Verkiezing özal in verbitterde sfeer zing özal in verbitterde sfeer Haast leidde tot dood van Russische ruimtevaarder Duitse hereniging bijna onvermijdelijk Sovjet-partijkrant Pravda zal nooit een 'gewoon9 worden NIEUWE PRESIDENT TURKIJE GENIET WEINIG STEUN ONDER VOLK DENT TURKIJE GENIET WEINIG STEUN ONDER VOLK BUITENLAND CeidócSouocuit WOENSDAG 1 NOVEMBER 1989 PAGINA 6 SOJOEZ-1 ONVOLDOENDE GETEST MOSKOU Ivan Frolov, de nieuwe hoofdredacteur van de Sovjet-partijkrant Pravda, heeft een persconferentie voor westerse journalisten gegeven waarin hij zich op kritische wijze liet ondervragen over zijn plannen met het vlaggeschip van de Sovjet-media. Michail Gorbatsjov benoemde zijn vertrouwe ling en adviseur Frolov vorige week tot hoofd redacteur, nadat hij de conservatief Viktor Afa- nasjev van zijn functie had ontheven. De 60-ja- rige Frolov redigeerde in de tijd van Brezjnev een filosofisch tijdschrift, waar hervormingsi deeën in besproken werden. De hoofdredacteur, die ook lid is van het cen traal comité van de communistische partij, ver klaarde dat de daling van het aantal lezers niet te wijten was aan de inhoud van het blad, maar aan de toewijding van de partijleden. Van alle Sovjet-bladen is de Pravda altijd een van de saaiste en droogste geweest, vooral om dat de krant bijna uitsluitend aandacht besteedt aan partijzaken. Bovendien is het taalgebruik in de krant van een zodanig niveau, dat aan dachtig lezen noodzakelijk is. Door de grotere openheid in de Sovjetunie heb ben een aantal bladen, waaronder het vooruit strevende „Argoementi i Fakti", de oplage van de Pravda ver overtroffen. Bovendien is on langs de kunstmatige verhoging van het aantal abonnees door gekoppelde abonnementen afge schaft. Voordien moest iemand die een abonne ment op bijvoorbeeld een filmtijdschrift of de gewilde Literatoernaja Gazeta wilde hebben, ook een abonnement op de Pravda nemen. Vorige maand hebben zegslieden onthuld dat zich voor volgend jaar slechts tussen de drie en de vier miljoen nieuwe lezers bij de Pravda hebben aangemeld. Alhoewel Frolov antwoord de op de meeste vragen, gaf hij slechts indirect antwoord op vragen over oplage-cijfers. „Daar hebben wij geen exacte informatie over, vroe ger beliep de oplage 10.700.000 exemplaren", zei hij. De hoofdredacteur verklaarde dat hij de krant niet wilde omvormen tot een „onserieuze lichte krant" die alleen achter het nieuws aanrent en ongecontroleerde feiten publiceert. „Wij zullen de oplage niet „ten koste van alles" verhogen, zei Frolov. De krant zal gewijd blijven aan partijpolitiek en partijzaken. Frolov zei dat in het vervolg ook politburo-leden geinterviewd zullen wor den. Hij verklaarde dat de partijleiders hadden besloten dat de berichtgeving over het politbu- ro en centraal comité uitgebreid moest worden. Volgens Frolov is een dergelijke beslissing „al leen voorbehouden aan de partij", die daarmee duidelijk maakte dat de Pravda geen krant zal worden die zich tot taak stelt de overheid te controleren, zoals in het Westen gewoon is. Op de vraag waarom de Pravda en andere Sov jet-kranten geen verslag hebben gepubliceerd van de bijeenkomst van journalisten en partij leider Gorbatsjov eerder deze maand, gaf Fro lov een ontwijkend antwoord. Tijdens die bij eenkomst heeft dé partijleider een aantal redac teuren de mantel uitgeveegd wegens „excessen en ideologische afwijkingen", omdat zij teveel kritiek op Gorbatsjov zouden hebben. ae nieuwe -partijkrant rentie voor waarin hij ndervragen vlaggeschip n vertrouwe- ;ek tot hoofd- •f Viktor Afa ren. De 60-ja- van Brezjnev ïervormingsi- van het cen- tie partij, ver klaarde dat de daling van het aantal lezers niet te wijten was aan de inhoud van het blad, maar aan de toewijding van de partijleden. Van alle Sovjet-bladen is de Pravda altijd een van de saaiste en droogste geweest, vooral om dat de krant bijna uitsluitend aandacht besteedt aan partijzaken. Bovendien is het taalgebruik in de krant van een zodanig niveau, dat aan dachtig lezen noodzakelijk is. Door de grotere openheid in de Sovjetunie heb ben een aantal bladen, waaronder het vooruit strevende „Argoementi i Fakti", de oplage van de Pravda ver overtroffen. Bovendien is on langs de kunstmatige verhoging van het aantal abonnees door gekoppelde abonnementen afge schaft. Voordien moest iemand die een abonne ment op bijvoorbeeld een filmtijdschrift of de gewilde Literatoernaja Gazeta wilde hebben, ook een abonnement op de Pravda nemen. Vorige maand hebben zegslieden onthuld dat zich voor volgend jaar slechts tussen de drie en de vier miljoen nieuwe lezers bij de Pravda hebben aangemeld. Alhoewel Frolov antwoord de op de meeste vragen, gaf hij slechts indirect antwoord op vragen over oplage-cijfers. „Daar hebben wij geen exacte informatie over, vroe ger beliep de oplage 10.700.000 exemplaren", zei hij. De hoofdredacteur verklaarde dat hij de krant niet wilde omvormen tot een „onserieuze lichte krant" die alleen achter het nieuws aanrent en ongecontroleerde feiten publiceert. „Wij zullen de oplage niet „ten koste van alles" verhogen, zei Frolov. De krant zal gewijd blijven aan partijpolitiek en partijzaken. Frolov zei dat in het vervolg ook politburo-leden geinterviewd zullen wor den. Hij verklaarde dat de partijleiders hadden besloten dat de berichtgeving over het politbu- ro en centraal comité uitgebreid moest worden. Volgens Frolov is een dergelijke beslissing „al leen voorbehouden aan de partij", die daarmee duidelijk maakte dat de Pravda geen krant zal worden die zich tot taak stelt de overheid te controleren, zoals in het Westen gewoon is. Op de vraag waarom de Pravda en andere Sov jet-kranten geen verslag hebben gepubliceerd van de bijeenkomst van journalisten en partij leider Gorbatsjov eerder deze maand, gaf Fro lov een ontwijkend antwoord. Tijdens die bij eenkomst heeft dé partijleider een aantal redac teuren de mantel uitgeveegd wegens „excessen en ideologische afwijkingen", omdat zij teveel kritiek op Gorbatsjov zouden hebben. Özal zwaait na zijn verkiezing tot president naar zijn aanhangers. ANKARA De verkie zing van Turgut Özal tot president van Turkije heeft zich gisteren in een sfeer van verbittering vol trokken. Alle oppositiele den lieten uit protest te gen de kandidaatstelling van Özal verstek gaan bij de stemming in het parle ment. De vertrekkende president Kenan Evren, wiens zevenja rige ambtstermijn op 9 novem ber afloopt, riep de afgelopen weken meerdere malen op tot eensgezindheid. Maar verte genwoordigers van de voor naamste oppositiepartijen, de Sociaaldemocratische Populis tische Partij (SHP) en de cen trum-rechtse Partij van het Rechte Pad_(DYP), lieten steeds weten Özal niet als een volwaardige kandidaat te zien. Volgens recente opiniepeilin gen zou Özal op het ogenblik nog maar de steun genieten van vijftien procent van de Turkse kiezers. Dat de 62-jari- ge premier' gisteren toch tot president werd gekozen dankt hij aan de comfortabele meer derheid die zijn Moederland partij in het parlement heeft: 285 van de 450 zetels. Vorige week, bij de eerste twee stemmingen, kwam Özal nog steun tekort omdat een tweederde meerderheid was vereist. In de derde ronde was slechts een meerderheid met één stem voldoende. Özal kreeg 263 stemmen. DYP-leider Suleyman Demi- rel noemde de stemming giste ren „ongeldig" en zei dat de leden van de Moederlandpartij de grondwet schenden met de verkiezing van een „politiek bankroete Özal". „Özal bereidt zich voor om de zetel van de stichter van de re publiek, Kemal Ataturk, te be zetten. Maar als Ataturk nog in leven was, zou hij hem heb ben weggejaagd", zei Demirel tegen journalisten. Burgerpresident Turgut Özal is de achtste pre sident van Turkije sinds de stichting van de republiek in 1923 en is de tweede burger- president. Het eerste niet-mili- taire staatshoofd was Celal Bayar die in 1950 zijn ambt aanvaardde en in 1960 door militairen werd afgezet. Opponenten vrezen dat Özal het presidentschap ambieert om op die manier zelf macht te kunnen blijven uitoefenen. De leider van de Moederland partij heeft er geen twijfel over laten bestaan dat hij on danks de gebruikelijke neutra liteit van het presidentsambt zijn functie zal gebruiken om in zijn partij en de regering te blijven meepraten. Volgens de grondwet van Turkije worden de banden van het nieuwe staatshoofd met zijn partij en regeringsfuncties bij zijn ver kiezing autonmatisch verbro- Plaatsvervangend eerste-mi- nister Ali Bozer wordt naar verwachting voorlopig pre mier totdat Özal een opvolger aanwijst. Orhan Demirtas, de plaatsvervangend partijvoor zitter van de Moederlandpartij, zal Özals functie als partijlei der overnemen tot een buiten gewoon partijcongres midden volgende maand een nieuwe voorzitter aanwijst. Özal wil dat Turkije zich naar westerse modellen moderni seert. In de zes jaar van zijn premierschap heeft hij zich een energiek aanhanger van een vrije economie betoond en het lidmaatschap van de Euro pese Gemeenschap aange vraagd. Maandag riep hij zijn partijge noten op het vrije onderne merschap' en de vrijheid van denken, geweten en gods dienst in ere te houden. Op al deze terreinen, waar de nieu we president zich een warm pleitbezorger van betoont, is volgens zijn tegenstanders veel aan te merken. Opponenten van de kersverse president verwijten hem zijn autocratische wijze van bestu ren. Zij hebben hem ook ervan beschuldigd een nieuwe „sul tan" in het presidentiële paleis Cankaya in Ankara te willen worden. Banden De nieuwe president is de zoon van een bankemployé en een onderwijzeres. Hij werd op 13 oktober 1927 geboren in Malatya in het oosten van Turkije. Zijn familie zou, naar verluidt, banden onderhouden met de verboden sunnitische Nakshibendi broederschap. Aan het eind van de jaren 1970 heeft Özal tevergeefs ge probeerd om als kandidaat voor een islamitische funda mentalistische partij in het parlement gekozen te worden. De president heeft verscheide ne keren een pelgrimage naar Mekka gemaakt. Maar tegen woordig is hij een vurig aan hanger van het seculiere Turkse staatsbestel. Na de staatsgreep van de mili tairen in 1980 werd Özal tot vice-premier benoemd. Twee jaar later richtte hij de rechts- liberale Moederlandpartij op. Na de overwinning van zijn partij in 1983 bij de eerste ver kiezingen na de coup volgde zijn benoeming tot eerste mi nister. Deze functie kon hij be houden na de verkiezingen van 1987 die hem een comfor tabele meerderheid in het par lement opleverden. Dit voor jaar leed de Moederlandpartij een grote nederlaag bij de ge meenteraadsverkiezingen. De partij eindigde daarbij met 21 procent van de stemmen zelfs achter twee oppositiepartijen. Maar voor Özal was dat echter geen aanleiding nieuwe alge mene verkiezingen uit te schrijven. De verkiezingsnederlaag weerspiegelt de onvrede in het land over vermeende corrup tie in regeringskringen en de economische situatie. De eco nomische groei van het begin van de regering-Özal is tot stilstand gekomen. Türkije kampt momenteel met een in flatie van 73 procent per jaar. Volgens de oppositionele pers zijn de kosten van levenson derhoud vertienvoudigd. Ook de „sociale hervorming" waar mee de sporen van de jaren van het militaire bewind (1980-83) uitgewist hadden moeten worden, is weinig te recht gekomen. Legalisering Özal heeft in zijn streven Tur kije een beter aanzien in het Westen te geven geprobeerd de mensenrechtensituatie te verbeteren door op een moge lijke legalisering van de com munistische partijen te zinspe len. Maar onlangs heeft Am nesty Internatonal Turkije nog ervan beschuldigd dit jaar 500 gevangenen te hebben gemar teld. De zes jaren als premier zijn Özal niet in de koude kleren gaan zitten. In de publieke opinie is hij veranderd van een politicus met gevoel voor humor en zelfspot tot een au toritaire figuur. Voor Özal zijn berichten in de pers over de politieke invloed van zijn fa milie en zijn privézaken nu steeds aanleiding gerechtelijke procedures te beginnen en im mense schadevergoedingen te Als staatshoofd zal Özal ande re prioriteiten moeten stellen, zo zeggen waarnemers. Naar hun mening moet hij vooral zijn aanzien veranderen om voor de Turken de welwillen de vaderfiguur van het land te worden. MOSKOU Sovjet-kos monaut Vladimir Koma- rov werd op 23 april 1967 in een baan om de aarde geschoten aan boord van een nieuw type ruimte voertuig, de Sojoez, dat onvoldoende was uitge probeerd. Het toestel ver toonde nog zoveel tekort komingen, dat het nauwe lijks een wonder was dat hij de dood vond toen zijn toestel neerstortte na het falen van de parachute. Dit heeft de Russische journalist Jaroslav Golo- vanov onthuld. De ramp met de Sojoez-1 was de eerste waarbij een kosmo naut tijdens de vlucht werd gedood. Een tweede dodelijke ongeluk vond plaats met So joez-11 in juni 1971. Tijdens de terugkeer naar de aarde ont snapte alle lucht uit het ruim teschip, waardoor de driekop pige bemanning om het leven kwam. In januari 1967 kwa men drie Amerikaanse astro nauten tijdens een test van hun Apollo-ruimteschip om het leven en in januari 1986 explodeerde het Amerikaanse ruimteveer Challenger, waar bij alle zeven inzittenden de dood vonden. Terwijl van de meeste onge lukken betrekkelijk snel de bijzonderheden werden ont huld, heeft het ruim 22 jaar geduurd voordat er eindelijk opening van zaken is'gegeven over de oorzaken van Koma- rovs dood. Al die tijd hebben de Sovjets getracht de indruk te wekken dat het dra'ma-Ko- marov alleen maar een „be treurenswaardig incident" was. Nu geven ze echter toe dat de vlucht nooit had mogen plaatsvinden, althans niet op dat moment. Niet ondertekend „Er was sprake van onverant woorde haast", zegt ruimte vaartjournalist Golovanov in de Komsomolskaja Pravda. De chef van het ontwerp- en con structiebureau had geweigerd het op de Sojoez-missie betrek king hebbende vluchtdocu- ment te .ondertekenen. Maar de mannen die het kennelijk voor het zeggen hadden en dat waren beslist niet de ont werpers en bouwers gaven opdracht de lancering toch door te zetten, met alle ramp zalige gevolgen vandien. Toen Komarov op 23 april 1967 aan boord van de Sojoez-1 van start ging, was dat voor veel meer dan alleen een test vlucht. Het was namelijk de bedoeling dat een dag later nog een tweede Sojoez zou worden gelanceerd. Hoog bo ven de aarde zouden beide voertuigen aan elkaar worden gekoppeld, waarna twee kos monauten zouden overstappen en met de Sojoez-1 naar de aarde terugkeren. Het zou niet alleen een spectaculaire stunt De in 1967 met de Sojoez-1 verongelukte kosmonaut Ko marov. FOTO: PERS UNIE zijn, maar ook een test van procedures die een rol zouden moeten spelen bij een Russi sche expeditie naar de maan. Volgens de Russische ruimte vaartjournalist Golovanov werd enkele uren na het begin van Komarovs ruimtevlucht de lancering van Sojoez-2 af gelast, omdat toen al duidelijk was dat het niet goed ging met Sojoez-1. De situatie was welis waar gecompliceerd, maar normaal gesproken had de te rugkeer toch zonder dramati sche ontwikkelingen kunnen verlopen. Parachute Toen de kegelvormige terug- keercabine van de Sojoez-1 de ergste beproevingen in de dampkring al achter de rug had, openbaarde zich echter het grootste euvel: de rood-wit gestreepte parachute, die de valsnelheid had moeten redu ceren, ontplooide zich niet goed en het toestel sloeg met een snelheid van zo'n 650 kilo meter per uur te pletter. Dat gebeurde bij Orenburg, tegen de oostelijke uitlopers van de Oeral, waar naderhand een granieten gedenkteken voor Komarov zou worden opge richt. Achteraf werd vastge steld dat het drama was ver oorzaakt door een ontwerpfout in de valschermcontainer. Het zou uiteindelijk nog tot ja nuari 1969 duren voordat het overstapje-in-de-ruimte zou worden uitgevoerd met de So- joez-4 en -5. De Amerikanen stonden toen echter al aan de vooravond van de eerste lan ding op de maan. SJOERD VAN DER WERF De Ier Conor Cruise O'Brien (72) heeft zich in zijn lange carrière als politicus, diplomaat, historicus, schrijver en commentator laten kennen als iemand, die voor alles duidelijk wil zijn. Dat gold indertijd voor zijn opvattingen toen hij voor de Verenigde Na ties in Afrika werkten, toen hij carrière maakte in de Ierse politiek en ook nu hij als commentator zijn licht laat schijnen over ontwikkelingen in de internationa le politiek. In onderstaand artikel gaat O'Brien nader in op de mogelijkheid van een hereniging van de twee Duitslanden. LONDEN Vorige week heeft president Bush van de Verenigde Staten be vestigd dat de Verenigde Staten een mogelijke her eniging van Duitsland steunen. Gezien de om standigheden was het echter meer een declara tie dan een bevestiging. Tot voor kort was de steun van de VS voor een hereniging van de beide Duitslanden vaag en theoretisch. In de dagen van Stalin, Chroetsjov en Breznjev stond een hereniging niet op de po litieke agenda, omdat men yan mening was dat een stre ven naar unificatie het risico in zich droeg een Derde We reldoorlog te bespoedigen. Nu de Sovjetunie haar interven tie-politiek in Oost-Europa heeft laten varen, komt de Duitse hereniging echter spoedig bovenaan de te staan. Bush' bevestiging was in werkelijkheid meer een waarschuwing voor Gróot-Brittannië en Frank rijk, dat zij bij eventuele po gingen van hun kant de here niging van Duitsland tegen te gaan, de VS tegenover zich zouden krijgen. Er is in de media weinig aan dacht geschonken aan de ver klaring van Bush. Het belang ervan moet echter niet wor den onderschat. De verkla ring luidt een nieuwe fase in in de twee processen in de wereldgeschiedenis die nauw met elkaar samenhangen: het uiteenvallen van het Russi sche rijk en de hereniging van Duitsland. Deze proces sen resulteren mogelijk in een Duitse economische hegemo nie van de Aran-eilanden aan de westkust van Ierland tot Vladivostok. Verontrusting Het is dus niet ten onrechte* dat het vooruitzicht van een Duitse hereniging de Europe se landen, en met name Frankrijk en Groot-Brittan- nië, hevig verontrust. Bush' verklaring, die in West-Duits- land met enthousiasme werd begroet, wekte echter ook verontrusting bij de meer na denkende Duitsers. Zij vrezen dat de verklaring van Bush de verwachtingen voedt die extreem rechtse groeperingen in West-Duitsland van de hereniging hebben. Noch Westeuropeanen, noch de meer behoedzamen onder de Duitsers kunen de hereni ging van Duitsland echter voorkomen. De enigen die dat eventueel zouden kunnen doen zijn de leiders van de Sovjetunie, door tankbataljons naar Oost-Duitsland te zen den. Dit lijkt echter uitgeslo ten, gezien de huidige politiek van non-interventie van de Sovjetunie. Maar is het echt onmogelijk? Is de kans niet groot dat de nieuwe politiek weer afge schaft wordt wanneer de Sov jetunie ontdekt dat op deze manier de hereniging van Duitsland niet tegengegaan kan worden? In de huidige omstandigheden van ongeëvenaarde instabili teit kan naar het antwoord slechts worden geraden. Mijn mening is dat de Sovjetunie niet zal ingrijpen, omdat zij niet kón ingrijpen. De Sovjet unie bevindt zich in een be staanscrisis die zich in elk as pect van het leven doet ge voelen, de strijdtroepen inbe grepen. Het blijkt dat meer dan de helft van de Sovjetburgers bijna alle niet-Russen en een groot aantal Russen - hele maal geen Sovjetburger wil zijn. Moskou heeft de handen vol aan het bijeenhouden van de Sovjetunie en moet dus noodgedwongen die handen afhouden van Oost-Europa. Door de Oosteuropese landen de kans te geven hun eigen weg te gaan, maakt de Sovjet unie slechts van de nood een deugd. Als deze denkwijze correct is, is de hereniging van Duits land nu onvermijdelijk ge worden. Het Vierde Rijk is in zicht: een Pan-Duitse eenheid, die het brandpunt vormt van nationale trots. Eerste Rijk Het Eerste Rijk werd in 800 n. Chr. gesticht door Karei de Grote. Het werd in 1806 ont bonden onder druk van de Franse keizer Napoleon. In 1871 ontstond het Tweede Rijk, dat van de Hohenzol- lerns. Dit werd in 1918 ver nietigd en door de buitenland se overwinnaars vervangen door de Weimar Republiek. Toen het Derde Rijk in 1945 tenonderging werden de nieu we politieke instituties de Duitsers wederom opgelegd door buitenlandse overwin- Dit is geschiedenis vanuit een nationalistisch standpunt, waarop binnen niet onafzien bare tijd weer de nadruk zal komen te liggen. De hereni ging van Duitsland zal ge paard gaan met een explosie van nationalistisch enthou siasme en een afwijzing van alles wat de Duitsers opgelegd zou zijn: de Democratische Republiek en West-Duitsland, NAVO en Warschau Pact. Wanneer de hereniging van Duitsland eenmaal een feit is, zal het eisen dat de staat van bezeting wordt opgeheven en dat alle buitenlandse troepen het land verlaten. Eisen die, naar mijn mening, ingewilligd zullen worden. In het nieuwe, trotse, verenig de Duitsland met Berlijn als hoofdstad zullen de nationa listen het Vierde Rijk afkon digen, want waar de term Re- publik geassocieerd wordt met nederlaag en het heersen van oude waarden, wordt Reich geassocieerd met over winning en perioden van Duits overwicht. Derde Rijk Voor het Vierde Rijk afge kondigd kan worden moet echter het imago van het Der de Rijk weer opgepoetst wor den. Nationalistische intellec tuelen zullen zich hier ener giek voor inzetten. Het Natio naal Socialisme en Adolf Hit ler moeten gerehabiliteerd worden. De Duitsers hebben zich veel te lang moeten ver deemoedigen tegenover bui tenlanders; Duitsland zal niet langer om vergiffenis sme- Het voornaamste wapen bij de tegenaanval is een „rassenwe tenschap". Boeken van voor aanstaande Duitse genetici Massa-protesten in de DDR voor hervormingen. Voorlopers van de Duitse hereniging? zullen van de persen rollen met het doel te bewijzen, dat rassenwetenschap echt weten schappelijk is. Dat pogingen de rassenwetenschap in dis krediet te brengen joodse stre ken zijn, en dat de rassenpoli tiek van de nazis - de Holo caust inbegrepen - juist en vooruitziend was. Met de Holocaust, zo zullen we te horen krijg grote man Adolf Duitse natie haar meest waar devolle erfenis na: raciale zui verheid. Nationalistische in tellectuelen zullen uitleggen dat ware Duitsers zich niet schuldig moeten voelen over de Holocaust, maar er juist trots op moeten zijn. Het vonnis „onschuldig" zal door het merendeel van het Duitse volk verwelkomd wor den, en dit kan verstrekkende gevolgen hebben: verdrijving van de joden, verbreking van de relaties met Israel, militai re steun aan de PLO en een standbeeld voor Hitler in ie dere stad. En wat nog meer? Ik weet het niet, maar ik vrees dat het Vierde Rijk, als het komt, au tomatisch in het voetspoor zal treden van zijn voorganger. CONOR CRUISE O'BRIEN (c) The Times, Londen

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 6