I
Zwarte Theater Praag
hoopt op eigen zaal
'hnal
CcidócSouAOrtt
ll
'De eigen
vegen van
lerk en
Solidariteit
ZATERDAG 16 DECEMBER 1989 PAGINA 35
Jiri Srnec is al 28 jaar
lang de leider van het
door hem opgerichte
Zwarte Theater van
Praag. Een reizend
theater, dat nog steeds
niet kan bogen op een
eigen onderkomen in
de plaats waarnaar in
haar naam verwezen
wordt. Omdat de
boodschap die het
brengt de autoriteiten
niet welgevallig is?
„Moeilijk te zeggen,
maar ik vermoed dat
het wel een rol speelt",
zegt Srnec in
onderstaande bijdrage
over zijn
wederwaardigheden de
afgelopen jaren.
en vreedzame demonstratie van hon-
sla'rdduizenden Tsjechoslowaken voor
eer vrijheid. Jiri Srnec is ervan over-
-QSigd dat al die mensen een wezenlijke
jdrage kunnen leveren aan een Europees
uis. FOTO: SP
RAAG, DECEMBER 1989.
r et Zwarte Theater is voor mij
el eel speciaal. In 1961 begon ik met
i groep. Vanaf het begin traden
e vooral op in het buitenland,
ien maanden per jaar trekken we
hele wereld door, twee maanden
er jaar slechts zijn we in Tsjecho-
owakije. De voorstellingen daar
ïden we voornamelijk in theater
aterna Magica. De situatie is na
melijk zo dat we na achtentwintig
Boven: Het is
voorbij, de
Tsjechen zijn vrij",
staat op een kiosk
in Praag gekalkt.
Wellicht dat
daardoor het
Zwarte Theater
van Praag
eindelijk een eigen
onderkomen krijgt.
FOTO: AP
jaar nog steeds geen eigen theater
hebben. Het is mijn persoonlijke-
vrees dat dat theater er nooit komt.
Aan de andere kant zijn we daar
door een van de eerste theaters ge
weest die deelneemt aan internatio
naal theater.
Misschien doordat we altijd reisden,
hebben we nooit problemen gehad met
de Tsjechische autoriteiten. Ondanks dat
we voorstellingen hebben gemaakt waar
in. heel duidelijk, kritiek werd geleverd
op de situatie in Tsjechoslowakije. Maar
niet alleen op die in mijn vaderland,
maar op alle dictatoriaal geregeerde lan
den, zoals in Chili en Argentinië, waar
we ook optraden. De voorstelling 'De
Deuren' bijvoorbeeld ging over corrup
tie. vrijheid van meningsuiting, machts
misbruik. en trok op het Edinburgh Fes
tival van 1982 ook de aandacht van de
Britse pers, zoals the Daily Telegraph.
Die voorstelling, woordloos en in de tra
ditionele stijl van de commedia dell'arte,
is een goed voorbeeld van het soort the
ater dat het Zwarte Theater van Praag
brengt. Met maskers van Harlekijn, als
symbool van het kwaad, en Pierrot, als
symbool van het goede. Aan het eind
van de voorstelling dragen de acteurs al
lemaal het masker van Pierrot.
We hebben onze mening altijd vrij uitge
dragen, zonder met dubbele bodems te'
werken. Of dat een van de redenen is
dat we nog steeds geen eigen theater
hebben in Praag is moeilijk te zeggen,
maar ik vermoed wel dat het een rol
speelt.
We hebben vele malen een verzoek inge
diend, het is ook meermalen toegezegd,
het is zelfs op de televisie geweest. De
minister van cultuur heeft toezeggingen
gedaan, maar er is nooit iets uitgeko
men. Het gevolg is dat van de laatste
vier voorstellingen er drie in première
zijn gegaan in het buitenland. Ik hoop
dat het nu onder invloed van de veran
deringen wel lukt een eigen theater te
krijgen.
Het theater dat wij brengen heeft altijd
dezelfde motieven gevolgd: tegen ge
weld, voor vrijheid. We hebben nooit
problemen gehad in de zin van: dit mag
er niet in en dat móet er in. We hadden
altijd iemand mee namens de autoritei
ten, onze zakelijk leider. Ik heb nooit
om hem gevraagd, maar de autoriteiten
hebben hem bij ons neergezet. Hij is een
goede man, ik heb niets tegen hem. Hij
is inmiddels al achttien jaar bij ons ge
zelschap. Hij heeft eigenlijk twee gezich
ten, aan de ene kant controleert hij,
maar aan de andere kant beschermt hij
ook. Vanwege onze ideeën heeft het een
aantal keren weinig gescheeld of ons the
ater had met één pennestreek opgehou
den te bestaan. Hij heeft dat weten te
voorkomen. Je beweegt je toch, net als
alle andere kunstenaars in mijn land,
constant op de scheidslijn van wat net
wel en niet kan.
Artistiek niveau
Het schenkt me nog steeds veel voldoe
ning dat ik nooit lid van de partij ben
geweest, nooit iets heb getekend, en on
danks dat al achtentwintig jaar lang op
hetzelfde artistieke niveau theater kan
bedrijven. Ik hoefde me nooit aan te
passen aan de ideologie. Maar ik weet
dat als er geen vrienden waren die het
Zwarte Theater het hand boven het
hoofd hielden, het allang niet meer zou
bestaan.
Door de jaren heen is de aard van onze
voorstellingen heel erg gewijzigd. In de
eerste voorstellingen draaide het vooral
om de humor, na 1968 werd de toon an
ders. Toen ontdekten we ook de 'symbo
liek van het object': een mes kun je ge
bruiken om brood te snijden, maar ook
om iemand mee te vermoorden; een
stok is om op te steunen, maar je kunt
er ook mee slaan. Elk object krijgt in een
andere tijd een andere betekenis.
Er zijn objecten die we in het begin za
gen als een zegen vóór de mensheid,
maar die later tégen de mensheid wer
den gebruikt. Vroeger waren we enthou
siast over de mogelijkheden die bepaalde
dingen boden, nu konden we er achter
dat we er de aarde mee vergiftigen. Dat
zijn thema's die in onze voorstellingen
terug te vinden zijn, en die nu meer dan
ooit spelen, zeker in ons land.
Ik heb respect voor de studenten, die op
17 november de ontwikkelingen in gang
zetten en voor hun eigen integriteit en
meningen de straat opgingen. Het was
de dag dat Hitier vijftig jaar eerder de
universiteiten in ons land sloot. Ik ben
er van overtuigd dat het mogelijk is dat
deze mensen, maar ook politici, diplo
maten en filosofen een programma kun
nen ontwerpen dat echte democratie
brengt en Europese landen het besef
geeft dat Tsjechoslowakije een rol kan
spelen bij de vorming van een 'Europees
huis'. Ons land heeft een rijke culturele
traditie. Het is ook het land waar het
idee van een Europees huis het eerst ge
boren werd. Het is onze hoop voor de
toekomst.
JIRI SRNEC
Bewerking:
Koos van Wees
In een troosteloze flat in
een van de buitenwijken
van Warschau is de
redactie gezeten van de
krant van Solidariteit, de
Gazeta Wyborcza.
Temidden van
scheurende leidingen en
afbladderende wanden
maken tachtig
journalisten het
meestgelezen dagblad
van het land. Adjunct
hoofdredacteur is
Krysztof Sliwinski, een
rooms-katholiek
intellectueel. In
onderstaande bijdrage
gaat hij in op de
verhouding tussen kerk
en vakbond: „We zijn de
kerk veel dank
verschuldigd en we
respecteren haar zeer,
maar als vakbond zullen
we naar onze eigen
verantwoordelij kheid
handelen".
WARSCHAU,
10 DECEMBER 1989.
De Poolse vakbond Solidariteit is
in augustus 1980 opgericht door de
stakende arbeiders op de scheeps
werven van Gdansk. Zij voerden
niet alleen onderhandelingen met
de autoriteiten, maar zij namen
ook, met evenveel enthousiasme,
deel aan missen in de open lucht.
Over de'hele wereld verschenen hier
van beelden in de media, gevolgd door
foto's van Lech Walesa met een but
ton van de Zwarte Madonna, van tal
loze anderen met Solidariteitssymbo-
len tijdens kerkceremonies en van So-
lidariteitleiders bij de paus, meest re
centelijk de huidige premier van Po
len, die afkomstig is uit de gelederen
van Solidariteit.
Zowel onder de aanhangers als onder
de leiders van Solidariteit waren ech
ter ook vele niet-katholieken en zelfs
niet-gelovigen. Dit is niet vreemd ge
zien de politieke socialistische traditie
van Solidariteit. Alhoewel vaak de so
ciale doctrine van de kerk genoemd
wordt als uitgangspunt, heeft Solidari
teit zichzelf nooit beschouwd als een
confessionele vakbond.
Gerespecteerd
De kerk is in Polen het meest gerespec
teerde instituut. Dit spruit voort uit de
sociale context van het land; gedurende
de afgelopen tweehonderd jaar waren re
gering en staat de afspiegeling van bui
tenlandse overheersing. De kerk verte
genwoordigde de levende traditie van de
natie. Dit betekent ook dat de kerk in
zeer brede zin 'van de mensen' is: het is
niet alleen zo dat de bisschoppen en
priesters worden gevolgd door de gelovi
gen; op veel punten moeten zij ook aan
vaak krachtig geformuleerde eisen van
het volk voldoen.
Gedurende beproevingen, lijden en te
genslag is een ideaalbeeld ontstaan van
een patriot die geacht werd een held te
zijn, een parallel van de christelijke hei
lige die bereid moest zijn een martelaar
te zijn voor het volk en de waarden die
heilig beschouwd werden.
Dit is waarom priester Popielusko, die
door de politie vermoord werd nadat de
noodtoestand was uitgeroepen, zozeer
vereerd wordt als nationale held en als
katholieke heilige (alhoewel hij niet offi
cieel heilig verklaard is).
Elke strijd tegen verzwelgende krachten,
elk gevech't voor vrijheid in een welhaast
uitzichtloze situatie, vereist een morele
geëngageerdheid. Solidariteit heeft een
sterke ethische erfenis, maar het is alge
meen aanvaard dat deze ethiek gewor
teld moet zijn in de universele "waarden
die het best bewaard gebleven zijn in de
rooms-katholieke kerk.
Aangezien moed in een dergelijke situa
tie als de grootste verdienste gezien
wordt, is lafheid de fundamentele zwak
heid. Het is niet toevallig dat Johannes
Paulus II in zijn eerste preek als paus
pleitte voor moed en dat ook priester
Popielusko, kapelaan van Solidariteit in
de moeilijkste tijden van de beweging,
het onderwerp vaak centraal stelde in
zijn preken.
Onschatbaar
De kerk als instituut was van onschatba
re waarde voor Solidariteit toen de vak
bond verboden en illegaal was: de kerk
zorgde voor politieke gevangenen en
hun families en bood onderdak aan tal
loze bijeenkomsten van Solidariteit, op
die manier de illegale activiteit mogelijk
makend.
Met de verandering van de situatie is
ook de rol van de kerk veranderd. Lech
Walesa heeft dit al in vele interviews be
nadrukt: we zijn de kerk veel verschul
digd, we hebben veel respect voor de
kerk, maar als vakbond hebben we nu
onze eigen verantwoordelijkheid. Mocht
weer het onheil neerdalen over Polen
dan zullen wij ons weer tot de kerk wen
den en onze priesters en bisschoppen om
hulp en bescherming vragen.
KRYSZTOF SLIWINSI
Vertaling:
Marjolijn de Cocq
De kerk in Polen
heeft de illegale
activiteiten van
Solidariteit
mogelijk gemaakt.
Wat echter niet
wil zeggen dat
kerk en
Solidariteit
hetzelfde zijn.
FOTO: AP
