Hevige strijd in San Salvador Vrije media essentieel in strijd voor democratie Namibia viert feest na overwinning Swapo Hans Adam op troon Liechtenstein REGERINGSLEGER ZOU VOLKSWIJKEN BOMBARDEREN China's schulden vervallen juist nu inkomsten dalen Doden bij gijzeling WIM VAN NORDEN BIJ AFSCHEID VAN SCO: AMSTERDAM Jan Pronk had geen beter af scheidscadeau voor Wim van Norden kunnen be denken. Nog voordat de nieuwe minister voor ont wikkelingssamenwerking was beëdigd, kondigde hij al aan dat in zijn beleid de naleving van de mensen rechten extra zwaar zal meewegen. „Nou, dat is heel mooi. Want het recht op vrije informatie, zonder censuur, is een van de belangrijke mensenrechten. En daar houdt deze stichting zich nu juist mee bezig", zegt Wim van Norden, tot vandaag voorzitter van het bestuur van de Stichting Communicatie Ontwikkelingssamenwerking (SCO). Het was mede op verzoek van de toenmalige minister Schoo, dat Van Norden ruim drie jaar geleden hielp de stichting op richten. Weer een loot aan de zo rijk voorziene stam die in ons land ontwikkelingssamen werking heet. Maar wel een van deze tijd. Want onder Schoo en haar opvolger Buk man deed het begrip 'vermaat schappelijking' zijn intrede. En als er een organisatie met al zijn voeten in de vaderlandse media-wereld is geworteld, dan is het wel de SCO. In het bestuur kom je vertegenwoor digers tegen van de journalis tenvakbond NVJ, het Genoot schap van Hoofdredacteuren, de Nederlandse dagbladuitge vers, de tijdschriftuitgevers en de Wereldomroep. Persvrijheid Het behoeft weinig toelichting dat het met de persvrijheid in de wereld nog steeds niet zo best is gesteld. In tal van lan den, vooral in de Derde We reld, staan de media onder openlijke of heimelijke contro le van regeringen of partijen. In de westerse wereld dreigen kranten, tijdschriften en radio- en tv-stations steeds meer in handen te komen van enkele reusachtige ondernemingen. Nieuws wordt steeds meer handelswaar, een puur econo misch goed, waarop uitsluitend de krachten van de vrije markt worden losgelaten. Met alle nadelige gevolgen van dien. Er zijn echter ook gebieden in de wereld die nog steeds vrij wel helemaal verstoken zijn van elke nieuwsvoorziening. Die geen kranten en radio kennen, om van tv maar niet te spreken. Juist op die geval len richt de SCO zich. Van Norden: „Wij proberen met de beperkte middelen die wij hebben, de grote achter stand van de mensen daar te helpen inlopen. Dat doen we door middel van training, cur sussen, opleiding en technische adviezen, zodat kleinschalige media kunnen ontstaan. Vrije toegang tot de media is im mers een factor van belang in de strijd voor ontwikkeling. Een waarlijk democratisch stelsel is alleen mogelijk bij een vrije en pluriforme pers zonder censuur of dwingende overheidscontrole. Het kan immers niet zo zijn dat een re gering de haar onwelgevallige stemmen smoort, of dat partij en het geluid van hun tegen standers trachten te verstom men. Daarmee is niet gezegd dat de overheid helemaal geen rol meer heeft. Evenals cen suur, is ook het samenklonte ren, de vorming van grote machtsconcentraties, onwense lijk. Vandaar dat je in de meeste westerse landen een zekere controle hebt op de me- Tot op heden werkt de SCO met een beperkt jaarlijks bud get van ongeveer twee miljoen gulden, dat door de Neder landse overheid beschikbaar wordt gesteld. Van Norden: „We bevinden ons eigenlijk nog in een 'take off-situatie'. We zijn nog maar kort bezig. Ik denk wel dat er in de toe komst meer zal kunnen gebeu ren. Tot op heden hebben we bij de bestaande Nederlandse ontwikkelingsorganisaties wel wat argwaan ontmoet. Zo van „wie zijn jullie". Maar nu men ziet hoe wij werken, denk ik wel dat er meer aansluiting zal ontstaan. Zij hebben meer ver stand van het feitelijke ont wikkelingswerk, wij hebben de deskundigheid op het ter rein van de media". Ondanks de beperkte schaal waarop de SCO tot op heden kan functioneren en het voort duren van pers-onvrijheid en censuur, neemt Van Norden hoopvol afscheid van 'ziin' stichting. „Waar je ook kijkt: steeds zie je het verzet tegen dictaturen opleven, zie je dat mensen hun mening willen ui ten. Neem nu maar wat er in Oost-Europa gebeurt. Of we daar ook niet aan de slag zou den willen? Kijk, in die landen heb je in feite goed ontwikkel de media. Ze hebben er het geld en de know-how. Het probleem is alleen dat tot voor kort de censuur oppermachtig was. Die situatie moet je niet vergelijken met die in veel ontwikkelingslanden. De vrij heid daér moet langzaam groeien. We kunnen het alle maal wel snel-snel willen, maar bij ons in Nederland is het in feite niet anders gegaan. Het is immers pas een eeuw geleden dat het dagbladzegel werd afgeschaft. Dat was be doeld om het arme mensen moeilijk te maken een krant te lezen. JOS TIMMERS VADUZ Prins Hans Adam II is het nieuwe staatshoofd van het vorstendom Liechtenstein. De vorst heeft zich in een brief aan de regering bereid ver klaard de leiding van het land op zich te nemen. Hans Adam II is de opvolger van zijn maandag op 83-jarige leeftijd overleden vader Franz Josef II. Franz Jo sef, die de Liechtensteinse troon in 1938 erfde van zijn grootva der Franz I, had al eerder infor- foto: ap meel zijn bevoegdheden overge dragen aan de 44-jarige kroon prins. Maar tot zijn overlijden was Franz Josef nog het staats hoofd van het tussen Zwitser land en Oostenrijk gelegen vor stendom met 28.000 inwoners. Het stoffelijk overschot van Franz Josef is vandaag naar het slot Vaduz overgebracht, waar op 23 november de bijzetting in het familiegraf zal volgen. De regering heeft tot 26 november een periode van nationale rouw afgekondigd. BUITENLAND eeidócSomcmt Brazilië kiest nieuwe president ij RIO DE JANEIRO He! I Braziliaanse volk heeft van- daag voor de eerst keer in bij- na dertig jaar een president kunnen kiezen. De huidige s president Jose Sarney zei gis-- teravond: „De overgang naar de democratie is voltooid. God heeft gewonnen in Brazilië.", Hij noemde de verkiezingen „een buitengewoon spekta kel." Sarney's ambtstermijn loopt af op 15 maart volgend jaar. Hij werd in 1985 tot presi dent gekozen door een kiescol lege dat was aangewezen door het toenmalige militaire regi me. De verkiezingscampagnes, waaraan 21 kandidaten deel namen zijn zonder ernstige in cidenten verlopen. Amerikaanse marine stopt operaties WASHINGTON De Ameri kaanse marine heeft na een reeks ongelukken besloten alle operaties voor 48 uur stop te zetten om de veiligheidsproce dures onder de loep te nemen. Het besluit werd bekendge maakt nadat enkele uren eerder brand was uitgebroken aan boord van een amfibisch aanvalsschip op een werf in Virginia. Daarbij raakten 29 mensen gewond. Bij eerdere ongelukken zijn de laatste maanden ook doden gevallen, zoals toen zich in april een ex plosie voordeed aan boord van de Iowa, waarbij 47 mensen omkwamen. Verder stortte een trainingsvliegtuig op een vliegkampschip voor de kust van Florida, zijn marinemen sen van twee vliegdekschepen overboord geslagen, werd een schip per ongeluk gebombar deerd door een piloot van de marine in de Indische Oceaan en kwam een torpedobootjager in aanvaring met een vracht schip uit Singapore. Nicaraguaanse onderhandelingen lopen vast WASHINGTON De on- derhanderlingen tussen de Nicaraguaanse regering en de Contra's zijn gisteravond vastgelopen. De partijen konden het niet eens worden over de voprwaarden voor een wapenstilstand en over de terugtrekking van de Contra's. Belangrijk struikel blok is de eis van de Sandi- nistische regering dat de on geveer 5.000 opstandelingen die zich nu in Nicaragua be vinden zich onmiddellijk na dat een wapenstilstand is overeengekomen terugtrek ken naar kampen in Hondu ras. De Contra s willen in Ni caragua blijven. WOENSDAG 15 NOVEMBER 1989 PAGINA 1- IE Bewoners van San Salvador zoeken, begeleid door reddings werkers, een veilig heenkomen terwijl de gevechten tuèsen de FMLN en het regerings leger gewoon doorgaan. foto: afp voor het verzet", zei een van de militairen. De grootste Salvadoraanse vakbond UNTS overweegt een algemene staking uit te roepen om president Cristiani te dwingen de militaire operaties tegen het FMLN te stoppen en de huidige crisis op „beschaaf de manier, niet met bombarde menten" op te lossen. UNTS- leider Portillo zei dat de beslis sing de komende dagen zal vallen. De UNTS wordt door de regering beschuldigd mee te helpen aan het FMLN-of- fensief. De meeste leiders van de vakbond leven praktisch ondergronds. Volgens bewoners heeft de Salvadoraanse luchtmacht dinsdag niet alleen Zacamil maar ook de volkswijk Ayux- tepeque gebombardeerd. De bombardementen, die zeker een uur aanhielden, werden uitgevoerd met gevechtsheli kopters en voor dit doel omge bouwde C-47-transportvlieg- tuigen. De woordvoerder van de Sal vadoraanse legerleiding, kolo nel Lopez, ontkende eerder dat de luchtmacht bombarde menten uitvoert in San Salva dor. Ondanks het uitgaansverbod probeerden veel mensen in Zacamil elders een goed heen komen te vinden uit vrees voor een massaal tegenoffen sief van het leger. De voedsel voorziening' zou al nijpend zijn. FMLN-commandant Carlos Argueta stond gisteren in ge vechtstenue en uitgerust met een kalasjnikov-geweer jour nalisten te woord in Zacamil, een van de noordelijke wijken die het verzet in handen heeft, alle inspanningen van het re geringsleger ten spijt. Amper 150 meter van het ge bouw waar temidden van mi trailleur- en machinegeweren deze geïmproviseerde perscon ferentie werd gehouden, ston den soldaten van het rege ringsleger geposteerd, en cir kelden helikopters en toestel len. Volgens Argueta, duide lijk vermoeid maar zeer opti mistisch en het nodige zelfver trouwen uitstralend, wil het verzet „tot het uiterste" in San Salvador blijven. „We gaan de regering ten val brengen. De dagen van Cristiani zijn ge teld". BEIJING Volgend jaar krijgt China de eerste gro te rekeningen gepresen teerd van de tien jaar van economische groei. Voor een land dat toch al met ernstige economische pro blemen kampt, is dat geen prettig vooruitzicht. De inkomsten in buitenlandse deviezen zijn drastisch ge daald. De bloedige onderdruk king van de democratiserings beweging heeft het toerisme een flinke knauw gegeven en de export lijdt onder een ern stig tekort aan grondstoffen, energie en liquide middelen. De buitenlandse banken, die een deel van de schulden zul len moeten herstructureren, zijn voorzichtig geworden en proberen zich een oordeel te vormen van de economische en politieke gevolgen van de gebeurtenissen op het Plein van de Hemelse Vrede in juni. Een paar banken hebben on langs drie gezamenlijke lenin gen van ieder rond de 50 mil joen dollar verstrekt voor Chi nese staatsbedrijven. De Finse regering heeft in oktober be sloten China een rentevrije le ning van 7 miljoen dollar toe te kennen voor de aankoop van een Finse papierfabriek. Maar over het algemeen luidt het advies van de hoofdkanto ren dat langlopende leningen niet al te grif moeten worden toegekend, zo vertelt een wes terse bankier. Nieuwe lenin gen zullen China voorlopig in ieder geval in rente een half punt meer kosten dan voor juni. Daarnaast willen de ban kiers kortere termijnen en meer garanties. Het groene licht waar iedereen op wacht, is de hervatting van de leningen van de Wereld bank, die in juni werden opge schort. De grootste aandeel houders van de Wereldbank, waaronder de Verenigde Sta ten, lijken vooralsnog niet van plan die bevriezing op te hef fen. Woordvoerder Peter Riddleberger van de Wereld bank zegt dat daarbij louter economische overwegingen een rol spelen. Hij verwijst, naar de uitlating van Wereld bank-president Barber Cona- ble dat de leningen die in juni goedgekeurd hadden moeten, „in de voorzienbare toekomst" weer aan de orde zullen ko men. Toch geloven veel men sen dat de bevriezing van de leningen van politieke aard is. De Aziatische Ontwikkelings bank, die eveneens laagren- tende leningen verstrekt, moet voor het eind van het jaar be slissen of er nog leningen aan China toegekend zullen wor den. Kredietwaardig China betoogt intussen met klem dat het land nog altijd kredietwaardig is. „Er zullen geen problemen zijn met de te rugbetaling van de leningen", zei minister van financiën Liu Zhongli vorige week. Wel gaf hij voor het eerst toe dat de le ningen misschien alleen afge lost kunnen worden door nieuwe leningen af te sluiten. Hij zei ook dat er wellicht een speciaal fonds in het leven ge roepen zal worden om er voor te zorgen dat er genoeg geld is voor de aflossingen. China's buitenlandse schuld, die in 1985 ongeveer 15,8 mil jard dollar bedroeg, is in 1987 met tien miljard dollar toege nomen en in 1988 verder ge stegen, doordat de steden in ijltempo luxehotels en kan toorflats hebben opgetrokken en doordat fabrieken moderne machines hebben ingevoerd. De schuld bedraagt nu onge veer 42 miljard dollar; in 1990 moet aan aflossingen en rente betalingen ongeveer 7 miljard dollar worden betaald. Boven dien heeft China bij de bur gers nog een schuld van omge rekend zo'n 17 miljard dollar, voornamelijk in kortlopend schatkistpapier. De regering heeft de inkom sten op verschillende manier verhoogd, onder meer door een strengere controle op de belastingbetaling en de uitgifte van nieuwe staatsobligaties. Maar dit geld zal nodig zijn om de stijgende uitgaven te be strijden, zoals de hoge subsi dies op levensmiddelen waar mee de inflatie gedrukt moeten worden. Als bijdrage aan de aflossing van de binnenlandse schuld heeft China nieuwe „waarde vaste schuldbewijzen" uitgege ven, die in coupons vanaf 20 yuan (circa elf gulden) worden verkocht. In de meeste bedrij ven worden de werknemers verplicht op zijn minst een coupon te kopen. De werkne mers moesten al ieder jaar voor een half maandsalaris aan schatkistpapier kopen. De buitenlandse schuld, die in buitenlandse deviezen voldaan moet worden, is lastiger. De meeste leningen werden aan gegaan voor projecten waar mee meer buitenlandse devie zen binnen moesten komen. Tachtig procent van de lenin gen ging naar de bouw van luxehotels en kantoorcom plexen voor buitenlandse on dernemingen. Maar ook voor dat de toeristen en veel bedrij ven. het vanwege de onder drukking van de democratise ringsbeweging in China voor gezien hielden, waren de des kundigen het erover eens dat er veel te veel gebouwd is. Sinds juni zijn er nog nauwe lijks hotels die een halve be zetting halen. De nieuwe kan toren worden maar moeizaam verhuurd en buitenlandse banken laten weten dat ze de leningen voor tal van projec ten in stilte aan het herstruc tureren zijn. Ondanks de problemen zijn ook de buitenlandse bankiers van mening dat China's kre dietwaardigheid nog steeds goed is en dat het slechts een kwestie van tijd zal zijn voor de gebeurtenissen van juni vergeten raken en het hoofd kantoor toestemming geeft om weer als vanouds zaken te doen. De meningen zijn verdeeld over de vraag of de bezuini gingen die een jaar geleden werden ingevoerd en waarmee de binnenlandse geldmarkt is verkrapt en nieuwe bouwpro jecten zijn geschrapt, slechter of beter zijn voor het investe ringsklimaat. De inflatie is drastisch afgenomen en be droeg in september slechts 13 procent in vergelijking met het jaar ervoor. In de tweede helft van 1988 stond de inflatie op jaarbasis op ruim 30 pro cent. Maar de kredieten zijn zo schaars geworden dat veel be drijven geen werkkapitaal meer hebben en soms hun toe vlucht moeten nemen tot ruil handel. „Ik zou geen cent ge ven voor een fabriek," zegt een andere buitenlandse ban kier. Maar grote instellingen als de Chinese centrale bank en de Chinese Internationale Trust- en Investeringsmaat schappij blijven volgens hem goede objecten. 1,5 miljoen inwoners van de hoofdstad wonen. In San Sal vador geldt sinds maandag al de staat van beleg en een avondklok. Het leger probeert de opmars van het FMLN te stuiten door beschietingen vanuit gevechts helikopters. Volgens bewoners van de noordelijke wijk Zaca mil werden maandagnacht zelfs bommen afgeworpen. In de wijk Soyopango zijn straat gevechten aan de gang en heeft het leger de belangrijk ste straten met prikkeldraad afgezet. Zacamil en Soyopango behoren tot de zeven wijken waar het uitgaansverbod geldt. Volgens het Rode Kruis is in Soyopango de schade het grootst. Tal van huizen zijn vernield terwijl veel burgers bij de strijd zijn omgekomen. Gesterkt door de successen riep FMLN-leider Joaquin Villalobos in een uitzending van Radio Venceremos, de clandestiene verzetszender die sinds zaterdag bijna onafge broken in San Salvador in de lucht is, de rebellen ertoe op een „opstand" onder de bevol king te ontketenen en „volks- besturen" op te richten in de door het FMLN „bevrijde" ge bieden. Hij vroeg verder het buitenland om hulp aan de ge wonde burgers en buitenland se hulporganisaties om op vangcentra in te richten. Radio Venceremos berichtte dat in zeven van de veertien departementen van het land wordt gevochten, en dat het FMLN „bevrijde gebieden" in de departementen Morazan, La Union en San Miguel in het oosten, San Vincente, Usu- lutan, Cuscatlan en Cabanas in het midden en Chalatenango in het noorden van het land bezet. Een groep van 13 militairen heeft gisteren een inval ge daan in een televisiestudio in San Salvador en videobanden en aantekeningen van journa listen in beslag genomen, zo zeiden buitenlandse journalis ten. „De buitenlandse pers is WINDHOEK Zingend en dansend, fluitend en lachend trokken gisteren in de Namibische hoofd stad Windhoek de aan hangers van Swapo door de straten. Na eeuwenlange overheersing door Duitsers en later Zuid afrikanen hebben de Nami- biërs een nieuwe stap gezet op weg naar de onafhankelijk heid. En die eerste democrati sche slag werd gewonnen door het voormalige guerrillaleger Swapo dat 57 procent van de stemmen voor zich had weten te winnen en daarmee recht kreeg op 41 van de 72 zetels in de grondwetgevende vergade ring. De belangrijkste tegen stander, de Democratische Turnhalle Alliantie (DTA) won 21 zetels. „Wij zijn ontzettend gelukkig, hier hebben we al die jaren voor gevochten we gaan de eerste regering vormen", schreeuwde de 60-jarige Swa- po-leider Sam Nujoma. Hij had grote moeite zich verstaanbaar te maken boven de honderden „Viva Swapo" roepende aan hangers van de bevrijdingsbe weging die zich verzamelden voor zijn huis in de zwarte woonstad Katutura bij Wind hoek. Overal in de hoofdstad wapperden de blauw-rood- groene Swaop-vlaggen. Op de Kaiserstraat in het stadscen trum veroorzaakten duizenden zingende en dansende sympa thisanten een ware verkeers chaos. Jeeps, auto's en vracht wagens raceten door de straten vol met mensen die Nujoma fanatiek hun steun betuigden. Behalve Swapo en de DTA ko men nog vijf partijen in de grondwetgevende vergade ring. Het linksnationale Vere nigd Democratisch Front (UDF) behaalde vier zetels en de blanke Christelijk Nationa le Actie (ACN) mag drie verte genwoordigers leveren. Dan volgen het linkse Nationaal Patriottistisch Front (NPF), de door kleurlingen opgerichte Federale Conventie van Nami bia (FCN) en het progressieve Nationaal Front van Namibia die ieder één zetel zullen be zetten. De opkomst was ruim 95 procent. Noodhulp Jan Nico Scholten, voorzitter van de Associatie van Westeu- ropese Parlementariërs tegen Apartheid (AWEPAA) zei gis teren bij zijn terugkeer als. waarnemer bij de verkiezin gen het een goede zaak te vin den dat Swapo geen tweederde meerderheid heeft gewonnen. „Daarom moet er een coalitié?! gevormd worden en zijn deH' partijen genoodzaakt samen teVj werken, dat is het beste voor» de mensen", aldus Scholten opP Schiphol. Namibia gaat echter een heleuj moeilijke tijd tegemoet. De re oorlog van de Swapo tegen de T Zuidafrikaanse overheersing'9 heeft „vrijwel elk gezin ver-N deeld" meent Scholten. Broersjjr en neven hebben elkaar be-6 vochten en er moet een natio-j8 nale verzoening op gang ko- jj men. Daarnaast zijn er de eco-j5 nomische problemen, is er 4 werkloosheid, een hoog anal-3 fabetisme en een vluchtelinge-9 probleem. Volgens ScholtenjJ' moet Europa dan ook zo snelt mogelijk financiële noodhulp s geven. e De vredesmacht van de Vere-H nigde Naties (UNTAG) die!' toezicht hield op het verloopC van de verkiezingen, meldde v dat het in het hele land rustigs was, afgezien van wat „relle-s tjes" in het noorden dife wer-Jj den veroorzaakt door ex-leden g van door Zuidafrika ontman- telde beruchte anti-terreur- g eenheid Koevoet. De verkie-v zingen zijn volgens UNTAG „eerlijk en vrij" geweest, watjj beaamd werd door de Zuida-'g frikaanse minister van buiten-p landse zaken Botha. SAN SALVADOR In enkele dichtbevolkte bui tenwijken van San Salva dor is gisteren een volle dig uitgaansverbod inge steld. Deze maatregel is gericht tegen sluipschut ters van de linkse verzets beweging FMLN dat za terdag een offensief in de hoofdstad opende. In de strijd zijn al ruim 400 do den gevallen. Het uitgaansverbod geldt voor zeven uitgestrekte volkswij ken in het noorden en oosten, waar de meeste van de één tot Griekse partijen nader tot elkaar ATHENE De communisti sche en de conservatieve partij in Griekenland zijn het giste ren in grote lijnen eens gewor den over de vorming van een interimregering waaraan de drie grootste partijen moeten deelnemen. Eerder leek een coalitie tussen communisten en conservatieven onhaalbaar; nu lijkt het erop dat deze twee partijen plus de socialistische Pasok van Papand reou een kabinet kunnen gaan samen stellen. De leiders van de drie partijen moeten vrijdag ver slag uitbrengen bij president Sartzetakis; als er geen over eenstemming is zal deze voor de derde keer dit jaar verkie zingen moeten uitschrijven. Scheepsdiesel Deze scheepsdiesel van Dorman trok gisteren veel belangstelling op de tentoonstelling Europoort'89 in de Amsterdamse RAI. Vol gens een recente overeenkomst neemt DAF de Dorman scheeps diesel in haar motorenprogramma op. foto: anp SAO PAULO In een ge vangenis in het zuiden van Brazilië zijn gisteren zeven gedetineerden en een gegij zelde gevangenisbewaarder gedood toen de politie met traangas en automatische ge weren een einde maakte aan muiterij. Acht bewapende gevangenen gijzelden maan dag tientallen medegevange nen en bewakers. Zij eisten vervoer en wapens, zodat zij konden vluchten. De autori teiten stuurden er maar liefst driehonderd politiemannen op af, die met traangas en gericht schieten de gijzeling beëindigden. Zwaaiend uit autoramen en dansend op straat vierden vele duizenden aanhangers van de Swapo gisteren de overwinning. iv foto: epa a

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 8