Legerstructuur te star
voor oplossen problemen
Politiek verheft kijkdichtheid te veel tot norm"
i
final
Ie
ROBERT ZAAL,
VOORZITTER SOLDATENYAKBOND
£eidóe@otwcwit
ZATERDAG 23 SEPTEMBER 19
89 PAGINA 24
UTRECHT - Voorzitter zijn heeft
hij altijd geambieerd en wat is er
dan mooier om je als 25-jarige de
'baas' te mogen noemen van
12.000 dienstplichtige militairen.
Robert Zaal waakt sinds 16 augus
tus over de belangen van Jan Sol
daat als voorzitter van de VVDM,
de strijdlustige belangenvereniging
van dienstplichtige militairen, die
zich naar het lijkt veertien maan
den stierlijk liggen te vervelen.
Lanterfanten is voor Robert Zaal echter
niet aan de orde. Weliswaar hoeft hij
zich geen weg meer te banen door de
loopgraven, maar van hem wordt wel
verwacht dat hij dag en nacht paraat is
voor VVDM-leden. Samen met zes an
dere bestuursleden 24 uur per dag, zeven
dagen in de week. En dag in dag uit ka
zernes afstropen op zoek naar onrecht of
gewoon voor overleg met de achterban.
Gehoorzaamheid is de ziel van de
krijgsmacht", aldus artikel 1 van het Re
giement op de Krijgstucht, en dat zegt
genoeg over de instelling die het be
roepskader het liefst bij zijn onderge
schikten aantreft. En als die houding
niet wordt aangetroffen zorgt de serge
ant-majoor goed- of kwaadschiks wel
voor 'law and order'. Dat leidt meer dan
eens tot wrijvingen of irritaties, soms
zelfs tot ongewenste situaties. Óp dat
moment komt de VVDM in actie of de
AVNM, de Algemene Vereniging van
Nederlandse Militairen, met ruim
25.000 leden de grootste club van dienst
plichtige militairen.
De VVDM lijkt in de jaren zeventig de
tol te hebben betaald voor haar militan
te houding ten opzichte van de korpslei
ding. De AVNM, in 1974 ontstaan uit
een scheuring met de VVDM, gedraagt
zich volgens Robert Zaal gematigder,
hanteert veelal het overlegmodel, het
geen niet wil zeggen dat de VVDM haar
doelstellingen tracht te behalen door uit
te gaan van het conflictmodel. „Meestal
zijn we het als soldatenvakbonden met
elkaar eens maar toch heerst er bij de
AVNM een andere cultuur. Laat ik het
zo zeggen, de voorzitter van de AVNM
trekt voor een onderhoud met staatsse
cretaris Van Houwelingen zijn colbertje
aan, ik ga in mijn T-shirtje naar Den
Haag".
Randdebiel
Wat overigens niet wil zeggen dat de
VVDM in het Haagse met serieus wordt
genomen. Dat kan ook moeilijk met een
bestuur waarvan zes leden een universi
taire studie hebben voltooid en de ze
vende een hbo-opleiding achter de rug
heeft. Je moet volgens Robert Zaal op
een bepaald niveau kunnen denken en
praten gezien de vaak pittige onderhan
delingen met het ministerie, de land
macht de luchtmacht en marine. Want
ondanks het feit dat VVDM en AVNM
zeggen goede resultaten te hebben ge
boekt, deugt er nog altijd een heleboel
niet in de kazernes.
De veel gehoorde kreet van gehoorzaam
heid gevoegd bij de vaak weinig gemoti
veerde houding van de dienstplichtigen
leidt nogal eens tot fricties. Tegen veel
straffen kan de vakbond weinig onderne
men, maar soms gaat vooral het lagere
beroepskader in zijn drift om de krijgs
tucht aan te halen wel heel erg ver. Een
routinebezoek aan de Prins Bernhardka-
zerne in Amersfoort bijvoorbeeld bracht
aan het licht dat een opperwachtmeester
zich tot sadistische genoegens liet verlei
den met het doel zijn soldaten tot de
orde te roepen. Een huzaar werd ge
dwongen met gescheurde enkelbanden
een oefening te doen, het kader liet re-
cruten vijftig minuten in de houding
staan om op die manier de vernieler van
een plant te kunnen achterhalen en
dienstplichtigen werden gedwongen zich
in de urine van het kader rond te wente
len. Voeg daarbij scheldwoorden als
Randdebiel, Tante Truus of Mohammed
Ben Tralies - dat laatste tegen een bui
tenlandse jongen - en het wordt duide
lijk dat men er in het leger soms heel
aparte opvattingen op nahoudt om van
Jan Soldaat een man te maken.
Robert Zaal tekende zelf de misstanden
enige maanden geleden uit de mond van
de jongens op, waarna de Koninklijke
Marechaussee een onderzoek instelde.
Zaal noemt de gebeurtenissen geen inci
denten. Hij is ervan overtuigd dat er in
ons land nog tientallen kaderleden de
beest uithangen. Bovendien verkeert de
soldaat in het leger altijd in een extra na
delige positie na het indienen van een
klacht. „Het probleem is dat een com
mandant zowel officier van justitie,
rechter als advocaat is".
Verder is de gezondheidszorg een grote
bron van ellende binnen het leger. De
ziekmeldingsprocedure is geen kwestie
van even bellen. Oh, nee. Je moet huis
arts, commandant en administratie in
schakelen. Geen wonder dat dit vaak
Robert Zaal, getooid
in de officiële
VVDM-sweater,
temidden van 'zijn'
soldaten.
FOTO: PERS UNIE
fout gaat en een commandant noemt het
dan vaak toch het niet opvolgen van een
dienstbevel
Nieuwersluis
Toch kan Robert Zaal niet stellen dat de
contacten met de legertop of het minis
terie slecht zijn. De CDA'er Van Hou
welingen is niet alleen genegen naar de
AVNM en VVDM te luisteren, maar
ook hun verlangens voor zover mogelijk
in te willigen. En dat is volgens Zaal wel
eens anders geweest. „Ik hoef alleen
maar het tijdperk onder minister Vrede-
ling, nota bene van de PvdA, te noemen
toen het halve bestuur van de VVDM
achter de tralies in Nieuwersluis zat".
De problemen liggen vooral in het ver
schil in mentaliteit tussen beroeps en
dienstplichtigen. „Je kent dat beeld wel
van de macho-sergeant met de martiale
snor. Nou, dat soort lui, die de nadruk
leggen op macho-gedrag, bestaan nog
steeds, al is de situatie verbeterd. Maar
je hebt er ijzervreters onder, zeg. Die
willen het liefst dat een soldaat zijn hele
diensttijd in een tentje op de hei door
brengt. In de trant van: daar word je pas
een kerel van. En aan de andere kant
zijn onze jongens, ook geen lieverdjes".
Hoofdprobleem voor de VVDM blijft
voorlopig het punt van de verveling.
Soldaten zijn soms dagenlang bezig met
het schoonmaken van hetzelfde voer
tuig, terwijl er niet verder'mee gereden
is dan van de parkeerplaats tot de
schoonmaaklocatie. De werkzaamheden
worden verricht op uitdrukkelijk bevel
van het kader dat volgens de WDM
uitblinkt in het bedenken van onnodig
werk. Niet voor niets is binnen de krijgs
macht onder dienstplichtigen sprake van
een alcohol-, drugs- en gokprobleem. De
legertop is volgens Robert Zaal echter
door zijn starre structuur niet in staat dit
probleem adequaat aan te pakken, waar
door ook etnische minderheden niet die
plaats krijgen toebedeeld waarop ze naar
de mening van de VVDM recht hebben.
Zaal: „Een Surinaamse jongen is Krijgs-
tuchtelijke gestraft omdat hij weigerde
op legeroefèning te gaan als hem geen
aangepaste maaltijden zouden worden
voorgeschoteld. Bij zo'n gegeven blijkt
de weinig flexibele houding van de leger
top heel duidelijk. Het blijkt in de prak
tijk niet mogelijk om die jongen voedsel
zonder varkensvlees voor te zetten. Dan
komen ze aanzetten met vegetarische
maaltijden, maar dat is natuurlijk ook
niet de bedoeling. Deze soldaat is dol op
vlees, maar vanwege zijn religie is alleen
het eten van varkensvlees niet toege
staan. Ik ken een voorbeeld van een
knaap die nu elke dag buiten de kazerne
gaat eten en daarvoor telkens een ver
goeding van tien gulden krijgt. Dat is ty
pisch een legeroplossing in plaats van
binnen dè kazerne naar een goede oplos
sing zoeken".
De bond stelde de verveling binnen de
dienstplicht in mei in een rapport aan de
orde en opperde de diensttijd met twee
maanden te verkorten zodat aan die
kwestie een eind kon komen. Volgens
Robert Zaal is het van de zotte dat een
militair driemaal per dag zijn schoenen
moet poetsen. Voorlopig houden het mi
nisterie van defensie en de krijgstop de
boot af, maar op het ministerie wordt
wel over oplossingen nagedacht. Ideeën
als het knippen van de dienstplicht in
twee delen zijn al ter sprake gekomen.
En volgens Robert Zaal lijkt ook serieus
gekeken te worden naar het Zwitserse
model dat uitgaat van een dienstplicht
voor de duur van acht maanden gevolgd
door jaarlijks terugkerende herhalingsoe
feningen tot de soldaat de leeftijd van
veertig heeft bereikt. „Dit plan schijnt
nog niet het stadium van borrelpraat te
boven te zijn. Wij zijn er in elk geval fa
liekant tegen. Het vervullen van je
dienstplicht behoor je niet je leven lang
te doen".
HES LAGRAND
(Vervolg voorpagina Finale)
Een welgemeend hosannah voor TV 10
en Veronique kan Schmitz dan ook
vooralsnog niet over de lippen krijgen.
„Natuurlijk romen ze straks de kijk
dichtheid af', voorspelt hij. „Je hoeft
maar naar Vlaanderen te kijken. Daar is
inmiddels een situatie ontstaan waarin
de BRT opdonders krijgt van de com
merciële nieuwkomer. Dat werd tijd,
kun je dan opmerken, eindelijk is de
BRT gedwongen om wakker te worden".
„Hetzelfde gebeurt al lang in Italië. Daar
is de RAI in de problemen gebracht
door Berlusconi en consorten. In ons
land kan een desastreuze ontwikkeling
zeker worden voorkomen. Maar alleen
op voorwaarde, dat in het regeringsbe
leid niet langer het verband wordt gelegd
tussen de hoogte van de kijkcijfers aan
de ene kant en de financiering van de
programma's aan de andere kant".
„In de politiek wordt de kijkdichtheid in
toenemende mate tot norm verheven
voor bijdragen die aan de omroepen
worden gegeven. Het aandeel dat de
STER daarin heeft, wordt van jaar tot
jaar belangrijker en essentiëler voor ons
functioneren. Het lijkt waarachtig wel of
er een absoluut taboe geldt voor verho
ging van de omroepbijdragen. Bij elke
beslissing die genomen wordt, gokt men
op een financiering die komt uit het
marktmechanisme. Wat neerkomt op
aantallen kijkers. De markt bepaalt wel
ke programma's voor uitzending in aan
merking komen. En als je daar met een
produktie tussen wilt komen, moet je
aantrekkelijk zijn voor de adverteerders.
In de praktijk betekent het dat je met
een programma dat 7, 8 of 9 procent
scoort - en dat is toch niet niks, dat zijn
nog altijd honderdduizenden kijkers -
geen schijn van kans maakt".
Kruiwagen
Of- de KRO voor zijn overlevingsma-
noeuvre de politiek als kruiwagen kan
gebruiken, wordt door Schmitz betwij
feld. Hij kan zich in elk geval met de
beste wil van de wereld niet herinneren
dat hij de verantwoordelijke bewinds
man ooit echt warm over het publieke
bestel heeft horen praten. Hij maakt een
onverhoedse schuiver in de richting van
de boekenkast en komt even later terug
met de kloeke, duurzaam gebonden pil
'Zestig jaar KRO' van de historicus
Manning. Boosaardig snuivend roept
hij: „Moet je horen. Manning schrijft:
„De dreiging van de commerciële televi
sie hing in 1961 en 1962 voortdurend bo
ven de omroepen. De KRO wist dat de
KVP daar minder afwijzend tegenover
stond dan men zelf deed".
Schmitz monstert triomferend zijn be
zoeker. Roept: „Is dat curieus of niet?
Tot mijn verrassing is er sinds het begin
van de jaren zestig niet veel veranderd
in de wereld, ook niet op dit punt. Toen
was bij de KVP ook al een aanzienlijke
groep rondom Veldkamp, die het com
merciële avontuur wel zag zitten. Mijn
opa zei indertijd al: wat ben ik blij dat
het berouw pas na de zonde komt. Stel
je voor dat het daarvoor kwam".
Schmitz honoreert dit bon mot uit zijn
eigen familiekring met een zuinige glim
lach. Een zesje, meer is het niet. Aan
zienlijk hoger hoopt hij te scoren met de
zojuist gestarte reclamecampagne, waar
mee de KRO op eigenzinnige wijze zijn
profiel verstrekt aan het katholieke ach
terland. De eerste, paginagrote adverten
ties met spraakmakende koppen als
'Kun je iemand doorzagen?' ën 'Hoe
leuk is leuk?' zijn inmiddels gepubli
ceerd in een reeks dagbladen, waarmee
69 procent van de katholieke markt be
reikt wordt.
Verder hebben opiniepeilingen uitgewe
zen dat in het ledenbestand van de
KRO, dat al geruime tijd bij 641.000
Eenzelfde verschijnsel deed zich deze
maand ook voor bij de verkiezingen
voor de Tweede Kamer. Toen stemden
vele duizenden niet-katholieken op het
CDA. Commentaar van Schmitz: „Ik
kreeg die cijfers onder ogen en dacht:
verrek. Daar gebeurt hetzelfde als in
onze club. Enkele jaren geleden was 98
procent van de abonnees op ons blad
Studio katholiek of in elk geval katho
liek geweest. Bij de Mikro-gids lag dat
percentage amper vijf procent lager. Ik
ken de precieze cijfers van nu nog niet,
maar dat percentage daalt gestadig en
ligt dus dichter bij de tachtig dan bij de
negentig. In de groep die zich met de
KRO identificeert, vind je zowel pro
gressieve als conservatieve katholieken.
Huisspook
Hun keuze hangt dus niet af van de wij
ze waarop ze hun geloof beleven, maar
van de manier waarop ze over het medi
um denken. Wat betekent het voor hun
gezin, hoe belangrijk zijn voor hen tele
visie en radio? Die vragen geven de
doorslag".
Onverhoeds legt Schmitz zijn huisspo-
ken TV 10 en Veronique nogmaals op ta
fel. „De omroepen hebben dit jaar de
zogenaamde Beinema-miljoenen gekre
gen. Het ging aanvankelijk in de motie-
Beinema om 30 miljoen gulden. Maar
nadat de minister dit bedrag bekwaam
had weten uit te kleden tot 23 miljoen,
resteerde er voor de KRO 2,3 miljoen.
Dat leek mooi meegenomen. Maar in de
praktijk'blijkt dat de inhoud van die ex
tra pot vrijwel verdampt is als gevolg
van de prijsopdrijvingen die plaatsvin
den op grond van de berichten dat er zo
iets als een TV 10 en een Veronique in
aantocht zijn. Onze inkoper op de May
Screenings in Los Angeles zag tot zijn
verbijstering dat de prijzen voor televi
sieseries per half uur met duizend dollar
en meer stegen. Het is niet te geloven
wat er op dit moment gebeurt. Het brok
kelt aan alle kanten af Totnogtoe legde
je een claim vast bij de NOS en wist je
waar je aan toe was. Maar de commer
ciële zenders trekken zich niets aan van
oude afspraken en overbieden alles. Hoe
je die situatie gekeerd krijgt is voor mij
vooralsnog een raadsel. Ik kijk daar ui
terst somber tegenaan. Dat is ook de re
den waarom ik zo fel gekant ben tegen
een dualiteit van ons omroepbestel. Ik
heb niks tegen Joop van den Ende per
soonlijk. Joop is een vakman. Ik heb er
ook nog steeds geen spijt van dat ik let
terlijk aan de wieg van zijn onderneming
heb gestaan. Ik moet wel ronduit beken
nen dat we niet tijdig hebben ingezien
aan welke gevaren wij bloot stonden
door ons zo rigoureus aan hem over te
leveren. Het is duidelijk een misser ge
weest dat wij van de KRO wel erg een
zijdig naar deze ene producent hebben
gekeken. Op het moment dat hij zijn ei
gen winkel begon, waren wij zo kwets
baar als de pest".
Drainage
„Toch hebben Richard" Schoonhoven en
ik de beslissing om met Van den Ende te
breken pijlsnel genomen. Daar hebben
we echt geen twintig minuten over ge
sproken. In feite was het besluit al geval
len voordat we aan ons gesprek begon
nen. Het was een vanzelfsprekendheid.
Wij waren en zijn ervan overtuigd, dat
het ontstaan van een duaal systeem bete
kent, dat de één de ander draineert. En
daar voelen wij niks voor".
LEO THURING