'UÊh
w
nae
„Het is geen ramp,
die ons is overkomen"
„Je moet als een leeuw vechten
om nog enige steun te krijgen"
Commerciële zenders brengen
Hilversum in rep en roer
KRO-VOORZITTER BEN SCHMITZ:
NCRV-VQORZITTER TIJMEN JANSEN:
'Cddóc Soiruxiit
ZATERDAG 23 SEPTEMBER 1989
De dreigende introductie van commerciële zenders als TV 10 en Veronique
heeft de Nederlandse omroepwereld in rep en roer gebracht. De gevestigde
omroepen raakten hun coryfeeèn kwijt, er vielen grote gaten in de
programmering en wat de toekomst betreft zijn er veel onzekerheden. Op
deze en de volgende pagina de voorzitters mr. Ben Schmitz en Tijmen Jansen
van respectievelijk KRO en NCRV over de identiteit van hun omroep en de
marsroute die zij denken te volgen om de problemen de baas te worden.
HILVERSUM - De moordende
concurrentie op de vaarroutes in de
vaderlandse me^iiazee heeft ook de
Katholieke Radio Omroep niet on
beroerd gelaten. Van zijn vloot, die
met de kruisvlag hoog aan de zend
masten sinds 1925 door de ether-
golven klieft, werden de populaire
vlaggeschepen 'Soundmixshow',
'Mini-playbackshow' en 'Surprise
show' op klaarlichte dag gekaapt
door Joop van den Ende.
Deze Aalsmeerse fabrikant van U-pro-
fielen nam daarbij zijn trouwste klant
van het eerste uur op spectaculaire wijze
in zijn eigen veiling. Nadat hij eerst de
KRO via een invasie van uitzendkrach
ten zijn privé-vaarplan had opgedron
gen, nam hij vervolgens op volle zee het
commando over en stuurde hij regel
recht aan op zijn commerciële thuisha
ven TV 10. Henny Huisman, de olijk ac
terende allemansvriend van gans het kij
kersvolk, die van meet af aan de vrolijke
lading had gedekt, monsterde af bij de
KRO en wacht sindsdien op zijn lance
ring als superster in het uitspansel van
de astronomische gages betalende Van
den Ende.
In en rond de Hilversumse Emmastraat,
waar de KRO zich heeft verschanst in
een vooroorlogse, met allegorische
beeldhouwwerken versierde studio en in
29 weldoortimmerde villa's daarom
heen, is de desertie van Huisman hem
niet in dank afgenomen door de 350
achterblijvende mannenbroeders en zus
ters van Roomse snit. Zij stonden na de
commerciële coup vanuit Aalsmeer
opeens voor de hopeloos lijkende taak in
recordtijd een winterprogramma 1989-
90 te maken met daarin voldoende pro-
dukties die de kijkdichtheid van de ver
dwenen publiektrekkers cosmetisch kun
nen compenseren. Gelukkig wordt in de
gelederen van de KRO nog steeds vol
doende geloof gehecht aan het gerucht
dat wonderen de wereld niet uit zijn.
Daar denkt men deze titanenklus noch
tans naadloos te kunnen klaren met het
in stelling brengen van de soepel schar
nierende Vlaamse spreekstal meester
Carl Huybrechts, die de opdracht kreeg
van Telebingo een plezante, druk be
volkte kijkdoos te maken.
Uit eigen stal komt andermaal Aad van
den Heuvel opdraven, de overal inzetba
re eminence grise, die al jaren bekwaam
het hang- en sluitwerk verricht voor zijn
werkgever. Tot en met 29 december is
hij wekelijks de spelverdeler in een jour
nalistiek satirisch-humoristisch program
ma over consumenten- en andere zaken.
Uit eigen huis komen ook de coryfeeën
Frank Kramer, Han van der Meer, Hans
van Willigenburg, Willebrord Frequin,
Mieke Lamers, Milou van Sprang en Ad
Langebent, die in de zendtijd van de
KRO een poging zullen wagen kijkers in
hun net te vangen.
Hamvraag
Of dat zal lukken? Die hamvraag wordt
in een royaal bemeten werkkamer op de
parterre van het herenhuis 'Maretak' be
antwoord met een monoloog van voor
zitter mr. Ben Schmitz, de schipper
naast God op het gehavende smaldeel
van de KRO. Achter hem, in een boe
kenkast, staat een foto van de onlangs
zalig verklaarde pater Titus Brandsma.
Naast de deur hangt een kruisbeeld met
daarin gestoken een inmiddels verdorde
palmtak. Het zijn kleine, sfeer bepalende
aanwijzingen voor de bezoeker. Hij weet
gelijk waar hij aan toe is bij deze om
zichtig formulerende, in herfstkleuren
verpakte vijftiger, wiens stem voortdu
rend hoog vibreert als een harmonium
waar de bastonen aan ontbreken. Ook in
1989 stijgen uit zijn voorzittersstoel on
veranderlijk de vertrouwde geluiden op
die de marsroute van het katholieke
volksdeel hebben bepaald tijdens de pe
rioden waarin zijn voorgangers, al dan
niet gestoken in wapperende soutane, de
toon voor het rijke Roomse leven heb
ben gezet.
Schmitz, zichzelf kenschetsend als een
manager die het compromis prefereert
boven het conflict, heeft al in een vroeg
stadium zijn afkeer van de oprukkende
commercie in het vaderlandse omroep
bestel geventileerd. Het zo juist afge
zwaaide kamerlid Piet van der Sanden
peperde hij tijdens een gesprek zijn stel
ling in, dat de totale verloedering wordt
bereikt als niet de levensovertuiging,
maar het geld bepaalt welke program
ma's wij te zien krijgen. Schmitz pleitte
er bij die gelegenheid met klem voor, het
publieke bestel in ere te houden en onze
ether niet over te geven aan het spel der
vrije krachten. In maart van dit jaar
wierp hij onvervaard wat extra gloeiende
sintels op dit vurig pleidooi. „Commer
ciële televisie is niet haalbaar, niet nodig
en gevaarlijk", zei hij toen. „Het beoog
de duale bestel is een siamese tweeling,
van wie de één de ander onherroepelijk
zal opvreten. Dat de komst van com
merciële omroepen meer duidelijkheid
in het aanbod tot gevolg zou hebben, is
pure onzin. We zitten daarvoor met z'n
allen op een veel te kleine markt".
Zware pijp
De pijp, die geen moment wijkt van zijn
lippen, produceert voortdurend grijs
blauwe tonsuren, die na een korte vlucht
uiteenrafelen. Het lijkt symbolisch. Een
KRO-voorzitter, die niet de godganselij-
ke dag een zware pijp rookt, is al jaren
ondenkbaar.
„Natuurlijk missen we Henny Huis
man", geeft hij toe, „laat daar geen twij
fel over bestaan. Punt uit. Hij had na
tuurlijk niet eindeloos door kunnen gaan
met de programma's die hij voor ons
presenteerde. We zouden voor hem ze
ker op zoek zijn gegaan naar nieuwe we
gen en nieuwe formules. Maar ik ben er
van overtuigd dat hij op z'n minst nog
één seizoen, misschien zelfs twee, voor
de KRO had kunnen scoren. Nu hij weg
is, zullen onze kijkcijfers ongetwijfeld
dalen. We mikken ook niet op de hoog
ste kijkdichtheid, al zullen we zeker hier
en daar de top-25 halen. Het programma
dat we hebben samengesteld, is tot stand
gekomen in een pressure-cooker. Lo
gisch dus, dat we af en toe tegen de
grond zullen gaan. Er zullen fouten wor
den gemaakt. Maar toch ben ik niet
bang yoor de toekomst van de KRO. De
ontwikkeling die wij nu meemaken, is
interessant. Die zat er in feite al een hele
tijd aan te komen. De versnelling, die
ons is opgedrongen, komt ons daarom
buitengewoon goed uit. Wij worden ge
noodzaakt opnieuw en intensiever dan
voorheen na te denken over een aantal
essentiële zaken. Een winstpunt is bij
voorbeeld dat wij onze eigen identiteit
kunnen aanscherpen. In onze positie ben
je het minst kwetsbaar op terreinen waar
je jezelf kunt zijn. Als wij uitsluitend
programma's produceren in de stijl van
de amusementszenders, trekken wij op
den duur toch aan het kortste eind. Ge
lukkig hebben wij die taak niet. Wij be
staan niet alleen bij de gratie van de
kijkcijfers, maar ook bij de gratie van de
sympathie die men voor onze program
ma's heeft".
De gelouterde zienersblik van Schmitz
ontwaart ondertussen meer lichtpunten
aan de gnjs-getinte horizon. „Het aardi
ge van de huidige situatie is dat ziender
ogen een hele nieuwe generatie van pre
sentatoren zich naar voren dringt. En
dan heb ik het niet eens over mijn eigen
club. Van de week zag ik bij de NCRV
de ene naam na de andere opduiken
waar ik nog nooit van gehoord had. Van
die nieuwe lichting zal waarschijnlijk
meer dan de helft mislukken en weer
verdwijnen. Maar het kan niet anders of
aan het einde van het seizoen opereren
zowel bij de NCRV als bij ons talenten,
van wie wij op dit moment nog geen
weet hebben".
„Dat is een bemoedigend vooruitzicht.
Daarom durf ik ook te zeggen: het is
geen ramp, die ons is overkomen. Het is
in feite best leuk wat er nu gebeurt. We
zitten in een spannende, boeiende fase,
die voor ons waarschijnlijk goed zal uit
pakken".
„Helaas zit het gevaar er dik in, dat de
gevestigde omroepen straks mensen op
leiden voor de commerciële televisie. Ze
breken bij ons door en worden vervol
gens voor veel geld weggekocht. Wij
zaaien geduldig. En als ze zijn opge
groeid zijn er altijd een paar die verdwij
nen".
Vervolg: pagina 3 van FINALE
KRO-voorzitter
SchmitzHet beoogde
duale bestel is een
siamese tweeling, van
wie de één de ander
onherroepelijk zal
opvreten".
FOTO: DIJKSTRA
HILVERSUM - Bij zijn werk
zaamheden in een kloeke hoekka-
mer van het NCRV-gebouw aan de
Hilversumse Bergweg weet voorzit
ter Tijmen Jansen zich voortdu
rend bespied door de godvrezende
vaderlander P.K. Domisse, die na
zijn verscheiden in gloedvolle olie-
verftinten is teruggekeerd naar de
omroepvereniging waarvan hij in
1924 een der oprichters is geweest.
Dat Domisse ooit behoord zou hebben
tot de categorie der blijkijkers in Neder
land lijkt een te gewaagde stelling. Zijn
blik achter ronde Pickwick-brilleglazen
straalt daarvoor een te grote benardheid
uit, die tevens de waarschuwing inhoudt:
ik geloof niet dat we het droog houden.
Een opmerkelijke vooruitziendheid kan
deze eerste voorzitter van de NCRV in
elk geval niet ontzegd worden.
In het belendende domein van de privé-
secretaresse is één der wanden verrast
met een ingelijst, puntsgewijs geformu
leerd reglement van Tijmen Jansen. Na
dat in punt één gemeld is dat de baas ge
lijk heeft en in punt twee dat de baas
ALTIJD gelijk heeft, wordt deze karak
tertrek in punt drie nader uitgewerkt: de
baas heeft altijd gelijk, zelfs als een on
dergeschikte gelijk heeft. Verderop staat
nog: men komt het bureau van de baas
binnen met eigen ideeën, maar verlaat
het met de ideeën van de baas.
Het lijkt derhalve overduidelijk dat de
bezoeker aan het goede adres is voor
zijn tussentijdse peiling naar het reilen
en zeilen van de NCRV in deze roerige,
mediamieke tijden.
Indoloog Jansen, die als bestuursambte
naar in de gordel van smaragd een kiel
van tropisch hardhout legde voor zijn
weldoortimmerde carrière, functioneerde
vóór zijn overstap naar de gestaalde ka
ders van de christelijke omroep als amb
telijke dubbeldooier, waarin de taken
van directeur-generaal en inspecteur-ge
neraal van het ministerie van onderwijs
verenigd waren. Het leek een solide job
voor het leven te zijn, „maar op het mo
ment dat de NCRV mij het voorzitter
schap aanbood was dat een verzoeking
waar ik toch maar meteen voor bezwe
ken ben".
Identiteit
In augustus 1978 nestelde Jansen zich in
de vetlederen zetel, die hij op 14 novem
ber zal afstaan aan mr. A. Herstel, wiens
charme, geestigheid, creativiteit, dyna
miek, jovialiteit, intelligentie en orato
risch talent hem inmiddels vooruit zijn
gesneld naar het Hilversumse omroep-
kwartier. Het zijn stuk voor stuk super
latieven, die Herstel onmiddellijk te gel
de zal kunnen maken, veronderstelt Jan
sen: „Ik wens mijn opvolger naast veel
wijsheid ook de kracht toe om te blijven
vechten voor de identiteit van de
NCRV. Als die verloren gaat hebben we
als organisatie geen bestaansrecht meer".
Het uitgangspunt voor zijn werkzaamhe
den bij de NCRV is voor hem altijd
glashelder geweest: „De bijbel vormt de
grondslag voor ons handelen. Wat bete
kent, dat we radio en televisie bedrijven
met een bepaalde kleur, een bepaalde in
spiratie en een bepaald geloof, dat een
duidelijke protestantse signatuur heeft".
„Vanaf het begin heeft de NCRV zijn
aanhangers voor 86 procent gerecruteerd
uit de twee grote kerken in het protes
tantisme, de Nederlands Hervormde en
de Gereformeerde. De rest komt uit de
kleinere kerkgenootschappen en religieu
ze stromingen".
„Als je met zo'n pluriforme achterban
aan het werk gaat krijg je te maken met
een conglomeraat van meningen. Er zijn
natuurlijk ook vraagstukken die voor ie
dereen helder en duidelijk zijn en waaro
ver geen twistpunt bestaat. De funda
mentele vragen over het geloof bijvoor
beeld. Hoe je bij God moet komen is
voor ons geen discussiepunt. Dat gaat
via Jezus Christus. We hebben een paar
jaar geleden een serie uitgezonden over
sekten. Daarin hebben we bijvoorbeeld
van de baghwan gezegd: dat is 'm echt
niet, beste mensen. Daar komen we
open voor uit. Dat wordt door niemand
in onze groep bestreden".
„Heel wat gecompliceerder ligt het bij de
vraagstukken 'al dan niet kernbewape
ning' en 'euthanasie'. Waar nog bij komt
dat ze politiek geladen zijn. En het is
niet de taak van de NCRV om daar uit
spraken over te doen. Wij gaan echt niet
berichten of de Markerwaard al dan niet
dicht moet. Onze taak is wel daar zoveel
mogelijk informatie over te geven en die
onderwerpen op een zorgvuldige journa
listieke manier te belichten zodat ons
achterland er mee uit de voeten kan en
eigen conclusies kan trekken".
„We hebben in vergaderingen wel tegen
elkaar gezegd: denk er om, het mag niet
te vrijblijvend zijn. Het moet geen zou
teloos geval worden waar kraak noch
smaak aan zit. We mogen, nee, we
moeten op een aantal punten kiezen en
duidelijk zeggen: naar ons gevoel komt
het vanuit de bijbel zo en niet anders op
ons over".
„Ook bij vragen over onze identiteit
moeten we voorzichtig te werk gaan en
duidelijke antwoorden geven. Zonder
een eigen identiteit verspeelt de NCRV
zijn gezicht in Den Haag. De politiek
stelt eigenheid immers als voorwaarde
voor ons voortbestaan".
Gruwelijk
De dreigende introductie van commer
ciële televisie is voor hem een gruwelijk
vooruitzicht: „Commercie in de ether is
fout. Daarmee wordt een verkeerd ge
bruik gemaakt van de media. Radio en
televisie zijn communicatiemiddelen om
mensen met elkaar te laten praten, om
informatie door te geven. Daar spelen
zich processen bij af waar andere wetten
voor behoren te gelden dan het winst
motief. Ik blijf daarom mordicus tegen
commerciële zenders. Ze zijn principieel
verwerpelijk".
„We zitten nu met het levensgrote pro
bleem, dat we enerzijds een programme
ring moeten bedenken waarmee we een
groot publiek boeien en anderzijds onze
identiteit moeten behouden. Ons stand
punt is altijd geweest dat ook amuse
ment en lichte informatie niet buiten die
identiteit omgaan. Er zit altijd een keu
zevraag in. Bepaalde dingen doe je be
wust niet. De NCRV had indertijd de
eerste rechten voor Miami Vice. We
hebben toch 'nee' gezegd. Met Hillstreet
Blues lagen de zaken duidelijk anders.
Het geweld in die serie was in tegenstel
ling tot Miami Vice wel functioneel. We
brengen ook geen seks om de seks, geen
amusement ten koste van de medemens.
Je hebt heel makkelijk succes als je spot
met handicaps van mensen. Maar voor
ons is dat verwerpelijk, abject".
Zorgen
„Ik verheel niet dat we ons grote zorgen
maken over de opstelling van steeds
meer politici, die duidelijk met ons van
mening verschillen over de vraag welke
steun verleend moet worden aan het pu
blieke bestel. De manier waarop in Den
Haag over cómmercièle televisie wordt
gedacht ervaren we ook als buitenge
woon bedreigend. De vanzelfsprekend
heid waarmee vroeger bepaalde idealen
werden gesteund is verloren geraakt. Dat
zie je ook bij kranten gebeuren. Het is
nu allemaal no nonsense wat de klok
slaat. Idealen hebben plaats gemaakt
voor een keiharde financieel-economi-
sche benadering. Je moet als een brullen
de leeuw vechten om nog enige steun te
vinden". LEO THURING
