ÏZ
Kerstmis '89
Geuzen houden
stand op
Vlaamse Olijfberg
,,Het is
eigenlijk
een wonder
Gods dat
weer
nog zijn"
een buitenwijk van de Belgische gemeente Sint
wonen 176 nazaten van de eerste
isten. Door de katholieken worden ze nog steeds
n' genoemd. Ze vormen een hechte groep en lijden
:n of meer afgezonderd eigen sociaal leven. De
fdenis van de Geuzenhoek is geen verhaal van grote
maar wel een historie van lijden en verdragen. Dat
de kleine protestantse rots in de rooms-katholieke
ng tot een monument van godsdienstvrijheid, strijd,
en volharding. Een van onze verslaggevers bezocht
ne landbouwgemeente in Oost-Vlaanderen.
V orsele een
I speldeprikje in
de groene uitge-
strektheid tus-
sen Oudenaarde
legem. Een smalle geasfalteerde navel-
met B-status verbindt de verscholen
in Sint-Maria-Horebeke met de bui-
>ld. Maar hoe we ook zoeken, we
l het weggetje niet vinden.
j dolen we door de licht golvende vallei
(walm. Overal schieten kronkelende beekjes
'het riviertje levend te houden. Het land-
een fotogeniek meesterwerk van bossen,
in akkers, harmonieus gelardeerd met hoe-
lens en verloren dorpjes. In de verte gloort
streep heuvelland. Het zijn de Vlaamse
redfn die gracieus op de taalgrens balanceren,
befc Fnkt a's muziek-
i stuiten we op een menselijke wegwijzer,
en kromgewerkt oud vrouwtje. Ze heert de
ide gang van een verhuizer die een kast
1 mJtelt. Haar smoezelige broekrok biedt ge-
mte om twee mud patatten in te vervoeren.
Serig, de mond vertrokken in een tandloze
loert het menselijke vraagteken naar de
dingen die de landelijke rust verminken
de fcn over de weg naar 'de Geuzenhoek'. Met
persen we een mondvol sappig Vlaams uit
5. Haar routebeschrijving is zo ingewikkeld
adeerpatroon. Een van onze Belgische gast
6e de kreupele conversatie ondertitelt, ont-
h iets positiefs in het koeterwaals. „Een jaar
lfs dg geleden zou ze beslist geweigerd hebben
peg naar de Geuzentempel te wijzen. Of ze
vrorfe verkeerde kant hebben opgestuurd, want
|d konden de katholieken het bloed van de
en wel drinken".
j^et jet het of ook wij het bos zijn ingestuurd,
oct jn duikt achter de zoveelste bocht van het
ppelijk doolhof plotseling het gehucht Kor-
(De pokdalige straatnaambordjes vertonen
Is de inslagen van de stenen waarmee ka-
jongeren nog maar luttele decennia geleden
r van de ketterse protestanten uitdrukten,
ei jouwen van: „Geus, geus, lange neus, lan-
Ö1J2 gij zijt voor eeuwig in de helle gebrand".
%vlaamse intifada was slechts een onschul-
riterij vergeleken met de wandaden die in
eeuwen door fanatieke roomse Oostvlamin-
Jen gepleegd. Het geschiedenisboek van de
Ui:ioek vermeldt vervolgingen, grafschennis,
__:n van dubbele belastingen en zelfs dood-
Ü^k werden protestantse weeskinderen ge-
ze door rooms-katholieken te laten op-
is eigenlijk een wonder Gods en een
an geloofstrouw der vaderen dat we er nog
gt een bewoner die ons uiterst vriendelijk
4j van de dominee wijst.
S&IONIE
jod?'uzenhoek behoren haat en vijandschap tot
jeveden. Het gehucht ademt een sfeer van rust,
on2 intimiteit. De vijftig protestantse gezinnen
idjjin harmonie met hun roomse buren. Ze
er£~pp eikaars akkers, gaan bij elkaar naar de
33 ^pelen in dezelfde voetbalploeg en staan
39 aan schouder bij het monument voor de
sch(lden en aan de êroeve vafl overleden
janjoten. Er zijn zelfs gemengde huwelijken ge-
zpinds het Vaticaans Concilie in de jaren
an j. er een open oecumenische verstandhou-
eho,roeid. We erkennen eikaars kerkelijke ei-
^<7, eikaars doop, eikaars visie", zegt ds. J.
,t /jl (51), sinds 1969 de herder van de kleine
j protestanten.
taki^e maalstroom van de nieuwe tijd probe-
,r g76 protestanten van Sint-Maria-Horebeke
jt^ain identiteit toch zoveel mogelijk te bewa-
u-mditten samen in drie straatjes rond de kerk.
9g jiet sobere neo-gotische godshuis staat nog
3 eenvoudige zaaltje waarin hun koppige
j frs tot het midden van de vorige eeuw de
jijen hielden. Het monumentje doet tegen-
als parochiezaaltje.
kerk ligt het protestantse begraafplaatsje.
^|n geschenk van Koning Willem L In 1824
1 de protestanten hun dankbaarheid voor
)rtgUakker in een gedenksteen met de tekst:
hun dood zorgt Willem I, Koning der
plagen, voor zijne onderdanen".
^ze^)racht en praal en met een minimum aan
jgjen arduin getuigt het kerkhofje van calvi-
)0S\i soberheid. Een monumentale eeuwenoude
tzij^ welft zegenend zijn takken over de gra-
bff vee' zer^en dragen de naam Blommaert.
van Jacob Blommaert, een
jde tapijtwever uit Oudenaarde, een van de
'n zest*ende eeuw het calvinisme in
jjanden ontkiemde. De brandstapels die de
iWnc,l"s^e er °Prichtte om het Nieuwe Ge-
dunte roe^en' doofden het heilig vuur niet,
'di^kerden het juist aan tot de Beeldenstorm
vera met aHesvernietigende kracht over de
^ke en zuidelijke Nederlanden raasde.
J*r later, in 1568, ontbrandde de Tachtigjari-
226B De geus Jacob Blommaert nam dienst in
urojva.n prins Willem van Oranje. Hij schopte
236aPitein van een legertje calvinisten, avon-
rde,0'itieke vluchtelingen, bandieten en bede-
het hoofd van dat zooitje ongeregeld en
in de ene en het zwaard in de andere
afkjoverde hij in 1572 zijn geboortestad Ou-
k.).:- Hij vestigde er een calvinistisch en Oran-
bestuur. Maar zijn rijk was van korte duur.
Spaanse hertog Alva met ijzeren hand orde
i kwam stellen, vluchtte Blommaert. Maar
olen ontdekten het huis waarin de kapitein
lil hield en staken het in brand. Blommaert
de vlammen om.
De Tachtigjarige Oorlog bracht de noordelijke Ne
derlanden vrede en vrijheid van godsdienst. In het
zuiden triomfeerde de Spaanse furie en werd het
Nieuwe Geloof te vuur en te zwaard bestreden.
Duizenden calvinisten vluchtten. Anderen doken
onder en hielden 's nachts in het diepste geheim
hun vergaderingen. Onder hen bevonden zich de
vrouw en kinderen van kapitein Blommaert. Zij
hielden het vuur van de Hervorming brandend in
Sint-Maria-Horebeke en zes aanpalende gehuchten
die zich samen 'De Vlaamse Olijfberg' noemden.
De Vrede van Munster - die in 1648 het einde van
de tachtigjarige godsdienstoorlog betekende - gaf
protestantse poorters (stedelingen) uit de noordelij
ke provincies het recht ongehinderd in het katholie
ke zuiden te verblijven. Onmiddellijk heten de geu
zen van de 'Vlaamse Olijfberg' zich inschrijven als
poorter van het noordelijke Sas van Gent en traden
uit hun catacomben in het volle licht van de vrij
heid. De katholieke geestelijkheid in Oost-Vlaande
ren was des duivels over die slimme protestantse
U-bocht-constructie avant la lettre. Maar niemand
waagde het de geuzen uit te moorden. Ze werden
gedoogd, uit angst voor het 'Boek der Vergelding'.
Dat dagboek vormde de levensverzekering van de
protestanten. Ze noteerden er alles in wat hen door
de 'roomsen' werd aangedaan. Indachtig het bijbel
woord 'oog om oog, tand om tand' zorgden de Sta
ten Generaal in het protestantse noorden er vervol
gens hoogstpersoonlijk voor dat de wandaden en
pesterijen hardhandig werden gewroken op de ka
tholieke bewoners van Sas van Gent. De Zeeuws-
Vlaamse parochianen waren dus niets minder dan
gijzelaars in de handen van de noordelijke over
heid, die de verdraagzaamheid in het zuiden sim
pelweg afdwong. In Sas van Gent is het diverse ma
len tot harde represaillemaatregelen gekomen.
GELIJKHEID
Als tegen het einde van de achttiende eeuw de geest
van de verdraagzaamheid ook mondjesmaat over
het zuiden wordt uitgestort, gaat het 'Boek der Ver
gelding' definitief dicht. De protestanten van de
Geuzenhoek mogen eindelijk een kerk bouwen.
Maar ze krijgen wel te maken met een waslijst pes
terige beperkingen. Zo mag het godshuis er niet als
kerk uitzien, geen klok en toren hebben en vanaf de
openbare weg niet zichtbaar zijn. Aan al dat dwars
bomen komt pas een einde als in 1830 de vrijheid
en gelijkheid van godsdiensten nadrukkelijk worden
vastgelegd in de grondwet van de nieuwe Belgische
staat, die zich in tien dagen vrij vecht van Neder
land. De protestantse gemeente wordt officieel er
kend en de predikant krijgt, net als de katholieke
priesters, een staatssalaris. In 1872 wordt eindelijk
een échte kerk ingewijd. Het sobere gebouw vormt
nog steeds het bruisend middelpunt van de kleine,
maar uiterst actieve gemeente.
Eenmaal per jaar, op 15 augustus, treedt de gesloten
gemeenschap naar buiten. Dan wordt de traditione
le Zendingsdag gehouden. Het is een ontmoetings
punt voor protestanten uit Vlaanderen en Neder
land. „Vroeger was de zendingsdag een soort huwe
lijksmarkt. Maar tegenwoordig staat de zendingsop
dracht van de kerk centraal. Dit jaar bracht de bij
eenkomst 80.000 francs op voor onder meer een
polikliniek en een naaischool in Rwanda", zegt de
echtgenote van de predikant, mevrouw H. Blok
land-den Hartogh. Zij is afkomstig uit Kampen,
waar haar man theologie studeerde. In het begin
van de jaren zestig trok het paar naar België. De
jonge predikant vervulde er zijn dienstplicht als
'geestelijk brancardier' - een combinatie van gees
telijk verzorger en Rode-Kruissoldaat - en werd
vlootaalmoezenier bij de Belgische marine. In 1969
aanvaardde hij een beroep naar de Geuzenhoek. De
kleinschaligheid van Korsele trok hem. „Ik ben van
jongsaf gewend in kleine groepen te vergaderen. De
mensen zijn er meer gemotiveerd".
Over belangstelling heeft de predikant niet te kla
gen. De jaarlijkse zendingsdag trekt niet alleen veel
geloofsgenoten, maar ook nieuwsgierigen die kennis
willen maken met de unieke Geuzenhoek. „Van
heinde en verre komen de mensen kijken hoe de ge
wone Vlaming al 450 jaar trouw is aan de vrijheid
van godsdienst. De Geuzenhoek is een symbool
van individueel kiezen, van zelfstandig wezen in
het horen van het evangelie en van het niet ge
dwongen worden dogma's te aanvaarden".
HAARKLOVERIJ
De 'geuzen' van Sint-Maria-Horebeke behoren tot
de in 1978 gestichte Verenigde Protestantse Kerk in
België (VPKB), een samensmelting van de Neder
lands Hervormde en zeven Gereformeerde kerken
in Vlaanderen en Wallonië. Dominee Blokland:
„Dat proces is bij ons sneller gegaan dan in Neder
land. Dat komt doordat wij in België niet de oude
traditie van ruziemaken en theologische haarklove
rij hebben. Overigens is dat 'Samen op weg' niet
zonder pijn gegaan. Ook in de VPKB zijn er stro
mingen die vinden dat wij té oecumenisch en té
licht op de hand zijn. Een moeilijk punt is bijvoor
beeld het bekleden van kerkelijke functies door ho
moseksuelen. Dat is in de VPKB nog steeds niet
mogelijk, omdat het zoveel ergernis oproept".
Het is niet het enige probleem waar de Geuzenhoek
mee worstelt. Ook de sociale ommekeer drukt een
stempel op de kleine gemeenschap. De mechanisa
tie in de landbouw veroorzaakt werkloosheid. Men
sen trekken weg. De kinderen volgen voortgezet on
derwijs in de omliggende steden en zoeken na het
eindexamen elders een werkkring. Daardoor ver
dwijnt een deel van de actieve bevolking.
Ondanks die ontwikkelingen vertoont het aantal
lidmaten de laatste decennia een lichte stijging. „Er
zijn gelukkig altijd jongeren die geraakt worden
door de Heilig Geest". Ds. Blokland ziet de toe
komst van de Geuzenhoek vol optimisme tege
moet. Hij vertrouwt op de woorden van Jezus uit
Lucas 12:23 die met zwierige letters op de muur
van de parochiezaal zijn geschilderd: „Wees niet be
vreesd, gij klein kuddeke!".
AAD STRULÏS
Hei
begraafplaatsje is
een geschenk van
Koning Willem I.
In 1824 beitelden
de protestanten
hun dankbaarheid
voor het
dodenakkertje in
een gedenksteen.
Het kerkhofje van
de Geuzenhoek is
van calvinistische
soberheid. Een
eeuwenoude
treurbeuk welft
zegenend zijn
takken over de
graven.
FOTO'S:
JANPRENEN
XeVfs na Kun dood éffiff!
WAIÈ-M-T KO/V/zvgv
V>E» biEDER L
.NoorZ^ne Ondlordanei
MVX.CCV.V1V i
-
Ds. J.' Blokland
met op de
achtergrond het
gebouwtje dat tot
het midden van de
vorige eeuw dienst
deed als
kerkzaaltje.
