Wonderbaarlijke
wederopstanding
van Hans Vonk
Televisie in telegramstijl
Kijkcijfers
Ruim aanbod
Dresden
CHEF-DIRIGENT HOOPT OUD
TE WORDEN MET RESIDENTIE ORKEST
Schreeuwerig
Kritiek
CeidócGomaiit
Ofschoon de strijd met commerciële zenders als TV10 en Veronique nog
niet gestreden is, lijkt een ingrijpende wijziging van het medialandschap in
Nederland nagenoeg onvermijdelijk te zijn. De kalmte en bezadigdheid die
tot dusver de voornaamste kenmerken zijn van wat de vaderlandse beeld
buis uitstraalt, zullen bij een verdere commercialisering vrijwel zeker wor
den verdrongen. En wat er dan onze huiskamers komt binnenschetteren,
is al te zien in Amerika, het media-voorland van Europa: talrijke reclame
boodschappen, snel, kort en lawaaierig nieuws, nog meer kwissen, met nog
meer prijzen. Onze Amerikaanse correspondent Jo Wijnen ging in zijn
woonplaats Washington voor de buis zitten en inventariseerde de moge
lijkheden die hij als tv-kijker heeft in een land waar de kabel doende is
zich een ongekend grote machtspositie te veroveren, waar abonneekanalen
de gewoonste zaak van de wereld zijn en waar de snelle opkomst van de
video het bestaande mediabestel in de rug heeft aangevallen.
WASHINGTON - Er heeft lange
tijd rust geheerst in het Amerikaan
se medialand. De drie zogenaamde
'networks' - ABC, CBS en NBC -
groeven zich jaren geleden in om
slechts op beperkte schaal oorlog
met elkaar te voeren. Zeker, -de
wedijver tussen de Grote Drie was
groot, maar de Amerikaanse kij
kers wisten waar ze aan toe waren
en het systeem garandeerde een
voor Amerikaanse begrippen rede
lijk evenwicht tussen commercie,
amusement en informatie.
Een 'network' is een systeem van een
groot aantal deels zelfstandig opererende
plaatselijke televiestations die door een
overkoepelende landelijke organisatie
aan elkaar gekoppeld kunnen worden.
De kracht van dat systeem werd ge
vormd door de mogelijkheid zowel
plaatselijke als landelijke programma's
op één zender te brengen. Daarmee kon
bovendien tegemoet worden gekomen
aan de verlangens van zowel de landelij
ke als de plaatselijke adverteerders.
Hun reclamespots vormen de enige in
komstenbron van de grote Amerikaanse
netwerken. De kijker betaalt geen kijk
geld, is nergens lid van en wordt niet
hoorndol gemaakt met kleurrijke pro
grammagidsen en gratis lepeltjes. In het
Amerikaanse systeem hoeft de kijker
niets anders te doen dan voor de buis
plaats te nemen, hetgeen dan ook op
zeer grote en zelfs verslavende schaal ge
beurt.
Van de Amerikaanse kijker wordt wel
enige bereidwilligheid verwacht. Hij
moet het zich laten welgevallen dat na
genoeg alle programma's zeer geregeld
door reclameboodschappen worden on
derbroken. Hoe populairder een pro
gramma, hoe meer reclame het bevat.
Een programma dat niet genoeg adver
teerders trekt, wordt door de netwerk-
bonzen'gewoon afgevoerd.
Het Amerikaanse onderzoeksbureau
Nielsen is voortdurend bezig uit te zoe
ken wie hoe lang naar wat kijkt. Het bu
reau heeft, in nauwe samenwerking met
de netwerken en de adverteerders, de
kijkdichtheid tot een soort nationaal be
ginsel verheven, waarnaar iedereen zich
moet voegen. Aldus is de kijkdichtheid
de culturele norm bij uitstek geworden.
Maar aan de betrekkelijk vreedzame si
tuatie aan het Amerikaanse mediafront
is een einde gekomen. Sinds enkele jaren
is nagenoeg geheel stedelijk Amerika
overdekt met 'de kabel'. De komst daar
van heeft tot een kijkrevolutie geleid
waarvan de omvang en de gevolgen nog
steeds niet geheel te overzien zijn. Het
monopolie van de drie netwerken is in
elk geval gebroken. De kabelmaatschap
pijen zijn sinds enkele jaren in staat een
tot barstens toe gevuld programmapak
ket te bieden en hebben daarmee miljoe
nen kijkers weggezogen bij de netwer
ken. Nieuwe 'programmamakers als
CNN hebben zich aangediend en zijn
met graagte geaccepteerd. Bovendien
heeft de abonneetelevisie een zeer hoge
vlucht genomen.
Ergens tussen de kabelmaatschappijen
en de netwerken in beweegt zich PBS
(Public Broadcasting System) dat door
de overheid en (op vrijwillige basis) de
kijkers wordt betaald. Dat de zogenaam
de publieke programma's in kwaliteit
met kop en schouder boven die van de
netwerken en de kabel uitsteken, bete
kent overigens nog niet dat ze daarom
ook veel meer bekeken worden.
Verder heeft Fox zich als vijfde netwerk
aangediend. Dit station is in handen van
de Australische mediareus Rupert Mur
doch. En dan zijn er nog allerlei 'zendge
machtigden' die in opdracht en voor
goed geld van allerlei groepen en organi
saties hun deel van het groeiende aantal
kanalen opeisen. In opmars is voorts de
Spaanstalige televisie die zich met groot
succes richt op het groeiend aantal 'His-
panics' in de VS.
Om het nog ingewikkelder te maken
heeft de overheid zichzelf ook een
plaatsje onder de mediazon verworven.
Op speciale kabelkanalen kan men de
debatten in het Amerikaanse Congres in
tegraal volgen, toespraken van de presi
dent en zijn belangrijkste ministers zien
en wat dies meer zij.
Wie in Washington op de kabel is aange
sloten, kan 55 kanalen ontvangen. Voor
nog geen twintig dollar per maand kan
hij kijken naar de drie netwerken plus
Fox. En voorts naar twee CNN-kanalen
ZATERDAG 14 OKTOBER 1989 PAGINA 28
AMSTERDAM - Het is bijna een
jaar geleden dat de wereld van
Hans Vonk, chef-dirigent van het
Residentie Orkest, instortte. Tij
dens een toernee met het Haagse
orkest werd hij op 9 november,
kort voor een concert in Leverku-
sen, getroffen door een totale ver
lamming. Sommigen schreven hem
op hardvochtige wijze direct af:
„Dat wordt nooit meer iets met die
man". Anderen voorspelden hem
een traag herstel dat jaren zou kun
nen duren.
Eind maart, vijf maanden na die fatale
dag, stond hij weer op de bok bij een ka
merorkest in Florence, op 30 juni diri
geerde hij de Vara-matinee in het Con
certgebouw, in juli leidde hij het Resi
dentie Orkest weer. Nu is hij volledig
hersteld. Een wonder.
Vonk: „Dat herstel heeft alle records ge
slagen. De eerste vijf weken van m'n
ziekteperiode kon ik helemaal niets be
wegen, maar het vreemde is dat ik mij
nooit zorgen heb gemaakt over mijn toe
komst. Geen moment heb ik gedacht dat
ik nooit meer zou kunnen dirigeren. De
chirurg, een man aan wie ik veel te dan
ken heb, antwoordde op mijn vraag of ik
de geplande concerten in Philadelphia
kon dirigeren: 'Wacht nog maar even. Je
moet geduld hebben, maar je zult voor
honderd procent genezen'. En dan te be
denken dat ik als een blok beton was.
Orkestlid Jan van den Berg, een van de
mensen aan wie ik mijn leven te danken
heb, heeft mij direct van Leverkusen
naar het VU-ziekenhuis in Amsterdam
gereden en de mensen daar konden me
niet eens uit de auto krijgen. Ook de fy
siotherapeut heeft ongelooflijk veel voor
me gedaan. Met hem heb ik inmiddels
een relatie als met een jongere broer".
Heeft de ziekteperiode Hans Vonk ver
anderd?
„Nee, er is geen Vonk van vóór en van
na die periode. Wel moet ik zeggen dat
ik nu meer geniet van muziek. Dat
klinkt misschien vreemd, maar het diri
geren dreigde soms een automatisme te
worden. Ik neem nu meer denkpauzes,
meer vrije tijd tussen de concerten door.
Hard werken is geen probleem, maar al
het gedonder buiten het eigenlijke werk.
Spanningen en problemen. Dat was zo
in Den Haag en dat was zo in Dresden
waar ik in 1985 werd benoemd tot chef
dirigent van de Staatsopera. Dat ik mijn
contract in Dresden, dat eind van dit
seizoen afloopt, niet verleng was al enige
tijd bekend. In de eerste plaats wil ik
mijn handen meer vrij hebben voor het
Residentie Orkest, maar ook moet ik
zeggen dat die periode in Dresden mij
zwaar is gevallen. Niet alleen het reizen
en het gedoe aan de grens kost veel tijd
en geeft spanning, maar de sfeer en de
luchtvervuiling maken het verblijf wei-
nig aangenaam. Ik ben blij dat het con
tract afloopt".
Bij het Residentie Orkest werd in mei
van dit jaar Theo Muller benoemd tot
artistiek directeur. Muller was enkele ia-
ren orkestlid en kent het Residentie Or
kest van binnen uit. Hij heeft zich in
middels ontpopt als een artistiek direc
teur met veel plannen die de zaken ener
giek aanpakt.
„Ik ben bijzonder gelukkig met het pla
tencontract dat hij met Chandos heeft
afgesloten", vertelt Vonk, die meer ont
spannen lijkt dan ooit. „De opnamen
voor de cd's met Diepenbrock-werken
verlopen voorspoedig. Wij zitten nu in
een veel rustiger en evenwichtiger vaar
water en uit de grond van mijn hart durf
ik te zeggen dat het Residentie Orkest
een goed orkest is. De kracht en tevens
de zwakte van het orkest is dat de or
kestleden zo gevoelig reageren op wie
voor het orkest staat. Dat getuigt natuur
lijk wel van karakter maar geeft ook wel
eens moeilijkheden. Ik ga mijn tiende
seizoen in als chef-dirigent van het Resi
dentie Orkest en dat is in deze tijd toch
wel uitzonderlijk. Ik voeg daar aan toe:
Ik wil ten minste nog wel tien jaar voor
dat orkest staan".
„Ik had destijds plannen om in Den
Haag te gaan wonen, maar die plannen
gaan niet door. Ik ben Amsterdammer
AMERIKA MEDIA-VOORLAND VAN EUROPA
die voortdurend nieuws en actualiteiten
uitzenden, twee overheidskanalen, een
permanent weerkanaal, een koopkanaal
(waarop dag en nacht allerlei artikelen
worden aangeboden die dan telefonisch
kunnen worden besteld), zes kanalen
waarop de plaatselijke overheid en de
plaatselijke scholen programma's verzor
gen, een Spaanstalig kanaal, een kanaal
voor natuur- en wetenschapsprogram
ma's, twee kanalen van 'Public Televi
sion', een sportkanaal, zes amusements
kanalen (shows, films, videoclips en
sport), een kanaal voor 'gezondheid,
voeding en vrouwen', een businesska-
naal (met beursberichten, zakennieuws
en sport), een speciaal amusements
kanaal voor de zwarte bevolking, drie
religieuze kanalen (waarop de beruchte
handopleggende, duivelbezwerende en
gebedsgenezende tv-predikanten actief
zijn), een schoolkanaal, een kinderka
naal, een rock-videokanaal en zeven
abonneekanalen.
De abonneekanalen vertonen nagenoeg
alleen maar speelfilms. Voor ettelijke
dollars kan de kijker zich op een of meer
van die kanalen laten aansluiten. Be
schikt hij over alle kanalen dan kan hij
per weekeinde ongeveer honderd speel
films bekijken.
Er is derhalve een zeer ruim aanbod dat
bovendien nog voortdurend wordt uitge
breid. Het is wel zaak door dat aanbod
heen te kijken. Tal van soap-opera's en
series (Bonanza, The Flintstones) wor
den eindeloos herhaald op de impopu
laire uren. Ook praatshows worden vaak
herhaald of op andere kanalen onder het
hoofdstuk 'amusement' uitgezonden. De
liefhebber van enige kwaliteit kan zijn
toestel na de nieuwsuitzendingen van de
netwerken - meestal tussen half zeven
en zeven uur 's avonds - beter afzetten.
Als de zogenaamde 'prime-time' woedt
(de dichtstbekeken tv-uren) wordt het
scherm geteisterd door soap-opera's, se
ries en kwissen. Pas op de zeer late uren
kan men op de Amerikaanse buis enkele
zeer goede nieuws- en actualiteitenpro
gramma's, uitstekende documentaires of
een kwaliteitsfilm zien.
In de jacht op de kijkersziel zijn intus
sen allerlei nieuwigheden geïntrodu
ceerd. Daar is op de eerste plaats de zo
genaamde tabloid-tv. Dat zijn nieuws
shows die gemaakt zijn naar het model
van de ergste en schreeuwerigste sensa
tiekranten. Bovendien neemt het aantal
nieuwsrubrieken waarin zogenaamde si
mulaties voorkomen snel toe. In simula
ties spelen acteurs werkelijk gebeurde
voorvallen na, daarmee de kijker de zeer
bedrieglijke illusie gevend dat wat hij
ziet echt is.
Ook wordt er geëxperimenteerd met een
nieuw soort abonnee-tv. De kijker kan
op een tevoren aangekondigd, zeer ex
clusief programma - natuurlijk altijd
show of sport - intekenen. Heeft hij dat
gedaan, dan ontvangt hij op een speciaal
kanaal alleen maar het programma dat
hij heeft besteld. De kosten worden later
toegevoegd aan de maandelijkse eindaf
rekening van zijn kabelmaatschappij.
Uit het Amerikaanse media-wonderland
zijn echter een paar opmerkelijke zaken
naar voren gekomen. De kijkers accepte
ren bijvoorbeeld geen reclame op de
abonnee-tv. Experimenten daarmee,
waarbij films door reclame werden on
derbroken, leidden tot heftige protesten.
Want als ze voor een film betalen, willen
Amerikanen door niets en niemand wor
den lastiggevallen. Opmerkelijk is dat
ook in de Amerikaanse bioscopen (die
nog altijd zeer druk bezocht zijn) het mi
nimum aan reclame voorkomt.
Series en films moeten een uitgekiende
dosis romantiek, emotie, geweld en actie
hebben. Dat virus heeft intussen ook het
betere soort films aangetast. Een Ameri
kaan verveelt zich zeer snel en de pro
grammamakers brouwen dan ook geraf
fineerde recepten om de aandacht van
hun kijkers vast te houden. In steeds
meer films en series wordt nog slechts in
telegramstijl met elkaar geconverseerd
en komt geen enkele ogenblik van rust
en stilte voor. Bovendien moeten de
meeste programma's voor alle leeftijden
en sociale groepen worden gemaakt, wat
tot hoogst krampachtige, onwerkelijke,
maar niettemin met graagte bekeken
kijkprodukten leidt. Traagheid wordt als
een van de zeven hoofdzonden van het
tv- en filmmetier beschouwd.
De Amerikaanse mediabazen zijn bo
vendien zeer geschrokken van de snelle
opkomst van de video. Kijkersonderzoe-
ken hebben al aangetoond dat het de
Amerikaanse kijker heel wat waard is
'baas op eigen buis' te zijn. De video
stelt hem in staat zijn kijkverslaving
enigszins te leiden naar de uren die hem
het beste uitkomen. Bovendien is door
de video het tv-kijken in het algemeen
merkbaar afgenomen.
Maar wat niet is afgenomen is de niet te
bedwingen hang van een zeer grote
meerderheid van de Amerikaanse bevol
king naar het bewegende beeld. En dat
beeld dient niet alleen te bewegen op een
centrale plaats in de huiskamer - zoals
dat in Europa meestal het geval is -
maar liefst op drie, vier plaatsen in het
huis. Van onbeweeglijke, rustige infor
matie zoals Nederland die van Teletekst
kent, moet de Amerikaan niets hebben.
JO WIJNEN
Hans Vonk, die
vorig jaar door
een virus werd ge
veld, is in record
tijd volledig her
steld en staat weer
op de bok bij het
Residentie Orkest.
FOTO: SP
en blijf Amsterdammer. Maar al vanaf
dit seizoen dirigeer ik in Den Haag lan
gere periodes dan de laatste jaren het ge
val was. Het ziet er voorlopig niet naar
uit dat ik een tweede orkest ga dirigeren.
Als dirigent kun je kiezen tussen niets
anders doen dan je eigen orkest, gastdi-
recties vervullen of een tweede orkest.
Gastdirecties hebben mijn voorkeur, ze
ker bij een orkest zoals ik onlangs in
Oslo dirigeerde, in een ontspannen sfeer
en van een voortreffelijke kwaliteit".
„Ik besef wel degelijk dat ik met m'n 47
jaar duidelijk bezig ben aan mijn tweede
levensperiode, ik ben over de helft. Ge
lukkig hebben de artsen mij bezworen
dat mijn ziekte niet werd veroorzaakt
door oververmoeidheid, het was 'puur
pech': een virus had me te pakken. Toen
ik in dat ziekenhuisbed lag en steeds
maar koorts had dacht ik alleen maar:
'Ik wou dat ik me niet zo rot voelde'. Ik
hield me met niets anders bezig. Men
vraagt wel eens of ik heb voelen aanko
men dat er iets zou gebeuren. Ik had wel
constant griep in die tijd, maar ik kan
niet zeggen dat ik voorgevoelens had.
Ook niet dat ik in die periode 'het licht'
heb gezien. Maar het is wel zo dat ik
mijn les geleerd heb".
Veel kunstenaars beweren dat ze nooit
kritieken lezen. Ze zouden geen waarde
aan kritieken toekennen want, zeggen
zij: „Het is toch maar de mening van die
ene meneer".
„Wie dat zegt liegt", beweert Vonk met
stelligheid. „Zelfs al zou ik geen kritie
ken lezen, dan nog is ons land zo klein
dat er altijd wel iemand is die het je
komt vertellen. Het vreemde is dat de
vreugde om een goede kritiek niet zo
groot is als de pijn om een slechte kri
tiek. Ik heb er geen moeite mee als een
criticus zijn mening met feiten weet te
onderbouwen, maar er wordt zo dikwijls
zo maar iets beweerd, op een denigreren
de of op een zogenaamde leuke manier".
„Waar ik persoonlijk kritiek op heb is
op het dirigentenbeleid in ons land. Ik
heb iets tegen de benoeming van een
(de Engelsman Jeffrey Tate, red.), omdat
ik dacht dat goed dirigeren belangrijker
was dan een platencontract, waarmee
Tate kwam. Goed dirigeren zie ik als een
prioriteit. Het accent leggen op een pla
tencontract vind ik zo burgerlijk," zo ge
tuigen van typisch Hollandse koopmans
geest".
Na het plotselinge vertrek van Alain
Lombard heeft het Residentie Orkest
geen vaste gastdirigent meer. Over het
radicaal opstappen van Lombard heeft
inmiddels menigeen zijn mening gege
ven, Hans Vonk echter is niet te verlei
den tot uitspraken. Het onderwerp is
voor hem blijkbaar glad ijs en op het ge
bied van uitspraken heeft hij in de loop
van de tijd leergeld moeten betalen.
Vonk: „Het is belangrijker te praten
over het invullen van die vacature. Ik
spreek geheel voor mezelf als ik zeg dat
er niet weer een vaste gastdirigent bij het
Residentie Orkest moet komen. Ik zou
liever een team van dirigenten hebben,
ieder met een eigen specialiteit. Binnen
het orkest moeten wij daarover nog pra
ten, maar ik zou het toejuichen als wij
De redactie van CNN, een nieuw televi
sienetwerk dat via de Amerikaanse kabel
vooral nieuwsprogramma's uitzendt.
FOTO: PR
zo'n team zouden kunnen vormen. Het
orkest heeft een vreselijk moeilijke pe
riode achter de rug. Spelen in de PWA-
zaal van het Congresgebouw, wat wij ja
renlang hebben moeten doen, is natuur
lijk catastrofaal. Dat was de grote boos
doener".
„Het merkwaardige bij zo'n orkest is dat
ondanks een grote doorstroming de
kleur van het orkest niet wijzigt. Het is
zoals bij een voetbalelftal, de spelers
groep verandert en toch blijft de geest
van de club onveranderd. Ik denk dat de
positie van een trainer vergelijkbaar is
met de positie van een dirigent. Men
spreekt bij een orkest en een dirigent wel
eens over een huwelijk, maar dat is een
slechte vergelijking. Ik ben vier maan
den per jaar bij het Residentie Orkest,
dat is toch geen goede basis om een hu
welijk mee in stand te houden, dacht ik.
Maar als men toch zo graag die vergelij
king maakt, dan zou ik daaraan willen
toevoegen: „Ik hoop dat het Residentie
Orkest en ik samen oud mogen wor
den".
ADRIAAN HAGER
