De straat heeft de macht
Sovjet-media vol lof over „Praagse herfst
Politburo
vernieuwd
T s ïechoslo wakef
vieren hun lent*
in een ijzige koii
BUITENLAND
CetdócSomxiTit
MAANDAG 27 NOVEMBER 1989 PAGL
PRAAG Zeven nieuwelin
gen zijn gisteren toegetreden
in het politburo van de com
munistische partij.
Het zijn Vasil Mohorita (voor
zitter van de communistische
jongeren), Miroslav Valek
(oud-minister van cultuur),
Ondrej Saling, Bretislav Ben-
da, Hana Kozesnikova, Valérie
Petrincova en Antonin Mlady
Het centraal comité heeft de
minister van binnenlandse
aangelegenheden van de deel
republiek Tsjechië, Vaclav Ji-
recek, ontslagen en de 'hard
liners' Jozef Lenart (66), Miro-
salv Zavadil (57) en Miroslav
Stepan (44) aan de dijk gezet.
Stepan was leider van de com
munistische partij in Praag en
wordt door de bevolking ver
antwoordelijk gehouden voor
het brute politie-optreden van
17 november.
SUSKE EN WISKE SAGARMATHA
verder !Jk iel hen tegenhouden I
MOSKOU Het Sovjet tv-jour-
naal heeft de Tsjechoslowaakse
regering ervan beschuldigd een
soort rust te hebben gewild dat
„synoniem staat voor stagnatie".
In een verslag koos de Sovjet-media
duidelijk voor de betogers het tele
visiejournaal sprak over de „grandioze
protesten in Praag". Ook werd een hart
einder de riem gestoken van de nieuwe
partijleiding. Volgens het programma
Vremija plachten de „inmiddels voor
malige" leiders van Tsjechoslowakije
eerder dit jaar de woorden „Orde" en
„Rust" te herhalen „als een gebed".
„Rust, als je het synoniem van stagnatie
bedoelt, zulke rust heeft een land dat
de weg naar democratisering is ingesla
gen niet nodig", zei correspondent Ser-
gej Andrejev in en verslag vanuit
Praag.
Het verslag was enthousiaster dan die
waarmee de overgang naar een meer-
partijenstelsel in Hongarije en Polen,
en de veranderingen in Bulgarije zijn
begroet. Vremija prees de betogers voor
de manier warop zij tijdens hun massa
le bijeenkomsten van de afgelopen da
gen de orde hadden weten te bewaren.
Het persbureau Tass gaf een staaltje
van de nieuwe persvrijheid weg door
openhartig te melden dat de Tsjechoslo
waakse leiders zich bereid hebben ver
klaard de macht te delen met andere
partijen, iets waartoe de communisti
sche partij van de Sovjetunie zelf niet
bereid is. Tass citeerde ook de in 1969
afgezette Praagse partijhervormer
Alexander Dubcek, die de crisis van
zijn land weet aan „militaire inmen
ging in de zaken en levens van het
Tsjechoslowaakse volk". Het militaire
optreden van het Warschaupact waar
mee Dubceks Praagse Lente in 1968
werd onderdrukt stond onder leiding
van de Sovjetunie, en het Kremlin
heeft de inval in Tsjechoslowakije nooit
verworpen zoals dat is gebeurd met de
inval in Afghanistan. Tass zei dat de
oppositie in Tsjechoslowakije geen
„harmonieus en kant en klaar actiepro
gramma" leek te hebben, en omschreef
de sfeer als „onzeker, emotiegeladen,
en niet vrij van een sprankje politieke
romantiek". Het persbureau voegde er
aan toe dat velen naar de communisti
sche partij keken „om het land uit de
crisis te halen".
De hervormingsgezinde landen in de
rest van het oostblok juichten de ver
anderingen in de Tsjechoslowaakse
partijtop toe. „De Praagse domino is ge
vallen'; De Tsjechoslowaakse partijlei
ding is afgetreden", schreef het Hon
gaarse dagblad Magyar Nemzet in een
kop.
De Poolse premier Mieczyslaw Ra-
kowski heeft Karei Urbanek gefelici
teerd met zijn benoeming tot nieuwe
partijleider, en een „geslaagde ontwik
keling van de sociaal-politieke hervor
mingen in Tsjechoslowakije" gewenst.
Roemenie, waar de herverkiezing van
Ceausescu het isolement van het land
binnen het van hervormingen zinde
rende oostblok heeft bezegeld, heeft de
gebeurtenissen in Tsjechoslowakije
domweg genegeerd.
Gorbatsjov wil
ook „menselijk
socialisme"
MOSKOU Sovjet-leider Mi-
chail Gorbatsjov heeft te ken
nen gegeven dat hij Dubceks
befaamde frase een socia
lisme met een menselijk ge
zicht een nuttige vindt. In
een artikel, dat zondag in de
Pravda werd gepubliceerd, zei
Gorbatsjov: „Het nieuwe
zicht van het socialisme is een
ménselijk gezicht. Omdat wij
als voornaamste doel herstruc
turering hebben, kunnen wij
met alle recht zeggen dat wij
aan een menselijk socialisme
bouwen".
i i D
(ADVERTENTIE)
(Van onze correspondent
Wera de Lange)
PRAAG Wie is er op
het ogenblik de baas in
Tsjechoslowakije? De
communistische partijlei
der Urbanek, de eveneens
communistische premier
Adamec, het oppositionele
Burgerforum of de de
monstrerende man of
vrouw in de straat?
Partijleider Urbanek is vrij
dagnacht aangetreden als de
opvolger van de gehate Milos
Jakes. Sindsdien heeft Urba
nek zijn geteisterde partij en
het gemobiliseerde volk twee
redevoeringen geboden. De
eerste stak hij zaterdagmiddag
af voor duizend boze en wan
hopige Praagse partij-activis
ten, die hem dwongen voor
een vergadering te verschij
nen. De tweede viel zondag
ochtend voor de Tsjechoslo
waakse radio te beluisteren.
Maar in beide gevallen had
Urbanek de Tsjechen, de Slo-
waken en de communisten
niet meer te bieden dan de
techniek van een voortreffelij
ke redenaar, zonder inhoud.
Urbanek erkende in allerlei
toonaarden, -soorten en -hoog
ten dat de partijleiding in de
afgelopen twintig jaar grote
fouten heeft gemaakt, zonder
te zeggen welke. Mea culpa,
mea culpa, maar vraag me niet
hoe en wat.
Geen indruk
„Wie snelle veranderingen
wil, heeft gelijk", zo zei hij.'De
kersverse partijleider probeer
de de communisten tegelijker
tijd moed in te spreken: „Nooit
mag het gebeuren dat u niet
meer durft te zeggen: ik ben
communist". Dank zij zijn zelf
verzekerdheid sloeg het ver
haal goed aan bij de in paniek
geraakte partijkaders.
Maar het maakte absoluut
geen indruk op de rest van de
bevolking. Urbanek had geen
enkele concrete concessie te
bieden en daar gaat het dit
ogenblik om: de erkenning dat
de gewapende interventie van
het Warschau Pact in 1968 niet
deugde; onderhandelingen met
de oppositie; opheffing van de
eenpartijstaat; hervorming van
de rechtspraak; een ander on
derwijsstelsel; enzovoort.
Wil Urbanek met zijn partij op
een andere manier boven blij
ven drijven in de maalstroom
van de ontwikkelingen, dan
moet hij er razendsnel voor
zorgen dat hij meer te bieden
heeft dan peptalk. Zoniet, dan
is hij zelfs als tussenpaus on
bruikbaar.
Adamec
Premier Adamec lijkt iets be
tere kaarten te hebben getrok
ken. Hij werd vrijdag in het
centraal comité (van de com
munistische partij) aangeval
len, omdat hij in de afgelopen
week informele gesprekken
met de oppositie was aange
gaan. Vervolgens trok hij zich
terug uit het dagelijks bestuur
van de partij. Premier Adamec
werd daarmee formeel demis
sionair premier, maar aarzelde
niet onmiddellijk als rege
ringsleider aan officiële onder
handelingen met het Burger-
forum te beginnen. Gisteren
leverden die onderhandelin
gen nog niet veel op: de pre-
ln een zijstraat van het Wenceslasplein zijn enkele portiek^
grimsplaatsen geworden voor de Tsjechen. In de donkere
jes werden vrijdag de zeventiende november, enkele demqj
rende studenten door de politie 'apart genomen' en afget
FOTO: HARRY Tl
(Van onze speciale
verslaggever André Horlings)
PRAAG Een heel sim
pel spandoekje dat ergens
uit de menigte van hon
derduizenden omhoog
stak, symboliseerde giste
ren dat in Tsjechoslowa
kije geschiedenis wordt
geschreven.
Er stond een getal op, '68, het
jaartal van de Praagse lente.
Een onbegrijpelijk Tsjechisch
woord op de kop geschreven,
maakte duidelijk wat de be
doeling was: Als je '68 om
draait krijg je '89: het jaartal
van de definitieve ommekeer.
Sinds vrijdagavond staat heel
Tsjechoslowakije op z'n kop
Plotseling is toegestaan wat 40
jaar verboden was. Het ver
schil kwam onmiddellijk tot
uiting op de televisie. Die ver
toonde de journaalbeelden van
de gebeurtenissen die op 17
november de aanloop vorm
den voor de opeenvolging van
de steeds grotere demonstra
ties, met gisteren als hoogte
punt, toen in het hele land
miljoenen mensen de straat
opgingen. De bevolking had
tot dan toe nog geen kennis
kunnen nemen van de hard
handige wijze waarop de vei
ligheidspolitie een bloedig ein
de had gemaakt aan een vol
strekt vreedzame studentende
monstratie. Op slag werden in
tal van etalages tv-toestellen
neergezet, waarop de video
banden keer op keer werden
herhaald. Intussen maakte het
plotselinge wegvallen van de
censuur een stroom van inter
views los met tot dan toe ver
guisde en voor de bevolking
vaak volstrekt onbekende op
posanten. Zaterdag en gisteren
zonden radio en televisie de
massabetoging voor het sta
dion van Spartak Praha volle
dig uit. Slechts een plotselinge
'storing' op de radio tijdens de
toespraak van Alexander Dub
cek maakte duidelijk dat nog
niet overal 'hervormingsgezin-
den' aan de knoppen zitten.
Uitgelaten
Het nieuws, dat vrijwel het ge
hele Politbureau was opge
stapt, bracht de bevolking in
een uitgelaten stemming. Tot
diep in de nacht was het Wen
ceslasplein een promenade vol
feestende mensen en toeteren
de auto's. Maar toen bleek dat
de gehate partijleider van
Praag, Miroslav Stepan, ver
antwoordelijk voor het politie
optreden van 17 november, lid
was gebleven van het politbu
ro sloeg de stemming om. Het
maakte de ruim een half mil
joen demonstranten, zaterdag
middag op het Letnaplein, al
leen maar vastberaden. Hun
fluitconcerten maakten duide
lijk dat Stepan niet te handha
ven was en gisteren trad hij af.
De Tsjechoslowaakse leiders
lijken nog steeds niet begrepen
te hebben hoezeer ze uit de
gratie zijn. Nog steeds zit er
bloed aan de muur van het
pand aan de winkelstraat Na-
rodni, als stille getuigen van
het keiharde optreden van de
politie. De plaats wordt door
vrijwilligers de hele dag be
waakt. Anonieme mensen zet
ten er kaarsen neer en kregen
elders in de stad navolgif]
dat er nu in Praag tiei^
plaatsen zijn waar ka
vlammetjes enige warmf
spreiden. Dat helpt eer'
klein beetje tegen de V
bittere kou. d
Want van 'lente' is nu(
sprake in Praag. Dat ni
vooral de*studenten, die
17de november begonne*
een permanente wake P
beeld van het Heilige WC
las de beschermheilige
Tsjechoslowakije, aan
hoofd van het belang'
plein in het centrum v
hoofdstad. Het is er sne
koud, zeker nu, nu de
bedekt zijn door een
sneeuw en een ijzige c
door de straten waait.
Terwijl overdag duizl
mensen hun solidaritei1
men getuigen, met wol
geld, warme worstjes en.
moskannen vol met koff!
perkt het aantal belangsti
den zich in het holst vi
nacht tot enkele tienj
Hevig rillen de personen
Dicipline
Het uitzicht op het L|
plein, over een menigt
meer dan een half m
mensen, is zeer indru!
kend. Te meer omdat
dens de redevoeringen u
hoeken nog steeds grote i
men toestromen. Hun v
radenheid is enorm. Dat
alleen al uit de geweldig
pline die iedereen op w
brengen om de manif
naar een weer nieuw hl
punt te voeren.
Aanwijzingen van de or
wakers worden zonder
uitgevoerd. Simpele lint^
ven aan waar de menseij
gen staan, en niemand d'
waagt om er ook maai
voet buiten te zetten.
Wanneer een betoger fj
valt en moet worden w|
dragen, krijgen de hulp-
ners ruim baan. Als a^
rand van het plein een zii
auto met zwaailicht versd
wijkt de menige uiteen al
de Rode Zee toen Moze
met zijn staf aanraakte
aanwijzing van de orgaij
doet werkelijk iedereen
stapje opzij. Het veroor
een beweging in de masj
zich als een golf voorj
naar het einde van de n]
te.
Staking
De eerste eisen van Burjj
rum, de oppositionele
ging waarin een breed i
van uiteenlopende groei
gen zich tijdelijke vere
zijn ingewilligd. Het bet
niet dat de staking, die
vandaag is aangekondigi
wordt afgelast. „De sti
moet een onofficieel ref
dum worden over de vra
we wel of niet vernederc
len blijven Worden en oi
de leiders van die ene pi
ke partij, die zich zeli
monopolie heeft toege
van de leidersrol, door
gaan dit land te ruïne
zegt een van de vele ac
ten. Het ziet er naar uit d
staking van 12 tot 2 een
succes zal worden.
Daarna zal het Wenceslas
opnieuw vol mensen
Voor de elfde achteree
gende dag.
85 MAAL 85-
Wie nu uit 85 verschillen
actuele horloges - van mech
nisch tot quartz, zilver of gou
kleurig, met of zonder leren ba
- wil kiezen, haast zich naar
horloge-afdeling. Te meer daar
er, welk dames- of herenhorlo
het ook wordt maar één verbj
terende prijs voor
betaalt.
mier nam de eisen van het Fo
rum in ontvangst (die neerko
men op democratisering op
alle fronten) en beloofde die
lijst door te spreken met het
centraal comité en met het
parlement. Dinsdag gaat het
gesprek verder.
Adamec veroverde zich met
zijn ontslagname niet de lief
de. maar wel het respect van
de 750.000 demonstranten, die
zich zaterdag wederom in de
vrieskou in Praag verzamel
den. Dat respect verspeelde hij
helaas weer, toen hij zondag
de moed had zelf de menigte
op het gigantische Letenska-
veld te komen toespreken en
vroeg de geplande staking te
beperken. Wat niet wegneemt
dat Adamec, als enige hoogge
plaatste in onderhandeling
met de oppositie, nog steeds
veel sterker staat dan zijn te
genspeler en partijgenoot Ur
banek.
Staking
De communisten (geleid door
Urbanek of Adamec, dat moet
nog worden uitgevochten)
hebben het leger, de politie, de
Volksmilitie en de veiligheids
troepen in handen. Zou de
macht in Tsjechoslowakije uit
de loop van het geweer ko
men, dan was alleen dat
gevecht in de communistische
partij van belang. Maar geen
verstandig mens in de partij
overweegt nog de Volksbewe
ging met geweld neer te slaan.
In het hart van Europa, in een
beschaafd land, in het Gor-
batsjov-tijdperk is zoiets nu
eenmaal niet meer mogelijk.
Adamec heeft daaruit op zijn
manier de consequenties ge
trokken, Urbanek nog niet.
Misschien is het nog een dag te
vroeg om het Burgerforum uit
te roepen tot de organisatie die
in feite de toekomst van
Tsjechoslowakije in handen
heeft. Alles hangt af van het
welslagen van de algemene
staking, vandaag. Maar de
kans op een mislukking van
die staking is aanzienlijk afge
nomen. Op zaterdag en zondag
namelijk deed de Tsjechoslo
waakse televisie direct een
volledig verslag van wat zich
afspeelde op het Letenska-
veld. Voor het eerst hoorden
ook de mensen buiten Praag
van de oproep tot een staking.
Voor het eerst zagen en hoor
den zij Vaclav Havel en kon
den zij kennisnemen van de
wederopstanding van Alexan
der Dubcek. Voor het eerst za
gen de mensen in de provincie
hoe dichtbij de nieuwe tijden
eigenlijk zijn.
De dag tevoren had de tv nog
volstaan met een enkel straat
interview zonder te vermelden
wat het Burgerforum was, wie
er op de manifestaties het
woord had gevoerd en wat
deze mensen hadden gezegd.
Havel
Dit weekeinde is waarschijn
lijk voor Tsjechoslowakije be
slissend geweest, nog het
meest dankzij het 'omgaan'
van de radio- en tv-directie.
Het Burgerforum was een
week geleden nog het over
moedig initiatief van een
handjevol dissidenten. Havel
en zijn mensen hadden een
paar hectische dagen de tijd
zichzelf het vak 'politicus' te
leren. Die tijd hebben ze goed
gebruikt. Het Forum heeft het
grootste deel van de Tsjecho
slowaakse intelligentsia (inclu
sief de communisten onder de
intellectuelen) achter zich we
ten te verzamelen. Elke poli
tieke stap van het Burgerfo
rum maakt een weloverwogen
en verstandige indruk; de
communistische partij is daar
door in een krachteloze, chao
tische bende veranderd.
Vaclav Havel blijkt elke dag
meer in staat om in dialoog
met de menigte steun te win
nen voor de doelbewuste maar
verzoeningsgezinde politiek
van het Forum. Het Forum is
nu in staat om te doen wat Ha
vel vandaag tegenover de de
monstranten aankondigde. Het
is bezig een politieke massa
organisatie te worden die afde
lingen aan het oprichten is in
alle dorpen en steden van het
land. Een politieke organisatie
die dienst kan doen tijdens de
overgang naar een volwassen
democratie met echte politieke
partijen.
Dubcek
De rol van Alexander Dubcek
in het geheel is niet duidelijk.
De gewezen communistische
leider van de Praagse Lente is
in ieder geval geliefd als sym
bool. Jong en oud is hem
dankbaar dat hij zich met de
democratische beweging heeft
willen verbinden. Maar het is
Havel die het meeste applaus
krijgt en de dagelijkse politie
ke strijd aanvoert.
Bovendien blijken Havel ,en
Dubcek niet zulke goede
vrienden als verwacht mocht
worden. Eerdere vragen over
een mogelijke terugkeer van
Dubcek werden door Burger
forum zeer terughoudend, om
niet te zeggen negatief, beant
woord. Wat Havel en de zijnen
hem vooral kwalijk nemen, is
dat Dubcek zich na 1968 als
boekhouder in Bratislava heeft
teruggetrokken en zich nooit
meer actief heeft bemoeid met
de politiek. „Zelfs Charta '77
heeft hij niet ondertekend. Hij
heeft ons altijd links laten lig
gen en komt nu op de zegekar
naar Praag", aldus een woord
voerder van de stakende stu
denten in de Tsjechoslowaakse
hoofdstad.
Maar ook politiek, lopen de
meningen tussen Dubcek en
de huidige oppositieleiders
nogal uiteen Waar de eerste
vasthoudt aan zijn idee dat het
socialisme hervormbaar is tot
een meer publieksvriendelijk
politiek stelsel, daar merkte
Havel onmiddellijk op: „ik
noem mezelf al vijftien jaar
geen socialist meer en begin
daar nu niet opnieuw mee".
Socialisme is in Tsjechoslowa
kije een leeg begrip geworden,
aldus de toneelschrijver. Zijn
gedachtegoed ligt meer bij de
sociaal-democraten, zoals die
in andere landen vertegen
woordigd zijn, zo maakte hij
duidelijk.
Het Burgerforum wekt geluk
kig echter niet de indruk tijd
te hebben voor interne compe
tentiegevechten.
De betogingen in Praag zijn niet meer van de studenten, de kunstenaars of de intelligentia alleen. Het geworte volk bemoeit zich er meer en meer mee. Oud en jong,
iedereen zwaait met de nationale driekleur als teken van verzet. foto-, harry tielman
de Bijenkorf
