Havel: Leven in de waarheid
ar
Oude kabinet gelauwerd
Kabinet zorgj
voor vuurwë
in de Senaat s
Kerstwensen vaak
pas na feestdagen
Meningsverschil in
kabinet over opvang
van asielzoekers
BINNENLAND/BUITENLAND
ftzidóeSoutont
VRIJDAG 29 DECEMBER 1989 PJJITE
DEN HAAG Nog dagelijks vallen bij veel men
sen kaarten in de bus met „Zalig kerstfeest" of
„Prettige kerstdagen". Die wensen komen dan ei
genlijk te laat; wel op tijd is dan de bijbehorende
wens „Gelukkig Nieuwjaar". De late berzorging is
meestal niet de schuld van PTT Post of van de
stads- en koeriersdiensten. Ook al zullen zij niet
ontkennen dat de waarschijnlijk tien procent toe
name van wenskaarten dit jaar een extra belasting
hebben betekend voor het sorterende en bezor
gende personeel. Nee, veel mensen hebben dit jaar
hun kaarten - al dan niet als reactie op onver
wacht ontvangen kaarten - pas laat op de bus ge-,
daan. Het weekeinde direct voor de kerstdagen
heeft ook de nodige post tegengehouden. Bij de
meeste diensten is de vertraging in de bezorging
inmiddels echter voorbij.
(Van onze
parlementaire redactie)
DEN HAAG Voormalig
minister van sociale zaken
en werkgelegenheid drs. J.
de Koning krijgt een nieu
we functie. Hij wordt per 1
januari 'adviseur' van het
kabinet. De officiële bena
ming luidt 'staatsraad in
buitengewone dienst' bij de
Raad van State.
Ook is De Koning sinds kort
in het bezit van de hoogste on
derscheiding van Nederland:
het Grootkruis in de Orde van
Oranje-Nassau. De Koning
heeft deze onderscheiding uit
gereikt gekregen van premier
Lubbers.
Overigens hebben alle be
windslieden uit het kabinet
Lubbers-II, dat 2 mei ten val
kwam, een lintje ontvangen.
Dat geldt ook voor oud-staats
secretaris van economische za
ken Evenhuis, die in juni van
het politieke toneel verdween
na in opspraak te zijn geraakt
over enkele financiële trans
acties.
Hoge onderscheidingen waren
er voor de voormalige onder
wijsminister en huidige Twee
de-Kamervoorzitter Deetman
en oud-staatssecretaris van de
fensie Van Houwelingen. Zij
werden Commandeur in de
Orde van de Nederlandse
Leeuw. De oud-ministers Ru-
ding (financiën) en De Korte
(economische zaken) werden
Commandeur in de Orde van
Oranje Nassau.
Ziekteverzuim in
gezondheidszorg
neemt flink toe
ZEIST Als gevolg van de grote
werkdruk is het aantal aangiften van
ziekte in de gezondheidszorg dit jaar
toegenomen met 7 procent. Het aan
tal ex-werknemers in deze sector met
een aaw- of wao-uitkering nam met
7,7 procent toe. Directeur H. Schrip-
sema van de BVG (de bedrijfsvereni
ging voor de gezondheid) pleitte
daarom gisteren in zijn jaarrede voor
verbetering van de werkomstandig
heden en uitbreiding van het perso
neel binnen de gezondheidszorg. De
BVG neemt zich verder voor de me
dische dienst bedrijfsgerichter te la
ten werken.
Het Tsjechoslowaakse parlement heeft
vandaag schrijver en oppositieleider Va
clav Havel tot president gekozen. Het
parlement kwam bijeen in een speciale
zitting, die rechtstreeks op de televisie
werd uitgezonden. Havel werd meteen
na zijn verkiezing beëdigd. Havel wil
slechts aanblijven tot de vrije, algemene
verkiezingen die medio komend jaar ge
pland zijn. Het nieuwe parlement dat
daaruit voortkomt zal een opvolger voor
Havel kiezen voor de volle ambtstermijn
van vijf jaar. Het parlement paste ook de
eed aan die Havel moest afleggen. De
PRAAG Het volk heeft dui
delijk laten merken geen an
der te willen, maar met Va
clav Havel krijgt Tsjechoslo-
wakije wel een president met
een proeftijd. Havel werd in
mei van dit jaar voorwaarde
lijk uit de gevangenis ontsla
gen, met een proeftijd van
achttien maanden. Terwijl de
bajes hem achtervolgt, sleurt
het volk hem de presidentiële
burcht binnen.
Hij heeft het zelf altijd gezegd,
en anderen hebben het altijd
over hem gezegd: Véclav Ha
vel is geen politicus. Hij wil
dat niet zijn en hij is er ook
niet geschikt voor. En daarom
is hij de uitgelezen presidents
kandidaat voor Tjechoslowa-
kije. Want als de Tjechoslowa
ken ergens ziek van zijn, dan
is het van politici, van mannen
die zo graag willen en die zo
geschikt zijn. Alleen een anti
politicus, alleen iemand die de
macht niet liefheeft en de leu
gen haat, kan Tjechoslowakije
op weg helpen naar een situa
tie waarin vertrouwen bestaat
tussen het volk en zijn be
stuurders. Zo iemand is de
schrijver Véclav Havel.
Wie nu leest wat Havel de af
gelopen jaren heeft geschre
ven en gezegd, gaat hem bijna
verdenken van profetische ga
ven. Nadat hij in mei was vrij
gelaten uit de gevangenis, zei
hij een toneelstuk te zullen
schrijven over een oude politi
cus, die zijn macht verloren
heeft en dat niet verwerken
kan. Toen leken daar in Tje
choslowakije nog geen kandi
daten voor, maar nu, een half
jaar later, is er keuze genoeg:
Husék, Jakes, Adamec.
Ideologie
Het was niet de eerste keer dat
een verblijf in de cel Havel zo
dicht bij de waarheid bracht.
Ook zijn essay 'Poging om in
de waarheid te leven' was het
resultaat van gevangenschap.
In dit 'Essay over Charta '77'
analyseert Havel het systeem
waarin de Tjechen leven tot op
het bot. Hij doet dat aan de
hand van een voorbeeld: „De
beheerder van een groenten-
en fruitzaak plaatst in zijn eta
lage, tussen de uien en de wor
teltjes, een kaartje waarop
staat: Proletariërs aller landen,
1 verenigt u!" Waarom? „Omdat
men zulke dingen moet doen
als men een rustig bestaan wil
leiden". Iedereen weet dat,
zegt Havel, maar toch zou de
groentenboer er weinig voor
voelen een briefje in zijn etala
ge te leggen met de boodschap:
„Ik ben bang en aan mijn ge
hoorzaamheid bestaat dan ook
geen twijfel". Nee, hij verbergt
zijn vernederende gehoor
zaamheid „achter de facade
van iets verhevens en dat iets
is de ideologie".
De ideologie, aldus Havel, fun-
belofte van trouw aan het socialisme is
daaruit geschrapt. Dat gebeurde onder
leiding van de nieuwe voorzitter
Alexander Dubcek, die gisteren door de
volksvertegenwoordiging unaniem tot
voorzitter van het parlement gekozen.
Hij bekleedde de post ook al enkele
maanden in 1969, vlak voordat hij in on
genade raakte. „Dit is een morele vol
doening voor de honderdduizenden die
de idealen van de Praagse Lente hoog
hebben gehouden", zei Dubcek bij de
aanvaarding van zijn ambt.
zijn plaats in te nemen, schreef
Husék in 1975 een open brief
waarin hij de culturele ver
stikking schetste waarin het
land terecht was gekomen.
Toen in 1976 de rockgroep
'Plastic People of the Univer
se' voor de rechter werd ge
sleept was dat de aanleiding
voor een protest-verklaring,
waaruit een beweging voort
kwam: Charta '77. Havel was
een van drie woordvoerders
van de beweging en belandde
al snel in de cel.
In 1979 werd hij wegens 'on
dermijnen van de staat' ver
oordeeld tot 4,5 jaar gevange
nisstraf. De brieven die hij in
de jaren tot 1983 schreef aan
zijn vrouw, toen hij werd vrij
gelaten omdat hij dreigde te
sterven, zijn gebundeld onder
de titel 'Brieven aan Olga' en
overal gepubliceerd behalve in
Tjechoslowakije.
Op 26 september 1981 bijvoor
beeld schreef hij 'lieve Olga'
een lange brief, die begint met
de vraag: „Waarom stempelen
wij meestal' toch onze tram
kaart af, ook als we helemaal
alleen in de tram zitten, maar
één halte hoeven te gaan en er
geen kans is dat iemand ons
betrapt?" Volgt een lange filo
sofische uiteenzetting over 'de
absolute horizon van het zijn'
en uiteindelijk, terloops de
mededeling dat het 'heel
slecht' gaat. „Ik heb koorts
(38.7), een verstopte blaas en
voel me over m'n hele lijf ge
broken".
Lijden
De gedachten die Havel in zijn
brieven en essays ontvouwde,
sloegen op hemzelf terug
maar daar schrok hij niet
van. Betekende het leven in
de waarheid dat hij als een cri
mineel behandeld zou worden;
hij liet zich als een crimineel
behandelen. Dat wil zeggen:
onschuldig en met een zuiver
geweten bleef hij de waarheid
trouw. Een aanbod naar de
Verenigde Staten te emigreren
sloeg hij af.
,,Ik wees dat aanbod af omdat
ik voor een meerjarig verblijf
in de gevangenis had geko
zen", verklaarde hij later. „Ik
wilde mijn vaderland niet ver
laten. Je moet je leven niet al
te gemakkelijk maken".
Havel citeerde in dat verband
vaak de filosoof Jan Patocka
(mede-oprichter van Charta,
overleden na langdurige poli-
tie-verhoren): „Er zijn bepaal
de dingen die waard zijn om
voor te lijden".
Dat klonk allemaal nogal ge
wichtig en zwaar en dat voel
de Havel zelf ook wel. In een
open brief aan het Amster
damse vredestribunaal van
1985 (waarin hij de westerse
vredesbeweging een lesje leer
de) verzekerde Havel dat de
humor wel degelijk in ere
werd gehouden binnen Char
geert als excuus voor iedereen
die zich aan het systeem wil
conformeren. Het verschaft de
mogelijkheid te zeggen „Ik
snel mijn broeders te hulp" als
je een buurland binnenvalt en
„Proletariërs verenigt u" als je
bedoelt: ik doe wat mij wordt
opgedragen. Het is met andere
woorden een manier „om in
de leugen te leven". En zolang
iedereen dat maar doet, blijft
het systeem bestaan. Het sy
steem is derhalve niet simpel
een kwestie van wat macht
hebbers hun onderdanen aan
doen, maar zeker ook van wat
de bevolking zichzelf aandoet.
Als zij „in de waarheid" zou
leven, zou het systeem ineen
storten. Het wachten is op het
moment dat „iedereen die bin
nen de leugen leeft getroffen
wordt door de kracht van de
waarheid".
Morele keuze
Niemand weet wanneer zoiets
zal gebeuren, ook de leden van
Charta '77 niet. Zij kiezen der
halve niet voor de waarheid,
omdat ze denken daarmee de
macht in handen te zullen
krijgen, maar omdat ze een
morele keuze maken, de ver
antwoordelijkheid voor hun
doen en laten in eigen hand
nemen.
Dat is het thema van Havels
werk: de eigen verantwoorde
lijkheid van de mens, de hand
having van de persoonlijke in
tegriteit. Het is ook het thema
van het leven van deze 'hoffe
lijke en tedere rebel' (Heinrich
Böll).
Véclav Havel werd in 1936 in
Praag geboren, als zoon van
een succesvolle ondernemer.
Vanwege die niet-proletari-
sche afkomst werd hij noch
toegelaten aan de universiteit
noch aan de Academie voor
Muzische kunsten. Maar als to
neelknecht wist hij toch door
te dringen tot de wereld van
de schone kunsten en in de ja
ren zestig begon hij zelf to
neelstukken te schrijven en te
regisseren.
In 1967 nam hij deel aan het
schrijverscongres dat het ver
trekpunt zou worden van dt
Praagse Lente. „Het gaat er
eenvoudigweg om of we in
staat zijn tot in alle consequen
ties de volle verantwoordelijk
heid te dragen voor onze
woorden", zei Havel. En hoe
traumatisch de Praagse Lente
ook af mocht lopen (de Russen
maakten er in 1968 gewapen
derhand een einde aan), aan
dat credo bleef hij trouw.
Charta
De vorige week teruggetreden
president Gustav Husék was
de man die als partijleider na
1968 de 'normalisatie' inzette,
waarmee Tjechoslowakije ver
anderde in een 'Biafra van de
geest'; een geestelijke woestijn.
Havel, die nu op het punt staat
it-:
Ibai
ei!
DEN HAAG Drie da
gen voor Oud en Nieuw
heeft het kabinet voor
vuurwerk gezorgd in de
Eerste Kamer. De senato
ren die gisteren bij elkaar
kwamen om een groot
aantal wetsvoorstellen te
behandelen, waren nog
maar nauwelijks de statige
vergaderzaal binnengeko
men of minister van fi
nanciën en vice-premier
Kok dreigde al dat het
kabinet zou opstappen.
SUSKE EN WISKE
DE BEZETEN BEZITTER
!1u schieljt uit
tuur vel' Ititts
pikt it met, nu
(Van onze
parlementaire redactie)
DEN HAAG Binnen
het kabinet heerst een
meningsverschil over de
financiële gevolgen van
de opvang van de groeien
de stroom asielzoekers in
Nederland. Volgend jaar
zijn tientallen miljoenen
guldens extra nodig. Het
kabinet heeft nog niet be
sloten welk ministerie
voor dit bedrag moet op
draaien.
Een groot deel van de be
windslieden vindt dat de kos
ten ten laste moeten komen
van de begroting van ontwik
kelingssamenwerking. Sinds 1
januari 1989 is het gebruikelijk
dat dit departement de kosten
betaalt die het ministerie van
WVC maakt voor de opvang
van asielzoekers. Op de begro
ting van ontwikkelingssamen
werking voor 1990 is hiervoor
al in een vroeg stadium 224
miljoen gulden uitgetrokken.
De nieuwe PvdA-minister
Pronk van ontwikkelingssa
menwerking heeft dit bedrag
bij zijn aantreden met tegenzin
geaccepteerd. Hij vindt dat zijn
ministerie niets met de opvang
van asielzoekers heeft te ma
ken. Daarom weigert hij daar
aan extra geld te besteden. Dat
doet zijn partijgenote en colle
ga d'Ancona van WVC ook.
ta: „Het dissidenten-bestaan in
Tjechoslowakije is zeker geen
bijzonder opwekkende zaak en
het verblijf in Tjechoslowaak-
se gevangenissen nog minder.
Maar de veelvuldige spot hier
over is niet in tegenspraak met
de ernst ervan, integendeel,
het is er een onvermijdelijk
gevolg van. Je zou het hier
waarschijnlijk niet langer
kunnen volhouden, als je niet
tegelijkertijd zag dat alles ab
surd en dus komisch is".
Erasmusprijs
Absurd (en dus komisch?) was
ook de gang van zaken rond
de Nederlandse Erasmusprijs
die Havel in 1986 ontving.
Vanwege de aanwezigheid van
leden van het koninklijk huis
bij de uitreiking van de prijs,
achtte minister Van den Broek
van buitenlandse zaken het
beter dat Havel de prijs niet
namens Charta '77 in ont
vangst zou nemen en zich ook
niet al te kritisch zou opstel
len. Dat zou de onschendbaar
heid van de Kroon weieens
kunnen aantasten, meende hij.
De bewindsman werd met
hoon overladen en bond in na
dat alle partijen in de Tweede
Kamer zich tegen hem keer
den. Jammer, vond de socio
loog Vladimir Bina: „Ik ver
heugde me er al op dat ik on
der de dramatis personae van
Havels volgende drama ook de
Nederlandse minister In zijn
Hemd zou aantreffen".
De imponerende internationa
le erkenning die Havel ten
deel viel, weerhield de Tjechi-
sche autoriteiten er niet van
hem ook dit jaar weer op te
pakken en vast te zetten. On
getwijfeld hebben ze daarmee
hun eigen val versneld; de po
pulariteit van Havel is er, zo
blijkt dezer dagen, alleen maar
groter op geworden.
In mei werd hij vervroegd
vrijgelaten en in november
stond hij in de voorste gelede
ren van Burgerforum. Hij was
er altijd bij als er gedemon
streerd werd op het Wences-
lasplein en hij ontwikkelde
zich langzaam maar zeker tot
de leider van een wonderlijk
beschaafde revolutie; hoffelijk
en teder als hijzelf.
Sprak hij eerst nog aarzelend
en zo kort mogelijk, in de loop
van de weken groeide hij in
zijn rol als aanvoerder. De
kloof die jarenlang werd ver
ondersteld tussen de intellec
tuelen van Charta en het volk
bleek allerminst te bestaan.
Nadat Havel er met de zijnen
in geslaagd was de communis
tische regering op de knieën te
krijgen, verschenen steeds
meer borden in Praag mèt de
leus: Havel for president.
Sleutels
De groentenboer die voorheen
slogans in zijn etalage legde
over proletariërs en hun vere
niging, liep nu door de stad
met sleutels te rinkelen: tijd
voor een wisseling van de
wacht, Husék weg, Havel naar
de burcht!
Er komt een moment, nie
mand weet wanneer, dat ie
dereen die leeft binnen de leu
gen, getroffen zal worden door
de kracht van de waarheid,
had Véclav Havel besloten
toen hij in de gevangenis zat.
Nu is het moment daar. En hij
die de macht niet liefheeft en
de leugen haat, hij wordt van
de bajus naar de burcht ge
sleurd.
Hij zat liever achter zijn tafel,
te schrijven aan een vijfakter
over een oude politicus die zijn
macht verloren heeft en dat
niet verwerken kan. En hij
roept ook dat hij maar heel tij
delijk president wil zijn.
Maar het volk heeft in hem de
autoriteit gevonden die hijzelf
jaren geleden al omschreven
had: „Het gezag van de leiders
zou moeten berusten op hun
persoonlijkheid en zou per
soonlijk beproefd moeten wor
den in hun specifieke omge
ving".
Het merendeel van de kamer
leden was met stomheid gesla
gen. Op de ambtenarentribune
werd gegniffeld: „Het kabinet
vindt zeker dat er te veel
Oost-Europa op de voorpagi
na's staat!". Kok speelde ogen
schijnlijk hoog spel toen hij
het woord vroeg over het in
middels beruchte aaw-voor-
stel. Maar hij wist bij voorbaat
dat hij zou winnen. „In alle
oprechtheid: ik betreur dat er
geen meerderheid is voor ons
wetsvoorstel", zei Kok. „Ik
vraag begrip voor ons stand
punt. Er moet een ernstig fi
nancieel risico worden voor
komen. Het uitspreken van
het machtswoord doet mij
geen plezier en moet een uit
zondering blijven, maar is wel
een onvervreemdbaar recht
van het kabinet". Kok erken
de dat zijn 'onaanvaardbaar'
over het wegstemmen van het
aaw-voorstel de verhouding
met de Eerste Kamer zou kun
nen vertroebelen.
Door het dreigement van Kok
belandde de Senaat in een
zeldzame situatie. Het is één
keer eerder gebeurd dat een
kabinet in de Eerste Kamer
het machtswoord uitsprak. In
1972 moest het kabinet-Bies
heuvel zwaar geschut in stel
ling brengen toen de KVP-se-
natoren het plan voor de ver
hoging van het collegegeld
dreigden te verwerpen. Maar
zowel in de jaren ervoor als
erna speelden de heftigste ta
ferelen zich altijd in de Twee
de Kamer af. De pas aangetre
den CDA-PvdA-ploeg, nog
geen twee maanden in het za
del, schroomde gisteren echter
niet en kruiste de degens met
de Senaat die eerder deze
maand al zo 'moeilijk' deed
over de verhoging van het
huurwaardeforfait en de aard-
gasprijs.
Verrassing
Voor de CDA-fractie was de
aanval van Kok allerminst een
verrassing. Vanaf vorige week
vrijdag tot woensdagavond
laat is premier Lubbers bezig
geweest de senatoren van zijn
partij over te halen. De minis
terraad had vlak voor de
Kerst in zijn laatste wekelijkse
vergadering van het jaar be
sloten dat de aanpassing van
de Algemene Arbeidsonge-
schiktsheidswet (aaw) tot het
uiterste moest worden verde
digd. De meerderheid van de
Eerste Kamer, bestaande uit
CDA, VVD en D66, wilde het
plan wegstemmen. Als de Se
naat hierin zou volharden, zou
het kabinet opstappen, stelde
Lubbers ronduit. Maar CDA-
fractieleider Kaland liet het
tot een openlijke confrontatie
komen.
Na een schorsing van bijna
een uur bleek het CDA te bui
gen voor het machtswoord van
het kabinet. „De inhoudelijke
argumenten hebben ons niet
overtuigd", zei Kaland. „Wij
betreuren deze gang van za
ken. De geloofwaardigheid
van het politieke debat in dit
huis staat op het spel. Maar de
nadelen van een kabinetscrisis
zijn zo groot, dat wij met forse
tegenzin voor het wetsvoorstel
stemmen". De uitslag van de
hoofdelijke stemming door de
69 Kamerleden zes waren
er niet was daardoor zeer
gunstig voor het kabinet: 50-
19, met tegenstemmen van
VVD, D66, GPV, RPF, PSP en
CPN.
Het mini-drama val
is het gevolg van del
rijke belastingopen
die 1 januari ingaa;
nieuwe stelsel krijge^^
den een belasting!
18,4% dat uit belas
premies bestaat,
schoonheidsfout vanjf var
ge kabinet zouden djpuile
in het nieuwe syst^attei
premie moeten gaar^^g
Dit najaar kwam hr
dels demissionaire Cr?
kabinet er achter d^nis"
den hierdoor recht tol Rc
de sociale voorzieninjnker
aaw zoals vergoeding vvi
taxivervoer en iL-me
Maar de aaw is nou
doeld voor mensen |ausei
de 65 zijn. Vlugge b| een
gen op de ministeriesjizen
ale zaken en financiëjjkare
dat theoretisch eeni^ c
meer dan een niiljar-
kon worden geslager
rijksbegroting. Of.
ambtenaar van sociïslote
het gisteren zei, „de gd.
gaat dan wagenwijj
Dus kwam het vorigtolae
met 'reparatie-wetgefepen
erop neerkomt dat I
premie voor bejaardj
omgezet in een belaarj}
wijl het totale percetr
blijft. 1
Het nieuwe kabinet -
wetsvoorstel over en
met grote vaart door jpT*
de Kamer. De Eerst^1-
toch al geplaagd doori
van het kabinet, wi irc
duidelijkheid. Vooral
een chaos heerst inl
steem van voorpNE
waarop langdurig zi^na{
beidsongeschikten en; nj
een beroep kunnen
len zijn het spoor bPem'
raakt in de wirwar yhtlC
ten, susidies en uitzoi^rlijk
regelingen. Het parle^k C
dat het kabinet op di n v
een grote schoonmaa
Staatssecretaris Ter V J
ale zaken) zegde gist
dat het kabinet bin
half jaar met een plai
men waarover het pi
kan debatteren.
Voor de CDA-senat<
dit slechts een minimi
moetkoming. Fractieli
land had er duidelijk t
in maar moest de pi
coalitiebelangen latei
gaan. Niet in de laai
omdat CDA-partijvj
Van Velzen deel uitmi
de senaatsfractie en dtf^J
van 'waakhond'
land kon zich troostei
kritiek van de andere|
ren die ook niet van
treden waren gediei
mans (VVD): „Ons 'ni
recht overeind". Van
schulp (PvdA):
voor het wetsvoorstel
speend van elk enthor^
Het machtswoord vanfj
binet was wat ons bet*
nodig". Gelderblom
„Het is opmerkelijk
kabinet z'n politieke ^e,
staan afhankelijk stelt
vertrouwensrelatie me
naat". Van der Jagt
RPF): „Het dreigemei
strijd met de plaats en
van de Eerste Kaï
waarschuw voor een
ring van de Senaat"
dregt (SGP): „Zulk zw
schut hoort hier niet th
is overigens geen echt
schot maar meer eet T
flodder". K
ROCi
Kerstmis
Voor het eerste in veertig jaar is er in de Leopoldov-gevangenis van Tsjechoslowakije wejbi
kerstmis gehouden. De gevangenen die de mis bijwoonden zijn al dagen in hongerstaking, us
pen dat daardoor de nieuwe regering tot algehele amnesty zal overgaan en de levensomstarfen
den in de gevangenis zal verbeteren. at
FOt