DE TWEE GEZICHTEN VAN WIMKOK „De WD zag het bittere einde .onafwendbaar op zich afkomen" Politiek Partij Parlement BINNENLAND Ëeidoc Commit ZATERDAG 11 NOVEMBER 1989 PAGINA 5 DEN HAAG Het zal er gens in 1976 geweest zijn dat Wim Kok naar Rotter dam kwam om stakende havenarbeiders toe te' spreken. Het rode stads bestuur, onder leiding van André van der Louw, rol de gaarne de loper uit voor de voorzitter van de FNV. Kok mocht op hetzelfde bal kon plaats nemen waar een paar jaar eerder Feyenoord had gestaan na het veroveren van de Europa Cup. De vak bondsman kweet zich even knap van zijn taak als Wim van Hanegem had gedaan. Met de gebalde vuist omhoog zweepte hij de massaal op de Coolsingel samengestroomde arbeiders op. De jeugdige journalist die ach ter Kok stond, liepen de rillin gen over de rug. Even waande hij zich in 1917 in St. Peters burg, op het moment dat Le nin de Russische arbeiders op riep het Winterpaleis van de tsaar te bestormen. Des te har der was de klap waarmee hij een paar minuten later weer in het heden belandde. Bin nen, op een informele bijeen komst, was van de volksmen ner Kok van zoëven niets meer terug te vinden. Bleef over een rustige burgerman, die nippend van een kopje thee en knabbelend aan een Mariakaakje gaarne bereid was eventuele vragen van 'de heren van de pers' te beant woorden. PvdA-kamerleden die nu met dit verhaal geconfronteerd worden, tonen zich allerminst verbaasd. Zij kennen Kok niet anders dan de 'man met twee gezichten'. Er is de Kok van vóór en van né de verkiezin gen Vóór 6 september trok de PvdA-lijsttrekker door het land om zijn CDA-opponent Lubbers avond na avond van de meest vreselijke dingen te beschuldigen. Zo zou de pre mier een in zijn 'ivoren Toren tje' levende, wereldvreemde man zijn die absoluut geen be nul had wat hij de mensen met de laagste inkomens de afgelo pen zeven jaar had aangedaan. Na het sluiten van de stembus sen werd van déze Wim Kok weinig meer vernomen. De tv- kijkers zagen alleen nog een lange man die elke ochtend met een aktetas en een dikke helper (Thijs Wöltgens) trouw hartig naar het gebouw van de Eerste Kamer wandelde, om daar 's avonds bij het naar bui ten komen steevast te vertel len dat hij weer zo constructief en in zo'n goede sfeer met CDA-onderhandelaar De Vries en (in)formateur Lub bers had gepraat. Veel water Niemand was dus echt ver wonderd toen 62 dagen later, voor Hollandse begrippen in moordend tempo dus, al de laatste spijker in het derde ka- binet-Lubbers geslagen bleek te zijn. Het regeerakkoord maakt duidelijk hoe twee par tijen, die elkaar zo'n 23 jaar verketterd hadden, het nu vrijwel moeiteloos eens waren geworden. Op alle punten die Wim Kok zo indringend aan de orde stelde tijdens de cam pagne, had hij water bij de wijn gedaan. Veel water soms. Bekijken we de doorrekening die het Centraal Planbureau maakte van het regeerak koord, dan blijkt dat een be jaarde met een minimum be steedbaar inkomen van 19.200 gulden er volgend jaar twintig gulden per maand in koop kracht op vooruit gaat. Een modale werknemer ziet zijn netto inkomen van 30.500 gul den stijgen met 57 gulden per maand. De beter betaalde werknemer, twee keer modaal bijvoorbeeld, krijgt er zelfs 111 gulden per maand bij. Daar kan de PvdA niets aan doen, zegt Kok. Het CDA hield on wrikbaar vast aan die verma ledijde belastingverlaging la Oort. Maar in de jaren '91-'94, wan neer de operatie-Oort achter de rug is, verandert het inko mensbeeld niet wezenlijk. Ie mand zonder kinderen met een minimuminkomen gaat er over die gehele periode acht gulden per maand op vooruit, ofwel net voldoende om elke week een extra zakje 'patat met' te kopen, zoals Groen Links zei. Modaal krijgt er in die vier jaar 23 gulden netto per maand bij en twee keer modaal zelfs 36 gulden. Bij deze becijferingen heeft het Centraal Planbureau rekening gehouden met de fiscale af trekposten die onder 'Oort' ge schrapt worden en met het op trekken van het huurwaarde forfait, het bedrag dat een huiseigenaar bij zijn belastbaar inkomen moet tellen. Hetzelfde verhaal geldt voor de defensieparagraaf. In plaats dat de uitgaven voor wapen tuig dalen, zullen ze blijven stijgen, met 0,24 procent ofwel zo'n 250 miljoen gulden per jaar. Geen wonder dat het sommige afgevaardigden maandagavond in Amersfoort tijdens het formatiecongres van de PvdA over de schoe nen spoelde. Hoezo ander be leid? „Dit regeerakkoord is een groene struik met slechts een enkel rood roosje", consta teerde Ton Jacobs uit het Bra bantse Téteringen. Een afge vaardigde uit Middelburg ging nog een stap verder. Volgens hem zouden „socialisten dit (akkoord) niet voor hun reke ning moeten nemen". Acceptabel Maar waarom stemden deze mannen dan niet tegen toetre ding van de PvdA tot het ka binet? „Omdat Kok erin is ge slaagd de partij weer accepta bel te maken als regeringspar tij", aldus Jacobs. De Middel burgse afgevaardigde nam niet de moeite uit te leggen waar om hij zijn stemkaart niet om hoog had gestoken toen con gresvoorzitter Annemarie Grewel vroeg wie er 'tegen' was. Hij zei alleen: „Onze Els- ke ter Veld is staatssecretaris op Sociale Zaken geworden om op minister Bert de Vries te letten. Ik zal op Elske let- Jos van Kemenade, de burge meester van Eindhoven, was ook in Amersfoort. „Terechte kritiek", noemde hij de hier boven geciteerde opmerkin gen. „Maar", zo voegde de man die zelf geen zin had om minister van binnenlandse za ken te worden eraan toe, ,je denkt toch niet dat iemand daar vanavond echt een punt van zal maken?". Gelijk had 'ie. Alle sprekers in Amers foort gaven Wim Kok het voordeel van de twijfel, ook al moesten zij eerst flink slikken. Dat was dan ook precies de in zet van het congres: slikken of stikken. Drees Het is al vaak geschreven: Wim Kok doet sterk denken aan Willem Drees. Die had er ook een handje van te doen alsof PvdA en KVP eikaars tegenpolen waren. Tijdens verkiezingscampagnes en op 1 mei-bijeenkomsten leek hij het evenbeeld van zijn grote voorganger Troelstra. Maar daarna was hij het toch in een mum van tijd weer eens met Romme. Het duurde maar liefst twaalf jaar ('46-'58) eer de PvdA de nadelen van het regeren met de KVP groter vond worden dan de voorde len. Het zou best eens kunnen dat Nederland opnieuw aan het begin staat van een langdurige 'rooms-rode' coalitie. Heel illu stratief in dit verband is een voorval tijdens de oprichtings vergadering van het kabinet. Als aanstaand minister van fi nancien drong Kok aan op een zo strak mogelijke budgetdisci pline. „Wim is het toonbeeld van zuinigheid en soberheid", vertelde een vergenoegde mi nister-president Ruud Lubbers 's middags na de beëdiging op Huis ten Bosch. Wie dus nog dacht dat dit ka binet het al vrij snel heel moeilijk zou kunnen krijgen, bijvoorbeeld wanneer er be slist moet worden of de koppe ling tussen uitkeringen, amb tenarensalarissen en lonen volledig kan worden toegepast, moet die mening maar snel bijstellen. Kok is er gewoon de man niet naar om welk con flict dan ook uit de hand te la ten lopen. Ruud Lubbers evenmin, zodat de uitkomst van een keuze in het kabinet tussen zwart en wit al bijvoor baat vast ligt: grijs. Een man als het PvdA-kamer- lid Hans Kombrink houdt niet van die kleur. Met heimwee denkt hij terug aan het felrode elan van het kabinet-Den Uyl. Hij werd dus liever wethouder in Rotterdam dan staatssecre taris voor Europese Zaken. Maar ook Kombrink zal toch moeten toegeven dat al die oersaaie kabinetten-Drees on eindig veel meer voor de PvdA-stemmers betekend hebben dan dat ene bruisende ploegje van 'ome Joop'. RIK IN 'T HOUT Een blauwtje lopen is nooit leuk, maar vervolgens een bloeiende liefde te zien ontluiken tussen je 'ex' en een andere partner doet regelrecht pijn. VVD'er Frank de Grave zal als het meezit in elk geval niet lang getuige hoeven te zijn van het prille geluk tussen CDA en PvdA. Bij de gemeenteraadsverkiezin gen in maart doet hij een gooi naar het wethouderschap in Amsterdam. Wat verbitterd blikt hij terug op de breuk met de partij van Lubbers en de averij die de liberale fractie vervolgens opliep. ,,A1 lang voor de crisis stond vast dat Lubbers met de PvdA wilde regeren", stelt hij nuchter vast. Dat de VVD zich vervolgens zélf buitenspel heeft gezet zou vooral een kwestie zijn geweest van emotie, want: „Politiek is meer dan ver stand". KAMERLID DE GRAVE TREKT NAAR DE HOOFDSTAD: ruimte is voor de oppositie om spanningen in de coalitie te brengen. Ik moet echt nog zien of de relatie tusssen CDA en PvdA dan wel zo goed blijft. Mijn analyse is dat op het moment de liefde nog vooral van Lubbers en Kok komt". Hoezo? „Als Lubbers in een interview zegt dat het na zeven jaar sa nering tijd is voor een ander beleid dan zeg ik: die draai van het CDA naar links heeft niets met de kabinetscrisis te maken gehad. Welnee! Dat was niet meer en niet minder dan een strategische zet van Lubbers". De Grave vervolgt, bitter: „Terwijl tijdens de ver kiezingscampagne steéds het beeld werd opgehangen van: 'Wij weten nog absoluut niet met wie we verder gaan'. Dat was grote flauwekul, want het was allemaal al lang bekok stoofd. Dat blijkt ook wel uit de snelheid en het gemak waarmee het CDA/PvdA-ka- binet tot stand is gekomen". Lijdensweg Dan hebben jullie 't het de partij van Lubbers wel erg ge makkelijk gemaakt door zélf te breken. Waarom de rit niet gewoon uitgezeten? De Grave schudt krachtig nee: „Er was tussen CDA en VVD al te veel gebeurd om die lij densweg verder te gaan meent hij. „Over het moment van de breuk kun je twisten, en of de aanleiding wel zo goed was. Maar wij waren er van overtuigd dat het vroeg of laat tóch moest gebeuren. Poli tiek is niet alleen verstand, maar ook emotie. Uiteindelijk draaide het om ons zelfrespect. De vraag was of wij dat nog wel konden bewaren in een coalitie met het CDA zoals het toen ging. Het antwoord was nee. Je moet je niet zó vast klampen aan de macht dat je er volstrekt voor door de knie ën gaat. Het alternatief was immers geweest: keer op keer bakzeil halen, want er werd volstrekt onvoldoende naar ons geluisterd. Daarover was uiteindelijk iedereen binnen de VVD het eens, met uitzon dering dan van Nijpels en Smit-Kroes. Later bleek het bij Nijpels nog een stuk genu anceerder te liggen. Toen Lub bers bij het crisisdebat over de reiskostenaftrek de hakken in de klei zette en zei: zo moet het gebeuren en niet anders! wisten we helemaal zeker dat hij de keus voor de PvdA al gemaakt had". Toch heeft informateur Lub bers zijn oude vrienden niet meteen aan de kant gezet. In tegendeel: het eerste voorstel dat Lubbers aan de koningin deed was een coalitie van CDA, VVD en D66 te onder zoeken. Frank de Grave schiet in de lach. „Dachten jullie dat daar in de fractie ook maar één woord aan is vuil gemaakt? Natuurlijk niet, dat was toch absoluut geen serieus voorstel? Een tactische manoeuvre, an ders kan ik het niet noemen. Een poging om de CDA-kie- zers die nog geen afscheid wil den nemen van de VVD ge rust te stellen. Een beetje doorzichtig overigens, want D66 had al tot drie keer toe gezegd niets te voelen voor zo'n combinatie. Lubbers liep met dat voorstel dus geen en kel risico". Samenwerking PvdA De samenwerking met het CDA was volstrekt onmogelijk geworden? Waarom heeft Jo ris Voorhoeve dan in vredes naam voorgesteld om verder te gaan met de oude coalitie! Was het niet veel zinvoller ge weest nu eens eindelijk sa menwerking te zoeken met de PvdA? Een coalitie tussen VVD en PvdA is een oude wens van Frank de Grave. Toch, zo stelt hij met enige spijt vast, had het direct na de kabinetscrisis niet op een geloofwaardige manier gekund. Uit strategisch oogpunt was het misschien wel verstandig geweest; het CDA zou immers voor het eerst in ruim zeventig jaar uit het re- geerkasteel verdreven wor den. Maar, stelt hij vast, we moeten vooral begrijpen dat politiek méér is dan strategie alléén. „Politiek is niet louter strate- go, je kunt de kiezers niet zo maar buitenspel zetten. Poli tiek mag niet verworden tot 'A' zeggen tijdens de verkie zingen en daarna 'B' doen. We stonden voor het feit dat ons verkiezingsprogramma dichter bij dat van het CDA lag, dan bij het program van de PvdA. Met het CDA waren meer van onze doelen te verwezenlijken. En om je programma hoort het in de politiek toch te gaan! Hetgeen niet wegneemt dat de VVD er de komende jaren voor moet zorgen niet langer uitsluitend van het CDA af hankelijk te zijn. Ik hoop dat bij de volgende verkiezingen ook een coalitie met de PvdA tot de mogelijkheden behoort". Dat wordt nog een hele klus. Zal de VVD in de oppositie- banken niet weer de oude rechtse stokpaardjes gaan be rijden? De nieuwe VVD-kie zers zullen immers vooral van de rechterflank van het CDA vandaan moeten komen. De Grave peinst diep. Het is inderdaad een probleem dat het CDA er keer op keer won derwel in slaagt precies in het midden van het politieke krachtenveld te gaan zitten, erkent hij. De afstand tussen VVD en PvdA blijft daardoor relatief groot. Toch, zo ver wacht de jonge liberaal, zal het er ooit van komen. Niet per se omdat politiek Den Haag een andere koers vaart, maar vooral omdat de maatschappij zal veranderen. Hij voorziet: „Het ligt er maar aan welke onderwerpen hoog op de poli tieke agenda komen te staan. De echt harde financieel-eco- nomische problemen raken nu al wat op de achtergrond. Naarmate het accent meer op immateriële zaken komt te lig gen, krijgt een PvdA/VVD coalitie vanzelf meer kans. Ik heb er goede hoop op dat het die kant opgaat. Veel zal ook afhangen van de manier waar op wij oppositie gaan voeren. Het lijkt met bijvoorbeeld niet bevorderlijk om al te sterk te gaan polariseren als je de keus voor een coalitie met de PvdA open wilt houden". Een college van liberalen en socialisten in de hoofdstad van Nederland, zou volgens De Grave kunnen bijdragen aan betere verstandhouding tussen PvdA en VVD. Want zeg nou zelf: hebben beide partijen niet jarenlang hun uiterste best ge daan om elkaar te bevlekken? De Grave: „Een VVD'er, dat was toch een sigaren rokende en arbeiders uitbuitende on dernemer die het milieu ver vuilde bovendien? Andersom werden socialisten neergezet als vage baarddragende types met een pijp en geitewollen sokken die niets liever deden dan geld uitgeven en de belas tingen verhogen. Als je nu ziet dat PvdA en VVD in Utrecht, Rotterdam, Den Haag en straks misschien ook Amster dam in het college samenwer ken, dan raken die oude cli- chébeelden misschien einde lijk eens in de vergetelheid". PAUL KOOPMAN ROB SEBES DEN HAAG De werk kamer van Frank de Gra ve draagt al de sporen van de spannende tijd die ko men gaat. Tussen de libe rale fractiestukken en Haagse rapporten liggen beleidsnota's uit de hoofd stad opgestapeld. Met een beetje geluk zetelt De Grave over krap een jaar in Amsterdam, als kers verse wethouder. Een ver zoek van het Amsterdam se partijbestuur om de verkiezingskar in de grote stad te gaan trekken werd na enig aarzelen met een grif 'ja' beantwoord. Was het perspectief van de harde oppositiebanken dan zo beangstigend? De Grave (34), geboren in Am sterdam, lacht jongensachtig- verlegen. Erkent: „Tegen het verwijt dat ik gezwicht ben voor een mogelijk wethouder schap ben ik natuurlijk vrij weerloos. Maar de werkelijk heid is dat persoonlijke over wegingen een ondergeschikte rol hebben gespeeld. Ik voelde me senang in de Tweede Ka mer en had er echt geen pro blemen mee om oppositie te gaan voeren. Maar toen kwam dus dat verzoek uit Amster dam. De partij kwam uiteinde lijk tot de conclusie dat ik me in de hoofdstad beter zou kun nen inzetten. Dat advies heeft de doorslag gegeven. Daarbij speelde ook dat na een lange afwezigheid de tijd rijp lijkt voor een college met de VVD in de hoofdstad. Dat wordt dan automatisch samenwer king met de PvdA omdat CDA en VVD geen meerderheid hebben". Woesternij De oppositiebanken in de Tweede Kamer zijn trouwens niet zo hard als de PvdA, die er twaalf lange jaren vertoef de, wil doen geloven, nunan- ceert De Grave. „Er is langza merhand het beeld ontstaan van een barre, kille, ondank bare woes.ternij. Naarmate de jaren voorttikken kan ik me ook wel voorstellen dat het op positie voeren steeds onaange namer wordt. Twaalf jaar, met een onderbreking van negen maanden dan, is ook heel erg lang. Maar op zich heeft de op positie in een democratie een belangrijke functie. Als ka merlid kun je veel directer en creatiever opereren vanuit de oppositie dan vanuit een rege ringsfractie, waarbij je ook met de hele ambtenarij en re- geerploeg te maken hebt". Het zal toch niet meevallen om PvdA en CDA uit elkaar te spelen. Die partijen zijn el kaar na een korte aarzeling welhaast snikkend in de ar men gevallen. druipende stem: „Op dit mo ment is het inderdaad een ab soluut hosanna-verhaal. Als je ziet hoe broederlijk CDA en PvdA nu met elkaar omgaan dan vraag je je af hoe het toch in vredesnaam mogelijk is ge weest dat de PvdA zó lang buitenspel heeft gestaan. Jon gens, zoals het nu gaat kunnen die partijen bijkans met elkaar fuseren!". Plots serieus: „Het kan \vaar zijn dat men aan de top zo ly risch over elkaar is, maar dat neemt niet weg dat CDA en PvdA twee verschillende par tijen zijn met verschillende op vattingen over een aantal din gen. Als de boel onder druk komt te staan zal blijken of er SUSKE EN WISKE SAGARMATHA Het nieuwe kabinet had het bordes van Huis ten Bosch nog niet betreden of de media puilden al uit van de commentaren op de nieuwe regeringsploeg. Wat echter ontbrak was de stem van de gemiddelde Nederlander. Om diens mening over Lubbers-III te vernemen moet men echter het oor niet te luisteren leggen bij de officiële maatschappelijke circuits maar simpelweg een willekeurige kroeg induiken. - Willem, geef hier nog een rondje! Een pilsje voor Kees, Marco en mij, een cola-tic voor Monique en een witte wijn voor Evelien. Proost jongens, op het nieuwe kabinet zullen we maar zeggen!" - „Zeg kom nou! Weetje niks leukers? Iedereen schijnt te denken dat alles nu ineens heel anders wordt. Onzin! Wat hebben we nou van die Koksmaatjes te verwachten?" - „Niets, nul komma nul". - „Nou, dat vind ik wel èrg negatief hoor". - „Ben je gek, dat is de enige juiste instelling. Als je niks verwacht, kan het alleen maar meevallen. Ja toch?" - „Eén ding weet ik al zeker: een gezéllig kabinet wordt het niet. Met Lubbers valt weinig te lachen, dat weten we al jaren. Kok heeft wel iets aardigs, maar dat gaat er steeds meer af. Hij is al bijna net zo'n serieuze vergadertijger als Lubbers geworden. Als ik De Vries op televisie zie, schakel ik onmiddelliijk over op een ander net. Die vent kan beter voorzitter worden van de Vereniging van Saaie Mensen. Datzelfde geldt voor die Andriessen van economische zaken. Ik las onlangs dat niemand hem ooit op een grap heeft kunnen betrappen. En dan die man met die Duitse naam, Hirsch Ballin, die op justitie gekomen is..." - „Jakkie, wat een griezel is dat!" - „Precies! Dat mummelmondje onder dat snorretje, brrr! - „Hij schijnt ook nog roomser dan de paus te zijn. Letterlijk dus, bedoel ik. Nog even en er staat een kapelletje voor z'n ministerie". - Weet je wie ook heel eng is? Dat professortje van onderwijs, Ritzen, met dat naar voren gekamde peen haar. Arrogant baasje als je 't mij vraagt. - „Over arrogant gesproken, wat dacht je dan van Jan Pronk en van dat overjarige MMS-type dat Neelie Smit- Kroes is opgevolgd? - Hanja Maij-Weggen! Heb je d'r gezien op tv, met die overmaat aan rouge op d'r wangen? Geen gezicht. En dan die stem: net een pinnige schooljuffrouw! Nee, ze zijn daar op Verkeer en Waterstaat mooi van de regen in de drup beland". - „Ach. er zitten toch ook wel een paar aardige lui in dat kabinet. Hedy d'Ancona vind ik wel een geinig wijf en die Ien Dales eigenlijk ook wel. hoewel ze er natuurlijk niet uitziet". - Kordaat mens. Die zal zich door haar collega 's niet gauw met een kluitje in het riet laten sturen". - „Kortom: niet te tillen, in beide betekenissen van het woord". - „Hans Alders van milieu lijkt me ook wel'leuk. Dat koppie hè, net een kruising tussen Groucho Marx en Willy Wortel. Daar kun je wel gezellig een pilsje mee drinken". Met Relus ter Beek ook wel. Schijnt een goeie moppentapper te zijn, heb ik gehoord. Maar wie hebben we nou nog niet gehad? O ja. Van den Broek. Héél bekwaam, om met Wim Kan te spreken, maar alleen in 't buitenland". - „Braks zijn we nog vergeten! - „O ja, boer Gerrit! Die heeft de laatste paar maanden Onderwijs van Deetman overgenomen, weet je nog? Nou, dat was te merken hoor. Heb je gehoord wat-ie op televisie zei toen ze hem vroegen of hij er weer zin in had? 'Ik kan u verzekeren dat ik zeer gemotiveerd bent!" - „Zei hij echt 'bent'?" - „Zo waar ik hier sta. Iemand nog wat drinken trouwens of is Kees aan de beurt?" - „Nee hoor, jij bent". TRUBBELS

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 5