Uitvaart vaak niet volgens wens
van nabestaanden uitgevoerd
VERBIJSTEREN
Spaanse premier
Gonzales zal
socialer beleid
moeten voeren
j Uitgevers nog
I in contact
I met TROS en
jVan den Ende
Moeizame strijd tegen vrouwenhandel
Promovendus
herdenkt Luther
-BINNENLAND
EeidócSomatit
DINSDAG 31 OKTOBER 1989 PAGINA 5
Nederlandse piloten voor
opleiding naar Arizona
wa
lT be'
DEN HAAG Nederlandse F-16-jacht-
rliegers krijgen vanaf volgend jaar een
leel van de opleiding bij de Air National
iGuard van de Amerikaanse staat Arizona.
Daarmee wordt de herstructurering van
de vliegeropleiding voltooid, die nodig
was omdat er veel uitvallers waren. De
weihebber der Luchtstrijdkrachten, lui
tenant-generaal De Jong heeft gisteren
met de Amerikaanse luchtmacht een
overeenkomst voor de opleiding getekend
met een looptijd van vijf jaar. Jaarlijks
zullen circa dertig vliegers in Arizona de
een na laatste fase van hun opleiding
doormaken. De kosten bedragen 40 mil
joen gulden per jaar, 15 miljoen meer dan
wanneer de opleiding in Nederland zou
plaatsvinden.
Reisje De Korte had
gemengd karakter
DEN HAAG Het bezoek dat minister De Korte
(economische zaken) onlangs aan Israel heeft ge
bracht, had een „gemengd karakter". Uit het ant
woord van de bewindsman op kritische vragen
van PvdA-kamerlid Schaefer over het nut van de
reis, blijkt het bezoek een representatief, zakelijk
en persoonlijk karakter te hebben gehad. Volgens
De Korte zijn er zelfs concrete resultaten geboekt,
die met name tot uiting zijn gekomen in de voort
gang die is geboekt bij de opzet in Nederland van
een distributiecentrum voor Israëlische produk-
ten. Hij ontkent geheimhouding van de reis. Wel
is in overleg met Buitenlandse Zaken besloten het
bezoek een „laag publiciteitsprofiel" te geven, om
dat niet vaststond dat er resultaten zouden wor
den geboekt.
Demonstranten tegen
komst van vuilverwerking
ALKMAAR Vierhonderd
mensen, waaronder 150 boe
ren, hebben gisteravond bij
de gemeenteraad van Alk
maar geprotesteerd tegen
een nieuw te vestigen vuil
verbrandingsinstallatie. De
installatie - met een jaarca
paciteit van 400 duizend ton
geschikt voor de verwerking
van het afval van het noor
delijk deel van Noord-Hol
land - moet volgens het col
lege van burgemeester en
wethouders in een weidege
bied ten zuiden van de kaas
stad verrijzen. Met name de
agrariërs in het betrokken
gebied vrezen dat hun pro-
dukten door dioxine-vergif
tiging onverkoopbaar zullen
worden. Eerder weigerden
de gemeenten Heerhugo-
waard en Zaanstad de nieu
we verbrandingsinstallatie.
Het provinciaal bestuur van
Noord-Holland oefent nu
druk uit op Alkmaar om
daar de installatie te bou-
Verordening moet
bodemerosie weren
DEN HAAG Voor landbouw
gronden in een aantal gemeenten
in Zuid-Limburg wordt binnenkort
een verordening van het Land
bouwschap van kracht om verdere
bodemerosie te voorkomen. Afhan
kelijk van het hellingspercentage
en de grote van de kavels kunnen
landbouwers worden verplicht
bouwland om te zetten in grasland,
een bepaalde bodembedekker in te
zaaien of op een bepaalde wijze te
ploegen. De landbouw in Zuid-
Limburg is zowel veroorzaker als
slachtoffer van de bodemerosie.
Vooral de teelten van maïs, aardap
pelen en bieten werken erosiebe-
vorderend.
AMSTERDAM Hoewel
de grote uitgevers vorige
week officieel hebben la
ten weten de risico's te
groot te vinden om met
Joop van den Endes TV 10
in zee te gaan, hebben zij
wel degelijk nog contac
ten met TV10 en de
TROS.
Inmiddels hebben de adver
teerders voorlopig hun ver
trouwen in de commerciële
zender opgezegd en plaatsen
zij hun reclamegelden bij de
STER en de gedrukte media.
Een woordvoerder van uitge
ver VNU wees er gisteren na
drukkelijk op dat er geen
sprake is van formele bespre
kingen met TV 10 en de TROS.
„We houden de contacten
warm", zei hij. Van den Ende
en een delegatie van de om
roep voerden gisteren een ge
sprek met het ministerie van
WVC om meer duidelijkheid
te verkrijgen over het vorige
week verschenen voorontwerp
voor een wijzing van de Medi
awet. Ambtenaren herhaalden
tijdens het gesprek dat het
waarschijnlijk een half jaar zal
duren voordat de mediawet
zodanig is gewijzigd dat de
twee door „de voordeur" de
Nederlandse kabel op kunnen.
De vraag is wie Van den Ende
die tijd doorhelpt. De grote
uitgevers Elsevier en VNU lie
ten eerder weten dat daarvoor
100 miljoen gulden nodig is,
een investering die zij niet
wensten te doen op grond van
het volgens hen veel te vage
voorontwerp. De TROS liet
gisteren weten ook meer ze
kerheid te wensen alvorens
het veilige omroepbestel de
rug toe te keren. Of de omroep
al deze week een besluit kan
nemen is nog maar de vraag,
zo liet een woordvoerder door
schemeren „al kan dat met de
dag veranderen".
De adverteerders die bij TV 10
contracten hadden afgesloten,
zijn inmiddels fors aan het an
nuleren. De uittocht was vori
ge week maandag al begonnen
toen de zender liet weten de
eerste uitzenddatum 'te ver
schuiven naar 11 november.
Nu het afgelopen weekeinde
duidelijk werd dat het uitstel
minimaal een half jaar be
draagt, is de uittocht compleet.
Met name de adverteerders
die het moeten hebben van de
Sinterklaasverkopen (fabri
kanten van speelgoed en cho
colade letters) kloppen aan bij
de STER en de gedrukte me
dia.
EJ. Hazeleger
voorzitter van
CNV-jongeren
DEN HAAG Evert-Jan Ha
zeleger (26) is met een ruime
meerderheid tot nieuwe voor
zitter gekozen van de CNV-
jongerenorganisatie. Hazeleger
neemt per 1 januari de plaats
in van de huidige voorzitter
Gerda Verburg, die naar het
verbondsbestuur van het CNV
vertrekt. Tot de jaarwisseling
bekleedt de nieuwe voorzitter
zijn functie als districtsmede
werker van de jongerenorga
nisatie voor de regio Utrecht.
'ZAND EROVER' OVER ALTERNATIEF BEGRAVEN EN CREMEREN
AMSTERDAM Uit
vaartondernemers zitten
vast in een commercieel
patroon van geld verdie
nen waardoor wensen van
nabestaanden om een be
grafenis of crematie op
een niet-traditionele ma
nier uit te voeren in de
knel raken.
Dat vertelt Knaar Visser, een
van de auteurs van het boek
'Zand erover? De uitvaart
meer in eigen hand'. Het boek
verschijnt donderdag en toont
aan dat het laatste eerbetoon
aan de gestorven dierbare cre
atiever kan worden uitgevoerd
dan tegenwoordig meestal het
geval is.
„Het is absoluut niet onze be
doeling de uitvaartonderne
mers in een kwaad daglicht te
stellen. Maar we hebben wel
kritiek op de gang van zaken.
Het merendeel van de uit
vaartondernemers en vooral
de groten, zijn nu eenmaal ge
richt op uniformiteit: snel, ef
ficiënt, na twintig minuten
staat de volgende uitvaart al
weer op de stoep. Als je dat
niet wilt, moet je stevig in je
schoenen staan", zo schrijven
de drie auteurs. Behalve
Knaar Visser zijn dat Marjan
Sax en Marjo Boer.
Zij verwerkten hun eigen „al
ternatieve" ervaringen met af-
scheidsrituelen en vonden ver
der via de Schorerstichting en
een advertentie nabestaanden
die tevoren wisten dat zij een
begrafenis of. crematie „an
ders" wilden uitvoeren. Uit de
verhalen in 'Zand erover?'
blijkt dat iedereen inderdaad
de nodige moeite moest doen
om speciale wensen uitgevoerd
te krijgen en dat dit bovendien
niet altijd lukte. Het is boven
dien beter tevoren dergelijke
wensen te inventariseren: een
sterfgeval brengt meestal zo
veel emoties te weeg dat de
uitvaartondernemer alles snel
regelt en men achteraf onte
vreden is.
Het is bij voorbeeld in het ge
heel niet nodig dat de kist in
een door de uitvaartonderne
mer verzorgde auto naar de
begraafplaats wordt vervoerd.
Ook is het niet verplicht bij de
Zelf de overledene naar zijn laatste rustplaats dragen is een wens van nabestaanden waaraan
doorgaans kan worden voldaan. Andere wensen worden vaak niet gehonoreerd. foto anp
uitvaartondermer een kist te
bestellen: die kan men net zo
goed zelf timmeren. Het ver
haal van Iwan, die zelf een
kistje voor zijn overleden
zoontje van vier maanden
maakte, is daar een mooi voor
beeld van.
Dragers
Tot het gewone regelwerk van
de uitvaartondernemer be
hoort ook dat hij zorgt voor
dragers van de kist, die zwaar
der is dan het op het eerste ge
zicht lijkt. Hij zou er echter als
vanzelfsprekend op moeten
wijzen dat nabestaanden ook
zélf de kist naar het graf mo
gen dragen, zo menen de au-
Het voorbeeld van Marthe, die
na een snelle speurtocht van
vriendinnen werd opgebaard
in de plantenkas van de Hor
tus Botanicus in Amsterdam,
laat zien dat men voor een
herdenkingsbijeenkomst niet
afhankelijk is van de „onper
soonlijke" aula's op begraaf
plaatsen en crematoria.
'Zand erover?' gaat ook in op
de begrafenisrituelen in het
'verleden om aan te tonen wat
er in het heden aan schort.
V rouwelijke familieleden en
buurvrouwen wasten de dode
toen nog zelf en trokken het
doodshemd aan. Het huis werd
met tekenen van openbare
rouw „aangekleed" en de do-
denwake was een vast ritueel.
De gewoonte om thuis op te
baren verdween geleidelijk
vanaf 1960. De dood werd
steeds „onzichtbaarder". Deze
tendens manifesteerde zich
onder meer in de tekst van de
rouwadvertenties, die door de
„steriele" standaardformule
ringen weinig toonden van het
diepe verdriet van de nabe
staanden.
In het verleden konden de na
bestaanden al met al veel
meer dan nu actief deelnemen
aan het afscheidsritueel. Sax,
Visser en Boer wijzen erop dat
dit een belangrijk aspect
vormt van de rouwverwer
king en dat de huidige uit-
vaartpraktijk eerder op het te
genovergestelde is gericht.
„De nabestaanden zien de
overledene maar heel eventjes
meestal in een rouwcen-
trum, vaak nog achter een gla
zen plaatje, wat het nog eng
maakt ook. Echt beseffen dat
een geliefd persoon dood is,
kan haast niet. Juist deze glad
de moderne aanpak waarbij de
achterblijvers alles uit handen
wordt genomen, stelt hen niet
in staat het verlies tot zich
door te laten dringen. Door
het schijnbaar emotieloos ver
dwijnen van onze doden kun
nen er rouwproblemen ont
staan", aldus de auteurs.
Schriftelijke cursus
Knaar Visser, zelf gediplo
meerd uitvaartondernemer,
wijst er bovendien op dat de
vakopleiding niet is gericht op
een psychologisch verantwoor
de manier van begeleiding bij
de rouwverwerking. De
schriftelijke cursus van de
Stichting Vakopleiding Uit
vaartverzorging, de enige op
leiding op dit terrein in ons
land, bevat de onderdelen
boekhouden, handelsrekenen,
handelskennis, handelscorres
pondentie, rechts- en wetsken-
nis, Nederlands, materialen-
kennis en uitvaartverzorging.
Bij dat laatste vak komt bij
voorbeeld het afleggen en het
opstellen van de rouwadver
tentie aan de orde. „Vooral
mensen het gevoel geven dat
zij bepalen wat er gebeurt, is
het enige psychologische ad
vies dat ik tijdens mijn oplei
ding heb gekregen", aldus Vis
ser.
Ze houdt aan de hand van ei
gen ervaringen en die van
geïnterviewden een pleidooi
voor het nieuwe beroep van
uitvaartadviseur, dat zij in de
toekomst zelf hoopt te gaan
uitoefenen. „De uitvaartonder
nemer heeft door zijn com
merciële invalshoek nu een
maal geen tijd veel energie te
steken in de stimulering van
andere afscheidsrituelen. Dat
wordt dan het werkterrein
van de uitvaartadviseur". Vis
ser denkt daarbij aan prakti
sche assistentie die varieert
van het opstellen van een „al
ternatieve" rouwadvertentie
tot het bedenken van een an-
derssoortig afscheidsritueel
dan er nu als regel wordt ge
houden.
'Zand erover?' bevat ook een
praktische handleiding voor
wat er allemaal komt kijken
bij een sterfgeval. De gegevens
over de wettelijke mogelijkhe
den en onmogelijkheden, ver
zekeringen, kosten, afleggen,
het zelf maken van een kist,
het afhandelen van de finan
ciële administratie van de
dode en ga zo maar door, zijn
met veel moeite verzameld, zo
vertelt Marjan Sax. „Tot onze
verbazing bleek geen enkele
instantie alle benodigde infor
matie op een rijtje te hebben".
De auteurs dachten aanvanke
lijk dat vooral „niet-traditione
le" leefvormen alternatieve af
scheidsrituelen zouden beden
ken. Uit hun onderzoek voor
het boek bleek dat echter niet
het geval. De trend wijst naar
de terugkeer van een „zichtba
re dood" onder brede lagen
van de bevolking en zo kan
'Zand erover?' in een behoefte
voorzien, aldus Sax.
FRANCOISE LEDEBOER
DEN HAAG De Filip
pijnse Nena wordt in haar
pogingen de vrouwenhan
del op de Filippijnen aan
de kaak te stellen, flink
gedwarsboomd. De recht
zaak tegen haar Filippijn
se ronselaar is inmiddels
al twee keer uitgesteld.
Vandaag dient de zaak te
gen deze ronselaar, Nesto-
rio Placer, voor de derde
keer.
Om druk te zetten op een snel
le rechtsgang op de Filipijnen
heeft de Stichting tegen Vrou
wenhandel samen met enkele
medestanders gisteren een pe
titie aangeboden op de Filip
pijnse ambassade in ons land.
D66-Kamerlid L. Groenman
zal bij demissionair minister
Van den Broek (buitenlandse
zaken) aandringen op Neder
landse pressie om het proces te
bespoedigen.
Nena werd in ons laqd bekend
omdat zij de eerste was die het
lef en het doorzettingsvermo
gen had de Nederlandse hand
langer van de ronselaar, Jan
S., voor de rechter te dagen.
Deze Jan S. werd in juli vorig
jaar door de rechtbank in
Leeuwarden veroordeeld tot
2,5 jaar gevangenisstraf.
Inmiddels bevindt Nena, die
onlangs Nederlands staatsbur
ger werd, zich op de Filippij
nen om daar te getuigen tegen
Placer. Deze ex-officier van
justitie beloofde haar indertijd
een baan als receptioniste in
het hotel van Jan S.. Hier aan
gekomen werd zij gedwongen
de prostitutie in te gaan.
De zaak tegen Placer werd be
gin deze maand twee weken
uitgesteld omdat hij geen ad
vocaat bij zich had. Twee we
ken later verschenen noch de
ronselaar noch zijn advocaat.
Volgens de stichting bestaat de
kans dat de rechtzaak opnieuw
wordt uitgesteld. Dat is voor
Nena emotioneel moeilijk te
verwerken omdat zij zich in
haar oorspronkelijke vader
land niet veilig voelt. Eerder
al werd een onderzoeksrechter
die zich met haar zaak bezig
hield vermoord.
Nena heeft bovendien te ma
ken met de trage rechtsgang
in de Filippijnen. Vertragings-
taktieken worden veel toege
past en het is bovendien moge
lijk een zaak die bovenaan de
stapel ligt, voor geld onderaan
te krijgen. President Aquino
heeft onlangs nog gezegd dat
zij ernaar streeft dat justitie in
de nabije toekomst een aange
brachte zaak binnen twee jaar
afhandelt. Dat is nu nog lang
niet het geval.
Nena wordt uitgebreid ge
steund door verschillende
groeperingen. Mede naar aan
leiding van haar zaak nam het
Europees Parlement in april
een resolutie aan om póal en
perk te stellen aan prostitutie
en mensenhandel.
SUSKE EN WISKE SAGARMATHA
AMSTERDAM De
Haarlemse drs. D. van
Geet is vandaag aan de
Vrije Universiteit in Am
sterdam gepromoveerd op
een proefschrift waaraan
hij het ongebruikelijke
aantal van 95 stellingen
heeft toegevoegd.
De promovendus doet dat, zo
verklaart hij, om te herdenken
dat Maarten Luther in 1517,
eveneens op 31 oktober, de
aanzet gaf tot het ontstaan van
het protestantisme door 95
stellingen op de deur van de
slotkerk te Wittenberg te spij
keren. „Het valt te betreuren
schrijft Van Geet in een van
zijn stellingen, „dat stellingen
bij een proefschrift soms meer
de aandacht trekken dan de
inhoud van het boek. Het lijkt
daarom wenselijk om meer
boeken en artikelen te publi
ceren in de vorm van stellin
gen".
Voor wat betreft zijn eigen
proefschrift heeft de aanko
mend doctor in de economi
sche wetenschappen en econo
metrie de eigen goede raad
niet opgevolgd. In het boek -
„Vooronderstellingen achter
de ontwikkelingstheorieën
van Walt W. Rostow" - pro
beert de promovendus te ver
klaren waarom deskundigen
elkaar zo vaak tegenspreken.
Volgens Van Geet komt dat
omdat zij van verschillende
vooronderstellingen uitgaan.
Actiedreiging
DEN HAAG Het personeel
van de Consumentenbond
heeft gisteren besloten actie te
ondernemen tegen het besluit
van de bondsraad de salarissen
van twintig medewerkers te
bevriezen in afwachting van
een functiewaarderingsonder-
zoek. Een actiecomité beraadt
zich „op korte termijn over
alle mogelijke vormen van ac
tie", aldus een verklaring.
BARCELONA De con
servatieve oppositie in
Spanje uitte gisteren voor
zichtig haar twijfels over
de wijze waarop de rege
rende Socialistische Ar
beiders Partij (PSOE) bij
de verkiezingen van zon
dag op het nippertje de
absolute meerderheid van
176 kamerzetels wist te
behouden.
De PSOE, aanvankelijk op 172
zetels geschat, won vier van de
vijf restzetels die de socialisten
en de conservatieve PP elkaar
tot ver na middernacht be
twistten. Pas tegen vier uur
zondagnacht kreeg de PSOE
de beslissende 176ste zetel toe
gewezen dankzij nog geen
tweeduizend resterende stem
men in de provincie Barcelo
na.
De nieuwe leider van de con
servatieven, de jonge Jose Ma
ria Aznar, toonde vooral zijn
tevredenheid over het beste
resultaat ooit door zijn partij
behaald (106 zetels, een meer
dan in 1986) en hoedde zich
ervoor die stemming te beder
ven door het woord 'verkie
zingsfraude' in de mond te ne
men. Niettemin verklaarde hij
de hertelling van de stemmen
deze week door de centrale
verkiezingsraad met grote be
langstelling te zullen volgen
en elke mogelijke onregelma
tigheid aan de kaak te zullen
stellen. De gezamenlijke oppo
sitie had zich zondagavond
urenlang verheugd over het
aangekondigde verlies van de
absolute meerderheid van de
partij van premier Felipe Gon-
Bij het evenredige kiessysteem
in Spanje worden de 350 afge
vaardigden voor het Congres
gekozen via de 52 verschillen
de kiesdistricten, waar het
aantal te verdelen zetels af
hankelijk is van het aantal in
woners in elke provincie. Uit
eindelijk wist de PSOE haar
verlies tot acht zetels te beper
ken, hoewel de partij bijvoor
beeld in de stad Madrid voor
het eerst een gevoelige neder
laag leed ten opzichte van de
PP. De PP werd de grootste
partij in zestien provincies, de
PSOE bleef de nummer één in
32 districten. In de overige
provincies kwamen de meeste
stemmen terecht bij de natio
nalistische regionale partijen.
Zo vergaarde HB, de politieke
tak van de terreurbeweging
ETA, de meeste stemmen in
de provincie van San Sebasti
an, hoewel de partij in het par
lement terugviel van vijf naar
vier zetels.
Economisch beleid
Nu de socialisten, mede dank
zij het vervroegen van de ver
kiezingen, voor de derde keer
de absolute meerderheid be
houden en ondanks alles de
winnaars van de vijfde alge
mene verkiezingen in een de
mocratisch Spanje zijn, kun
nen zij op hun manier het land
„het Europa van de jaren ne
gentig binnenloodsen", zoals
ze zelf in hun campagne heb
ben benadrukt. Niettemin zul
len ze er rekening mee moeten
houden dat liefst 800 000 van
hun kiezers (ruim 4,5 procent)
wegliepen naar de communis
tische en socialistische coalitie
Izquierda Unida (Verenigd
De Spaanse premier Flipe Gonza
lez.
FOTO: AP
Links), die in totaal een mil
joen stemmen en tien zetels
won en op zeventien afgevaar
digden komt.
De werkgeversorganisatie en
de vakbonden knoopten daar
gisteren, zoals vele anderen,
de conclusie aan vast dat de
regering-Gonzalez een socialer
beleid zal moeten voeren om
de steun van de meerderheid
van de kiezers te behouden.
Een werkloosheidspercentage
van ruim zestien procent is
nog altijd on-Europees hoog en
de sociale voorzieningen en
openbare dienstverlening in
Spanje zijn een ontwikkeld
land onwaardig. Vice-premier
Alfonso Guerra kondigde gis
teren aan dat de nieuwe eco
nomische etappe gericht zal
zijn op het behoud van de gro
te economische groei van
Spanje, om de internationale
concurrentie aan te kunnen en
dat de groeiende rijkdom van
het land beter over de gehele
bevolking zal worden ver
deeld. Minister Solchaga van
Economie verklaarde nog fel
ler de strijd aan te gaan met de
inflatie en het tekort op de be
talingsbalans, zodat Spanje
met spanning de binnenkort af
te kondigen economische
maatregelen afwacht. De be
langrijkste en gevoeligste stap
zal zijn het verhogen van de
belastingen voor komend jaar,
een impopulaire maatregel die
de PSOE met de nieuwe abso
lute meerderheid gemakkelij
ker kan nemen.
In politieke kringen was er al
gemene tevredenheid over het
feit dat fraudeur en miljardair
Ruiz-Mateos, in juni in het Eu
ropees Parlement gekozen, het
aantal stemmen aanzienlijk
zag slinken en geen enkele ze
tel in het Congres in Madrid
wist te bemachtigen. Opval
lend is dat de stemmen die hij
in Barcelona van de PP af
snoepte juist voldoende waren
om de socialisten de absolute
meerderheid te bezorgen. Een
van de nieuwe socialistische
afgevaardigden in het parle
ment zal Carmen Romero zijn,
de echtgenote van premier
Gonzalez, die door haar poli
tieke ambities een groot deel
van de aandacht in de cam
pagne had getrokken. Boven
die details bleef het algemene
beeld staan, dat Spanje voor
het grootste deel 'links' kiest
en vrijwel alle weggelopen
PSOE-kiezers er niet over
peinzen het alternatief bij de
centrum-rechtse oppositie te
zoeken.
(ADVERTENTIE)
HANDGEKNOOPT
Karpet Vision' van zuiver scheer
wol. In 4 actuele sfeervolle
kleurencombinaties, waarin de
hoofdtonen zijn roze, groen,
blauw of peach. 3 maten
Ca. 250 x 350 cm.
Van 4193- Voor 2995 -
Ca 200 x 300 cm.
Van 2899- Voor 1995 -
Ca 170 x 240 cm
Van 1999.- Voor de verbijste
rende prijs van
ELKE DAG EEN ANDERE BIJENKORF.
Dit is niet in de Bijenkorf Utrecht verkrijgbaar
de Bijenkorf 0
