Onafhankelijke media in Sovjetunie floreren Vladimir Horowitz: laatste romanticus die nooit verveelde .ff Protest tegen dammenbouw in de „tranen van Shiva' Publieksprijs voor Marjolein Bastin Imogen Cooper humorloos in Schumann KUNST/BUITENLAND Seidoe Sou/iont MAANDAG 6 NOVEMBER 1989 PAGINj Olivier laat Hamlet-editi- na aan sir John Gielgud LONDEN De in juli overleden Britse topac Laurence Olivier heeft een zeldzame uitgave „Hamlet" nagelaten aan sir John Gielgud, zijn r als het aankwam op vertolkingen van Shakespe rollen. Oliviers totale nalatenschap bedraagt ruin miljoen gulden, zo bleek verder uit het vrijdag O] baar gemaakte testament. Zijn weduwe, Joan wright, en vier kinderen erven het meeste, waa der een huis in Londen en een landgoed in Zuid geland. „Ik ben zeer geroerd dat Larry aan me h gedacht en een deel van zijn grote schat aan schenkt. Het is heel erg lief", was de reactie van G gud, die niet echt bevriend was met Olivier. De 82-jarige leeftijd overleden topacteur liet verder tl terstukken na aan zijn collega's sir John Mills dame Peggy Ashcroft. Bovendien stortte hij een drag van circa 3250 gulden in een fonds voor acte Annie Romein-prijs voor Hannes Meinkema AMSTERDAM De Annie Romein-prijs, de tweejaarlijkse literaire prijs van het feministisch maandblad Opzij, is dit jaar toegekend aan de publiciste Hannemieke Stamperius. Zij is als ro manschrijfster bekend onder de naam Hannes Meinkema. De jury, onder voorzitterschap van Iteke Weeda, is van mening dat Stamperius en Meinkema „samen een collectief vormen, vere nigd in één persoon, dat een zeer breed Jjprrein van de letteren bestrijkt". Volgens de'jüry ver dient Stamperius de prijs omdat zij een indruk wekkende hoeveelheid publicaties op haar naam heeft staan „die de ontwikkeling binnen de vrouwenbeweging tot stut en steun zijn geweest en die ontelbare vrouwen herkenning en stof tot nadenken hébben geboden". Aan de prijs is een bedrag verbonden van 5000 gulden. AMSTERDAM De Publieksprijs voor het Neder landse Boek is toegekend aan de tekenares Marjo lein Bastin. De prijs van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) be staat Uif een bedrag van 15.000 gulden en een bron zen sculptuur van Jeroen Henneman. De publieks prijs stónd dit jaar in het teken van „tekeningen en illustraties". Van de 37.025 lezers boven de 16 jaar die dit keer meewerkten aan de speciale publieksen quête, sprak ruim 23 procent eén voorkeur uit voor Marjolein Bastin. Op de tweede plaats kwam Rien Poortvliet, derde en vierde eindigden respectievelijk Peter van Straten en Dick Bruna. Daarnaast had een nominatie-comité Theo van den Boogaard, In- grid en Dieter Schubert, The Tjong King en Peter Vos voorgedragen voor de prijs. De Engelse pianiste Imogen Cooper die sinds de film Amadeus (zij speelde daarvoor een pianocon cert van Mozart) wereldberoemd is geworden, had een inspannend programma samengesteld voor zo maar een zondagmiddagrecital. Zij moet een enorm uithoudingsvermogen hebben om meer dan anderhalf uur te vullen met bepaald niet makkelijk te spelen muziek van Schumann en Brahms. Het concert was wel boeiend, maar aan de andere kant een beetje vermoeiend. Imogen Cooper vertolkt Schumann namelijk op precies dezelfde manier als hoe zij Brahms speelt. Wat Brahms betreft heeft ze gelijk, want hij was nu eenmaal iemand die als componist super serieus te werk ging. Brahms deed er alles aan om zijn com posities volgens zijn eigen inzichten goed te krijgen, wat meestal resulteerde in heel mooie maar humor loze muziekstukken. Op deze wijze voerde Cooper ook Brahms' Fantasien opus 116 uit: mooi en zonder humor, en daarom ook overtuigend. Maar het is niet goed om Schumann op die manier te spelen, de stukken worden dan loodzwaar, enigs zins vervelend en verliezen veel van hun kracht. De Davidsbündlertënze klonken, hoe goed Cooper ze technisch ook neerzette, bijna nooit zoals het vol gens Schumanns aanwijzingen (bijvoorbeeld: frisch, mit gutem Humor, Einfach of Wild und Lustig) zou moeten. De pianiste heeft ook de neiging alles een beetje te egaliseren. Onbeduidende lijntjes worden naar voren gehaald ten koste van de hoofdmelodie. Imogen Cooper dwingt veel respect af met de be heersing van het instrument en haar Brahmsspel, maar Cooper en Schumann lijkt geen ideale combi- ARTHUR VAN DER DRIFT LATE LIEFDE VOOR MOZART ALS LEERMEESTER (Vervolg van de voorpagina) DEN HAAG Terwijl nu op radio en televisie de zondag overleden Vladi mir Horowitz wordt her dacht, kregen velen tij dens zijn leven grijze ha ren van hem: Horowitz stelde altijd wel keurig programma's op, maar niemand wist, of hij zich daar wel aan zou houden; meestal was dat niet het geval en moesten in aller ijl inlegvelletjes in de pro grammaboekjes worden meegegeven. Om nog maar te zwijgen van de pi anodocenten, die met af grijzen moesten constate ren dat Horowitz er een volmaakt eigen vingerzet ting op na hield, trillers uitvoerde naar eigen be denksel en de rechter pink in opgerolde toe stand warmhield, om die vinger pas in uiterste noodzaak pijlsnel uit te gooien en na gebruik weer op te rollen. „Horo witz doet het óók", wisten de minder getalenteerde studenten. Boos kon men op hem worden, wanneer hij van Chopin weer een eigenzinnig rommeltje maakte, waarna hij dezelfde componist weer zó zangerig kon weergeven dat men er tranen van in de ogen kreeg. Maar het opmerkelijkst was wel zijn late liefde voor Mo zart, die hij alsnog tot zijn leer meesters rekende en die hem, wat en wie hij daarvoor ook mocht hebben gespeeld, uit eindelijk het meest te zeggen had. Slotakkoord Met het heengaan van Vladi mir Horowitz heeft het slotak koord geklonken van de ro mantische pianokunst uit de 19e eeuw. En hoewel de ro mantiek in de pianistiek lang zaam lijkt terug te keren, is er niemand meer die de plaats van de vereerde troonopvolger van Franz Liszt kan innemen. De onvergelijkbare pianovir tuoos bezat op zeer hoge leef tijd nog de gave zijn klavier te laten zingen en met zijn ge voelige spel de toehoorders te ontroeren. Bij vergelijkbare grootheden als Swjatoslav Richter, noch bij Arturo Benedetti Michelan- geli, om maar te zwijgen over jongeren als Pollini en Pogore- lich, kan vingerspel, pedaalge- bruik, toucher en frasering het halen bij het spel van Horo witz. Niemand nam het piano forte zo serieus als hij. Nie mand echter ook met zijn ken nis en ervaring oordeelde zo radicaal en arrogant: Beetho- vens 'Fidelio' noemde hij 'vol slagen mislukt', van het vierde pianoconcert 'deugt niet veel', net zo min als van 'Carnaval' van Robert Schumann. De di rigenten 'kunnen niets meer' en bij praktisch alle pianisten miste hij 'de echte virtuositeit'. Hieronder verstond Horowitz 'alles: techniek, toon, repertoi re, handen, hoofd, hart'. Horowitz knoeide met prak tisch alles wat hij speelde, ac centen verleggend, innerlijke stemmen naar voren bren gend. Hij legde zijn sterke, persoonlijke en soms perverse opvattingen in de muziek als een partner van de componist, soms als diens meerdere. Zelfs de grootste klassieke meesters waren niet veilig voor hem. „Men kan Beethoven verbete ren. Ik vind bijvoorbeeld de Vladimir Horowitz tijdens zijn concert in het Concertgebouw, drie jaar geleden. De componist overleed gisteren na een hartaanval. foto: anp fuga aan het einde van zijn Hammerklavier sonate veel te lang en de laatste sonates van Schubert zijn oervervelend", zei hij. En inderdaad, op zijn platen van de grote Schubert, sonate in B onderwerpt hij de arme componist aan een hoogst neurotisch bombarde ment. Het is begrijpelijk dat jongere pianisten ontzet zijn over Ho rowitz' onstuimige benadering van composities van anderen. Maar hij wuifde de kritiek weg met de opmerking: „Mae stro Toscanini placht te zeg gen, wanneer je alleen de criti ci wilt plezieren speel dan niet te luid, niet te zacht, niet te snel en niet te langzaam". „Ik speel uitsluitend en alleen voor het publiek". Horowitz is altijd bereid ge weest risico's te nemen om iets te bereiken. Toen hij drie jaar oud was en de aanslagtechniek van zijn piano spelende moe der wilde imiteren, trommelde hij zo hard op de ramen van zijn ouderlijk huis dat het glas verbrijzelde, waarbij hij lelijke snijwonden opliep. Vladimir Samojlowitsj Horo witz werd op 1 oktober 1904 (over het juiste jaartal béstaat geen zekerheid, er wordt ook gesproken over 1903) in de Russische stad Kiev geboren. Hij was de jongste van drie muzikale kinderen, wier vader een ingenieur in goede doen was. Zijn moeder studeerde vóór haar huwelijk piano aan het conservatorium, maar zij gaf haar studie op om zich aan haar gezin te wijden. Een nicht van Vladimir herinnert zich dat hij als jongetje van vijf jaar, gekleed in een matro zenpakje, thuis achter de piano zat en zijn toehoorders uitleg de: „Nu gaat het regenen, nu schijnt de zon". Toen Volodja - het Russische verkleinwoord voor Vladimir - zeven jaar was, kwam Rach maninoff in de stad voor een recital. Moeder Horowitz wist hem te benaderen en dwong de belofte af dat haar zoontje de volgende dag op auditie mocht komen. „Kom om vier uur", zei Rachmaninoff. Toen moeder en zoon zich vol ver wachting bij het hotel ver voegden bleek de beroemde pianist al om drie uur verti ken te zijn. bsi Tegen de tijd dat Horowitz,Lc liever componist had wipP worden, op 17-jarige leei50 onder leiding van Felix 1 menfeld afstudeerde aan I conservatorium van Kiev de revolutie in het rustige ven van zijn familie ingejfy pen. „Het motto van de c^g| munisten was terug stelen L. gestolen is. Dus stalen zij aie( Met mijn eigen ogen zag ikL zij onze piano uit het ra gooiden", zei Horowitz, 'Q hun nooit heeft kunnen veip, ven. d4 Horowitz mocht in 1925 Eh land voor een 'buitenlarF studie' verlaten en keerde!1.3 pas in 1986 voor een kort?" zoek terug. Hij zei het 'versf) kende culturele klimaat' zijn vaderland niet langerc kunnen verdragen. De ja.® vóór zijn vertrek ontwikke'' Horowitz zich desondanks'® een in Rusland gevierd kr! stenaar. In het seizoen 192|r< gaf hij alleen al in Lening 23 concerten. Zijn fans d»|, gen hem van het concerU bouw naar zijn hotel. Door zijn relatie met de cs gent Arturo Toscanini en huwelijk met diens docï1 Wanda in oktober 1933 bes! Horowitz definitief in AmL ka te blijven. In november 1986 zag Ne<kl land de inmiddels 82 jaar oln beroemde pianist na 50 jaaiP rug. In het tot de laatste sp bezette Amsterdamse Conc^ gebouw bracht Horowitz tn de wonderschone klanken ie zijn uit Amerika meegenoiP Steinway het publiek in voering. Dat bleek geen fy, malige gebeurtenis te want een half jaar later wait Grote Zaal van het ConcerP bouw opnieuw het toneel I een Horowitz-happenfj, Maar het was tevens, voor betreft Nederland, zijn M' scheidsconcert. f' RIGA Vroeger waren onofficiële kranten in de Sovjetunie niet meer dan smoezelige vodjes papier, met behulp van carbon getypte doorslagen, die heimelijk bij de lezers werden bezorgd. Vandaag de dag kan het anti-com munistische weekblad At- moda (Ontwaken) open lijk en goed verzorgd ver schijnen in een oplage van 165.000 exemplaren. Atmoda wordt uitgegeven door het tweehonderdduizend leden tellende Volksfront van Letland en streeft het herstel na van de onafhankelijkheid van de republiek. Bovendien verzet het blad zich tegen de alleenheerschappij van de communistische partij. In Letland is Atmoda populair. Elke week staan de mensen bij de kiosken in de rij om de laatste editie van het blad te bemachtigen. „Hier staat de waarheid beschreven", zegt een 72-jarige inwoonster van de Letse hoofdstad Riga, een trouw lezeres van Atmoda. „De (officiële) Russische kran ten drukken een heel ander verhaal af". Het komt in de Sovjetunie praktisch niet meer voor dat mensen worden vervolgd we gens publicatie van een onaf hankelijke krant of eigen tijd schrift. Dit is het directe ge volg van president Michail Gorbatsjovs politiek van glas nost of openheid. Slechts af en toe gebeurt het nog dat plaat selijke autoriteiten de oplage van een niet-officiele publica tie in beslag nemen of fotoko pieermachines confisqueren. Glasnost Twee jaar geleden kondigde de opposant Sergei Grigorjants de uitgave aan van Glasnost, de eerste niet-officièle krant in de Sovjetunie die nog op ty pemachines werd vervaardigd. De autoriteiten hadden inder tijd zichtbaar moeite met Glas nost, getuige hun halfslachtige houding tegenover het blad. Tegenwoordig zijn onafhanke lijke kranten en tijdschriften een heel normaal verschijnsel. Het zijn bladen met een aan zienlijke oplage die openlijk worden verkocht en als zoda nig een scherp contrast vor men met de illegale blaadjes uit vroeger tijden. Zo wordt in het verre oosten van de Sovjetunie het zelfstan dige economische nieuwsblad Delim uitgegeven in een opla ge van twintigduizend exem plaren. De Zweedse uitgever Bonniers heeft begin oktober in samenwerking met een Est- lands bedrijf een nieuw onaf hankelijk blad op de markt ge bracht met een oplage van tienduizend. Nog vaker ver schijnen de zogeheten nieuws brieven, zoals de acht pagina's tellende Bjeloroesskaja Triboe- na, die worden verspreid tij dens politieke bijeenkomsten Met kunstgrepen, zoals een Engelstalige editie (foto), wordt getracht de Russische partijkrant Prav- da aantrekkelijk te houden. Maar de onafhankelijke media trekken veel lezers weg. foto: ap en demonstraties. Atmoda is echter de grootste van de vele onafhankelijke publicaties die momenteel in de Sovjetunie kunnen verschijnen. Radicaal De Letse editie van Atmoda is voornamelijk gericht op Let land en nogal radicaal van toon, hetgeen de stemming on der de Letse bevolking aardig weergeeft. Het blad bevat arti kelen die op een of andere wij ze verband houden met het Letse streven naar onafhanke lijkheid. Regelmatig verschij nen verhalen waarin de offi ciële Sovjet-versie van de Let se geschiedenis aan stukken wordt geslagen. Andere arti kelen keren zich tegen bewe ringen dat de Letse economie floreert onder het communisti sche bewind. Onder de kop „Het begin van de Baltische Slavernij" be steedde Atmoda in augustus van dit jaar aandacht aan de 50e verjaardag van het Molo- tov-Ribbentrop-pact tussen nazi-Duitsland en de Sovjetu nie, dat leidde tot de annexatie van de Baltische landen. On langs drukte het blad zelfs een ontwerp af voor een grondwet van een onafhankelijke repu bliek Letland. De Russische editie van Atmo da, met een oplage van 65.000, richt zich vooral op de nieuwe bewegingen voor meer demo cratie en onafhankelijkheid, die in de gehele Sovjetunie als paddestoelen uit de grond schieten. Volgens plaatsver vangend hoofdredacteur Janis Kroemins zou de Russische editie zeker een oplage van een miljoen kunnen bereiken, wanneer de autoriteiten het blad zouden toestaan voldoen de papier aan te kopen. Naar verluidt zou zelfs president Gorbatsjov Atmoda lezen. Let se parlementsleden zagen ooit een exemplaar van het blad op zijn bureau in de Opperste Sovjet liggen. Verslaggeving Atmoda probeert ook veel aan eigen verslaggeving te doen. In april van dit jaar sloegen soldaten in de Georgische hoofdstad Tbilisi in op demon stranten, waarbij negentien doden vielen. De officiële Sov jet-pers mocht gedurende eni ge dagen geen details over de gebeurtenissen in Tbilisi publi ceren. Atmodo stuurde daarom zijn eigen journalisten naar de Georgische hoofdstad om de ontwikkelingen aldaar te ver slaan. Ook de ontwikkelingen in Hongarije worden doör ver slaggevers van Atmoda ter plekke gevolgd. Atmoda is veel dieper doorge drongen op voorheen verbo den terreinen dan de meest vooruitstrevende officiële kranten en tijdschriften in de Sovjetunie, zoals Ogonjok of Moskovskije Novosti. „In ver gelijking met ons stellen die zich loyaal op", zegt Aleks Grigorjev, de hoofdredacteur van de Russische editie van Atmoda. Gezien het onmiskenbaar anti communistische karakter van het blad, verbaasde het de re dactie van Atmoda dat zij toegang kreeg tot een druk pers die wordt beheerd door de Letse communistische par tij. „De arbeiders in de druk kerij en de meer verstandiger lieden in de communistische partij steunen ons", aldus Kroemins. „Zij zien ook wel dat wij aan echte oplossingen werken". Niettemin heeft Kroemins inmmiddels het verzoek ge kregen naar een andere uitge verij uit te kijken. „Zij worden toch in verlegenheid gebracht, omdat wij zo anti-communis tisch zijn", zo luidt zijn reactie. Aangezien de centrale over heid Atmoda geen krantepa pier levert, moet het blad zijn papier elders kopen. Via een vernuftig handelsnet weet At moda aan voldoende papia komen, aldus Grigorjev. dit precies in zijn werk i wil hij niet zeggen. Bovena. zoekt de redactie van het H. naar andere wegen om de bi pieraanvoer veilig te steil zoals naar mogelijkheden g oud papier opnieuw te gety, ken. I( h Duurder f F 'Atmoda verkoopt goed, bi wel het blad relatief duuï' Men moet er veertig kopeP voor neertellen; dat is rn liefst tien maal zoveel als v de communistische partijkfi Pravda. De verkoop lev aardige inkomsten op. Dr naast ontvangt de redactie naties in harde valuta 0 naar het Westen uitgewe) Letten. Van dit geld heeft il' de burelen van Atmodo, vestigd op de zolder van oud pand in het centrum c Riga, kunnen verrijken een facsimilemachine en Apple Macintosh computer De redactie van Atmoda ho haar media-activiteiten i kunnen uitbreiden. Daarf wordt in ieder geval hardj werkt. Zo heeft inmiddels! een Engelse editie van Atm het levenslicht gezien. Def dactie heeft voorts een O bioscoop afgehuurd om eigen videoprogramma's kunnen vertonen; over verkrijgen van radiozend wordt onderhandeld. De dachten gaan nu nog uit rf een eigen uitgeverij. ANN I» HARSUD Een project voor dë bouw van tientallen grote en kleine dammen in de der tienhonderd kilometer lange rivier de Narmada in de India se deelstaat Madhya Pradesh heeft tot massale protesten"van de bevolking geleid. Vorige maand kwamen meer dan vij fendertigduizend bewoners en milieuactivisten bijeen in de vijftienduizend inwoners tel lende stad Harsud en veroor deelden het project als een „menselijke en natuurlijke tra gedie". De rivier, een van de heiligste in het hindu-geloof, stroomt van Midden-India naar het westen en bereikt bij de stad Surat de Arabische Zee. Vol gens- een oude legende is de ri vier ontstaan uit de tranen van de god Shiva. Shiva is een van drie goden van de hindu- drieëenheid. De Indiase regering maakt al sinds 1949 plannen voor de in damming van de Narmada, maar bureaucratische proble men hebben de uitvoering tot nu toe in de weg gestaan. Volgens de Wereldbank zal het Narmada-project het grootste dammenstelsel ter wereld worden. In totaal zul len dertig grote, 135 middel grote en drieduizend kleine dammen gebouwd worden in de Narmada en haar 41 zijri vieren. De kosten voor het project bedragen ongeveer dertig miljard gulden. Indamming van de rivier zal volgens de regering vijf mil- kunnen worden en omdat meer dan een miljoen mensen van hun land en uit hun hui zen verdreven zullen worden. Het land land achter de dam- moet voor energieopwek- joen hectare uitgedroogdking veranderen in stuwme- bouwland irrigeren en 2.700 megawatt elektriciteit opwek ken. Critici hebben zich fel verzet tegen de plannen omdat zij geloven dat de dammen nooit voor dat bedrag gebouwd waardoor honderden dor pen moeten verdwijnen. De regering heeft mensen wier land onder water gezet wordt schadevergoeding en verhuizing naar andere gebie den aangeboden. „Wie wil er nu geld, als het land waar je van leeft onder water gezet wordt", zei de boer Bhure Singh uit Mallan Gaon. Volgens Ashish Kothari van de onafhankelijke milieugroep „Kalpavriksh" zullen onge veer een miljoen mensen moeten verhuizen, omdat meer dan 600.000 hectare bouwland en bos onder water komen te staan. De groep zegt dat er voor die mensen echter niet genoeg land in de omge ving is om hen' een nieuw be staan te garanderen. De rege ring heeft aangekondigd om de bossen te zullen vervangen door nieuwe aanplant op ande re plaatsen, maar volgens Kot hari zijn daarmee de duizen den planten en dieren uit de verdronken bossen nog niet terug. De Wereldbank steekt meer dan negenhonderd milj gulden in het plan en heeft1 rekend dat het Narmada-/ ject „haalbaar" is, zei Gel Fauss, hoofd van de irrig^ afdeling van de bank. F/ verklaarde dat een project die grootte „altijd" een zei milieubelasting en ontrege met zich meebracht, maar de Wereldbank het plan stt omdat er „duizenden en eens duizenden" van zu profiteren. Vijfentachtig ander dor zijn ook met de ondergang dreigd. VIJAY Jd (ADVERTENTIE) GLASSERVIEZEN Zwiesel Christinenhütte Leerdam Cristal d'Arques Thomas Bohemia Villeroy Boch Spiegelau Eisch ALLES VOOR DE GEDEKTE TAFEL Vraag naar onze bruidslijsten HAARLEMMERSTRAAT 165 LEIDEN - TEL. 14 08 92

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 8