RTV rond Kerst
Dame Edna:
De champagne onder
de praatprogramma's
vpi?n
nccii
zijn
eigen
ardmdüy
1 iu. a lA
Zoektocht
naar
Friedrich
Fehér
ieuwe
ijsbrecht
tn Aemstel
persoon van
v ees Linnebank
ZATERDAG 23 DECEMBER 1989
'Edna houdt van me', staat er op het schort van Madge. Maar hoe geloofwaardig is
dat?
FOTO: VARA
Het Dam* Edna Spektakel,
i i\s cil«» TaJkahow. VARA-televraie.
UM - Elke Nederland 1 om 22.08 uur.
eeft, na de zondag.
•eiding van
inmiddels
praatshow op televisie. Het gevolg is, dat
erkende of minder bekende Nederlander
Iwars zet, het spitsuur is op diens tele-
hoeft niet eens te zijn dat die vrouw of
iets interessants heeft te vertellen. Wat
;elt is dat deze relatief goedkoop ingevul-
1 van onderwerpen moet worden voor-
£N n een klein landje als Nederland is dat
eenvoudig.
JTEITSVERSCHIL
dan ook een enorm kwaliteitsverschil in
imma's. Wie uiteindelijk even de moeite
Joor te lichten, komt er achter dat van
ens al dat gepraat nauwelijks sprake is.
ordt wel eens gelachen om een leuke op-
LEIDaar hoe vaak loopt bij de kijker het wa-
ogen en heeft hij aan het eind van het
i het gevoel ook nog wat te hebben opge-
houdend wil worden beziggehouden en
endy het idee wil hebben dat hij wat 'leert',
ïl zijn heil zoeken in het buitenland. De
iee BBC's Terry Wogan bijvoorbeeld met
omgaat, ontbreekt bij de praatshow-lei-
De champagne onder de praat-
:chter niet Terry Wogan maar Dame
;een ander weet zij haar publiek te boei-
ijkertijd te vermaken,
lie op televisie eenzelfde droge humor
legt, is Jeroen van Inkel. Eigenlijk zou
Veronica hem eens een kans moeten geven. Jeroen
dus achter het bureau in de 'Top 40-studio' van
daan slepen en hem in de volle schijnwerpers van
zijn eigen praatshow zetten. Hij is ervoor voldoen
de vlot van de tongriem gesneden en wanneer hij
de moed kan opbrengen zich op gelijke hoogte met
zijn gasten te plaatsen, staat de kijker nog wat ver
rassingen te wachten. Want dat is ook eigenlijk het
geheim bij Dame Edna: wie ze ook tegenover zich
vindt, ze laat zich door niemand met een kluitje het
riet insturen.
De VARA trakteert de Dame-Ednaliefhebber zon
dag op de eerste aflevering van haar tweede reeks
talkshows. De bedoeling was geweest haar kerst
show op het scherm te brengen, maar die bleek bij
nader inzien niet leuk genoeg om er zoveel geld
voor neer te tellen. De vervanging is een van haar
krachtigste afleveringen, maar het is zonde daarvan
nu al te veel weg te geven. De show wordt in elk
geval gepresenteerd vanuit haar eigen penthouse in
hartje Londen, waar de gasten een aantal dagen mo
gen logeren. Op die manier voorkomt Dame Edna
dat ze tegenover buitenlanders komt te zitten die
last hebben van een jetlag. Bovendien nodigt de
sfeer uit tot een veel persoonlijker gesprek dan in
zo'n koude studio. In de gesprekken met onder an
deren Ronald Reagan jr., Douglas Fairbanks jr. en
Chubby Checker neemt Dame Edna als vanouds de
hoofdrol voor haar rekening. Haar opmerkingen
zijn een tikje schuin, maar nog net beschaafd ge
noeg en tonen vooral hoe leuk het is om met die
rijke Engelse woordenschat te spelen. Het is dan
pok aan te raden de vertaling te laten voor wat zij
is en gewoon het Engels te volgen (wanneer moge
lijk natuurlijk). En wie dan nog droge ogeji houdt,
hoeft een volgend keer niet meer te kijken.
HANS PIËT
ABSURDE HUMOR IN 'WE ZIJN WEER THUIS'
V rl\U
VioofY
MBif I p m if
71
M wluJpi fL 1
lIsStjcw 11 v
vlfcvll
n tn o i x t
Wim T. Schippers (links): „Het is de meest orthodoxe serie die ik ooit heb gemaakt".
FOTO: VPRO
We zijn i
Dramedy van Wim T.
HTÏVFRSIJM - Als Schipper*. VPRO-televia».
ttlLVtKSUM Ais Nederland 2 om 20.10 uur.
Jacques Plafond is zondag,
hij wekelijks op de
VPRO-radio te ho
ren in 'Plafond over de vloer' en Sjef van Oekel
werd door hem bedacht. Maar Wim T. Schippers
(47) is van veel markten thuis. Hij is niet alleen
schrijver, maar ook beeldend kunstenaar, regisseur,
acteur, dichter en zanger. Voor sommige televisie
kijkers is hij het enfant terrible van het Gooi, voor
de rest een geschenk.
Na vijf jaar stilte (zijn laatste produktie was 'Op
zoek naar Yolanda') keert Wim T. Schippers terug
op de VPRO-televisie met de voorlopig zevendelige
serie 'We zijn weer thuis'. Hij schreef niet alleen de
scenario's, maar is zowel voor als achter de camera
werkzaam. In de schijnweipers als Simon Raaspit,
de oudste zoon uit het gezin en daar buiten als re
gisseur, samen met Ellen Jens. Schippers: „Als het
aan mij ligt, wordt het een dramady-serie, die een
aantal seizoenen loopt. De wens is er, ook bij de
VPRO, omdat zo'n serie toch een klantenbinder is.
Nu de mogelijkheden nog. Het is namelijk geen
reeks die de VPRO in z'n eentje kan bekostigen.
Hoewel we geen buitensporig budget hebben, kun
nen we het geld dat het Stimuleringsfonds erin
steekt, heel goed gebruiken. De VPRO heeft overi
gens maar de helft gekregen van wat ze vroeg, zo'n
half miljoen. Het gevolg was dat er is gesneden in
het aantal afleveringen. We hadden met zestien de
len willen beginnen. Ook omdat je een paar afleve
ringen nodig hebt om de karakters op te bouwen en
het publiek na zo'n vijf afleveringen gaat meeleven
met de belevenissen. Maar denk niet dat het een
dure serie is. Er zit bijvoorbeeld geen extreem effec
tenbejag in. Eigenlijk kosten de acteurs het meest".
'We zijn weer thuis' gaat over een weduwe met drie
volwassen zoons, die ieder een miljoen hebben ge
ërfd. Er zit echter een klein addertje onder het gras
voor de twee oudsten, namelijk een clausule in het
testament die ervoor zorgt dat de jongens bij moe
der blijven. Wim T. Schippers maakt met 'We zijn
weer thuis' een op Amerikaanse.leest geschoeide
reeks, die evenveel drama als comedy in zich
draagt. Wat de kijker krijgt voorgeschoteld is een
aaneenschakeling van suggestie, gooi- en smijtwerk,
chaos en realiteit, verpakt in een knap bedachte
woordenvloed. De humor, soms wat grof, is veelal
absurdistisch, ook omdat de hoofdpersonen de tek
sten soms heel letterlijk in praktijk brengen.
Volgens Wim T. Schippers heeft 'We zijn weer
thuis' een feuilleton-achtige structuur, hoewel elke
aflevering op zichzelf staat en dus afzonderlijk kan
worden bekeken. Schippers: „Het principe waarvan
ik ben uitgegaan en dat ik heb geleend van de Ame
rikaanse comedy is dat tijd geld kost. Het is dus een
snelle serie. Op de Amerikaanse televisie wordt er,
dank zij de vele reclames, voortdurend gewoekerd
met tijd. Waar makers constant om vechten, is om
de gunst van de kijker. Een serie moet zo boejend
zijn dat iemand bij de eerste reclame niet overscha
kelt naar een ander net, maar wil weten hoe het af
loopt. Je moet dus echt je best doen en die drang
kennen televisiemakers in Nederland niet. Sommi
ge programmamakers zien in die manier van wer
ken zelfs een knieval voor de kijker, maar daar
denk ik heel anders over. Ik wil gewoon dat ieder
een zijn toestel op mijn produkt afstemt".
PUBLIEK
„Dat het een dramady is geworden komt doordat ik
niet volgens het comedy-principe wil werken. Co
medy wordt meestal met publiek -opgenomen, dat
dan op het juiste moment moet lachen of applaudi-
seren. Dan gebeurt het wel dat het publiek tijdens
de repetitie wild enthousiast is en tijdens de opna
men zijn mond niet opendoet. Op zo'n moment
moet je gaan scharrelen met applaus- en lachmachi-
nes. Behalve dat je hoort dat het niet echt is, komt
er technisch heel wat voor kijken om dat applaus
later op de juiste plaats te monteren. Bovendien
mis je, als er publiek bij is, een vierde wand, waar
door de scènes nogal verbrokkeld moeten worden
vastgelegd en ben je min of meer verplicht niimte
in te lassen voor het gelach. Daarom doe ik het
zonder publiek".
„Behalve dat de kijker kan lachen wanneer hij wil,
was het grootste voordeel dat ik alle delen in drie
maal vijf dagen heb kunnen opnemen. Die prestatie
is natuurlijk voor het grootste deel te danken aan
de geweldige acteurs, die niet alleen in een razend
tempo alles van buiten moesten leren, maar ook
nog mooi moesten spelen".
WEKELIJKS
Ik zie er niet tegenop als de serie een wekelijkse fre
quentie zou krijgen. Als de machinerie eenmaal
draait, kun je je geheel concentreren op het schrij
ven en de inhoud. Het enige waar je scherp voor
moet oppassen, is dat het geen manierisme wordt
op den duur. Maar ik vind het leuk om zo'n serie te
schrijven en ik ben er trots op dat de VPRO mij
ervoor heeft gevraagd".
„'We zijn weer thuis' is de meest orthodoxe serie,
die ik ooit heb gemaakt. Zo heb ik geen televisie-
wetten willen doorbreken. Het belangrijkste is het
acteren en het verhaal. Daarmee wil ik deze keer
overtuigen".
HANS PIËT
K. Schippers,
wiens speurtocht
naar Fehér voerde
van Amsterdam
naar Hollywood,
Las Vegas en via
Wenen naar
Tsjechoslowakije.
FOTO: ANP
HILVERSUM - Een
brok jeugdsentiment
of een klassiek mees
terwerk? De menin
gen over de film 'De
Roverssymphonie' uit de jaren dertig lopen uiteen.
Maar de liefhebbers komen morgen aan hun trek
ken, want dan zendt de VPRO een ruim drie uur
durend programma uit over deze oldtimer uit de
filmindustrie.
In de documentaire 'Requiem voor een film' gaat
schrijver K. Schippers op zoek naar de filmmaker
Friedrich Fehér en zijn acteurs. Daarna kan de ori
ginele zwartwit film, weliswaar in een wat kreukeli
ge staat, worden bekeken.
Weinig films waren in Nederland zo geliefd en be
kend als de 'De Roverssymphonie', die in maart
1940 in première ging en na de oorlog maar liefst
850 keer werd herhaald. Het publiek was vanaf het
begin opgetogen over deze naïeve, sprookjesachtige
en muzikale filmfantasie. Het buitenland had echter
nauwelijks of geen belangstelling.
De 53-jarige Amsterdamse schrijver K. Schippers,
pseudoniem van Gerard Stigter, zag kort na de oor
log, als kleine jongen, 'De Roverssyfnphonie'. Ook
op hem maakte de film een onvergetelijke indruk.
„Een paar jaar geleden hoorde ik in de bioscoop de
filmmuziek en besloot de mysterieuze geschiedenis
van de rolprent en haar maker te achterhalen", zegt
Schippers. „Ik weet eigenlijk niet waarom die film
mij zo raakte. Waarschijnlijk omdat hij van een
heel andere orde was dan de films die ik tot dusver
had gezien. 'De Roverssymphonie' had voor mij
iets geheimzinnigs, iets humoristisch ook. De beel
den vertelden mij gewoon meer dan de wereld om
me heen. Ze hadden voor mij te maken met de ge
boorte van de poézie. Het geheim van deze film is
dat hij ontzettend goed is. Daarom wilde ik 'De Ro
verssymphonie' als film bewaren, voordat het te
laat zou zijn".
Het filmverhaal gaat over een kleine jongen, zijn
moeder en zijn grootvader, die als muzikanten door
het land trekken in gezelschap van een hond, een
ezel en een draaiorgeltje. De familie komt bij een
groep muzikale rovers terecht, die hun buit tijdens
een brand in het orgeltje verstoppen. De moeder
belandt in de gevangenis en de jongen trekt er op
uit om haar onschuld te bewijzen.
WERELDSUCCES
Fehér heeft er destijds veel, zo niet alles, voor over
gehad om van 'De Roverssymphonie' een wereld
succes te maken. Voor de filmopnamen reisde de
complete ploeg naar onder meer Zwitserland, Enge
land en Zuid-Frankrijk. In Amerika huurde de film
maker, in een van zijn gebruikelijke vlagen van
grootheidswaan, zelfs het New York Symphony Or
chestra in. En met 80.000 Engelse ponden aan kos
ten was de film toen een van de duurst gemaakte
rolprenten.
Hoe bekend 'De Roverssymphonie' bij Schippers'
leeftijdgenoten ook was, niemand kon hem wat ver
tellen over regisseur Friedrich Fehér, die in werke
lijkheid Weiss heette. Over de hoofdrolspelers, Fe-
hérs vrouw Magda Sonja en hun zoon Hans Fehér,
was evenmin iets bekend. Het enige dat vaststond,
was dat de familie naar Londen en later naar Ame
rika was vertrokken. Schippers zet samen met
VPRO-medewerkster Saskia van Schaik en regis
seur Cherry Duyns een speurtocht naar de Fehérs
op touw. De documentaire, waarin de achtjarige
Mitchel van Seumeren de rol van de kleine Schip
pers speelt, laat zien hoe de schrijver met 'De Ro
verssymphonie' kennismaakt. Dan volgt de camera
de volwassen Schippers op zijn speurtocht, die van
Amsterdam naar Hollywood en van Las Vegas via
Wenen naar Tsjechoslowakije voert.
OVERLEDEN
Veel acteurs blijken inmiddels te zijn overleden.
Slechts een handjevol laatste getuigen wist Schip
pers op te speuren. Een van hen is de bejaarde Tela
Tchai, die destijds de rol van vrouwelijke rover
speelde. Ook een musicus, een cameraman, een
schoonzuster van Fehér en een journalist die de Fe
hérs destijds goed kende, komen in beeld. Tijdens
de ruim anderhalf uur durende reportage wordt
onthuld wie Friedrich Fehér eigenlijk was. Voor de
fans van de legendarische film is dat wellicht een
ontluisterende ervaring, want Fehér blijkt allesbe
halve een groot mens en kunstenaar te zijn geweest.
R»qui*m voor **n film.
Documentair* van
achrifver K. Schipper*.
VPRO-televisie.
Nederland 2 om 21.10 uur.
Zondag.
Gijsbrecht van
A ems tel (Gees
Linnebank -
rechts) pakt
Vosmeer de Spie
(Peter Tuinman)
aan. Links Arend
(Victor Löw).
FOTO: NOS
HILVERSUM - In
de acteur Gees Lin
nebank heeft de Ne
derlandse toneelwe-
aeen een nieuwe Ko van Dijk ontdekt,
it afgelopen jaar ook een nieuwe Gijs-
Tweede Kerstdag geeft hij bij de NOS
een stu'< vitaliteit mee die diep in het
maar bovendien Vondels woord met
ia vult.
et had nog niet de leiding op zich geno-
nieuwe Nationale Toneel of hij liet de
de traditie van de jaarlijkse opvoering
van Aemstel rond de Kerst in de
opnieuw leven te zullen
maar de première was
in Den Haag.
alleen aan een soepeler te spe-
:e deze tragedie, volgens eigen
toe op een confrontatie
het begin van dit jaar tot een reeks
waarvoor Amsterdam uitliep. Croiset
opvatting prijs dat de Gijsbrecht het
stijl kan worden gespeeld. Dat de
moeten liggen op het zeggen van de
het voelbaar maken van de emoties
Als het stuk zó wordt gespeeld,
hun hoofd naar de zaal, waar
door het effect ontstaat dat zij als het ware langs
elkaar heen acteren.
EMOTIES
De NOS stuurde Eddy Habbema erop af om samen
met Hans Croiset tot een tv-registratie te komen.
Dit riep echter meteen theatertechnische problemen
op. De teksten van Badeloch en Gijsbrecht, die ver
inniging op kerstavond tussen man en vrouw in het
aangezicht van de ondergang van hun stad en hun
levens, was door Croiset qua spel zo naar buiten ge
richt, dat het op televisie tot overaccentuering zou
kunnen voeren.
Eddy Habbema: „Gees Linnebank is, net als inder
tijd Ko van Dijk, eigenlijk te groot voor het
scherm. Ook Linnebank weet voelbaar emoties op
te roepen, maar dan krijg je gauw te veel. De to
neelfiguren spelen elkaar als het ware weg. Dat le
vert balansproblemen op als de medespelers niet tot
eenzelfde dramatische uitbarsting komen. Eerst en
vooral geldt dit voor Badeloch, gespeeld door Ma-
rie-Louise Stheins. Zij moet in uitdrukkingskracht
alle zeilen bijzetten om Linnebank evenwaardig te
genspel te bieden. Dat had zelfs Croiset al voorzien.
Hij liet de beginregels van het vers 'Waar werd op
rechter trouw' opzettelijk niet zeggen door Bade
loch, maar door hun kinderen. Hoewel hij daarmee
ook de bedoeling had de kinderen bij deze tragedie
te betrekken. Juist waar Badeloch in haar ver
knochtheid aan Gijsbrecht ook nog moet zeggen dat
zij als moeder haar kinderen zou willen geven om
haar man. Men kan dergelijk ingrijpen van Croiset
zien als accentverschuivingen, maar dan niet zon
der gevolgen voor de draagkracht en de reikwijdte
van dit spel, dat al drie eeuwen lang de gemoederen
bezighoudt, ook van mensen die niet direct door to
neelvormen worden aangesproken. Voor de tv-ver-
sie van de Croisets 'Gijsbrecht' moesten hier en
daar kleine aanpassingen worden gepleegd. Daar
mochten we niet te ver in gaan, omdat we de opna
men 's middags maakten, terwijl de spelers 's a-
vonds weer de planken op moesten. Hans Croiset
was erg tegemoetkomend aan de tv-eisen, maar wil
de niet dat zijn acteurs in verwarring werden ge
bracht. Hij had zijn eigen voorstelling te lief'.
INGREPEN
Als toneelminnaar met respect voor Vondel kun je
bezwaren inbrengen tegen de ingrepen en de inkor
tingen. Wat echter niet te weerspreken valt, is dat
hier een stuk toneel van deze tijd is ontstaan. Een
Gijsbrecht in spijkerbroek en leren jack, met ,een
voor meer mensen te begrijpen speelwijze.
De Amsterdams burgemeester Van Thijn heeft in
de tv-uitzending, voorafgaande aan het spel, een ge
sprek met Gees Linnebank, waarin Van Thijn moet
beamen, dat Gijsbrechts engagement, zijn keus
voor zijn stad, hem ook nu nog aanspreekt.
TON OLIEMULLER