Een storm in een glas water
«Wij zijn
iet ingehuurd
als veredelde
belasting-
adviseurs"
ÏNENLAND
QeidóaQowumt
ZATERDAG 25 NOVEMBER 1989 PAGINA 5
HAAG In het
jyinciehuis te Leeuwar-
te zal commissaris der
Jngin Hans Wiegel de-
dagen zachtjes gegnif-
hebben. Want op de
•^r beschouwd was het
j zijn werk dat de
iwe coalitie van CDA
.PvdA, die op 7 novem-
zo hoopvol van start
J3, nog voor het uitspre-
°»van de regeringsver-
fing in zwaar weer be-
4de.
.jong oppositieleider intro-
^erde Wiegel in de jaren
ïtig de term 'potverteren'
f het beleid dat het kabi-
)en Uyl voerde. De VVD-
Ei nan verzette zich tegen
ïaatregelen waarmee de
I ing van PvdA, ARP,
J, D66 en PPR probeerde
Jreigende economische re-
e te voorkomen. In tegen-
ng tot premier Den Uyl
je ministers Duisenberg
financiën en Lubbers van
omische zaken geloofde
jel niet in de theorieën
fCeynes.
De Engelse econoom John
Maynard Keynes had bedacht
dat wanneer het bedrijfsleven
niet voldoende meer inves
teert, de overheid haar uitga
ven fors moet opvoeren. Op
die manier zou een economie
over een dood punt heen ge
holpen kunnen worden. De
man in de straat wist daar na
tuurlijk niets van. Hij zag al
leen dat het kabinet-Den Uyl,
om met Wiegel te spreken,
'het geld met bakken in de
Hofvijver smeet'. En hij zag
dat het allemaal niets uithaal
de. Het spook van de massa
werkloosheid stak de kop
weer op.
Want de recessie die vanaf
1974 voelbaar werd, bleek an
ders van aard te zijn dan
waarop Keynes had gedoeld.
De machine van het westerse
bedrijfsleven begon te haperen
doordat essentiële grondstof
fen (olie) explosief in prijs ste
gen. Bij een dergelijke ontwik
keling maakt een regering het
alleen maar erger als zij haar
uitgaven en dus ook haar be
lastingen verhoogt.
Maar eer men dat algemeen
aanvaardde was Nederland
bijna tien jaar verder. Dezelf
de Ruud Lubbers, die vanaf
1982 als een razende begon te
snoeien op de overheidsuitga
ven, torpedeerde in de periode
'77 - '81 nog zonder gewetens
wroeging het bescheiden be
zuinigingsplan van het kabi
net-Van Agt/Wiegel. Van har
te gesteund uiteraard door de
PvdA in de oppositie. In de
acht maanden die het daarop
volgende centrum-linkse kabi
net van PvdA, CDA en D66 te
leven had, veranderde er nog
nauwelijks iets. Van Agt wilde
nog steeds bezuinigen en Den
Uyl wilde nog steeds uitgeven,
vooral om zijn banenplan te
bekostigen. Het onvermijdelij
ke gevolg was dat een PvdA'er
voor zeer veel Nederlanders
een ander woord werd voor
een verkwister.
Zuinig
Wie over een wat ruimer ge
heugen beschikt, weet dat het
zeker niet altijd zo geweest is.
De PvdA-ministers Lieftinck,
Van de Kieft en Hofstra, die
in de jaren veertig en vijftig
op Financiën zaten, waren zo
ongeveer de vleesgeworden
zuinigheid. Dat beeld nu moet
Wim Kok voor ogen hebben
gestaan, toen hij aan het eind
van de formatie besloot de op
volger van Ruding te worden.
Hij zou eens laten zien dat er
ook nU nog socialisten zijn die
goed met geld kunnen om
gaan.
Vandaar ook dat Kok, negen
dagen na zijn aantreden, een
'Startbrief' aan de Tweede Ka
mer stuurde met daarin een
aantal zeer onaangename
boodschappen, vooral voor de
mensen in zijn eigen partij. Bij
hen kwamhet heel hard aan
dat Kok een streep haalde
door de helft van het 'nieuwe
beleid', waar de PvdA zich in
de verkiezingscampagne zo
sterk voor had gemaakt.
Omdat er in de Startbrief ook
melding werd gemaakt van
dreigende financiële tegenval
lers, hadden veel socialisten
hun conclusie snel getrokken:
'Wim lijkt wel de achtste mi
nister van het CDA'. Het
PvdA-kamerlid Frans Moor
vond het zelfs nodig te waar
schuwen dat wat hem betreft
het einde van het kabinet al in
zicht kwam. Moor was witheet
dat Kok in zijn brief ook het
percentage had aangegeven
waarmee de uitkeringen en
ambtenarensalarissen maxi
maal zouden mogen stijgen:
2,5. Van de door de PvdA be
loofde volledige koppeling aan
de lonen in het bedrijfslëven
leek dus ook al bij voorbaat
niks terecht te komen.
Moor kreeg onmiddellijk steun
van de vakbeweging, die zich
tegelijkertijd door Kok ge
chanteerd en geschoffeerd
voelde. De Industriebond FNV
liet weten dat zij haar looneis
van vier procent niet zou in
slikken alleen omdat dat mi
nister Kok beter zou uitko
men. De ambtenarenbond Ab
vaKabo, de grootste binnen de
FNV, zei het als een beledi
ging te ervaren dat de werk
nemers bij de (semi-)overheid
slechts 2,5 procent werd aan
geboden, waarvan de helft nog
eens zou opgaan aan secundai
re voorzieningen.
List
Bij zo'n storm van kritiek in
de richting van Kok kon de
PvdA niet passief blijven. Net
als Tom Poes verzon zij een
list. Het VPRO-duo Koot
Bie snoof de sfeer goed op en
verklaarde zondagavond in
'Keek op de Week' dat Kok
'gewoon belazerd' was. Er zat
natuurlijk veel minder geld in
de schatkist dan Ruding had
gezegd.
Veel tv-kijkers zullen zich de
volgende dag de ogen hebben
uitgewreven toen dit werke
lijk zo leek te zijn! Kok ver
klaarde in het Algemeen Dag
blad dat hij pas op 7 november
een briefje onder ogen had ge
kregen dat Ruding vijf dagen
eerder, nog vóór het einde van
de formatie dus, aan Lubbers
had verstuurd en waarin hij
waarschuwde dat er grote fi
nanciële tegenvallers op komst
waren. Lubbers had het niet
nodig gevonden Kok op de
hoogte te stellen. Hij dacht dat
deze het slechte nieuws al had
gehoord toen hij eind oktober
op Financiën een oriënterend
gesprek had gevoerd met en
kelen van zijn toekomstige
topambtenaren.
De krijgslist van de PvdA
slaagde. Heel Nederland raak
te ervan overtuigd dat die
'arme' Kok in het pak genaaid
was door die 'slechte' CDA'ers
Ruding en Lubbers. Zelf kon
de PvdA dat natuurlijk niet
zeggen. Als zij dat wel deed,
zou de coalitie al gesneuveld
zijn eer zij zich in de Tweede
Kamer had kunnen presente
ren. PvdA-fractLevoorzitter
Thijs Wöltgens deed niet an
ders dan Ruding en Lubbers
in sappig Limburgs in bescher
ming nemen: „Wat zouden zij
er voor baat bij gehad hebben
om die cijfers voor Wim ach
ter te houden?" Niemand ech
ter die ook maar één woord
hiervan geloofde.
Waarheid
Toch sprak Wöltgens de volle
waarheid, zo blijkt uit de ant
woorden die Lubbers en Kok
samen hebben gegeven op vra
gen van VVD-leider Voorhoe
ve. Het beeld van 's rijks in
komsten en uitgaven begon in
oktober zo raar te doen dat de
ambtenaren op Financiën
compleet verrast waren. Pas
na dagen hadden zij voldoende
zicht om hun minister op de
hoogte te stellen. Ruding op
zijn beurt kon het ook nauwe
lijks geloven en stuurde pas op
2 november het genoemde
briefje aan Lubbers. Deze zag
er echter niet zo heel veel bij
zonders in, omdat Ruding
naast grote tegenvallers ook
aanzienlijke meevallers voor
spelde.
Een storm in een glas water
dus, ontstaan omdat Kok, in
zijn heilige streven om niet
voor potverteerder te worden
aangezien, wat te fors met de
bezuinigingsbijl was gaan
zwaaien. Resteert nog het pro
bleempje welke toon fractielei
der Wöltgens volgende week
moet aanslaan in het debat
over de regeringsverklaring.
Daar is ook al iets op bedacht.
„Thijs zal een positief-kritisch
verhaal houden", aldus een so
cialistisch kamerlid. „Wim
dient te beseffen dat hij ook de
PvdA-belangen in het oog
moet houden".
Eind goed al goed? Toch niet,
want hoe kritisch de PvdA
ook zal zijn, Kok zal er waar
schijnlijk niet toe gebracht
kunnen worden meer geld
voor de ambtenaren en trend
volgers uit te trekken. En dat
belooft niet veel goeds voor 1
december, wanneer het over
leg tussen kabinet, werkne
mers en werkgevers over een
sociaal akkoord wordt gehou
den.
RIK IN 'T HOUT
Belastingtelefoon (gra
tis), werkdagen 'van
8.00 tot 17.00 uur.
Voor particulieren:
06-0543.
Voor ondernemers:
06-0443.
Toen de huidige CDA-
fractieleider Elco Brinkman
negen jaar geleden nog als
jonge topambtenaar op het
ministerie van binnenlandse
zaken werkte, vroeg zijn
baas, minister Hans Wiegel,
hem op een dag: „Wat zou jij
nop het liefst willen
worden?" Brinkman aarzelde
geen seconde en antwoordde:
„Nou, ik zou het wel leuk
vinden om op jouw stoel te
komen". Inmiddels weten
wij dat hij daar tot op heden
naar heeft kunnen fluiten.
In november 1982, toen het
eerste kabinet-Lubbers
aantrad, werd de 34-jarige
Elco Brinkman weliswaar
minister, maar niet van
binnenlandse zaken doch
van WVC, een functie die hij
uiteindelijk acht jaar lang
zou uitoefenen.
Het gesprekje tussen Wiegel
en Brinkman is niet uit de
duim gezogen maar ontleend
aan een 70 pagina's tellend
boekje dat begin deze maand
door het ministerie van
WVC is uitgegeven ter
gelegenheid van het afscheid
van Brinkman. „Je kan het
best", heet het in oranje k&ft
gestoken en met diverse
actiefoto's van de ex-
bewindsman verluchte
werkje. Allerlei personen die
Brinkman jarenlang van
dichtbij hebben meegemaakt,
onder wie enkele hoge
ambtenaren op WVC, oud-
minister Wiegel, oud-
staatssecretaris Van der
Reijden en Brinkmans
echtgenote Janneke komen
erin aan het woord. De
inmiddels 41-jarige Elco
springt er op vrijwel alle
bladzijden uit als een uiterst
intelligent, nuchter maar ook
eigenwijs heerschap, vervuld
van een immense
dadendrang en niet voor een
kleintje vervaard, een soort
Lubbers dus. Geen wonder
dan ook dat hij alom wordt
beschouwd als de kroonprins
van koning Ruud, die in zijn
nieuwe functie van CDA-
fractie voorzi tter
klaargestoomd moet worden
om te zijner tijd het
leiderschap van de partij en
wie weet ook van het land
over te nemen.
Anders dan Lubbers is het
Brinkman overigens in diens
politieke carrière niet van
stonde af aan voor de wind
gegaan. In het
'gedenkboekje' staan velen
stil bij de stroeve verhouding
die Brinkman aanvankelijk
had met zijn ambtelijke
adviseurs op WVC en met de
Tweede Kamer. In veler
ogen was Brinkman een
snotneus die met een air van
'ik ben de minister en jullie
hebben dus maar te doen wat
ik zeg' de wereld naar zijn
hand wilde zetten. Op WVC
was de ambtelijke top
indertijd vrij oud, vertelt de
voormalige secretaris
generaal van het ministerie.
Wol ter Lemstra. „Sommigen
waren boven de zestig en die
vroegen zich af: 'Moeten wij
met een politieke baas
omgaan die minstens dertig
jaar jonger is, niets kent van
ons vakgebied en ook nog
eens zware
bezuinigingsopga ven geeft?'
Dat zijn hele spannende
tijden geweest".
Ook tegenover de Tweede
Kamer gedroeg de jonge Elco
zich arrogant, vooral in het
beruchte interview met Vrij
Nederland uit 1984,
waarvoor hij openlijk zijn
excuses heeft moeten
aanbieden. In die tijd was elk
optreden van de minister in
de Kamer een kwestie van
spitsroeden lopen. „Daar
heeft-ie toch wel last van
gehad hoor", zegt eega
Janneke. Na een paar jaar
echter werd Elco rijper en
wijzer en ondervond hii
gaandeweg meer waardering
bij ambtenaren en
kamerleden. De laatste tijd
gedroeg Brinkman zich
volgens oud-staatssecretaris
Joop van der Reijden in de
Kamer uitermate
ontspannen. „Dan lacht-ie
maar eens vriendelijk, kijkt
een beetje verstrooid, schrijft
in z'n blocnote 'Vanavond de
slager niet vergetenen dat is
het dan".
Wordt Elco Brinkman ooit
minister-president? „Ik denk
het wel", zegt Han Mulder,
directeur voorlichting van
WVC. „Maar hii moet dan
ook van de andere kant van
de Kamer nog iets van het
stayerswerk leren Wiegel:
„Hij en ik samen in één
kabinet? Ik acht niet
uitgesloten dat het in de
toekomst ooit nog eens
gebeurt".
1 januari 1990 zal het Nederlandse belas-
gstelsel een ingrijpende verandering onder-
n. Vooruitlopend op deze operatie is Ne-
land de afgelopen maanden overspoeld
ir een golf van verwarring, ergernis, geluk
opluchting. Belastingdeskundigen, politici,
btenaren, werkgevers, werknemers en uit
ingsgerechtigden braken zich het hoofd
r alle regelingen die zullen worden gewij-
i. In een serie van vijf afleveringen beste-
i wij uitgebreid aandacht aan de 'Oort-ope-
e', die letterlijk iedereen aangaat,
jdaag: Het succes van de Belastingtelefoon.
het oog op de Oort-operatie in
het leven is geroepen (06-
0443), heeft nu veertien mede
werkers. Hoewel deze dienst
formeel nog een tijdelijk ka
rakter heeft, is er ook hier een
kans dat er wordt uitgebreid.
De 'fiscale telefonisten' zijn af
komstig van alle districten van
de Belastingdienst. „Ze komen
van heinde en verre", aldus
Otto.
Gratis advies
Van 's ochtends acht tot
's middags vijf uur zijn beide
06-nummers bereikbaar. Het
kost de opbeller geen cent. Ge
middeld duurt een telefoontje
niet langer dan vier minuten.
De grootste 'hap' is voor de
particuliere telefoondienst, die
al ruim 4000 bellers per dag
moet verwerken. „Je kunt het
groeiend aantal telefoontjes
negatief uitleggen", zegt Otto,
verwijzend naar de toenemen
de ingewikkeldheid van een
deel van het stelsel. „Maar de
vragen zijn meestal niet
nieuw. Het is alleen zo dat de
vragen in het verleden elders
werden gesteld of helemaal
niet".
Momenteel wordt de Belas
tingtelefoon overspoeld door
mensen die in verband met de
Oort-operatie een nieuwe
loonbelastingverklaring
moeten invullen. Daarnaast
willen velen weten hoe het
precies zit met de 'overheve
lingstoeslag' die over het sala
ris wordt berekend vanwege
de verandering van het sociale
verzekeringsstelsel. „Maar de
grote massa moet nog komen",
voorspelt Otto. „Steeds meer
mensen gaan het nut van onze
telefoondienst inzien. Uiter
aard omdat het gratis num
mers zijn, maar ook omdat wij
continu aanspreekbaar zijn en
omdat de opbellers anoniem
kunnen blijven. Verder is het
onze ervaring dat veel mensen
direct reageren als in de pers
ergens de nadruk op wordt ge
legd, zoals de veranderingen
rond de autokosten en de af-
trekkosten voor de studeerka
mer".
Een kleine rondleiding langs
de telefoonmedewerkers leert
dat de zestig lijnen (44 voor
particulieren, 16 voor onder
nemers) constant zijn bezet.
Aan de muur hangt een teller
waarop het aantal wachtenden
wordt aangegeven. De meeste
medewerkers hebben een kop
telefoon op. Hoewel zij allen
fiscaal zijn onderlegd en bo
vendien speciaal voor deze
klus zijn geschoold, kunnen ze
niet alles weten. Daarom gaat
de koptelefoon soms af voor
onderling overleg.
Geen
belastingadviseurs
Otto maakt van de gelegen
heid gebruik om een misver
stand weg te nemen: „Wij zijn
niet ingehuurd als een soort
veredelde belastingadviseurs.
Soms proberen mensen ons al
lerlei hints te ontlokken, maar
daar trappen wij niet in. Wij
gaan alleen uit van concrete
situaties. Er zijn mensen die al
bellen terwijl ze de gesloten
enveloppe nog in de hand heb
ben. Ons doel is de mensen zo
ver te krijgen dat ze zélf hun
formulieren kunnen invullen.
Vandaar dat wij steeds vragen
het biljet erbij te pakken, zodat
we als het ware kunnen meel
ezen. Wij verstrekken algeme
ne informatie op het gebied
van de loon- en inkomstenbe
lasting. Over andere soorten
belastingen doen wij geen me
dedelingen".
Volgens Otto zijn de meeste
bellers niet echt geïrriteerd
over de Oort-operatie. „Het is
gelukkig geen scheldlijn ge
worden. Vaak worstelen ze
wel met onduidelijkheden. De
Belastingdienst heeft welis
waar een brochure en een
krant uitgegeven, maar je ziet
vaak dat voorlichtingsmateri
aal van meer dan twee bladzij
den nauwelijks wordt gelezen.
Daarnaast is de wetgeving op
bepaalde terreinen inderdaad
niet altijd even concreet. Zins-
nedes als „Kosten die in rede
lijkheid worden gemaakt" of
„Kosten die voor een goede
dienstverlening noodzakelijk
zijn" roepen vragen op. In dat
geval moeten wij ons op de
vlakte houden. Dat is namelijk
meer een kwestie van de be
lastinginspecteur".
Kanjers als Philips
Niet alleen individuele belas
tingplichtigen hebben de Be
lastingtelefoon nodig. Ook on
dernemers wenden zich steeds
vaker tot het speciaal voor hen
ingestelde 06-nummer. For
meel is de Ondernemerstele
foon een experiment dat tot 15
maart volgend jaar duurt.
Maar aangezien er nu al meer
dan 1800 telefoontjes per week
binnenkomen en de Oort-ope
ratie een lange nasleep zal
hebben, is het niet ondenkbaar
dat de Ondernemerstelefoon
EN WISKE SAGARMATHA
Coördinator
Jan Otto
van de
Belasting
telefoon:
,,De grote
massa
bellers moet
ook nó maart wordt voortge
zet.
Sinds de openstelling van het
nummer op 18 september is
door een onafhankelijk bureau
voortdurend onderzoek ge
daan waarbij de medewerking
van de bedrijven wordt ge
vraagd. Otto: „Uit de eerste
voorlopige resultaten blijkt dat
de ondernemers zeer te spre
ken zijn over de wijze van be
antwoording. Opmerkelijk is
dat het niet alleen kleine be
drijven zijn die bellen. Onge
veer 20 procent van de tele
foontjes meer dan ik had
verwacht is afkomstig van
ondernemingen met meer dan
honderd werknemers. Daar
zaten ook kanjers als Philips
en Heineken bij". Zoals eigen
lijk te verwachten was, gaan
de meeste vragen niet over de
verandering in de tarieven,
maar over de nieuwe regelin
gen voor de aftrekposten.
Ondernemers en particulieren,
ze kunnen allemaal gratis bij
de Belastingtelefoon terecht.
Het doet Otto goed dat 'zijn'
dienst zich heeft bewezen.
„We hebben een vaste plek in
de informatiemarkt verwor
ven. Het uiteindelijke doel is
eigenlijk dat onze telefoon
dienst op den duur kan wor
den opgeheven, maar dat is
een illusie. De overheid legt de
burgers allerlei fiscale plichten
op, dus moet zij daar wat te
genover stellen. Wij vervullen
typisch een overheidstaak en
zullen belastingadviseurs heus
niet het brood uit de mond sto
ten. We zijn niet alwetend,
maar wel welwillend".
ROB SEBES
Vorige afleveringen: 18, 24 no
vember.
Volgende keer: Oud-staatsse
cretaris Koning: „Wij zijn nog
mild".
plichtigen aan de lijn met uit
eenlopende vragen. Onlangs
kon coördinator Jan Otto het
450.000e telefoontje van het
•jaar noteren. Daarnaast func
tioneert sinds september de
Belastingtelefoon voor onder
nemers. Ook hier groeit het
aantal bellers flink.
Voor het algemene nummer
(06-0543) heeft de Belastingte
lefoon 41 medewerkers be
schikbaar. Dat aantal zal begin
volgend jaar, als velen zich tij
dens de aangifteperiode over
hun belastingformulieren
moeten buigen, ongeveer wor
den verdubbeld. De Onderne
merstelefoon, die speciaal met
\pi ïonin mnrns-UHBimuumn^
verwachten dan ook dat je
op alle vragen een ant
woord hebt. Dat valt niet
in alle gevallen mee. Som
migen begrijpen er trou
wens echt niéts van, zelfs
niet als je alles al drie
keer hebt uitgelegd. Maar
je moet de mensen fat
soenlijk te woord blijven
staan. Dienstverlening
staat voor ons hoog in het
vaandel".
Bij de Belastingtelefoon, ge
vestigd in Utrecht, hangen da
gelijks duizenden belasting-
IECHT De mede-
Iker van de Belasting-
Joon zit met een kop-
"oon op het hoofd ij-
!n£ te rekenen. Op een
er)t vel staat een veel
al aan sommen en ta-
en. „Zoals het er nu
:ef uitziet gaat u er op
litfuit", zegt hij zonder
spoor van twijfel in
stem. Als het gesprek
geëindigd, verzucht de
~nle deskundige: „De
Je zit hier om ser-
te verlenen en ze
