„M'n lastigste,
maar ook
mijn beste rol"
L
ZATERDAG 9 DECEMBER 1989
AMSTERDAM - „Een lastige
rol", meende Thom Hoffman, „de
lastigste tot nu toe, zoveel is zeker.
Maar stellig een waar Gods zegen
op rust". Die in Reviaanse stijl
neergeschreven zin, duikt op in een
van de eerste publiciteitsmappen
rond de verfilming van 'De Avon
den'. De film is zojuist in première
gegaan en Thorn Hoffman durft
verder te gaan: „Niet alleen m'n
moeilijkste, maar ook m'n beste
rol".
Thom Hoffman is Frits van Egters. En
(als je het literaire scheppingsproces van
'verdichten, verdraaien en verfraaien
ieven terzijde schuift) de jonge Gerard
:Reve, die zich ten tijde van publikatie
:van zijn eerste roman (1947) nog aan
duidde als Simon van het Reve. Gerard
Reve zelf had tijdens besprekingen vóór
de opnames geen echte voorkeuren voor
de hoofdrolspeler. „Maak 'm niet te
mooi", voegde hij regisseur Rudolf van
den Berg schalks toe over het uiterlijk
van de te kiezen acteur. En voegde er vi
gerende Reviaanse redenen aan toe, die
Van den Berg liever voor zich houdt.
Het werd Thom Hoffman, na een in de
NRC breed uitgemeten verslag van de
screentest, waar de met naam en toe
naam genoemde afgevallen kandidaten
nauwelijks gelukkig mee geweest kunnen
zijn.
„Ik betrap mezelf op een oribedwingbaar
verlangen deze film met deze acteurs te
zien", schreef die krant na een proefscè-
ne met Thom Hoffman en Viviane de
Muynck. Regisseur Rudolf van den Berg
had lang in z'n hoofd 'De Avonden' met
een onbekend gezicht in de hoofdrol te
verfilmen. „Ik vond het een aantrekke
lijk idee een volkomen onbekende tot
Frits van Egters om te toveren", vertelt
Van den Berg. „Dat wil niet zeggen dat
ik Thom Hoffman tegen heug en meug
heb gekozen. Integendeel. Ik heb Thom
volmondig gekozen. Alleen vond ik hem
eerst te oud voor die rol, maar daar heb
ik me in vergist. We zijn alle toneelscho
len in Nederland afgeweest, en daar heb
ben we een paar heel goede mensen ont
dekt. Maar ja, Thom speelde alles en ie
dereen weg. Door z'n talent, door z'n
uitstraling. En het is zó'n moeilijke rol.
Ik wist wat ik aan Thom had, omdat ik
eerder ('Zoeken naar Eileen'. BJ) met
hem had gewerkt. En het feit dat een
film met een bekende naam dan iets ge
makkelijker te financieren is, speelt dan
maar een bijrol. Niemand die verstandig
is gaat een regisseur een acteur die hij
njet wil door z'n strot duwen. Thom was
verreweg de beste keus".
Pauze houden
Hoffman zelf vindt 't inmiddels z'n bes
te rol. „Ik heb het gevoel dat het bijna
een afsluiting is van tien jaar acteren",
zegt hij in de bar van het Amstelhotel in
de hoofdstad, zijn vaste plek voor inter
views de laatste tijd (hij woont ergens
om de hoek). „Ik heb nu vier films ach
ter elkaar gedaan: 'Rituelen', 'De kassiè-
re', de Franse film 'Force majeure' en
'De Avonden'. Ik moet nu maar een
tijdje pauze houden, want ik zou niet
weten met wat ik dit voor mezelf kan
overtreffen". Ook bij Thom Hoffman
speelt de begrijpelijke angst van Neder
landse acteurs een rol dat het publiek
van hen 'overvoerd' kan raken. 'Het
Hij is een regisseur die dingen durft. Ik
stelde me voor dat Fnts van Egters een
verzameling zwakheden is. Iedereen
heeft er wel één of twee. Hij heeft er
meer dan tien. Die moet je begrijpelijk
maken. Ik ben om te beginnen een aan
tal mogelijkheden op een rijtje gaan zet
ten: a/ Frits is iemand die tenslotte er
kent dat het allemaal wel meevalt, b/ De
echte Frits is de jongen die in z'n eentje
op z'n kamer zit, z'n seksuele fantasieën
op zijn speelgoedkonijn botviert. Die
angsten heeft, zijn lichaam onderzoekt.
Die een geheim heeft dat niet in 't boek
staat, maar waarvan ik wél wil weten
wat 't is. Is hij een homofiel-manqué, of
is dat misschien te modern gedacht? c/
Ondanks alles heeft hij in feite zijn ou
ders erg lief. Die beledigingen ten spijt.
Denkt hij: zonder jullie was het hele
maal niets geworden, d/ Er is een andere
boodschap. Dat het allemaal geen zin
heeft, dat iedereen oud wordt, ziektes
krijgt, dat er geen geld is, geen vertier en
dat zelfmoord de beste oplossing is. e/
Zijn geheim is dat hij schrijver wil wor
den. f/ Hij heeft een geheim en dat is
een kluwen van al die voorafgaande
punten. Dat moet ontward worden op
Oudjaar bij de dampende oliebollen.
Vóór twaalf uur. Voor die allerlaatste
mdracht heb ik als acteur gekozen".
Ondanks die zwaarwichtige overwegin
gen, valt er veel te lachen om de bijna
zeurderige humor in de scènes tussen
Frits en zijn ouders, gespeeld door Rijk
de Gooijer en Viviane de Muynck.
Moeilijke speelscènes. Behalve dat élke
acteur al moeilijkheden heeft om zich bij
de onderkoelde humor van Rijk de
Gooijer in te houden (Hoffman verried
eerder dat hij dan maar van de set afliep
en in zichzelf zo hard begon te schelden
op De Gooijer dat hij daarna geen grijns
meer op z'n gezicht kon krijgen), is ver
bale filmhumor sowieso lastig. Hoffman:
„Humor is timing. Met publiek hoor je
hoe iets werkt. Hier was het een blinde
gok op wat grappig zou zijn. Moet je het
langzamer doen? Moet je het sneller
doen? Het werkt minutieus. We hebben
die scènes aan tafel, met Rijk de Gooijer
in z'n stamppot prakkend, zo vaak over
gedaan, dat je ze echt ging haten". Rijk
de Gooijer heeft achter de schermen een
zeer belangrijke rol bij het financieren
van 'De Avonden'gespeeld. Een van de
financiers van de film, Elven (Elsevier-
CeidóeGouocwil
Boven: Thom
Hoffman als
Frits van
Egters,
hangend aan
dè tram in het
Oud-Zuid
van „De
Avonden".
Onder: Frits
van Egters
(Thom
Hoffman) in
het benepen
ouderlijk
huis, terwijl
vader (Rijk
de Gooijer) is
ingedut.
ptis
pef
/Vendex) viel af. Op dat moment ont- c<
brak er een bedrag van naar schatting ti
tussen de zes en de acht ton. Rijk de er
Gooijer pleegt een groot deel van zijn j st€
vrije tijd door te brengen aan de bar van 1
het Amsterdamse Hiltonhotel. Eén etage (ïij
hoger heeft computer-miljonair Willem [Ve
S. Smit een vast optrekje gehuurd. Hij bns
komt dus ook wel eens aan die bar. Op ooi
die plek heeft De Gooijer van hem het in
ontbrekende geld los weten te krijgen, va
De dialoog tussen de heren schijnt iets etu
geweest te zijn als: „Zeg Rijk, wordt dat bod
wat, die film 'De Avonden' van jou? Een en
beetje spannend? Moet ik m'n geld erin ;el
steken?". Rijk had beet. Tenslotte is 'De rin
Avonden' zijn lievelingsboek. Al zou hij inu
alleen maar een taxichauffeur in de ver- ?d.
filming hebben mogen spelen, dan had he
hij zelfs dèt graag voor Gerard Reve iarc
overgehad. ht|
Brieven !m
„Voor je een rol speelt, zou je er eigen- isti
lijk twee romans over geschreven a d'
moeten hebben", bekende Thom Hoff- |ndi
man me in zijn eerste interview. Zover Jen
is het met 'De Avonden' nog niet geko- et-i
men. Maar er komt dezer dagen bij Ge- se
rard Timmer Produkties, Amsterdam te z
een boekje uit dat heet „23 brieven aan tiik
Frits van Egters". Auteur: Thom Hoff-rok
man. „Elke avond wanneer ik klaar wasjisti
met opnames ben ik op m'n hotelkamer i en
een soort dagboek gaan bijhouden. Pre-b t
cies wat er allemaal gebeurd was, wat me ?ch
voor en na het spelen bezig had gehou- F
den. Uiteindelijk kregen die notities de ten
vorm van brieven. Aan de figuur die ikferl
speel, Frits van Egters. Ik vond het heer- tide
lijk werk, zo in je eentje zitten, in jelha
brein wroeten en je gedachten opschrij-'n i
ven, zonder dat je enig compromis metans
wie dan ook hoeft te sluiten. Zelfs aange-taa
namer dan acteren". Eerste regel vanJc<
Hoffmans brieven aan Frits van Egters:
„Ik ben geen schrijver, dat weet ik zelf(
ook wel". Hoffman is acteur. Voorlopig|~|
nog in Nederland. En dat buitenland?"
Hoffman: „Ik moet niet zaniken. Het
vervelende van dat buitenland is dat jeug]
daar wel eerst elk script moet accepteren|nej
dat ze je geven. Hier kan ik wekelijksagn
kiezen uit dertig stuks. Ik heb toch een,^
prachtig leven hier?". frig,
BERT JANSMAiaa,
rokc
t di<
cal
THOM HOFFMAN OVER 'DE AVONDEN':
Buitenland' biedt dan meestal uitkomst.
Hoffman: „Ik hoop dat deze film voor
mij hetzelfde doet wat 'De vierde man'
voor Jeroen Krabbé deed en wat 'Sol
daat van Oranje' voor Paul Verhoeven
heeft gedaan. Maar je hebt zo'n buiten
landse carrière absoluut niet in de hand.
Het is afwachten". Zijn meest recente
acteerwerk-over-de-grens deed hij in het
Franse 'Force majeure' van regisseur
André Jolivet. „Een kleine, maar centra
le rol", zegt Hoffman. Hij speelt er een
Nederlander in die wegens drugssmokkel
in Maleisië gevangen- zit en ter dood
wordt veroordeeld. Zijn advocaat (de
Britse topacteur Alan Bates) gaat op
zoek naar drie Franse vrienden in Parijs,
voor wie Hoffman een groot deel van de
drugs in zijn bezit had. Om ze over te
halen de Nederlander met hun getuige
nis te helpen. Hoffman speelt de rol in
het Frans. „Talen, daar ben ik niet bang
voor", zegt hij. „Dat is een liefhebberij
van me. Die pik ik graag op".
Stille jongen
Het gekke is dat je Hoffman, wanneer
hij je op straat zou passeren, waarschijn
lijk voorbij zou lopen zonder het 'Hé,
een-bekende-Nederlander-effect' te on
dergaan. De 'De Niro van Hiero' zoals
een geïllustreerd blad hem eens betitel
de, ziet er niet opvallend uit. Een ge
woon hoofd, een bescheiden en be
schaafde opstelling. Geen luider-stem-
me-gedoe, maar een bedachtzaam prater
die zijn overweging bij het opzetten van
een rol zelfs wel wil onderverdelen in de
punten a tot en met d, en die wanneer
de interviewer hem onderbreekt toch
wel even graag dat rijtje afmaakt. Uit
een eerste interview in '82 herinner ik
me hem als een keurige bebrilde jongen
in regenjas, die mijn aarzelende reactie
zelf vertaalde als: „In Nederland denkt
men vaak: zo'n stille jongen kan vast
niet acteren". Het werd de kop boven
mijn verhaal. De 'stille jongen' heeft in
middels het tegendeel meer dan bewezen
en is met 'De vierde man', 'Rituelen', de
tv-serie 'Het wassende water', de onder-
wereld-chauffeur in 'De kassière' en nu
'De Avonden' zonder meer Neerlands
top-filmacteur.
„Acteursmagie", noemt regisseur Rudolf
van den Berg het. Hoffman hoeft maar
te kijken en je denkt met hem mee. Hij
kan dialogen zeggen op een manier of hij
ze ter plekke bedacht heeft. Theater gaat
hem moeilijker af, zei hij destijds. Maar
begin volgend jaar is hij op de planken
te zien in 'Hartzeer', de Nederlandse
versie van Beth Healy's 'Crimes of the
Heart' met Monique van de Ven in de
hoofdrol en Frans Weisz (ook al even
van de film naar het theater) op de re-
giestoel. „Een vrije produktie", zegt
Hoffman, „die nu al verschrikkelijk
goed voorverkocht is, omdat er bekende
namen in staan". Over zijn verwach
tingspatroon omtrent dat andere medi
um laat hij niet zo veel los. Alleen dat
„het een verschrikkelijk gezellige repeti
tieperiode is met die drie meiden in de
hoofdrollen". Een ex-leerkracht van de
Wassenaarse Kievitschool vraagt me de
groeten te doen aan Hoffman. De acteur
kijkt verrast op: „Ken je die? Door hem
ben ik zo'n beetje acteur geworden. Zon
der dat hij dat weet. Op de lagere school
speelden we onder zijn leiding toneel, en
dat acteren heeft me sindsdien eigenlijk
nooit meer losgelaten". Ook al werd
Hoffman drie maal geweigerd bij een
toelatingsexamen voor een van de Ne
derlandse toneelscholen. Maar - leert de
historie - dat is de besten overkomen.
Hoffman zocht zijn eigen' weg. Recht
streeks de praktijk in. Hij speelde bij To
neelgroep F ACT, Toneelgroep Theater
(scholenprojecten) en Toneelgroep Cen
trum. Hij maakte zijn officiële filmde
buut in Theo van Goghs beruchte 'Lu-
ger' en wil - in tegenstelling tot vele be
kenden in de filmwereld - nog altijd
kwijt dat hij „op goede voet staat" met
de - eveneens Wassenaarse - colum
nist, filmer en relschopper.
„Vanaf m'n veertiende jaar is Reve mijn
lievelingsschrijver", zegt Hoffman (32).
„De Avonden was het laatste boek dat
ik van hem las. Ik vond het een beklem
mend boek. Pas later ben ik er ook de
humor van gaan waarderen". Het gekke
is dat Hoffman midden in de film ook
echt een beetje op Reve gaat lijken. Ac-
teurs-mimicry. Al sta je als je nagaat
waarom en waarin dan wel, eigenlijk
met verrassend lege handen. Het zijn
een aantal componenten bij elkaar.
„M'n haar is geverfd", zegt 'Hoffman,
„al vind ik zulke dingen zelf eigenlijk
niet leuk". Lees: te uiterlijk. „En ik heb
Reve natuurlijk wel bestudeerd. Vooral
de geest van zijn werk in me opgeno
men. En zijn manier van praten. Die
droge, afkeurende blik. Grappig, maar
ook een Hollandse zeurpiet, een honde-
kop. We hebben Frits van Egters naar
hem gemodelleerd. Onze Waalse gri-
meuse had op basis van het script teke
ningen van Frits van Egters gemaakt. Ze
had nog nooit van Reve gehoord, laat
staan iets van hem gelezen. Maar het
gekke was dat haar tekeningen opvallen
de overeenkomsten vertoonden met fo
to's van de oudere Reve. Verbijsterend.
Groot vakmanschap, maar blijkbaar ook
een goed script". We praten over het
waarom van het mislukken van een aan
tal films. Van 'De kassière' bijvoorbeeld.
„En die film is toch echt heel integer
door Ben Verbong gemaakt", vindt
Hoffman. Hij ^ag het ook niet zo in die
bevallingsscène van Marion van Thijn
en Monique van de Ven als vroedvrouw
in de metro. „Maar Ben Verbong vond
die metrotunnel juist symbolisch voor
het verhaal", herinnert hij zich. Hij heeft
even plezierig met Theo van Gogh ge
werkt aan 'Loos'. Als oorzaak voor het
mislukken van beide films komen we op
Het Script, Heet Hangijzer en Boosdoe
ner van de meeste Nederlandse films.
puzzelrit
„Rudolf van den Berg heeft alle scènes
uit De Avonden losgehaald, er op aller
lei manieren mee geëxperimenteerd en
er uiteindelijk een zo prikkelend moge
lijk scenario van gemaakt. Je zit met het
feit dat het een boekverfilming is. Dat
iedereen dat van het begin af aan weet.
Rudolf is nu met de eindsituatie van het
boek begonnen: je weet meteen dat Frits
van Egters een geheim te vertellen heeft.
Daarmee schudt de film het publiek
meteen wakker. Het boek wordt hen als
het ware uit handen geslagen. Rudolf
heeft een selectie gemaakt van scènes
waarin hij een betekenis vermoedde.
Stukjes van de grote puzzel die dat ge
heim bevat. Je legt door de film een
soort puzzelrit af. Je komt steeds meer te
weten over Frits van Egters. Tot hij aan
het slot naakt te herkennen valt. De
structuur is een emotionele structuur ge
worden. Rudolf van den Berg zoekt de
grenzen op van humor en ontroering.
