Kerstmis '89
Het gouden randje
om de realiteit
van Willem Nijholt
CeULeSommit
4B31NA 31
ZATERDAG 23 DECEMBER
Een ontroerde Willem Nijholt in augustus van dit
jaar. Guido de Moor had hem kort voor zijn dood
uitverkoren om de Paul Steenbergen-penning van hem
over te nemen. FOTO: SP
Zijn dagindeling wordt gedicteerd door een heel strak schema. Want
's avonds speelt hij weer in het theater, wat gelijk staat aan elke avond
een topwedstrijd in de eredivisie. Willem Nijholt kan zich daarom geen
uitspattingen veroorloven. Wat hem overigens geen enkele moeite kost,
want hij leidt toch al jaren „het leven van een saaie, wat grijze
burgerman". Zodat hij niet begrijpt waar hij het imago van de vlotte
snelle jongen aan te danken heeft. Willem Nijholt: een keiharde werker,
een veelzijdig acteur. Van wie Guido de Moor eens zei: „Wimpie,
Wimpie, wat jij niet allemaal overhoop haalt in je carrière. En
verdomd, het lukt je ook nog".
voel: jammer, dat het nu al voorbij is. Nou nog
maar een keer, denk ik dan, meteen d'r achteraan.
Dat afkicksyndroom hebben sportmensen ook
vaak".
„Ik slaap ook niet voor drie, vier uur. Als ik kan
slapen tenminste. Ik kom tegen twaalven thuis, lees
de krant, kijk naar een videoband en praat met
mijn vriend. Dat kan dan eindelijk, want hij is
's morgens vóór half acht al de deur uit. De tijd
dus dat ik net ben ingeslapen. Hij zit in de compu-
terbusiness en heeft een totaal andere dagindeling
dan ik. De afspraak is dat hij niet praat over zijn
floppy's en ik niet over het theater. Zo houd je een
relatie mooi".
EREDIVISIE
„Ik speel elke avond een topwedstrijd in de eredivi
sie", weet hij ondertussen. „Ik kan me daarom geen
uitspattingen veroorloven. Wat me overigens geen
enkele moeite kost, want ik leid toch al jaren het
leven van een saaie, wat grijze burgerman. Ik ben
beslist geen trendsetter en geen jetsetter. Daarom
begrijp ik niet waar ik dat imago van de vlotte,
snelle jongen aan te danken heb".
„Misschien heeft mijn vak er iets mee te maken. Je
kunt in dit land nog zo serieus toneelspelen, maar
je blijft een komediant tegen wie wildvreemden
naar hartelust mogen jij'en en jou'en. Hoe vaak ik
op straat ben nageroepen met 'Willempie', is al lang
niet meer te tellen. En bij voorkeur gebeurt dat
door mensen van wie ik de grootvader had kunnen
zijn".
„Ik had het vanmorgen nog. Ik ging naar een dokter
voor de jaarlijkse check-up en vroeg aan een ver
pleegster waar ik in het mij onbekende gebouw een
toilet kon vinden. Dat is toch een normale vraag.
Maar die verpleegster gaf een collega die naast haar
stond, gelijk een oplawaai en kraaide in plat Am
sterdams: 'Ach gunst, moetje kijken. Dat is Willem
Nijholt'. Op zo'n moment denk ik verbijsterd:
waarom doet ze zo overspannen? Is dat een norma
le reactie? Ik kan me heel goed voorstellen dat ie
mand verrast is als hij Willem Nijholt in het wild
aantreft. Maar mijn hemel, dan ga je toch niet zo
schreeuwen. Ik zou ook verrast zijn als Ruud Gullit
hier opeens binnenkwam. Of Lubbers, om maar
eens een willekeurige vaderlander te noemen. Maar
mij hoor je dan echt niet roepen: Ha, die Ruud, jo
fel, dat je er bent".
„Nog zo'n frappant staaltje. Ik ging laatst met mijn
vriend naar een feest van zijn zaak. Dat vond
plaats op een boot en de genodigden mochten hun
partner meenemen. Ik stond op een gegeven mo
ment met mijn bordje bij het koud buffet en werd
aangesproken door een dame, die riep: 'Wat doet
een mannetje als u nou hier?'. Ik geef toe: ik was
een vreemde eend in de bijt, want die boot kapseis
de bijkans onder de hotemetoten en captains of in
dustry. En bij zo'n fraaie doorsnede van de upper
ten valt'een komediant al gauw uit de toon. Zeker
in de ogen van zo'n kakmadam. Wat bedoelt u pre
cies met 'een mannetje als U' heb ik haar nog ge
vraagd. Maar ze was al weg".
RODE LOPER
„Het is bijzonder onrechtvaardig verdeeld in deze
wereld. Een acteur in Engeland, die zich onder
scheidt en een bepaalde status heeft bereikt, loopt
vlot de kans om 'sir' te worden. Je hoort mij niet
beweren dat voor alle Engelse acteurs de rode loper
wordt uitgelegd. Maar als je bewezen hebt, dat je
wat kunt, genietje wel aanzien. Daar is in ons land
nauwelijks sprake van. De kunstenaar blijft hier een
kunstenmaker die vooral geen kapsones moet heb
ben. Tut, tut, Willempie, hoor je gelijk, als je maar
even je stem verheft omdat je toevallig ook een me
ning hebt".
„Het is jammer maar waar. Wie het lef heeft in Ne
derland toneel te spelen, wordt vroeg of laat gestraft
en teruggefloten. We behoren helaas tot een volk
zonder theatertraditie. Ons volk kent alleen de Vre
ze des Heren en zweert bij de volzinnen van Vader
Vondel".
„Het is jammer dat er zo weinig respect is voor ons
werk. Ik geef het je te doen. Ga jij maar eens op je
55e door het land sjezen en avond aan avond een
toneel opklimmen. En dan ook nog eens serieus
proberen kwaliteit te leveren, het onderste uit de
kan te halen. Natuurlijk heb ik in stukken gestaan
waar dat niet lukte. Maar dan nog probeerde je met
je collega's een zo goed mogelijke voorstelling te
maken".
„Met mij ligt het allemaal nog wat gecompliceerder
omdat ik in mijn carrière van alles heb gedaan. En
dat is verdacht. Ik heb in schitterende stukken ge
e piekuren van de
55-jarige acteur
Willem Nijholt
beginnen 's mid-,
dags om half vier.
euze vlinders buitelen dan zijn maag
fcn voor hun dagelijkse rondedans, die
tot het moment waarop hij zuch-
scrabblestenen terzijde schuift en
jiwijfelaar opzoekt voor een hazeslaap
zestig minuten. Deze ingelaste siës-
et aidt niet op een chronische slaapstoornis,
lie <t is een noodzakelijk onderdeel van zijn
heeboster, waar hij niet van af wenst te wij-
aar De buitenwacht heeft hem weliswaar
•Eeuwige jeugd toegedicht, maar hij alleen
ft wat voor de instandhouding van zijn
anlze tors moet worden gedaan en nagela-
rd i
vol
Kaïegint 's morgens al gelijk na het ontwaken.
ijn rebellerende ruggegraat dan weer voor de
einde voorstelling van de musical Cabaret on-
m Spartaanse krijgstucht van zijn vak te dwin-
kerient een reeks oefeningen te worden afgewerkt
en n zijn spieren alsnog een herkansing krijgen,
/eelpze zelfkastijding door hem wordt overgesla-
d, nietaalt hij 's avonds onherroepelijk met woe-
te»te zijn tolgeld en sleept hij zich hijgend naar
van de show.
reden trapt hij overdag voortdurend
et rem en ontzegt hij zich uit plichtsbesef de
i. Ee genoegens des levens. Er zit voor hem niks
Ddee op. Want na de verfrissende middagtuk
chij zich alweer haasten naar een theater voor
„Ivondvullende klus. „Bij Cabaret komen de
dG niet een kwartier voor het begin binnenwan-
verduidelijkt hij, „wij zijn er al om zes uur,
zijind uitgezonderd, en beginnen gelijk met een
deiur training. Die warming up is bedoeld voor
wosgroep, maar ik doe daar ook aan mee. Daar-
telljgt een zangrepetitie en worden de zenders ge-
n hiddels is het dan kwart over zeven geworden
beiöet ik als een haas naar mijn kleedkamer. Ik
ntelhm drie kwartier nodig om me te schminken
lens de voorstelling moet ik ook nog een keer
f restauratiewerkzaamheden verrichten, want
de hitte druipt die smurrie als kaarsvet van je
all1"
wjNDERFUL
aaraster of Ceremonies, die hij in de miljoenen-
Cabaret speelt, is een buitenstaander die
jubbele tong commentaar geeft op de gebeurte-
üj, gewetenloos met alle winden meewaait en
fwéeloos iedereen verraadt. „Met de invulling
neiiie rol heb ik het behoorlijk moeilijk gehad",
diit hij. „Er was namelijk geen mens die ook
schienige aandacht aan me schonk, De regisseur
eidruk bezig met de scènes en de choreograaf had
irk aan de dansnummers. Maar niemand was
iati|resseerd in de verrichtingen van ene Nijholt
in bevallig ook op het toneel stond. Op een gege-
;nh?oment ben ik uit mijn bol gegaan en heb ik
erfjfeld geroepen: „Hallo, kijk eens naar mij. Ik
ef ook nog".
ik wekenlang rondgetobt met dat gevoel
krijg geen aandacht'. Op een dag heb ik toen
redPP maar omgezet en gedacht: 'Okee, het is dus
ibi 3oeling dat ik mijn eigen spoor volg'. De cho-
ewffe, Bonnie Walker, had trouwens gezegd: 'Je
gang maar, William. You are wonderful',
enlftat compliment in mijn achterhoofd heb ik
hijrol opgebouwd met gebaren en grimassen die
jdf verzonnen had. En dat ging prima, totdat
c ill Goodrich, de assistente van Bonnie, me vlak
Lulde première bezig zag. 'No, no, William",
ik het lieve mens gillen: .We don't do that',
dof Linda', zei ik, 'zo doe ik het al ruim vier we-
Waarom heb je me dat niet eerder verteld?'.
;ynOp de schat antwoordde: 'Maar ik heb in die
ij freken niet naar je gekeken, William'. Ze was
ichfl in beslag genomen door de dansgroep, be-
uwije. En William,kon rustig in zijn eigen sop
jir die aanpak is Cabaret voor mij niet echt een
s P van een cent geworden. Het gekke is dat ik
ndnoe ben als ik er aan begin. Bekaf ben ik dan.
;tig zodra ik op het toneel sta, begint mijn motor
:n razende te draaien en vliegt de adrenaline
lijf. En na het slotnummer heb ik het ge
speeld. Amadeus, Tartuffe, De Val, de Olifantman,
Kinderen van een mindere God en pas nog in De
verbroken Code, waarin ik de wiskundige Albert
Turing heb gespeeld".
„Maar daarnaast heb ik met even veel plezier aan
de laatste show van Wim Sonneveld en aan een se
rie musicals meegewerkt. Dat begon met Wat een
Planeet, daarna De Stunt, Een kanibaal als jij en ik
en toen Foxtrot, dat we ruim 400 keer gespeeld heb
ben. In Foxtrot kwamen abortus, werkloosheid, het
opkomende fascisme en homofilie aan de orde. Dat
was echt een kluif waar een acteur zijn tanden in
kon zetten. Ik had de rol van een homofiel. Wat om
de drommel geen eenvoudige opgave was. Ik heb
meer homofielen gespeeld. En dat niet omdat ik
zelf homofiel ben. Want ik ben geen figuur die
daarvoor op de barricaden springt. Ik accepteerde
die rollen alleen omdat het over herkenbare mensen
ging, mannen van vlees en van bloed, die door de
schrijver op sublieme wijze zijn neergezet".
„Turing is in De verbroken Code niet alleen geni
aal, maar ook een gaaf mens. Perfect is hij zeker
niet, volmaakt nog minder. Maar voor een acteur
blijft het een droom om in de huid van zo'n man te
kruipen".
„Turing is trouwens ook een homofiel. Maar daar
heb ik geen moment bij stilgestaan. Al was hij mul-
ti-hetero geweest of wat dan ook, dan nog had hij
me mateloos geïntrigeerd. Toen ik dat stuk speelde
belde een collega op die bezorgd zei: 'Je moet nou
echt stoppen met die rollen van homofielen, Wil
lem. Je hebt er nu vier gedaan. Anders wordt het te
veel'. Mijn reactie was: Nou en? Waarom zou ik
daar mee moeten stoppen? Het zijn toch mensen,
die ik speel. Wat is er tegen mensen?".
TALENTEN
„Ik denk dat ik op den duur toch in de hoek van de
karakterrollen terecht zal komen", schat hij zijn
toekomst in. „Die keuze heeft Guido de Moor al op
veel jongere leeftijd gemaakt. Op de toneelschool
in Amsterdam zat ik in dezelfde klas als hij. Jac
ques Commandeur, Jules Hamel en Nel Kars zaten
er ook in. Een talentrijk groepje dus. Maar Guido
stak toch mijlen boven ons uit. Hij was de beste, de
eerste acteur. Hij had ook alles mee. Hij was groot,
mooi en romantisch. En alles ging hem makkelijk
af. Zelfs het instuderen van teksten. Sterker nog: hij
leerde ze niet. Ze kwamen hem vanzelf aanwaaien.
Op de overgangsexamens speelde hij ons vervol
gens met zijn charmante genialiteit regelrecht van
het podium af'.
„Iedereen tobt van tijd tot tijd met vragen over de
dood. En daarin vorm ik geen uitzondering. Maar
nooit heb ik sterven in verband gebracht met Gui
do. Volgens mij had hij het eeuwige leven".
„Toen ik weer eens van het serieuze toneel naar de
musical was verhuisd zei hij: 'Wimpie, Wimpie,
wat jij niet allemaal overhoop haalt in je carrière.
En verdomd, het lukt je ook nog'. Hij had daar be
wondering voor. Misschien was hij zelfs jaloers op
mijn flexibiliteit. Want zelf was hij een begenadigde
karakterspeler, die zich nooit buiten de vertrouwde,
gebaande paden van het klassieke toneel heeft ge
waagd. En daarin verschilde hij duidelijk van mij.
Omdat ik watervlug ben en nogal elegant ben uitge
vallen lukte het mij moeiteloos van drama naar
musical te springen. De enige aanmerking, die ik
kreeg op mijn eindexamenrapport was: Nijholt is
iets te elegant. Dat was jammer voor Nijholt. Maar
later heb ik er alleen maar profijt van gehad".
LICHTGEWICHT
„Niet zolang voordat ik wist dat Guido doodziek
was, hebben we nog een afspraak gemaakt. We zou
den samen een stuk gaan spelen. Dat beschouwden
we beiden als een enorme uitdaging. We hebben
zegge en schrijve één keer samen in een stuk ge-
staan. Dat was in het begin van onze carrière. Bij
het Rotterdams Toneel speelden we in een work
shopachtige entourage een stuk van Noèl Coward,
wat ons toen uitstekend bevallen is. Coward wordt
door het serieuze toneel ten onrechte nog steeds als
een lichtgewicht beschouwd. En als er een stuk van
hem op het repertoire komt wordt het doorgaans
weggemoffeld in de Toneelschuur of soortgelijke
achterafzaaltjes, waar er vervolgens iets mals mee
wordt gedaan. Dan komt de regisseur aanzetten met
zijn eigen filosofie en vergeet hij gemakshalve, dat
alles in de teksten van Coward zit. Je hoeft ze al
leen maar goed te interpreteren".
„Je moet aan een goed stuk nooit een groteske,
door jezelf verzonnen draai geven. Want zodra een
prima tekst gebruikt wordt als kapstok voor thea
termakerij, breng je geen toneel meer. Dat gebeurde
bijvoorbeeld met de voorstelling van Hooikoorts
door de Haagse Comedie. Ik wist waarachtig niet
waar ik moest kijken. Vorm en kleur waren perfect.
Maar het geheel had niks meer met Coward té ma
ken en leek meer op een James Endsor-achtige
nachtmerrie".
„De acteur, die geen respect heeft voor een goede
schrijver is verkeerd bezig. Als een stuk goed is
moet je niks aan de tekst veranderen en spelen wat
er staat. Uit de zinnen analyseer je het karakter van
de figuur die je moet spelen. Het is een manier van
werken die jarenlang voor ouderwets is versleten.
Maar langzamerhand krijg ik het gevoel dat het
weer heel modern wordt. Het karakter van een
mens is opgebouwd uit lagen en onderlagen. Je
kunt als acteur natuurlijk volstaan met het neerzet
ten van een sjabloon. Kwaad is dan kwaad. En goed
is goed. Je kunt ook proberen door te dringen tot de
onderste lagen van een mens. Misschien kun je dan
iets laten zien waardoor het publiek een andere kijk
op die figuur krijgt".
TOMATEN
„Soms heb ik het idee dat ik niet deug voor deze
tijd. Ik ben een romantische ziel, die gruwt van
agressie. Ik ben er echt bang voor. Ligt dat nou aan
mij. denk ik vaak, of zijn de mensen inderdaad on-
beschofter dan vroeger?".
„Je merkt het ook in ons vak. Ik zat bij de Neder
landse Comedie toen de actie Tomaat losbarstte.
Die avond zal ik nooit vergeten. Ik ben een kreeft.
Ik vergeef wel, maar vergeet nooit. Ik zal ook niet
haten, want haat is verspilde energie, zei Sarah
Bernhard al jaren geleden. Maar ik behoud me wel
het recht voor te verachten. De mensen die toen
met tomaten hebben gegooid, zitten al weer jaren
comfortabel in allerlei raden voor de kunst en spe
len elkaar de subsidiebal toe".
„Ik stond in De Storm toen die eerste golf tomaten
over het voetlicht kwam. Het was geen echte mooie
voorstelling, geef ik toe, maar we deden wel onze
uiterste best. Ik zie iets roods langssuizen en denk
nog: gunst, een roos, wat aardig. Een paar seconden
later spatte er een tomaat pal achter me tegen het
decor uit elkaar. Ik zag de pitjes vallen. Vanaf dat
moment heb ik alleen nog maar strak de zaal in ge
keken om de tomaten te ontwijken".
„Toch heb ik ook in die periode nooit gewanhoopt.
Nooit gedacht: dit is het definitieve einde van mijn
carrière. Als de realiteit mij niet bevalt droom ik er
een gouden randje omheen. En dan wordt het van
zelf weer draaglijk. Dat doe ik al zolang ik me din
gen kan herinneren. Ook in het Jappenkamp op
Java heb ik me me vier jaar door alle ellende heen
gedroomd".
HAMLET
„Of ik ergens spijt van heb? Jazeker. Ik vind het
doodjammer dat ik het niet heb aangedurfd de
Hamlet te spelen. Hamlet is de mooiste rol die er
ooit voor een acteur geschreven is. En ook het stuk
is meer dan prachtig. Ik heb het nooit geambieerd,
omdat ik dacht: dat kan ik niet aan. En nu ik de
gok wel zou willen wagen, ben ik te oud. Er zit dus
niks anders op dan die onvervulde ambitie met me
mee te nemen in het graf. Het enige wat ik nu nog
kan doen is de Hamlet zo nu en dan lezen. En als ik
dat doe geniet ik weer opnieuw".
„De rol van Hamlet heb ik vast voor mijn volgend
leven gereserveerd. Ik kom dan weer op aarde als
acteur. Dat staat nu al vast. Daar zijn afspraken
over gemaakt. Eindelijk zal ik dan toen de Hamlet
spelen. Op mijn dertigste. En als het kan in Enge
land".
„Met zo'n gouden randje zit ik tot ver in de volgen
de eeuw gebeiteld".
FRANK WUYTERS