PVDA MOET DE VAKBONDEN GAAN TEMMEN „De nieuwe partij moet het nog waarmaken" Van vluchteling tot eerste burger BINNENLAND HeidóeOowumt ZATERDAG 14 OKTOBER 1989 PAGINA Zijn levensloop mag op z'n minst opmerkelijk worden genoemd. Zestien jaar was Jenö Dzsingisz Gabor toen hij in 1956 de benen nam uit Hongarije. Het leven werd hem en zijn familie door de toenmalige communisti sche machthebbers praktisch onmogelijk ge maakt. Net als zovele andere intellectuelen zat vader Gabor, een hoogleraar en publicist die zijn kritiek op het heersende regime niet onder stoelen of banken stak, jarenlang ge vangen en werd het zijn kinderen verboden te studeren. Drieëndertig jaar later is Gabor eerste burger van de Twentse gemeente Haaksbergen. Van asielzoeker tot burgemeester: een aardige car rière. De banden met Hongarije heeft Gabor radi caal verbroken. In 1968 liet hij zich naturali- seren. En inmiddels voelt hij zich voor meer dan hondert procent Nederlander. Zijn tong val klinkt eerder bekakt-Leids dan Hongaars. Behalve zijn naam verraadt niets aan hem nog zijn afkomst. Toch laat het verleden hem niet los. Hoewel hij zelf keer op keer (misschien net iets tè vaak) beklemtoont dat Hongarije voor hem een afgesloten hoofdstuk is, kun je merken dat de wonden nog altijd niet geheeld zijn. Tegen die achtergrond is het dan ook niet verwonderlijk dat Gabor de ontwikkelingen in zijn geboorteland met meer dan gemiddel de belangstelling en een begrijpelijke portie argwaan volgt. Twee weken geleden was hij namens het CDA aanwezig bij de heroprich ting van de christen-democratische partij in zijn geboorteland. DEN HAAG Nadat het CDA medio september de steven had gewend rich ting PvdA, werd het par tijbureau van de christen democraten overstelpt met telefoontjes. Tal van leden wilden weten wat hun voorman Ruud Lub bers in 's hemelsnaam be woog om met die potver- teerders en belastingver- hogers van een socialisten in zee te willen. Had de periode-Den Uyl niet ge leerd dat met de PvdA in de regering alles verkeerd gaat? De voorlichters op het CDA- bureau hadden het er maar moeilijk mee. Hun verwijzin gen naar de val van het kabi net, veroorzaakt door de VVD, en het daarop volgende grote verlies van de liberalen bij de verkiezingen maakten weinig indruk op de verontruste ach terban. Die zag maar één ding: er was toch nog steeds een meerderheid met de VVD... waarom dan niet doorgere geerd met Joris Voorhoeve en de zijnen? Dat soort telefoontjes krijgt men nu niet meer aan de dr. Kuyperstraat in Den Haag, waar het CDA-hoofdkwartier is gevestigd. Het optreden van PvdA-onderhandelaar Wim Kok - niet drammerig maar zakelijk, soms weieens te zake lijk naar de smaak van zijn collega Bert de Vries - wekt kennelijk vertrouwen bij de christen-democraten in het land. Ook speelt wellicht een rol dat het modale CDA-lid in middels in de gaten heeft ge kregen waarom het in de ogen van Lubbers nu echt noodza kelijk is dat de VVD het schip van staat verlaat en de PvdA binnenboord wordt gehesen. De CDA-top doet in elk geval haar best om dat duidelijk te maken. Onderhandelaar Bert de Vries toonde zich deze week voor elke tv-camera be zorgd over de looneisen die sommige vakbonden gesteld hebben. De Industriebond- FNV bijvoorbeeld, die onder handelt namens een miljoen werknemers, eist vier procent meer 'poen'. Volgens De Vries zou zo'n forse loonstijging erg slecht zijn voor de werkgele genheid en de economie. Hij sprak de hoop uit dat het nieu we CDA-PvdA-kabinet snel met werkgevers en werkne mers een" 'sociaal akkkoord' kan sluiten. Offer Met deze term wordt in het politiek jargon bedoeld dat de regering een aantal sociaal- economische afspraken maakt met werkgevers en werkne mers. Dat doet zij in de ver wachting daarmee de loonont wikkeling binpen verantwoor de grenzen te houden. De vak beweging zal zo'n offer uiter aard nooit gratis brengen. Daar moet iets tegenover staan. Waar hoopt de politiek haar deze keer mee te verlei den? Daarbij moet vooral gedacht worden aan het weer toepas sen van de 'koppeling' ofwel het aanhaken van de inko mens van ambtenaren, trend volgers (bijvoorbeeld docenten en verpleegkundigen) en uit keringsgerechtigden aan de lo nen in het particuliere bedrijfsleven. Deze koppeling heeft de laatste zeven jaar niet bestaan. De kabinetten-Lub- bers I en II meenden dat de toestand van 's rijks financiën dit niet toeliet. De vakbewe ging maakte zich daar altijd buitengewoon kwaad over. Vooral de FNV vond het schandelijk dat miljoenen mensen geen deel konden heb ben aan de (na verloop van tijd toch weer stijgende) wel vaart. De vakcentrale verwees daarbij vaak naar de CDA'er Steef Weijers, voormalig ka merlid en nu voorzitter van de Vereniging van Ziekenfond sen, die de koppeling ooit een 'bewijs van beschaving' noem de. Voorman van de FNV in de tijd van het hevigste verzet te gen het 'vermaledijde' Lubbe- riaanse no-nonsense-beleid was ene Wim Kok. Niet zo verwonderlijk dus dat die par tij met deze man als leider het herstel van de koppeling in het hart geplaatst heeft van haar verkiezingsprogramma. Diezelfde Kok weet echter ook dat de beoogde coalitiepartner CDA nooit zonder meer zal in stemmen met zo'n maatregel. De christen-democratische voorlieden stellen als belang rijkste voorwaarde voor een hernieuwde koppeling dat de ontwikkeling van de lonen ge matigd blijft. Zij vrezen dat de stijging van ambtenarensala rissen en sociale uitkeringen anders zo groot wordt dat op nieuw, net als in het begin van de jaren tachtig, de bodem van de schatkist snel in zicht zal komen. Hét CDA heeft nog een argument voor loonmati ging. Zoals hierboven al even aangeduid ziet deze partij met angst en beven de roep op de werkvloer om 'meer poen' steeds luider worden. Dat zou een loongolf tot gevolg kun nen hebben, die de zo moei zaam gerepareerde fundamen ten van het Nederlandse bedrijfsleven wegspoelt. Prijs Een herstel van de koppeling is dus alleen mogelijk, als de PvdA de prijs betaalt die het CDA daarvoor vraagt. Daarom vindt óók Wim Kok dat de ge middelde werknemer, hoewel hij dagelijks kan lezen dat de winsten van de ondernemers de pan uit rijzen, de komende kabinetsperiode genoegen moet nemen met hooguit twee procent méér loon per jaar. Kok denkt dat de bonden in derdaad bereid zullen zijn tot het sluiten van een sociaal ak koord. Bij een herstel van de koppe ling en de bereidheid van het (nieuwe) kabinet om honder den miljoenen extra te steken in scholing en het creëren van arbeidsplaatsen, zouden zij het niet kunnen maken om te zeg gen: „Ikke, ikke en de rest kan stikke". De roep van met name de Industriebond-FNV om meer 'poen' vindt Kok niet echt verontrustend. Volgens hem moet dat meer be schouwd worden als ketelmu ziek in de richting van het CDA. Een feit is inderdaad dat infor mateur Ruud Lubbers zelf het voorstel op tafel lpgde voor een herstel van de koppeling onder bepaalde voorwaarden. Met die houding, die op het Binnenhof wel wordt aange duid als 'ja, mits', schaarde hij zich aan de zijde van de PvdA en keerde hij zich tegen" zijn eigen CDA, dat jaar op jaar wilde bekijken of een koppe ling verantwoord was ('nee, tenzij'). Het is echter de vraag of Wim Kok gelijk heeft met zijn opti misme. De econoom Piet Vos van de Industriebond-FNV keerde zich deze week wel heel opvallend tégen de amb tenaren en mensen met een uitkering. Die groep is in de ogen van Vos veel te groot om zonder meer te mogen delen in de welvaartstijging. Inko mensverbetering zou moeten worden gereserveerd voor de genen die het verdienen of echt hard nodig hebben. Er is geen enkele reden waarom bij voorbeeld „al die ambtenaren in de Zoetermeerse fabriek van het ministerie van onder wijs" daarvan zouden moeten meeprofiteren. Het bestuur van de Industrie bond liet desgevraagd weten dat het achter de uitspraken van Vos staat. Wat kan dit an ders zijn dan een signaal aan het adres van PvdA-leider Wim Kok? Deze hoeft er dus niet op te rekenen dat de In dustriebond straks genoegen zal nemen met slechts twee procentjes meer loon in ruil voor alleen een hoop mooie woorden. Ook een regering met de PvdA erin zal iets sub stantieels aan te bieden moeten hebben wil zij een so ciaal akkoord erdoor krijgen. De nieuwe ministersploeg staat dus al onmiddellijk voor een vuurproef. Jan de Koning, de Grand Old Man van het CDA, verwoordde het aldus: „Het totstandkomen van een sociaal akkoord is óók een voorwaarde voor het welsla gen van de kabinetsperiode". Die uitspraak was niet voor tweeërlei uitleg vatbaar. Vol gens De Koning heeft een ka binet van CDA en PvdA wei nig levenskansen als er met werkgevers en werknemers geen afspraken te maken zijn. Anders gezégd: de PvdA mag meeregeren, zolang ze erin slaagt de vakbonden in toom te houden. RIK IN 'T HOUT HAAKSBERGEN Hij kan 't nog niet over zijn lippen krijgen. Hoewel de Hongaarse communisti sche partij enkele dagen eerder het historische be sluit nam om zichzelf op te heffen en op te gaan in de nieuwe socialistische partij, spreekt Gabor. nog consequent over „de com munisten". „Ik heb er inderdaad moeite mee dat de communisten zich van de ene op de andere dag socialisten noemen. Dat gaat me net iets tè snel. Vergeet niet dat diezelfde communis ten de echte socialisten de af gelopen veertig jaar hebben onderdrukt. En die nieuwe partij bestaat nog altijd voor dertig procent uit mensen die de ellende juist hebben veroor zaakt". De Haaksbergse burgemeester en voormalig fractie-voorzitter van het CDA in de Provincia le Staten van Zuid-Holland is net terug van een bezoek aan Hongarije. Als lid van een gro te internationale delegatie van christen-democraten (waarvan ook CDA-voorzitter Van Vel- zen deel uitmaakte) woonde hij in Budapest de heroprich tingsvergadering van de Hon gaarse christen-democratische volkspartij bij. De voorloper van die partij be haalde bij de tweede naoorlog se verkiezingen in 1947 (aan de eerste mocht ze niet mee doen) maar liefst 22 procent van de stemmen, waarmee ze na de communisten de tweede partij van het land vormde. „Ze weigerden echter conse quent collaboratie met de com munisten", vertelt Gabor. Ge volg: in 1948 werd de partij ge dwongen zichzelf op te heffen. Van de zestig christen-demo cratische parlementariërs vluchtte de helft naar het bui tenland en verdween de rest achter de tralies. Met enkelen van hen heeft Gabor op het congres persoonljk gesproken; ze hadden negentien jaar onaf gebroken in de cel gezeten. SUSKEENWISKE lk lit onheil lh ue 1-v Hu beOmt uur Hal jïJ: te prvlrn waar ik [niets van begrijp Vakantie vierend werd ik deze zomer in Bi een bergdorp op oost-Ja aangeklampt door een hoogbejaarde autochtoon. j|j Zoals zoveel oude Indonet was hij de Hollandse taal machtig, zij het dat de woorden enigszins moeizi uit zijn mond kwamen. heb heel lang geen Nederl gesproken", zei hij. „Zevt jaar geleden heb ik het hit school geleerd, maar thuii spraken we natuurlijk altï gewoon Maleis. Later, toet getrouwd was, heb ik met vrouw af en toe nog wel Nederlands gepraat. Dat dij we als we ruzie hadden dan konden kinderen ons! verstaan. Moeilijk hoor, di Hollandse taal, met al die en t's en die rare ch's en dubbele oo's". Ik schoot ii lach. U hebt natuurlijk de oude spelling gelee rd'.'p constateerde ik. „Onze faa° inmiddels iets makkelijker geworden. De d's en ts dfi bedoelt, die bestaan nog maar sommige woorden veranderd. Vlees en vis je bijvoorbeeld niet meer een sch op het eind maar gewoon met een s. En woorden als 'zo' en 'lopen\ mogen tegenwoordig met o". Hij glimlachte verrast, ja? Dat zijn goede verbeteringen „Maar ja vervolgde hij gelaten, wi heb ik er nu nog aanNit hè?". Gaandeweg het gesprek b\ dat ook op andere terreine\ tijd voor hem had stilgesi Televisie had hij niet en ific Indonesische kranten stont vrijwel nooit berichten ovl Holland. De ontwikkeling die zich de laatste vijftig in ons verre kikkerlandje hadden voltrokken waren ook volledig aan hem voorbijgegaan. Het laatste hij zich van de Nederl an i politiek herinnerde was di ene Drees minister-presidt was. „Is de regering nog si in Den Haag?", vroeg hij. „Jazeker", antwoordde ik, de koningin woont óók wi in Den Haag'. Wéér?", kl{ het verbaasd. „De koningi heeft toch altijd in Den H gewoond?" Opnieuw realiseerde ik me het gat ii tijd dat ons tweeën scheidt Natuurlijk.' Koningin Wilhelmina, over wie hij vroeger veel had gehoord, woonde ook in Den Haag. haar opvolgster Juliana (6 de oude Javaan nog Juliaantje' genoemd) haai b residentie naar Soestdijk verplaatst en dat de huidig koningin Beatrix bij haar aantreden in 1980 de hofs$< weer tot woonstee had verkozen, bleek voor hem groot nieuws te zijn, evem trouwens het feit dat Bea\ net als haar moeder ook een Duitser was getrouwd. Voor mijzelf moest de groi fjj verrassing echter nog kom Nadat hij had verteld hoe j,, in de jaren veertig door dt jr Japanse bezetters was opgepakt en in een kamp ondergebracht, vroeg mijnh gesprekspartner voorzicht)d „Is nu in Nederland ook a" weer eh... rustig?" Toen ik hem met opgetrokken wenkbrauwen aankeek verduidelijkte hij zijn vrai „Nou ja, u hebt daar toch een vreselijke oorlog gehai Weer kon ik m 'n lachen i B| bedwingen. „Ja hoor", kni M ik. „Alles is al lang weer ri r en Nederland is een heel moderne staat geworden Net als Amerika?", wilde weten. „Eh....ongeveer ja", ik toe. „Dus iedereen is i luidde zijn conclusie. Ik aarzelde hoe ik zou reagei jj' maar bedenkend dat naar Indonesische maatstaven z'j de armste Nederlander t vermogend mens is, f antwoordde ik diplomatie! „Bijna iedereen". De man knikte en zei: „Hier zal da j ook wel een keer gebeurei a maar dat maak ik niet me d mee. Ik zou graag nog een K naar Nederland toe willen, d want ik ben er nooit ge we v Maar ik weet er nog wel o heleboel van.' Allemaal val school onthouden. Plaatsnamen bijvoorbeeld, provincies en rivieren. Rotterdam, Utrecht, Leeuwarden, Zwolle, Rijn, Maas, Waal, Lek, Frieslan Groningen, Limburg, de Afsluitdijk, goed hè? Hoe 1 de minister-president tegenwoordig? Wat zegt u. Lubbers? Die naam zal ik proberen te onthouden", het afscheid keek hij me triomfantelijk aan. „Zo, eindelijk weer eens wat geleerd over Nederland". TRUBBELS M t GLASNOST EN PERESTROJKA BIEDEN HONGARIJE RUIMTE Eén van die oud-gedienden, de inmiddels hoogbejaarde dr. S. Keresztes, nam het initi atief om de partij nieuw leven in te blazen. Volgens de gel dende Hongaarse wet was die heroprichting een zogeheten staatsvijand ige aktiviteit". Maar tijdens het ronde-tafel gesprek tussen communisten en oppositie van een week of vier geleden is besloten om die wet te wijzigen. Nog deze maand zal het parlement zich hierover buigen en verwacht wordt dat de nieuwe wet met overweldigende meerderheid zal worden aangenomen. Waarmee de christen-demo cratische partij dus ook for meel legaal zal zijn. „Er zijn inmiddels al meer partijen op gericht, want er wordt hen daarbij niets meer in de weg gelegd", vertelt Gabor. Al die nieuwe partijen ontvan gen faciliteiten van de staat; ze krijgen de beschikking over een kantoor en een telefoon lijn. „Maar", voegt Gabor er in één adem aan toe, „vergeleken met de communistische partij die miljarden aan bezittingen heeft, is dat natuurlijk een ui terst bescheiden begin. Ze kunnen wel praten over gelij ke kansen, maar ik heb daar niet zulke hoge verwachtingen van. De communistische reus tegenover die lilliputters met hun kantoortje en telefoonlijn, dat zijn toch geen verhoudin gen. En dat zal bij de verkie zingen van volgend jaar ook wel te merken zijn". De nieuwe christen-democrati sche partij is al even armlastig als de andere oppositiepartijen. Gabor: „De mensen die naar dé oprichtingsvergadering wa ren gekomen, konden nauwe lijks hun treinkaartje betalen. En ik heb met een vrouw ge sproken, een lerares Frans, die had een jurk en tasje moeten lenen, om toch een beetje fat soenlijk voor de dag te kunnen komen. Ik kon 't nauwelijks geloven". Bedenkingen Wat nog veel meer opzien baarde dan de heroprichting van de christen-democratische partij, waren de gebeurtenis sen van vorig weekeinde. Wie anderhalf jaar geleden de voorspelling had durven ma ken dat de communistische partij zou worden opgeheven, zou prompt zijn opgenomen in een staats-psychiatrische in richting. Maar wat veertig jaar lang voor onmogelijk werd ge houden, gebeurde afgelopen zondag echt: tijdens een bewo gen congres droegen de com munisten hun eigen partij ten grave. Met name in het westen werd deze stap met gejuich ontvangen. Maar Gabor heeft zo zijn bedenkingen ten op zichte van de nieuwe socialis tische partij, de opvolger van de communistische. „Alleen de naam veranderen is niet ge noeg", zegt de burgemeester. „Laten ze het eerst allemaal maar eens waarmaken. De macht van de communisten is nog niet gebroken, want ze do mineren nog altijd de fabrie ken en de maatschappelijke organisaties. Laten ze zich eerst maar eens van de werk vloeren terugtrekken". En hij wijst erop dat het stalinisme in Hongarije nog lang niet dood is. Gabor schat dat binnen de nieuwe partij nog een derde tot de conservatieve vleugel behoort. En die geeft zich nog niet gewonnen. „De beweging van Ferenc Münich bijvoor beeld is zelfs bereid om gewa penderhand de orthodoxe lijn te verdedigen". Toch heeft hij wel vertrouwen in een aantal hervormingsge zinde leiders van de partij. Met name in Imre Poszgay, de ge doodverfde winnaar van de komende presidentsverkiezin gen, met wie hij tijdens zijn laatste bezoek aan Budapest nog een persoonlijk gesprek heeft gevoerd. Gabor is over tuigd van diens oprechte be doelingen. „Ja, absoluut. Posz gay is een zeer principieel voorstander van veranderin gen. Maar er zijn nog andere factoren". En hij herhaalt: „Pas als de partij zich terug trekt van de werkvloeren, ontstaat er echt vertrouwen. Poszgay wilde dat wel, maar hij is teruggefloten door de partij. En juist dat is het cruci ale punt". Proces Hebben de recente ontwikke lingen in Hongarije hem ver baasd? Hij schudt zijn hoofd. „Nee, helemaal niet. In een eerder interview heb ik het allemaal al voorspeld. Het is het auto matische gevolg van een pro ces dat al heel lang bezig is". En hij zet zich schrap voor een uitvoerig college over de situa tie in zijn geboorteland. Vol gens hem zijn er twee hoofd oorzaken aan te wijzen voor de huidige ontwikkelingen. Allereerst is daar de invloed van Gorbatsjov. Zijn politiek van glasnost en perestrojka bieden de satellieten van de Sovjetunie de ruimte voor een eigen koers. Zolang ze maar niet uit het Warschaupact stappen en de hervormingen maar vreedzaam verlopen, vindt de Sovjet-leider het alle maal wel best. Hongarije heeft daarbij nog eens het geluk dat het door zijn ligging militair- strategisch niet van belang is. In tegenstelling tot bijvoor beeld Polen dat als een buffer tussen de Sovjetunie en West- Europa fungeert. „Hongarije heeft daardoor meet" speel ruimte". De andere oorzaak is volgens Gabor „het complete faillisse ment van het economische sy steem. In de laatste vijf, zes jaar is het land enorm ver armd". En hij somt enkele ge tallen op: een staatsschuld van achttien miljard dollar, een in flatie van zestien procent, meer dan drie miljoen Honga ren die onder het bestaansmi nimum leven. De schuld hier voor moet worden gezocht bij de enorme subsidies die de staatsbedrijven overeind moeten houden: zo'n 250 mil jard. „Ook de communisten zien in dat er iets móet gebeu ren. Die subsidies moeten wor den teruggedrongen, maar dat betekent een geweldige werk loosheid". Met andere woorden: de economische pro blemen zijn de communisten boven het hoofd gegroeid. De problemen zijn alleen nog op te lossen via een maatschappe lijke consensus. Vandaar dus de huidige toenadering tot de oppositie. Hulp Welke bijdrage zou het Wes ten kunnen leveren aan een oplossing van de Hongaarse problemen? Gedecideerd: „Zonder een fi nanciële injectie uit het westen kan het proces niet slagen". Hoe dat dan zou moeten? „Ik ben zeer gecharmeerd van de aanpak van president Bush en de Europese Commissie", aldus Gabor. Die aanpak houdt in: wel hulp bieden, maar onder strikte voorwaarden. „Het re sultaat moet aantoonbaar zijn. Dus geen motoren van 500 cc voor de politie aanschaffen, zoals in het verleden is ge beurd. Het geld moet worden geïnvesteerd in de infrastruc tuur, in de aanleg van wegen. Het geld laten wegvloeien in de Donau kan natuurlijk niet". Hoe reageert ondertussen de bevolking op de politieke ont wikkelingen? „Argwanend. Gereserveerd", aldus Gabor. „De mensen zijn zeer sceptisch, tachtig procent van hen gelooft niet in veran deringen". Niet helemaal te recht, vindt hij, maar toch ook weer een begrijpelijke reactie, gezien hun ervaringen in de stalinistische periode. „De mensen zijn al zo vaak teleur gesteld. Er zal een vonk moeten overslaan voordat de politiek het vertrouwen van de bevolking kan terugwin nen. We moeten afwachten of men erin zal slagen het volk te enthousiasmeren. Heel veel mensen durven nog niet tot een partij toe te treden, hoe wel ze er wel mee symphatise- ren. Ze zijn nog bang om hun handtekening te zetten". Hoe groot acht u de kans dat de hervormingen in Hongarije zullen slagen? De Haaksbergse burgemeester waarschuwt voor al te hoog gespannen verwachtingen. „We moeten geen wonderen verwachten. Het is een proces van zeker een jaar of tien. De zaak is teveel vastgeroest en compleet bankroet. De inten ties zijn positief, maar nog maals: eerst zal de vonk over moeten slaan op de bevolking. Zover is het nog niet". JAN SAGARMATHA Burgemeester Gabor van Haaksbergen: „De communistische reus tegenover die lilliputters met hun kantoor tje en telefoonlijn, dat zijn toch geen verhoudingen".

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 4