Charles Dickens
uitgeweken naar Bronkhorst
tNlftl
In herberg De Gouden Leeuw in Bronkhorst
hebben de stamgasten hun roemers wijn
naar hun gulzige lippen getild. De enige die
nu nog ontbreekt is Samuel Pickwick. Hij
moet uit Londen komen en is wellicht in het
Kanaal opgehouden. Een pijnlijke zaak,
want hij kan onmogelijk gemist worden.
Iedereen mag het laten afweten, maar niet
mister Pickwick, als zijn verwekker zelf,
Charles Dickens, is uitgeweken naar dit
kleine stadje aan de IJssel.
In de schaduw van het kortste et
maal heeft het daglicht vandaag
op een heilloos vroeg uur afge
haakt, waardoor de nacht vrij
spel kreeg voor zijn grote verdwijntruc. Bin
nen een kwartier slibde Bronkhorst dicht
met het vette roet van de duisternis en werd
bij de aanlegsteiger van de pont de IJssel
weggegumd als een foutje in de kantlijn van
het beschermde dorpsgezicht.
Motregen heeft ondertussen van de lantaarns bij de
kerk huilebalken gemaakt, die op hun glazen wan
gen de waterlanders de vrije loop laten. Uit ven
sters in de gevels, waarmee het plein via een slordi
ge, middeleeuwse steek is afgezoomd, schijnt zacht
geel licht, dat ontoereikend is om de contouren van
de kleinste stad van Nederland zichtbaar te maken.
Verdwalen is niettemin uitgesloten, want ook op de
tast bereiken de schimmen van wandelaars uitein
delijk toch de deur van herberg De Gouden Leeuw.
Binnen lekken vlammen aan houtblokken in de
open haard en zijn de eerste roemers met wijn naar
gulzige lippen getild. Op de deel daarachter zijn de
tafels gedekt voor het avondmaal, waaraan de her
tebiefstukjes ook ditmaal niet zullen ontbreken.
De klok heeft zojuist acht uur geslagen. De enige
stamgast die nu nog ontbreekt is Samuel Pickwick.
Hij moet uit Londen komen en is wellicht door
dichte nevel in het Kanaal opgehouden. Een pijnlij
ke zaak, want hij kan onmogelijk gemist worden.
Iedereen mag het laten afweten, maar niet mister
Pickwick. Zonder zijn blauwe kuitbroek, witte slob
kousen, lorgnon en het goed gevulde tabernakel van
ziin bollende maag is het decor van Bronkhorst niet
af. Aardig geprobeerd, maar de essentie ontbreekt.
Het echte feest kan pas beginnen als zijn vertrouw
de silhouet de deuropening van De Gouden Leeuw
tot aan de sponningen vult. Op de drempel zal hij
eerst zijn spiedende blik als verkenner vooruit stu
ren. Zoals de gast is, vertrouwt hij de waard, niet
waar. Nadat hem gerapporteerd is dat de sfeer van
onberispelijk ouderwetse kwaliteit is, maakt hij zijn
entree in de gelagzaal met in zijn kielzog het bonte
gezelschap van zwetsers, zeveraars en zuiperds,
waarmee hij in 1836 door zijn verwekker Charles
John Huffam Dickens is opgezadeld.
REÜNIE
Het zou niemand verwonderen als op dit moment
achter de beslagen ramen Oliver Twist opdook of
de dikbuikige Tony Weller. Kom d'r in, zet je hoed
af Tony. Ook jullie zijn van harte welkom, want
Bronkhorst is de ideale stek voor een geslaagde reü
nie van alle tobberds, dronkebroers, minkukels en
andere courante verworpenen der aarde, die de rus
teloze Engelse volksschrijver tot aan zijn dood in
1870 uit het sombere voorgeborchte van zijn fanta
sie heeft overgeheveld naar de hemel van zijn best
sellers. Hoe meer lijdende zielen van Dickens, hoe
meer vreugd er is in Bronkhorst.
Schuif dus maar aan mister Copperfïeld. Pak een
glas van de toog en toast op de onsterfelijkheid van
u en de uwen. Dat geldt ook voor u, kapitein Cuttle
en voor meneer Stiggins en voor Sampson Brass,
mister Bumble, mister Pecksniff, Bill Sikes, mister
Toots, mevrouw Bardell, Toby Veck en mister Jin
gle. En verzuim niet na het genoeglijk samenzijn
nog even de oversteek te maken naar de boerderij
in de Onderstraat 2. Het is een advies waar de
heren alleen maar profijt van zullen hebben. Let op
mijn woorden: dat wordt een thuiswedstrijd met
een partijdige scheidsrechter op de koop toe.
In de hoeve op nummer 2 woont namelijk sinds en
kele jaren Sjef de Jong. Herstel, doctor Sjef de Jong,
want in 1976 heeft hij zich met zijn doorwrochte
proefschrift 'over de maatschappelijke waarde van
de onderneming' een plaats voor het leven verwor
ven in de eregalerij der hooggeleerde vaderlanders.
Doctor Sjef, wiens broer Sipke als dirigent reeds ge
ruime tijd de ijle toon zet van het Haags Matrozen-
koor, was zelf jarenlang directeur van de gefuseerde
ziekenhuizen in Doetinchem.
TWIJFELS
Dat De Jong zijn solide job met krimpvrije status
voortijdig voor gezien hield, is voor hem een kwes
tie van afweging geweest. Op het laatste stuk van de
pelgrimstocht naar zijn zestigste verjaardag werd hij
steeds vaker overmand door twijfels over het nut
van zijn carrière. In vakkringen had hij zich inmid
dels geprofileerd als een dissidente rebel, die de hei
lige melkkoe van de 'moneymakers' te vuur en te
zwaard bleef bestrijden. Zijn uitgangspunt daarbij
was en is de continuïteit van een onderneming. Het
streven naar een zo groot mogelijke winst be
schouwt hij tot op de dag van vandaag als een heil
loos tijdverdrijf.
Volgens hem kan onze verkalkte maatschappij al
leen overleven als de producent zijn opperheer
schappij overdraagt aan de consument. De Jong
neemt het consequent op voor de burger in zijn rol
van besteder, voor de economie van de vraag en
niet van het aanbod. „Winst maken", realiseert hij
zich, „is best lekker. Maar je moet jezelf wel blijven
afvragen: hoe bereik ik die winst en wat doe ik er
mee?".
Zijn kritische instelling is door pijnlijke ervaringen
gaandeweg bijgeslepen. Hij noemt er één: „Ik heb
jaren geleden gewerkt voor een tabaksfirma. Ik
pleitte daar voor filters in de sigaretten, maar ik
kreeg geen poot aan de grond. De directeur zei: 'De
klanten vinden teer lekker. Dus krijgen ze het van
me'. Waarop ik antwoordde: 'Het is bewezen dat
teer kanker kan veroorzaken. En ik wil onze afne
mers graag over tien jaar nog als klant hebben'. Zijn
reactie was in elk geval origineel. Hij gooide me
zijn kamer uit. Bek houden en wegwezen. Alle mer
ken waar ik het toen over had, zijn inmiddels allang
kapot en van de markt verdwenen".
De passie die De Jong al tientallen jaren heeft voor
de boeken van Charles Dickens, blijkt achteraf
naadloos bij zijn visie op de maatschappij aan te
sluiten. „Toen ik zestien jaar was kreeg ik van mijn
opa De Pickwickclub. Daardoor is mijn leven op
slag veranderd. Ik sloop met dat boek naar mijn ka
mer en werd al lezend getroffen door een pijl in
mijn emotionele beleving. Het overbekende Cupi
do-effect dus. Ik werd geraakt door de verhalen van
Dickens. Je bent jong en je staat open voor nieuwe
ervaringen. En Dickens gaf ze me op elke bladzijde
van De Pickwickclub. Voor mij was dat een positief
trauma. Zijn verhalen grepen me bij de strot. Het
was één groot feest van herkenning".
„Het knappe van Dickens is dat hij voor zijn ro
manfiguren een ontsnappingsclausule heeft inge
bouwd, waar ze stuk voor stuk gebruik van hebben
gemaakt. Alle mensen die hij verzonnen heeft, zijn
op een gegeven moment uit zijn boeken gestapt en
gingen hun eigen leven leiden in films, schilderijen
en beeldhouwwerken. Daardoor kregen ze vanzelf
nieuwe, verrassende dimensies".
„Wat mij in Dickens fascineert is niet zozeer zijn
schrijftalent, maar het feit dat hij een fervente en
visionaire maatschappijhervormer is geweest. Hij
was de eerste sociaal-liberaal, een knokker, die in
zijn boeken de misstanden van zijn tijd genadeloos
aan de kaak stelde. Hij ging als een bezetene tekeer
tegen mensen die zich verrijken ten koste van ande
ren. Hij spuide op onnavolgbare wijze zijn kritiek
op service verlenende bedrijven, op morsige obers
die geen poot uitstaken en op hoteliers die woeker
prijzen vroegen voor wanprestaties. In zijn eentje
vormde hij zo een Consumentenbond avant la let-
tre. Hij is de grondlegger geweest van het consu
mentisme, dat we vandaag de dag zo brood en
brood nodig hebben om onze verrotte maatschappij
uit het slop te te halen. De burgers moeten een
vuist maken, één front vormen tegen verspilling en
verzieking. De consumenten moeten met elkaar een
greep doen naar de macht. Want alleen macht telt
mee in deze wereld".
„Dickens fulmineerde ook tegen luchtvervuiling,
onderdrukking van negers, kinderarbeid en de ver
stikkende bureaucratie. Die kritiek verpakte hij in
een spannend en ontroerend verhaal dat je adem
loos uitlas. Dat is razend knap. Daarom ook is hij
mij en miljoenen anderen blijven boeien met zijn
verhalen".
„In Great Expectations geeft hij op vlijmscherpe
wijze lessen in kapitalisme. En dat pagina's lang,
zonder dat het je één seconde gaat vervelen. Hij be
schrijft daarin een jongen, die bankier wil worden
en reder tegelijk. Op die manier hoopt hij binnen
de kortste keren stinkend rijk te worden. Dickens
attaqueert die blaag op een even cynische als humo
ristische wijze en maakt hem belachelijk. En pas
sant toont hij aan dat alle pogingen van die jongen
tot mislukken gedoemd zijn als er geen goed markt
onderzoek aan vooraf is gegaan. Dat schreef Dic
kens nota bene in een periode waarin alle indus
trieën in de club of in de kroeg gemaakt werden op
de achterkant van een sigarettendoosje of een bier
viltje. Geloof me, Dickens was zijn tijd ten minste
een eeuw vooruit".
„Die enorme gedrevenheid van Dickens, de strijd
lust, die hij telkens weer opbracht om met zijn pen
het onrecht te lijf te gaan, is een erfenis uit zijn kin-
deijaren. Hij was de zoon van een mislukkeling, die
als klerk van de ene ellende naar de andere zeilde.
Op een gegeven moment had pa zoveel schulden
gemaakt, dat hij voor drie maanden verdween ach
ter de tralies van de gevangenis in Marshalsea. Om
voor het gezin met acht kinderen toch nog een
korst brood op de plank te toveren, heeft Dickens
zich toen vijf maanden als etikettenplakker in een
schoensmeeifabriek laten afbeulen. Zijn jeugd was
één lange, donkere nacht vol armoe en vernede
ring".
„Toen hij tenslotte een vertwijfelde poging deed om
toegelaten te worden op de toneelschool, werd hij
hooghartig afgewezen door een stel curatoren met
een benepen kostschoolmentaliteit. Daar heeft hij
een geweldige tik van gekregen, die hij later ver
woord heeft met de zin: 'Ik kom van de maan met
zijn schimmen'. De motor, die zijn werklust opjoeg
en hem als schrijver inspireerde, was zijn woede".
„In zijn boeken heeft hij wraak genomen op de
maatschappij, die hem in zijn jeugd kansloos het
bos heeft ingestuurd. Hij werd gek van zijn eigen
verdriet, gek van de ideeën en fantasieën die door
zijn hoofd bleven spoken. Zijn leven lang is hij ach
tervolgd door de dwang om zich te rechtvaardigen.
Zijn verlangen naar eerherstel was zo allesoverheer
send dat hij zich nauwelijks de tijd gunde om te sla
pen. Hij doolde 's avonds en 's nachts door Lon
den en later langs de zee in Broadstairs, waar hij op
een rots in het angstaanjagende Bleake House
woonde. Dat hield hij negen, soms tien uur vol.
Daarna stapte hij onder de douche die hij zelf in
elkaar had geknutseld. En vervolgens ging hij aan
zijn bureau zitten en schreef hij tien uur aan één
stuk door".
PASSIE
De cosmetische correcties die Sjef de Jong als ver
gevorderde vijftiger in zijn leven heeft aangebracht,
zijn zeker zo drastisch geweest, maar hebben een
duidelijk minder dramatische uitstraling. In zijn di
rectiezetel in Doetinchem heeft hij zich vaak geër
gerd aan medebestuurders, maar de grens van de
gekte heeft hij nooit overschreden. Zijn vlucht uit
het ziekenhuis beraamde hij alleen omdat hij zich
wat meer tijd gunde voor zijn passie, die Dickens
heet. Toen hij vermoedde dat de zin van zijn be
staan wellicht in Bronkhorst lag, had hij er geen en
kele moeite mee een punt te zétten achter zijn eco
nomische rapporten.
Directeur is hij trouwens nog steeds. Van het piep
kleine museum Dickens Corner, dat hij met passen
en meten heeft ondergebracht in de stallen van zijn
boerderij. Waar ooit blaarkoppen met klaaglijk ge
loei kenbaar maakten dat ze kapseisden onder het
gewicht van hun overvolle uiers, liggen nu de boe
ken van de grote Meester gratis ter inzage. Vele
kostbare eerste drukken en curiositeiten die de fan
tasie prikkelen. En beelden, die hij heeft overgeno
men van David Goldman. Deze professionele Dic-
kens-fan heeft onlangs zijn wereldberoemde Old
Curiosity Shop in Londen verkocht aan een duiten
dief, die zich omwille van de commerciële smeer
met schmink en valse vlechten het hoofd van Dic
kens heeft aangemeten en in een mottenballen pak
van de schrijver zijn klanten te woord staat.
„Voor een Nederlander is dat niet op te brengen",
meent De Jong uit de grond van zijn hart. „Ik zie
me hier al rondsjokken met een bombazijnen broek
aan en een wambuis uit het jaar nul. Een mal volk
als het Engelse kan zich zo'n verkleedpartij blijk
baar wel veroorloven. Wat overigens niet wegneemt
dat ook Goldman gruwt van die man en zijn schit
terende collectie niet aan hem wenste te verkopen.
Prompt kreeg hij een lucratief bod uit Amerika,
maar uit vriendschap heeft hij zijn beelden toch
maar voor een schappelijk bedrag aan mij ver
kocht".
„De eerste tien exemplaren staan al in Bronkhorst.
En een paar dagen geleden ben ik weer eens overge
varen om Scrooge en Marley en Uriah Heep op te
halen. Plus een fraaie kop van Dickens. Met Heep
ben ik bijzonder blij. Van de honderden figuren die
hij heeft gecreëerd, is Heep de grootste gluiperd. Hij
is ook de enige vent die Dickens genadeloos heen
laten vallen. Zelfs Shakespeare heeft mededogen
met de rotzakken die hij verzonnen heeft en ont
dekt altijd op het laatste nippertje toch nog een no
bel trekje bij zo'n fielt. Maar Dickens kende voor
Heep geen pardon en liet hem in de steek. Lees het
boek er maar op na".
LUIM
Onlangs is De Jong ook naar Leiden gereisd voor
een lezing van Maarten 't Hart over Dickens. De
zacht smiespelende auteur was kort daarvoor in het
universiteitsblad 'Maris' van leer getrokken tegen
de Pickwickclub, die hij afschilderde als een groepje
kritiekloze, naïeve Dickens-fans in de sfeer van
Abba-aanhangers. De Jong voelde zich ali
van de club pijnlijk aangesproken. Ofsci,
hij moet toegeven dat in de Pickwickclufc
de ernst royaal heeft overwoekerd.
Dit in tegenstelling tot de Dickens Fellow
uiterst serieus en diepgravend geconversel
over Dickens. „De Fellowship is een beslJ
schap, dat doet denken aan de Vrijmf
schat De Jong op afstand in. „Je moet oo|
latingsexamen afleggen als je er lid van
Alleen daarom heb ik nooit een pogingE
men om me aan te sluiten. Ik zou nam"
randeerd zakken. Want de meeste boekeif
kens heb ik diagonaalsgewijs gelezen. Wa»
liefde voor de schrijver overigens niet aft
je een klaproos niet van een pioenroos kl
scheiden is het toch zeer wel mogelijk v|
tuur te houden. En nog steeds verorber ill
smaak een forel zonder te weten hoe ze I
„Die lezing van 't Hart in Leiden is mijl
gengevallen. Ik had het tevoren kunnen v
visie op het boek De Pickwickclub kw
neer, dat deze zijn bestaan te danken hal
oude, verderfelijke man-vrouwbeeld. UiF
flictsituatie dus. Hij beweerde ook dat Diü'
kleine meisjes hield. Zo'n platte insinuaL
alleen een bekrompen calvinist uit Maa^
de aandacht van Dickens voor kleine
rustte op doodnormale, romantische
is nooit bij hem op gekomen".
RUIF
„Ik moet bekenntti, dat ik wat argwanei
richtingen van onze broeders in de Fellovl
Objectief bekeken doen ze hetzelfde alsl
Pickwickclub. Ook zij eten uit de ruif van
liteit van Dickens. Alleen is het voor li
ernst en voor ons een spel waarmee we J
lijk vermaken".
„Ik zal een voorbeeld geven. Hier in 1
staat een fraaie boom, waarvan wij op eefl
moment het vermoeden hadden dat hij
jaar oud was. Het gemeentebestuur wilde
niets aan doen en daarom hebben wij d:
maar toegesproken. Vervolgens hebben t
De Gouden Leeuw verzameld voor een 6
lunch. Kijk, dat tekent de sfeer in de Piel
Wie van een feestje houdt vindt altijd
ding".
„De Fellowship had waarschijnlijk in dej
nagegaan hoe oud die boom in Bronkhl
ontdekt dat hij inmiddels al 104 is. Weg (J
vinden wij van de Pickwickclub eeuwig
LEO T
,,In zijn boeken
heeft hij wraak
genomen op
de maatschappij"
In de sta
boerderij k
Sjef de F
veel passt iel:
meten zip 0I?
museumjal
Corner !eden
onderge¥jjm
Vele /cWding
eerste drf]^aT
foto's eir gl
tientallen
curiosittS D
kunnen d(
gratis bt„en
worden. i;ne
FOTO'Sl*
KONVA?™
Dr. Sjef de Jong heeft moeiteloos de salto mortale van een directiezetel in het ziekenhuis van Doetinchem naar de Dickens Corner in Bronkhorst j
voltooid. Met zijn vrouw Alie Krabbenbos neemt hij daar namens Dickens de honneurs waar.
Het uithangbord van de Dickens Corner.
