Meer respect voor
gelovigen in Sovjetunie
P 1
1
rinal
Ie
i?mputer
ZtidóaOowumt
4A
ZATERDAG 16 DECEMBER 19
89 PAGINA 31
Alexander Ogorodnikov
heeft, ondanks het feit
dat hij nog geen veertig
jaar oud is, een leven
van vervolging,
onderdrukking en
gevangenschap achter de
rug. In 1974 richtte hij
in Moskou een groep op
van jonge
geïnteresseerden in
religie en filosofie. In
andere steden
ontstonden soortgelijke
bewegingen. Twee jaar
later werden leden van
de groepering
aangehouden, opgesloten
in psychiatrische
inrichtingen en
mishandeld. Dat lot was
in november 1978 ook
Ogorodnikov beschoren.
Hij werd beschuldigd
van 'parasitisme' en tot
een jaar werkkamp
veroordeeld. In 1980
volgde een veroordeling
tot zes jaar kamp en vijf
jaar mterne verbanning.
Gedurende zijn
gevangenschap ging hij
in hongerstaking en
werd hij door de
autoriteiten onder
dwang gevoed. Later
kreeg hij er nog eens drie
jaar strafkamp bij. In
1987 werd Ogorodnikov
als gevolg van een
amnestie-maatregel op
vrije voeten gesteld.
Sindsdien woont en
werkt hij in Moskou. De
afgelopen zomer was hij
mede-oprichter van de
Christen Democratische
Unie. Daarnaast verzorgt
hij publikaties over
politieke en religieuze
onderwerpen.
p!'Sen, zoals deze vrouwzijn tiental-
'~ren beschimpt en veracht. Maar nu
II erkend dat ook zij mensen zijn,
hvertuiging gerespecteerd moet wor-
V~j FOTO: AP
"kou, 16 DECEMBER 1989
jn
het vierhonderdjarig bestaan
patriarchaat van de Rus-
^•Orthodoxe Kerk herdacht
lw€t en de beroemde orthodoxe
lezfrrch en martelaar Tichon hei-
io€ verklaard, is de discrepantie
itvvat de Kerk voorheeft met het
^rchaat en de vreselijke situa-
het zich momenteel be-
onvoorstelbaar groot.
r(]
oor is in eerste instantie tsaar Pe
ter de Grote verantwoordelijk, die van
de Kerk een aan hem onderworpen be
stuursorgaan probeerde te maken. De
nekslag voor het patriarchaat waren ech
ter de bloedige gebeurtenissen van 1917,
die uitmondden in de vestiging van een
atheïstisch bewind dat catastrofaal was
voor de staat en de wereld op de rand
van de ondergang bracht.
De tragedie was voor de Kerk des te gro
ter omdat in 1917-1918 een poging tot
herstel van het patriarchale bestuur on
der patriarch Tichon, getuigend van de
geestelijke wedergeboorte van de Kerk,
werd neergeslagen ten koste van vreselij
ke offers die elke beschrijving tarten.
De staat legde de activiteiten - van de
Kerk uiteindelijk definitief aan banden
en probeerde haar tegelijkertijd van bin
nenuit te ondermijnen door progressieve
afscheidingsbewegingen te steunen. Zelfs
in deze omstandigheden van satanische
vervolging gaf de Kerk blijk van haar
geestelijke vrijheid; in 1926 kwamen de
bisschoppen van het Solovetski-klooster
met een mandement, een uniek docu
ment waarin opnieuw de stem weer
klonk van de vrije conciliaire Kerk.
In 1927 maakte echter de plaatsvervan
ger van de waarnemend patriarch, me
tropoliet Sergi, een einde aan alle pogin
gen kerkelijke vrijheid te verkrijgen. Hij
legde elke aanmaning van de Solovetski-
bisschoppen naast zich neer en erkende
in een loyaliteitsverklaring de autoriteit
van de staat boven de Kerk en zichzelf.
Marionetten
Denkend dat de atheïsten in ruil voor
zijn loyaliteit de Kerk zouden redden,
bleek Sergi niet in staat de Kerk voor de
definitieve ondergang te behoeden, en
droeg hij bovendien bij tot iets veel er-
gers dan die ondergang: een compromis
tussen de Kerk en de Staat. Door zijn
toedoen was van de Oude Kerk vrijwel
niets meer over en werd een proces op
gang gezet om van de orthodoxe geeste
Alexander Ogorodnikov, mede-oprichter van de Christen Democratische Unie in de
Sovjetunie. FOTO: CSHG
lijken gehoorzame marionetten van de
Communistische Partij en de KGB te
maken.
De houding van de orthodoxe hiërar-
chen ten opzichte van Stalin en het stali
nisme kan gezien worden als de grootste
schandvlek op de priesterlijke gewaden:
de relatie tussen Kerk en wereldlijke
macht werd die van afgodendienaar en
afgod. Zelfs de dooi onder Chroetsjov
veranderde niets aan deze voor de Rus-
sisch-Orthodoxe Kerk vernederende en
verderfelijke band.
Midden jaren zeventig was de knechting
van de Kerk een feit geworden; de KGB
en de Raad voor Godsdienstzaken, het
toeziend staatsorgaan, hadden alle facet
ten van het kerkelijk leven volledig on
der hun controle. Maar ondanks het ja
renlange, uiterst zorgvuldige selecteren
van de geestelijkheid op alle niveaus
leeft de Russisch-Orthodoxe Kerk.
Barbaren
De communistische barbaren, die door
hun heidense mentaliteit niet wisten dat
de Kerk, net als God, twee gezichten
heeft, vergaten dat tegen de Hemelse
Kerk geen enkel aards wapen, geen enke
le aardse macht iets vermag.
Wij geloven en weten zeker dat de nieu
we christelijke martelaren en biechtva
ders ons zullen redden. Onze aardse
Kerk zal zich door bidden en steun van
de Hemelse Kerk bevrijden uit de af
schuwelijke klauwen van de duivelse
verzoeking. De zielen van onze landge
noten ontwaken en stellen zich open
voor God. Voor deze mensen, en het
zijn er miljoenen, is de missie en de reli
gieuze nieuwsvoorziening van bijzonder
groot belang.
De uitgeverij van de Kerk, die wordt ge
leid door de metropoliet Pitirim, komt
ondanks de richtlijnen van het Plaatse
lijk Concilie van 1988 haar directe ver
plichtingen echter niet na. Tot nog toe is
er geen orthodoxe catechismus gedrukt
en ook is er volstrekt geen literatuur
voor godsdienstonderwijs beschikbaar.
Ruim een jaar na het concilie heeft de
uitgeverij nog geen kans gezien religieu
ze en theologische werken te publiceren.
Het budget van de uitgeverij is tot nog
toe geheim en staat niet onder controle
■van het patriarchaat in Moskou. De in
komsten van de uitgeverij gaan niet naar
de schatkist van de Kerk. Desondanks
zijn de prijzen voor religieuze literatuur,
bijbels, gebedenboeken en dergelijke bui
tensporig hoog.
We moeten niet uit het oog verliezen dat
de situatie en positie van de Kerk in de
Sovjetunie zowel interne als externe oor
zaken hebben. Door op één punt conces
sies te doen krijgt de Kerk op een ander
punt de ruimte. Dit is echter niet altijd
in haar voordeel. De vraag rijst of derge
lijke concessies niet het wezen aantasten
van de Kerk zelf.
Omgekeerd is het echter zo dat als de
Kerk geen mogelijkheid vindt een com
promis te sluiten met de realiteit, zij ge
dwongen is alle banden ermee te verbre
ken. Zij zal zich in zichzelf terugtrekken
en zich beperken tot haar eigen kring,
waar het behoud van zuiverheid en be
ginselvastheid vooropstaat.
Balans
Nu Gorbatsjov vier en een halfjaar jaar
aan de macht is en de omstandigheden
veranderd zijn, is het mogelijk een ba
lans op te maken van zowel de betrek
kingen tussen Kerk en staat als de opinie
over de interne situatie van de Kerk.
De nieuwe politiek van de staat ten op
zichte van de Kerk heeft de maatschap
pelijke dialoog aanzienlijk gewijzigd.
Voor het eerst na vele tientallen jaren
waarin zowel de staat als de maatschap
pij een vijandige en verachtelijke hou
ding innamen jegens de gelovigen, wordt
erkend dat zij ook mensen zijn. Mensen
wier innerlijke overtuiging gerespecteerd
moet worden.
Het onderhoud dat Gorbatsjov, zowel
president als partijleider, in het Kremlin
had met patriarch Pimen gaf blijk van
zijn respect voor het orthodoxe geloofs
leven. Het was een teken van de nieuwe
relatie, door de media in binnen- en bui
tenland breed uitgemeten. De Sovjet
maatschappij scheen als het ware slechts
op dit teken gewacht te hebben. De ver
ontwaardiging en schimpscheuten over
de kortzichtigheid van de gelovigen heb
ben plaats gemaakt voor een welwillende
of tenminste neutrale houding.
Het is gebleken dat indien de samenle
ving niet van bovenaf onder druk wordt
gezet, haar houding ten opzichte van de
gelovigen anders kan zijn dan die waar
aan wij gewend waren en die wij altijd
gezien hebben als afgunst van de trouwe
aanhangers van het communisme. Na
tuurlijk heeft ook de naderende viering
van het duizendjarig bestaan van het
christendom in de Sovjetunie een grote
rol gespeeld.
De veranderde politiek van de staat ten
opzichte van de Kerk heeft ook een ver
schuiving binnen de Raad voor Gods
dienstzaken nodig gemaakt. De Raad
was niet in staat een nieuw beleid op te
stellen. De voorzitter van de raad werd
vervangen door Konstantin Chartsjev,
die niet aarzelde de principes van de
nieuwe benadering uiteen te zetten in
vele interviews in de centrale pers. Hij
kwam daaruit tevoorschijn als een de
mocratisch man die openstaat voor dia
loog. En inderdaad, zijn verklaring over
de rechten van gelovigen en de gods
dienstvrijheid in de Sovjetunie heeft de
weg vrijgemaakt voor brede kerkelijke
initiatieven.
ALEXANDER OGORODNIKOV
Vertaling:
Marjolijn de Cocq
er nu schuld: de firma Phi-
Je f onze installateurs, riep Gorbats-
Be'jprikkeld toen op de openingsdag
'elt^ Volkscongres in het Kremlin
ajm(^)f)aratuur Eindhoven het
flag stellen is haar beantwoorden,
,n+is in dit land. En ik wens vanuit
liei woonplaats Moskou de firma
tgs dan ook veel tact toe bij het di-
vefltiek formuleren van haar com-
tar, zodat de Sovjetmarkt voor
toegankelijk blijft. Want die ziet
elbelovend uit: eerder dit jaar
ij 'door Gorbatsjov zelf aangekon-
dat men zeker twintig miljoen
uters nodig zal hebben om het
Hop een eigentijds niveau te krij-
ïn die gaan ze allemaal importe-
iat is zeker. Maken de Russen
elf geen computers? Men zegt van
faar wat ik er zelf van gezien heb
een nogal verouderde indruk
lo mensen die eraan werkten keken
:jijet zo zelfverzekerd als de wester
se gebruiker pleegt te doen - alsof ze
voortdurend bang waren dat er plotse
ling iets vreselijk mis zou gaan, daar
leek hun gelaatsuitdrukking vooral op
te wijzen. Voorts zien die Sovjetcompu
ters er ook nooit zo sexy en gestroom
lijnd uit als die van 'ons. Het zijn
meestal grauwgrijze bakbeesten die
een hoop lawaai maken, met dikke
schroeven die niet weggewerkt zijn en
zware knoppen op brede toetsenborden.
Hun capaciteit, zo vertellen kenners
mij, is omgekeerd evenredig aan hun
forse postuur. Het gaat in deze sector
nu eenmaal om klein, gekoppeld aan
een waanzinnige hoop opgepropte effi
ciency en daar schijnen de Sovjets nog
niet aan toe te zijn. Koop Sovjet-micro
chips, de grootste ter wereld, luidt dan
ook een wrang grapje van de Russen
zelf. Het is moeilijk een verklaring te
vinden voor dat ontbreken van fijnge
voeligheid en oog voor detail en vorm
geving bij de Russische computerma
kers. Misschien heeft het ermee te ma
ken dat hele Sovjetgeneraties zijn opge
groeid met het socialistische idee dat
gebruiksvoorwerpen niet mooi of ver
fijnd moeten zijn, maar solide en sim
pel, zodat elke arbeider ermee overweg
kan. Nu probeert men de achterstand
in te halen, maar ingewijden achten de
kloof reeds onoverbrugbaar.
Namaken dan? Een kennis van me,
een computerdeskundige, toonde on
langs op een vergadering van een com
missie van de academie van weten
schappen, de absolute top van de Sov
jetwetenschap, twee westerse compu
ters. Een vrij simpele met een goede
capaciteit, en een ingewikkelde met
dan ook wel veel meer mogelijkheden.
De commissie was bijeen gekomen om
te besluiten welke van de twee model
len men zou gaan namaken.
Het ingewikkelde model, stelde mijn
kennis voor. Dat lukt ons toch nooit,
stelde een van de aanwezigen. Nee, be
aamde mijn kennis, maar je kunt beter
een ingewikkelde computer dan een
eenvoudige computer niet namaken.
Een opmerking waarmee hij overigens
een welverdiend applaus van de aanwe
zigen oogstte.
Behalve dat ze het dus niet in hun vin
gers blijken te hebben computers te
maken of na te maken bestaat er bij de
Russen ook een geringe acceptatie van
elektronica en alles wat ermee samen
hangt. Al gauw vindt men een compu
ter te moeilijk en vraagt men zich al
waar al die nieuwigheid nou eigenlijk,
goed voor is. Zo was er nog niet zo erg
lang geleden een kolchozeboer op ae
televisie te zien die ondervraagd werd
over modernisering in het landbouwbe
drijf. Wij hebben geen computers no
dig, verklaarde de man resoluut, als ik
iets moet uitrekenen gebruik ik daar
voor mijn hele leven lang al mijn tel-
raam. En hij liet het meegebrachte
exemplaar glimmend van trots zien: de
sjoty, zoals je die in heel veel winkels
nog steeds bij de kassa ziet liggen, voor
alle zekerheid toch maar naast de mo
derne kassa. De interviewer dacht de
boer voor schut te kunnen zetten en gaj
hem een ingewikkelde rekensom op
met grote getallen, maar niks hoor,
klakklakklak. daar flitsten de bruine
en zwarte bolletjes al heen en weer en
na hooguit tien seconden kwam het
juiste antwoord, uiteraard onder
stormachtig applaus van de zaal.
Wat in deze episode het meest opvalt is
natuurlijk, dat het fenomeen van de
computer uitsluitend in verband ge
bracht werd met snel rekenen en dat de
talloze andere mogelijkheden onbe
sproken werden gelaten. Nu was die
uitzending twee jaar geleden, maar
van een wezenlijk beter begrip van
computers door het volk is nog steeds
geen sprake. De jeugd in de Sovjetunie
krijgt, buiten Moskou en een paar an
dere grote steden, nog geen onderricht
in de materie en in menig schooltje in
Moskou komt men ook niet veel verder
dan een paar theoretische lessen omdat
er nu eenmaal geen computer aanwe
zig is. Wel zijn er wat clubs waar men
met kunst en vliegwerk eigentijdse
computerliteratuur bij elkaar scharrelt
en via een paar weldoeners die wel
eens over de grens komen (schaakwe
reldkampioen Gary Kasparov bijvoor
beeld) ae beschikking over elektroni
sche apparatuur heeft gekregen.
Maar dat zijn incidentele gevallen
waarmee de achterdocht in brede lagen
tegen al die nieuwerwetsigheid niet
wordt weggenomen. Zoals moge blij
ken uit de handelwijze van een secreta
resse op een kantoor waar men zojuist
een computer had aangeschaft. Het
was eigenlijk meer een statussymbool,
een bewijs dat de directeur bij de hoge
bazen op het ministerie, die hem ae
toestemming tot het uitgeven van valu
ta hadden gegeven, een potje kon bre
ken.
Met een kleine plechtigheid werd de
computer uitgepakt en op een tafel op
de centrale overloop gezet. Niemand
wist wal ermee aan te vangen, na een
tijdje stond het ding alleen nog maar
in de weg en toen besloot men ae secre
taresse ermee op te zadelen. Die schrok
zich wezenloos, bladerde in paniek
door de handleiding waar ze niets van
snapte en kreeg toen een lumineus
idee. De volgende dag stond er een
plantje op de computer en dat kreeg
van die secretaresse voortaan heel vaak
en heel veel water. Na een week bleek
de computer geheel onbruikbaar te zijn
geworden. Ja, die prachtige westerse
techniek, daar worden wel eens over
dreven verhalen over verteld, hoor.
ALEXANDER MÜNN1NGHOFF
