudertoeslag e
vullende alleenstaande-. g:(
derstoeslag aanhangig maL^
te, had hij nog een ogen&e
gevreesd dat de „buitenkape'te
van zijn situatie, het inwoi|aaj
van Els Konings met u
verzorgende taak, hem
recht op deze toeslagen
kosten.
Echter, het Hof meende
het duidelijk om niet
ging dan om wederzij
hulp en bijstand. Peter
Groot had volgens het
dan ook recht op beide
slagen.
MR. P.R.M. HAMERS,
werkzaam bij Deloitte
Boer Van Keulen
Belastingadviseurs
Nu is dat anders; nu kan de
weduwnaar ervoor kiezen
zijn kind zelf groot te bren
gen, en kan de gescheiden
vader opteren voor de voog
dij. Maar dan ook écht de
voogdij, dat wil zeggen dat
hij te zorgen heeft voor een
gezellig thuis, voor een syste
matischer en langduriger
aanwezigheid bij zijn kind
dan hij wellicht binnen het
huwelijk zou hebben geëffec
tueerd, en voor een opvoe
ding die alleen door middel
van aandacht, energie en
tijdsinvestering straks ge
slaagd kan heten.
Heeft een man die daarvoor
een inwonende hulpkracht
aantrekt, luidde lang geleden
een casus, uit dien hoofde
ook recht op de zogenaamde
alleenstaande-oudertoeslag?
Peter de Groot was zo'n va
der. Op grond van bepaalde
overwegingen had hij tegen
over de rechter bepleit, zelf
zijn zoontje Pieter te mogen
opvoeden. Hierin was toege
stemd. Onder de conditie van
een eerlijke bezoekregeling
ging de vijf jaar oude Pieter
bij zijn vader wonen, die na
de boedelscheiding een ander
huis had betrokken. Al sinds
zijn afstuderen had Peter de
Groot een plezierige en be
hoorlijk betalende full-time
baan. Hoewel hij besloten
had de maaltijden en de
avonden wat meer voor Pie-
L|hy
iet
LAND EN TUINBOUW
1 p.r
fitif
de
aan
Dit jaar is het juist 80 jaar
geleden dat in Loosdui
nen het eerste warenhuis
voor de groententeelt
werd gebouwd. Gezien de
latere enorme ontwikke
lingen in de kassenbouw,
waarbij nog steeds de
naam warenhuis door
klinkt, kan men dit inte
ressante gebeuren niet
onopgemerkt voorbij la
ten gaan.
Daar ook de bouw van het
eerste warenhuis haar voorge
schiedenis kent is het zinvol
en noodzakelijk het glasge-
bruik vanaf de jongste perio
de nog eens onder de loupe te
nemen. Het gebruik van glas
in de tuinbouw is namelijk zó
simpel tot stand gekomen dat,
gezien de enorme kassencom
plexen van dit moment, dit
bijna onvoorstelbaar lijkt.
In de tweede helft van de vo
rige eeuw kon men heel wat,
voornamelijk Loosduinse,
warmoeziers op Haagse ver
kopingen aantreffen, azend
op afgedankte vensterramen
van grote herenhuizen. Onder
deze ramen - die men om on
verklaarbare redenen de.
naam van „huismossen" had
toebedacht - begonnen de eer
ste „glascultures" haar ont
staan. Bij gebrek aan voldoen
de huismossen gaat men over
op de op vensterramen gelij
kende loden ramen. Een ver
beterde versie van eerder ge-
noemde huismossen. Ze wor
den derhalve dan ook „Vil
la's" genoemd. Om enig in
zicht te geven hoe zcJfn loden
raam er uit zag hiervan een
korte omschrijving. Het raam
bestond uit een houten frame
van 1.56 bij 1.26 meter. Hierin
waren 5 rijen ruitjes aange
bracht van 25x25 cm. Elk
ruitje zat geheel „ingebed" in
lode roeden. Aan deze nieuwe
vinding waren echter veel na
delen verbonden. Door al het
lood hierin verwerkt waren
de ramen enorm zwaar. Hier
door en door hun breedte wa
ren ze moeilijk hanteerbaar.
Bovendien zakte de ramen bij
sneeuwdruk of ouderdom
sterk door waardoor veel lek
kages ontstonden. Tot slot gaf
de grote hoeveelheid lood
hierin verwerkt aanleiding
tot ernstige vervuiling en
daarmee veel lichtverlies. La
ter werden de loden roeden
Interieur van een komkommerkasje tijdens de oogst.
dan ook vervangen door een
of twee houten waarin het
Een „vak" platglas (eenruiters) bij de tuinder Piet Steijn in Loosduinen anno 1919. Het bedrijf
was gelegen langs de Haagweg (het tegenwoordige stadsdee
laan deelt het vroegere tuinbouwbedrijf juist in twee delen.
glas werd geschoven. Gelijk
tijdig hiermee werd een gro
tere glasmaat gebruikt. Met
het voortschrijden van de
glasfabrikatietechniek bleek
het namelijk mogelijk grotere
glasruiten te doen fabriceren.
Al het glas, ook voor de tuin
en woningbouw, moest name
lijk met de mond worden ge
blazen. Het zou ons te ver
voeren om op het procédé
hiervan verder in te gaan.
Doch door verbetering van
deze techniek, onder anderen
het machinaal blazen, bleek
het rond 1880 (de glasfabri
kanten konden ons geen juiste
datum verstrekken) mogelijk
grotere glasmaten in grote
hoeveelheden te kunnen leve
ren, de éénruiter deed hier
mee haar intrede. De bena
ming éénruiter was een lo
gisch gevolg van de voorge
schiedenis. Nu een ruit per
lijst tegen 30 kleine ruitjes in
het loden raam.
Volledigheidshalve zij ver
meld dat de Belg Fourcoult in
1913 het procédé van het zo
genaamde „trekken" van het
glas uitvond. Dit betekende
een enorme arbeidsbesparing
en kon daarmee de produktie
aanmerkelijk worden opge
voerd. Door deze ontwikke
lingen kwamen de eenruiters
in groten getale op de markt
waardoor de teeltmogelijkhe
den onder glas, tot dan toe be
perkt tot enige duizenden lo
den ramen, enorme uitbrei
dingsmogelijkheden verkreeg.
Het waren vooral de Loos
duinse warmoeziers die deze
mogelijkheden met beide han
den aangrepen. Binnen enke
le jaren waren er enkele dui
zenden eenruiters in gebruik.
Kwekers die hun tijd verston
den kochten deze ramen met
honderden tegelijk in. Reeds
in 1890 waren er tuinders die
2 tot 3 duizend ramen in
„teelt" hadden. In 1904 be
droeg het aantal eenruiters in
het Loosduinse tuinbouwge
bied 250.000 stuks of de helft
van alle tuinbouwglas in Ne
derland. In 1912 was dit aan
tal opgelopen tot het respecta
bele aantal van 500.000 stuks.
465.000 hiervan worden benut
voor de teelt van platglas
komkommers.
Deze ontwikkeling was mede
een gevolg van de uitzonder
lijke grondkwaliteit. De zand/
geestgronden en de uitlopers
daarvan leenden zich uitste
kend voor de teelt van bos-
peen, sla, warmoes en andere
fijne groenten, doch in het bij
zonder voor de teelt van vroe
ge komkommers op broeiveu-
ren.
Komkommerkasjes
In dit bestek kunnen we de
bouw van de eens zo bekende
Loosduinse komkommerkas
jes niet achterwege laten. De
bouw hiervan was een gevolg
van een natuurramp in 1903.
Een dagen aanhoudende re
gen in april (er viel 81 mm
water in 3 dagen) deed de
broei van de mest, door de
massa's water dat zich in de
veuren verzamelden, geheel
stil vallen waardoor de plan
ten van de wortel gingen en
afstierven..
„Aangever*^ voor deze nieuwe
ontwikkeling was Gerard
Stein de latere mede firmant
van het bekende bedrijf van
Spronsen en Stein in Loosdui
nen. Stein had ervaringen op
gedaan in Engeland waar de
teeltwijze van komkommers
in kasjes algemeen gebruike
lijk bleek te zijn. Nadat een
viertal kwekers voor geza
menlijke rekening met succes
in een viertal kasjes hadden
„proefgedraaid" breidde de
teelt zich door de jaren heen
successievelijk uit tot 14 ha.
Bij de uitverkoop van de
Loosduinse tuinbouwbedrij
ven ten behoeve van de wo
ningbouw door de gemeente
's-Gravenhage in de zestiger
en zeventiger jaren is deze
teeltwijze, ongetwijfeld de
mooiste en meest interessante
van Neerlands groententuin,
geheel verdwenen. Arbeids-
technisch paste deze niet
meer in het moderne tuin-
bouwgebeuren.
Warenhuis
Komen we na al deze ontboe
zemingen terug op een inter
essant gebeuren dat 80 jaar
geleden plaats vond en door
haar naamgeving nog altijd in
de herinnering is blijven
voortleven met name: Het
warenhuis. Gelijktijdig met de
bouw van de eerste komkom
merkasjes werden tevens,
naar Engels voorbeeld, een
tweetal Engelse tomatenkas-
sen gebouwd. Kassen met een
vast dek houten roeden en
kleine glasmaat 22x18 Franse
duimen 48.7x56.6 cm. Het
glas lag ingebed in stopverf.
Men vond deze kassen te duur
van opzet zodat naar een een
voudiger bouwconstructie
werd uitgezien.
De tuinder van Spronsen,
wiens bedrijf gelegen was aan
het Nieuwe Slag, thans Groen
van Prinstererlaan, kwam op
het idee een kas met gebruik-
Bouwtekening van de „Grand Bazar de La Paix" (doorsnede
gebouw) Grote Marktstraat Den Haag anno 1906. De tekening
geeft een duidelijk beeld van de glazen dakbedekking. Het
,,kas"model van het dak inspireerde Loosduinse warmoeziers in
die tijd, hun eerste glazen „opstand" warenhuis te noemen
(bouwtekening fotoarchief Architecten b.v. Kraaijvanger Rotter
dam).
TEKENING: PR
el
m
making van eenruiters te bo|n^
wen. Dit zou tevens de moj
lijkheid bieden het glas tij<
lijk voor andere doeleinden
gebruiken. Het werd een hi
simpele constructie. Een ee:
voudige houten onderbout 1
het glasdek van eenruiters
een houten
Later werd deze houten
vervangen door ijzeren. D
waren in feitb lange-lengtdj
voor dwarsliggers van sma
spoortreintjes. Daar
idee had hoe men een derj
lijke kas zou moeten noer
opperde een buurman
bouwsel „warenhuis" te r
men. In Den Haag was in
tijd namelijk juist een groofp
winkelbedrijf gereed gek'
men". De Grand Bazar de L
Paix" in de volksmond htD(
warenhuis genoemd. Het gJ
bouw had een glazen dak (tg
de bouwwereld lantaarn gj~
noemd). Het glazen dak ha^,£
te samen met de bouwcofyaj
structie, tot doel ook de o»g
derliggende etages van dajte
licht te voorzien. Omdat dj
dak inderdaad veel gelijken! n
vertoonde met een kasdek in^,
spireerde dit tot het geva s
van de naam warenhuis. re
Volledigheidshalve zij vej^
meld dat de onderbouw val
de warenhuizen door de jareU]
heen werden aangepast aa
de eisen van de tijd. Eerst f"
1955 werd ook aan het gla^~
dek meer aandacht bestei
Dat dit niet eerder pla
vond was een gevolg van
voorgeschiedenis van de
drijven. Bij de veranderii
van teeltwijze van komkoi
mers, van platglas naar staai
glas (teelt in warenhuizen)
bruikte men het platte-gl£~
(eenruiters) weer als kasdek*
Eerst deed het zogenaamd!0*
Venlo-dek haar intrede (eei
uit België naar Limbuij
„overgewaaid" systeem). Eel
vast dek- met houten roedetjj
Later werden deze vervangebe
door aluminium rpeden. Veie,
zinkte, speciaal vervaardigd**
brede goten. Aluminium g<|£:
ten, bredere kappen, dubbel,a
kappen met tralielegger, aluoc
minium gevels en luchtra V
men, hoogbouw en grotei^
glasmaten. Al met al zijn
hypermoderne kassen tota<(h<
geen afspiegeling meer vai
het bouwsel van eertijds. Des?*
alniettemin bleef de naan^
„warenhuis" behouden. c
L. G. NEDERPEkc
