igrid Zoetmulder
eëdigd vriendin
rider de ikonen
Lingua Musica brengt een eigen kerstgeluid
'audio Abbado
■id toegejuicht
,3 de Berliner
ailharmoniker
,01 Epilepsie?
Actrice Silvana Mangano (59) overleden
Charles Dutoit is
nonchalant bezig
*LKphitect Sijmons overleden
Arion Ensemble in klankrijk concert
DILIGENTIA
Purpet Pastiche
DI26 (Tweede Kerstdag) - 20.15 uur
VR29/ZA 30 dec. -20.15 uur
ZO 31 (Oudejaarsavond) -19.00 uur
Tel. 070-365 18 51
Zet jezelf niet buitenspel
Jederland telt ruim 90.000 mensen met
ipllepsle. Is dat ook bij u deel van het leven?
'raat mee. Word lid.
EPILEPSIE VERENIGING NEDERLAND
'oor alle informatie:
030) 52.35.78. Of
rv r\ tyt r\
r\ v/ r\
EPILEPSIE EN MAATSCHAPPIJ
chrljf naar: postbus 9587, 3506 GN Utrecht
Ksrstconcsrt door het kamerkoor
Lingua Muaica, mat medewerking
van Suzanne Huynen (viool) en Wil
lem Tanke (orgel), onder leiding van
Jan Halting. Gehoord in de Lok-
horetkerk op 17 december.
De talrijke kerstconcerten in
Leiden worden traditioneel
voor een belangrijk deel door
Engelse carols bepaald. In zijn
concert gistermiddag in een
volle Lokhorstkerk bekende
ook Lingua Musica zich tot
deze traditie, maar had daarbij
tevens voor enkele minder
voor de hand liggende kerst
composities een plaats inge
ruimd.
Dat maakte het optreden van
dit jonge koor, dat sinds zijn
optreden vorig jaar in de Taf-
fehzaal al weer merkbaar
vooruitgang heeft geboekt, des
te interessanter. Het achten
twintig leden tellende gezel
schap opende enigszins onze
ker het concert met een 'Ave
Maria' van Robert Parsons en
'Senex puerum portabat' van
William Byrd, beide uit de zes
tiende eeuw. In een verzorgde
uitvoering van Jan Pieters
zoon Sweelincks 'Hodie Chris
tus natus est' voelde het koor
zich al meer op zijn gemak. De
samenklank van sopranen, al
ten, tenoren en bassen was
hier mooi in evenwicht, zowel
in de zachtere als de luidere
frasen, al had het feestelijke
karakter van dit lied in een
grotere afstand tussen piano
en forte nog beter uitgedrukt
kunnen worden.
Uit de partita nr. 3 in E (BWV
1006) voor viool van Johann
Sebastian Bach gaf Suzanne
Huynen vervolgens met name
van de 'gavotte en rondeau'
een fraaie interpretatie. Uit
het omvangrijke Duitse kerst
repertoire was de keuze op het
maar weinig uitgevoerde Mag
nificat van Felix Mendelssohn
Bartholdy gevallen. Niet min
der interessant was de daaraan
voorafgaande vertolking van
vier coupletten van Michael
Praetorius' 'Est ist ein Ros
entsprungen'. Een geslaagd ex
periment was het om na het
tweede couplet de oude mees
ter te verlaten en de bewer
king van Carl Örff voor het
derde, en die van Hugo Distier
voor het vierde in te zetten.
Met name de laatste, van Dist-
Ier, was een gelukkige greep
en kwam onder de handen
van Jan Heiting uitstekend uit
de verf. Aansluitend soleerde
organist Willem Tanke in een
capriccio van Joep Straesser.
De dromerige compositie deed
het in de vlotte uitvoering van
Willem Tanke heel goed als
intermezzo. Uitsluitend voor
de zachte registers van het in
strument geschreven, vormde
het werk een natuurlijke over
gang naar een zestal Engelse
carols, voornamelijk in twin
tigste eeuwse zettingen. Hoog
tepunt in dit onderdeel was
zonder enige twijfel John Ta-
veners The Lamb'.
^JST/RTV CcidócSoivtmit
MAANDAG 18 DECEMBER 1989 PAGINA 9
Superieure
kwartetkunst
Het Orlando Kwartet «peelt kwartet
ten van Haydn en Van Beethoven.
Diligentia Oen Haag, gisteren.
Het was deze zondagmorgen
extra jammer dat naar lang
bestaand gebruik er bij de pro
gramma's voor de kleinere ka
mermuziek, zoals bijvoorbeeld
strijkkwartetten nooit een pro
grammatoelichting wordt ge
geven. Niemand, of althans
bijna niemand, kon dus ver
moeden wat de formule was
van het bijzonder zorgvuldig
door het in Nederland geves
tigde Orlando kwartet opge
stelde programma.
Op het eerste gezicht was er
niets bijzonders te zien aan
Haydns kwartet in G op.77/1
en dat van van Beethoven in
G op.18/2, zij het dat zij in de
zelfde toonaard staan. Dat zij
beide uit hetzelfde jaar 1799
stammen en aan dezelfde vorst
Lobkowitz zijn opgedragen
bleef onzichtbaar.
Onhoorbaar was het niet hele
maal. Immers de jonge Van
Beethoven liet zich in zijn
montere kwartetten van op. 18
in belangrijke mate door zijn
grote voorbeelden Haydn en
in mindere mate Mozart lei
den. Voor Haydn waren zijn
twee kwartetten op. 77 de laat
ste twee die hij als oude man
voltooide. Het Orlando Kwar
tet dat sinds 1986 toen John
Harding er net de nieuwe pri
marius was geworden aan het
Koninklijk Conservatorium is
verbonden om daar ensem-
blespel te doceren, is èen van
de beste, zoniet het beste in
Nederland gevestigde strijk
kwartet.
De Roemeens/Oostenrijkse
baskant vormt het warm klop
pende hart, de Duits/Australi
sche vioolzijde meer het hoofd
van dit ensemble. In beide
adagio's, de langzame midden
delen met hun centrale plaats
binnen deze kwartetten, wa
ren zij het die in de eerste
plaats de toon leken aan te ge
ven en in ieder geval een goed
tegenwicht vormden voor de
meer cerebrale benadering
van primarius Harding. Deze
had weer belangrijke troeven
in handen bij de snelle hoek-
delen met hun lichte dansende
toon.
Het uurtje in Diligentia vloog
om onder hun vitale en flon
kerende spel.
ERIK BESIER
(ADVERTENTIE)
EXPOSITIES
—Gallery, Voorstraat 63 in
lATSunen-tentoonstelling van 18
ir tot 8 januari. Dagelijks
Ju6(van 13 tot 17 uur, gesloten
31 december. Aankoop en
taxatie.
T Mogelijk slaagt
"-p-ikantieganger erin,
'oon op te scharre-
B1 Griekenland, Rus-
V *f waar dan ook in
*"stelijk land. Het ziet
-12gauw ikoon-achtig
'ti dus misschien
ïvol, want mis-
eeuwen oud en af-
PPJg uit een niet te be-
LLgn klooster.
Jl^n; Ingrid Zoetmulder
IB, met een eigen galerie
v/oorstraat nummer ze-
g, mag het zeggen. Zij
I zeggen, bevoegd, want
'n ons land beëdigd
r ikonen. Een mooie
heid om met haar ken
nis te maken is aangebroken:
Ingrid Zoetmulder exposeert
tot 8 januari in haar Galerie
zo'n honderd ikonen, waarvan
een groot aantal uit eigen be
zit.
Het zijn overwegend bijzonde
re stukken waarmee de gale
riehoudster zich heeft om
ringd, gedeeltelijk uit liefheb
berij, later meer beroepsmatig.
Maar waarom juist ikonen. „Ik
kwam ermee in aanraking
omdat mijn vader antiquair
was en ze me wel aanspraken.
Ik studeerde kunstgeschiede
nis en ging me in ikonen spe
cialiseren. Niet omdat ik ze als
kunstwerken beschouw, maar
meer als werk van ambachts
lieden, die probeerden tot uit
drukking te brengen wat
moeilijk in woorden is onder
te brengen, die binding tussen
het aardse leven en het geloof.
Voor mij wordt dat gevoel in
geen enkele andere vorm zo
zuiver onder te brengen, het
heeft overal binding mee".
Niet iedereen voelt dat zo,
maar dat geeft niet, Ingrid kan
precies uitleggen waarop moet
worden gelet, wat de achter
gronden en voorwaarden wa
ren. „En dan gaat zo'n ikoon,
als het een goede is, leven".
Ingrid Zoetmulder weet als de
beste, dat er goede en minder
goede ikonen bestaan, „van
die dorpsdingetjes" tot vakju
welen van hoge kunstwaarde.
„En natuurlijk zijn er van die
zoete ikonen, waar ik ook m'n
bedenkingen tegen heb, zoals
ervi
I or*J
«flN Met luid ap-
13 n bravogeroep voor
Abbado brak zon-
in nieuw tijdperk
>r het Berlijns Phil-
isch Orkest, na de
/an de jarenlange
irigent Herbert van
k.
latsin
ie pladirigeerde het orkest
t eerst sinds hij werd
^^0 tot hoofddirigent en
leider van de ruim
te*.! jaar geleden opge-
t-W^jlerliner Philharmoni-
£l\-Mrgangers waren Hans
low, Arthur Nikisch,
j i Furtwöngler en Ka-'
l^tige Abbado dirigeer-
3x pi.lerliner Philharmoni-
2x bei het eerst 23 jaar gele-
f g4fcember 1966. Het or-
5 op 8 oktober van dit
f- 8,4l(irigent van de Ween-
f. 8,4PPera tot haar nieuwe
bbado zal zijn functies
f.lO.lfesen de volgens hem
f,12,7fste orkesten van de
f.l5,2^ëie generale repetitie
f,17,8(s>rkest trok op de och-
ruim 2000 bezoekers uit de
DDR die gebruik maakten van
de vrije toegang. De dirigent
wil „zo vaak mogelijk" gast
heer zijn voor de DDR. Abba
do dirigeerde Franz Schuberts
.Unvollendete', de eerste sym-
phonie van Gustav Mahler en
de slechts enkele minuten du
rende excentrische compositie
,Dëmmerung' van de in 1952
geboren componist Wolfgang
Rihm. Enkele dagen geleden
dirigeerde hij deze compositie
voor het door hem opgerichte
internationale Kamerorkest
van Europa, dat op dit mo
ment zetelt in Berlijn.
Abbado zal zijn functie in Ber
lijn officieel vermoedelijk aan
het begin van het speelseizoen
1990/1991 opvatten. Het con
tract met de Senaat is nog niet
ondertekend. Abbado maakte
als aangewezen opvolger van
Karajan tijdens zijn eerste
persconferentie in december
in Berlijn duidelijk dat hij de
functie zou aanvaarden. Ook
de Senaat is vastbesloten een
overeenkomst met Abbado te
sluiten. „Aan geld zal het niet
liggen", aldus de nieuwe diri
gent.
Aanvankelijk zou Lorin Maa-
zel in het afgelopen weekeinde
Claudio Abbado voor de Berliner Philharmoniker.
de Berliner Philharmoniker
dirigeren. Maar toen de keuze
op Abbado was gevallen, zei
de kennelijk beledigde Maazel,
FOTO: AP
die voor velen gold als dé fa
voriete opvolger van Karajan,
alle afspraken met het orkest
op.
ROME De Italiaanse
actrice Silvana Mangano is
vrijdagnacht in Madrid op
59-jarige leeftijd overle
den. De actrice lag al ver
scheidene dagen in coma
in het ziekenhuis La Luz
in Madrid, zoals wij al
eerder meldden.
Familieleden zeiden dat de ac
trice, een verstokt rookster,
sinds maart aan longkanker
leed. Silvana Mangano was
sinds 1949 getrouwd met de
filmproducent Dino de Lau-
rentiis, van wie ze in 1983
scheidde. Het echtpaar had
drie kinderen, van wie een bij
een vliegtuigongeluk om het
leven was gekomen.
Silvana Mangano speelde in
meer dan 30 films, zoals onder
meer in „The Gold of Naples"
en „Bitter Rice" van Giuseppe
De Santis. Met deze laatste
film verwierf Mangano op 19-
jarige leeftijd in 1949 interna
tionale faam, maar tevens
werd zij bekritiseerd. Zo speel
de zij in „Bitter Rice" een lan-
darbeidster op de rijstvelden
van de Italiaanse Po-vlakte
wier interesses zich beperkten
tot boogie-woogiemuziek,
mannen en geld. Aanleiding
voor de critici om haar te om
schrijven als „fraai geboezemd
en primitief".
Mangano werkte samen met
wereldberoemde regisseurs,
zoals Pier Paolo Pasolini en
Luchino Visconti. Ze speelde
onder meer in Visconti's
„Death in Venice". De laatste
film waarin ze acteerde is „Oei
Giorni" (1987) van Nikita Mi-
chalov met de bekende Itali
aanse acteur Marcello MastroU
anni als tegenspeler.
Jubileum-concert
Harry 'Cuby' Muskee
UTRECHT Bluesfenomeen Harry
'Cuby' Muskee viert zijn 25-jarig podium
jubileum op 27 januari met een optreden
in de grote zaal van Vredenburg in
Utrecht. De muzikanten van het eerste
uur van Cuby The Blizzards, de legen
darische bluesband uit het Drentse Grollo,
staan hem muzikaal bij. Muskee (zang en
mondharmonica) is de laatste jaren Master
of Ceremonies van de jaarlijkse blues-es
tafette in Vredenburg. Tijdens dit blues
festival kondigt hij de diverse blues-ar
tiesten aan, maar treedt zelf niet meer op.
In januari echter staat Muskee zelf weer
in de schijnwerpers met onder meer Eelco
Gelling (gitaar), Hans Lafaille (slagwerk),
Kaz Lux (zang, gitaar), Hans Waterman
(slagwerk) en Jaap van Eik (basgitaar).
er ook dagen zijn, waarop m'n
belangstelling voor ikonen
nogal is afgenomen Maar elke
keer wordt die belangstelling
ook weer aangewakkerd; er
valt steeds iets nieuws te ont
dekken".
Dorps
Een bepaalde vorm van hui
ver die sommigen voelen, tot
zelfs afkeer van ikonen, kan
Ingrid Zoetmulder zich wel
voorstellen. „Je moet er een
beetje mee vertrouwd zijn, an
ders zie je alleen maar van die
devote prenten. Ik heb ge
merkt dat katholieken er min
der moeite mee hebben dan
protestanten die met deze bij
belse voorstellingen weinig te
maken krijgen. En ik geef toe,
dat sommige ikonen met de
Moeder Gods soms dat gladde
hebben van een Italiaanse ma
donna. Maar er is zo veel
méér".
Maar men moet het wel we
ten: het goddelijke rood, het
aardse blauw en zwart als
symbool van de duisternis. Dat
dezelfde elementen steeds te
rugkomen: zoals het aanbieden
van geschenken door de drie
wijzen, Jozef die bezocht
wordt door dë geest van de
twijfel, het wassen van het
kind, de engelen, de os, de ezel
en de heilige stal. En als mid
delpunt van de voorstelling de
Moeder Gods met achter haar
een donkere grot, waarin het
in witte windselen gehulde
kind ligt.
De kribbe van Christus lijkt
op een sarcofaag, de donkere
spelonk, de witte windselen en
de sarcofaag zijn tekenen van
de dood. Reeds vanaf de ge
boorte van Christus duidt alles
symbolisch aan dat Christus
gekomen is om door zijn dood,
de dood en de duisternis te
overwinnen.
Die symboliek heeft de nei
ging om de dingen met elkaar
te verbinden. Zo kan de vraag,
waarom Maria er steeds zo
treurig bij zit, hoewel zij toch
de trotse moeder moet zijn,
eenvoudig worden beant
woord: in de voorstelling
wordt het leven en daarmee
ook het lijden van Christus sa
mengevat. Maria weet ervan.
Alle bijbelse taferelen, alle
honderden heiligen worden op
duizenden manieren op iko
nen vastgelegd. Om mee te ge
ven tijdens een onbestemde
reis, of ten grave. De binding
tussen het leven en de dood,
waarin ook de dierenwereld
wordt betrokken: daarvan ge
tuigen de hondekoppen op
sommige ikonen. Ook hoe we
relds kon worden gedacht,
komt tot uiting: de twijfelaars
aan de onbevlekte ontvange
nis, die onder het bed van Ma
ria kruipen om een en ander
op deugdelijkheid te onderzoe
ken.
Het kost tijd en moeite, Ingrid
Zoetmulder weet er alles van.
Maar zij is in staat uitleg te ge
ven en de bezoeker die ten
minste een beetje belangstel
ling moet tonen, verder te hel
pen bij de uitleg en verklaring
van de symboliek. En dan blij
ken de dingen uiterst eenvou
dig. De symboliek op de iko
nen mag dan terug gaan tot de
vierde eeuw, vaag is die aller
minst. Maar sommige zaken
moeten eerst even worden uit
gelegd en dan kan op eigen
houtje op onderzoek worden
uitgegaan. Waarna duidelijk
wordt, hoe hele verhalen zon
der schrift van eeuw tot eeuw
en over grote afstanden wer
den doorverteld.
Ingrid: „Terwijl de Kerstvoor
stelling in het westen afhanke
lijk werd van de kunstenaar,
is sinds de achtste eeuw op de
oosterse ikonen door de eeu
wen heen en op afstanden van
duizenden kilometers de voor
stelling altijd dezelfde geble
ven. Maar ze worden zeldzaam
en nauwelijks nog gemaakt.
De goede. Wat de vakantie
ganger nog aantreft, al dan
niet aan de kant van de weg,
ach. Aardige, maar dorpse din
gen. Maar ik wil ze best taxe
ren, al moet men er niet te
veel van verwachten".
FRITS BROMBERG
Het Koninklijk Concertgebouwor
kest onder leiding van Charles Du
toit. Solist de cellist Jean Decroos.
Dr. Anton Philipszaal, Den Haag.
In de afgelopen tien jaar is di
rigent Charles Dutoit gestegen
als een komeet, met dezelfde
snelheid lijkt hij te dalen. Die
conclusie zou men kunnen
trekken na zijn optreden met
het Concertgebouworkest za
terdagavond in de Philipszaal.
Het werd een teleurstellende
avond. Zijn directie maakte
een nonchalante, routineuze
indruk, zijn gebaren zijn wild
en grotesk en de aanpak van
de werken van Berlioz, Saint-
Saëns en Holst was duidelijk
op effect ingesteld.
Cellist Jean Decroos had het
meest te lijden onder de hou
ding van Dutoit. In het cello
concert van Saint-Saëns werd
het tempo opgejaagd en was de
begeleiding even onrustig als
hard en luid. Decroos kan toch
waarachtig wel cellospelen,
dat heeft hij in zijn lange loop
baan vele malen bewezen. Bij
Dutoit kreeg hij geen of onvol
doende gelegenheid zijn toon
te laten opbloeien of enige te
derheid in zijn spel te laten
doorklinken.
De ouverture Les Francs-Ju-
ges stamt uit de jonge jaren
van Berlioz. Het is bepaald
geen Berlioz van de latere ja
ren en de bewerkingen die de
componist heeft aangebracht
hebben de compositie niet
sterker gemaakt. Effect ge
noeg, dat wel, Dutoit kon zijn
hart ophalen en liet het orkest
op volle sterkte spelen. Ge
makshalve ging hij voorbij aan
de akoestiek van de Philips
zaal, al te gemakkelijk kregen
de blazers de overhand op de
strijkers. Er zijn dirigenten die
dat weten te voorkomen.
„The Planets" van Holst blijkt
een successtuk van Dutoit te
^zijn, maar men kan zich een
transparanter en minder over
donderende weergave voor
stellen dan zaterdagavond
werd neergezet. Het Concert
gebouworkest liet horen een
dergelijke partituur voortref
felijk in de vingers te hebben
en in sommige passages prach
tig spel te kunnen ontwikke
len.
ADRIAAN HAGER
„de 8 en de Opbouw". Hij be
hoorde tot degenen die in de
strijd voor het „nieuwe bouwen"
ook het kunstzinnige aspect van
de architectuur in ere wilden
houden. Na de Tweede Wereld
oorlog speelde Sijmons een be
langrijke rol in de vernieuwings
beweging van de protestantse
eredienst. Hij de ontwerper van
de Paaskerk in Zaandam, de
Thomaskerk in Amsterdam en de
Adventkerken in Aerdenhout en
Den Haag (Loosduinen). Voor dit
laatste ontwerp kreeg hij in 1965
de Berlageprijs. Hij betrok be
kende kunstenaars als Appel en
Tajiri bij zijn werk.
Het Arion Ensemble onder lei
ding van Alexandru Lascae. So
listen de sopraan Lisette Em-
mink en de harpiste Stefica Zu-
zek. Nieuwe Kerk, Den Haag,
gisteren.
Binnen een haag van
kerstbomen gaf het Arion
Ensemble gistermiddag in
de Nieuwe kerk een kerst
concert waarbij het accent
werd gelegd op muziek uit
de twintigste eeuw. Waar
dige vertegenwoordigers
van die eeuw zijn Strawin-
sky, Hendrik Andriessen,
Sjostakowitsj, Debussy en
Webern. Zij hebben ieder
voor zich een belangrijke
bijdrage geleverd aan het
doorgeven van de fakkel.
Dat doen zij op de grens
van de jaren tachtig-ne
gentig, dat zullen zij met
hun oeuvre ongetwijfeld
ook doen bij de begroeting
van de 21e eeuw. Zij
schreven composities die
tijdsbestendig zijn geble
ken.
Alexandru Lascae, hart en
ziel van het Arion Ensem
ble, opende het kerstcon
cert (uit de programma
keuze bleek trouwens
niets van Advent of Kerst)
met een pittige weergave
van het Concerto van
STERDAM De archi-
J^arel Sijmons is vrijdag
u-lol onverwacht op 81-ja-
!£Sleeftijd overleden in
£13ekenhuis in Amster-
Sijmons begon zijn car-
met de bouw van de
;-woningen aan de Zo-
nwhjkstraat in Amsterdam.
^rtplex is onlangs erkend als
«f monument en het wordt
2oo jrenoveerd. Zijn laatste
het belastingkantoor in
ioo icht, dat in mei van dit
I Dam-erd opgeleverd. Sijmons
j jch in 1934 aangesloten bij
Strawinsky. Twintig jaar
voordat dit Concerto werd
geschreven componeerde
die andere Rus, Sjostako
witsj, Prelude en Scherzo.
Dit opus vloeide uit de pen
van de twintigjarige Sjos
takowitsj. Lascae gaf een
lichtvoetige, doorzichtige
weergave en het Ensemble
vertaalde zijn intenties uit
stekend afgewerkt en met
boeiend spel.
Twee solisten op dit con
cert. De sopraan Lisette
Emmink vertolkte met
fraaie vocaliteit en op lyri
sche wijze één van de
prachtigste werken van
Andriessen: Miroir de Pei
ne. Stefica Zuzek, eerste
harpiste van het Residen
tie Orkest, fascineerde met
haar sfeerrijke en klank
volle weergave van Sanse
Sacree et Profane van De
bussy. Zij typeerde de
geest van het werk over
tuigender dan het Ensem
ble.
Het concert werd besloten
met het Strijkkwartet van
Webern in de versie voor
strijkorkest, een werk
stammend uit de vroege
periode waarin Webern's
composities nog geen opus-
nummers dragen.
galer
Lee van
Cleef (64)
overleden
OXNARD De acteur
Lee van Cleef, die met
zijn kille blik en harde
trekken in talloze wes
terns de „slechterik"
speelde, is zaterdag op
64-jarige leeftijd overle
den in Oxnard, Califor-
nië. De acteur was vrij
dagavond na een hart
aanval opgenomen in
een ziekenhuis, waar hij
zaterdag overleed. Lee
van Cleef werd al in de
jaren vijftig bekend met
misdaad- en cowboy
films zoals „High Noon"
en The Man Who shot
Liberty Valence, waar
in hij met zijn scherpe,
magere voorkomen en
sinistere grijnslach tal
loze schurken neerzette.
Wereldberoemd werd
Van Cleef in het mid
den van de jaren zestig
toen Sergio Leone zijn
,,spaghetti"-wes terns
ging maken. Hij speelde
hoofdrollen in „The
Good, the Bad and the
Ugly", „Voor een vuist
vol dollars" en „Voor
enkele dollars meer".
FOTO: AP
Lee van Cleef in een voor zijn carrière
kenmerkende scène uit een van de
spaghetti-westerns waarin hij speel
de.
