^Uitzinnige vreugde
bij CDA blijft uit
fli
Grote verliezer Joris Voorhoeve is gewoon moe
,Het dreigt te gaan lukken'
Artis
PvdA brult even als een leeuw in
Groen Links reikt tot in Tokyo
f
VAN MIERLO:
NA BINNENLAND
Qeid&iQowumt
DONDERDAG 7 SEPTEMBER 1989 PAGINA 5
Tot in de keuken van 't Goude
Hooft in Den Haag werd Joris
Voorhoeve achtervolgd door
fotografen.
DEN HAAG VVD-lijst-
trekker Joris Voorhoeve
ziet het ogenschijnlijk al
lemaal emotieloos aan.
Terwijl zijn mede-partijge
noten, verzameld in het
Haagse etablissement Het
Gouden Hooft, zweven
tussen hoop en vrees,
blijft de VVD-voorman
voor zich uit staren. Een
glimlach rond de lippen.
Hij was er al vroeg die avond.
„Een bewuste keuze", licht hij
toe, „het wordt geen feesta
vond, dus kun je er maar beter
vroeg zijn om de mensen op te
vangen'
De campagne was enerverend
maar vermoeiend, geeft hij
toe. Een vermoeidheid die aan
de vooravond van de verkie
zingen, in het laatste tv-debat
zijn tol .leek te eisen: terwijl
zijn opponenten om het hardst
met elkaar streden, zag Voor
hoeve zwijgend en lijdzaam
toe. De avond in Bleiswijk
leek te veel van hem te heb
ben gevergd.
Maar is Voorhoeve daar zelf
ook niet schuldig aan? Alle
speeches, alle artikelen die hij
tijdens de campagne uitsprak
of schreef waren van zijn ei
gen hand. Daar hebben lijst
trekkers toch voorlichters en
campagnemedewerkers voor?
„Dat is juist", beaamt hij eer
lijk. „Maar ik schrijf nu een
maal graag mijn eigen stukken
en ik hou er niet van speeches,
door anderen geschreven, voor
te dragen". Dat het hem veel
broodnodige (nacht)rust heeft
gekost doet hij met een sch
ouderophalen af. Het is „all in
the game" hoor je hem den
ken.
Het is druk in het Haagse res
taurant waar de VVD-aan-
hang zich verzameld heeft.
Een kleine ruimte voor weinig
mensen. „Maar", zo zeggen de
aanwezige liberalen, „het grote
feest hebben we immers met
z'n zesduizenden op de slóta-
vond in Bleiswijk gevierd".
Langzaam maar zeker druppe
len de VVD-kandidaten bin
nen: kamerleden, enkele be
windslieden onder wie Nijpels,
Korthals Altes, De Korte en
Bolkestein. Ook het panellid
Willem Bol, bekend uit de
NCRV-quiz „Zo vader zo
zoon" vertoont zich. De man,
in alles een imitatie van Hans
Wiegel, laat zich de populari
teit die hij onder de aanwezi
gen geniet, welgevallen.
Naar huis
Ondanks het verlies, dat steeds
rond de zes zetels schommelt,
is het optimisme onder het pu
bliek groter dan in 1986 toen
de VVD onder lijstaanvoerder
Ed Nijpels terugzakte van 36
naar 27 zetels. „Wie breekt be
taalt", spookt het door menig
liberaal hoofd. Voorzitter Gin
jaar spreekt van een „zéér
ernstige zaak waarop we ons
intern zéér ernstig moeten
gaan beraden".
Op het moment dat de uitsla
gen een absoluut dieptepunt
voor de VVD laat zien in de
vorm van twintig zetels, kij
ken enkele oudere VVD-da-
mes elkaar aan. „Twintig, we
gaan naar huis", besluiten ze.
Milieuminister Nijpels is in
een wat joliger bui. De tv
maakt een winst voor de VVD
in Hoorn bekend. „Zie je dat
Frits", roept hij minister Kort
hals Altes van justitie toe,
„daar heb jij gisteren nog een
gevangenis geopend. Zo zie je
maar
Als het verlies onontkoombaar
lijkt te zijn geworden spreekt
Voorhoeve de aanwezigen toe.
De oorzaken zijn gelegen in
het veroorzaken van de kabi
netscrisis en de „beeldvorming
rond mei" zegt hij. onkundig
van het feit dat „mei" in de
uitspraak ook „mij" kan bete
kenen.
Buiten parkeert het CDA-ka-
merlid Gualtérie van Weezei
zijn fiets tegen een gevel. Ver
dwaald? „Nee hoor" zegt hij,
„ik kom VVD-collega Weis
glas ophalen. Die zou nog even
meegaan naar óns feestje".
MARGA RIJERSE
'EN HAAG Zenuw-
ichtig wringt een CDA-
edewerkster zich door
Ie drukte van de verkie-
:ingsbijeenkomst van het
^DA in de Pulchri-studio
n Den Haag» „Is 'ie er al?
'ie er al?", vraagt ze,
inks en rechts om zich
ïeen kijkend, aan een col-
ega. Deze vraag kan maar
»p één persoon slaan:
luud Lubbers, lijsttrek
ker van het CDA.
lij kan elk moment binnen-
comen In de prognoses staan
christen-democraten dan
log op forse winst. Intomart
oorspelt 57 zetels voor het
IDA, een winst van drie ze-
els. Als Lubbers om even
>ver negen de zaal binnen
komt beschouwen de CDA'ers
Ie verkiezingen als gewonnen,
f Jaar tot een gevoel van echte
uforie komt het niet. Nie
mand raakt uitzinnig. Het is
tevredenheid troef.
Inmiddels kan men in de zaal
over de hoofden lopen. Voor
Lubbers is er bijna geen door
komen aan. Als de beoogde
nieuwe premier eindelijk de
ongeveer twintig meter van de
deur tot aan het podium heeft
afgelegd wordt hij beloond
met een groot applaus en bra-
vo-geroep. Voordat de leider
zijn partijgenoten kan toespre
ken moet hij eerst 'de mensen
in het land' toespreken via de
NOS-tele visie. Bescheiden
wijst Lubbers op de winst die
andere partijen hebben ge
maakt, zoals het GPV en
Groen Links. Na zijn inter
view is hij er helemaal voor
'zijn' mensen. Even wordt er
gescandeerd: „Ruudje, Ruudje,
Ruudje". Maar al snel houdt
dat weer op. Er moet een vei
ligheidsman aan te pas komen
om Lubbers van het ene naar
het andere podium te krijgen.
Het is echter niet de uitzinnige
CDA-menigte, maar het zijn
de fotograten die Lubbers de
doorgang belemmeren.
Nog te gaan
„Het is goed vast te stellen dat
het met elkaar gelukt is",
roept Lubbers door de micro
foon. Om daar onmiddellijk
een cryptische zinsnede aan
toe te voegen: „en dat allemaal
onder het motto gewoon aar
dig zijn voor elkaar". Hij krijgt
de lachers op zijn hand als hij
zegt: „Het had slechter ge
kund. Zeven jaar geleden ben
ik begonnen aan een moeilijk
karwei. Ik heb altijd gezegd
dat ik premier wilde blijven
zolang het aantal zetels meer is
dan mijn leeftijd. Aan het eind
van de avond weet u hoeveel
jaren ik nog heb te gaan", zegt
de nu 50-jarige premier en
lijsttrekker.
Ongeveer acht televisiescher
men staan in de zaal opgesteld,
maar door de grote menigte
zijn de uitslagen nauwelijks te
volgen. Gevolg is dat veel
CDA'ers om tien uur nog
steeds denken dat ze op 57 ze
tels staan, terwijl ze inmiddels
hun voorsprong alweer heb
ben verloren en het huidige
aantal prolongeren. „Ojé, zijn
we gezakt", is een veel gehoor
de uitroep. Meestal direct ge
volgd door: „Nou ja, 54 is ook
goed". De goede stemming die
vooral te danken is aan de
komst van de Grote Leider,
Ruud Lubbers, is niet meer
kapot te krijgen.
Een overtuigde CDJA'er pro
beert alle ministers zo gek te
krijgen om met een strohoedje
met een groene strik erom en
een 'Tuut-tuut-stem-op-Ruud-
sticker' op het revers op de
foto te gaan. Minister Braks,
die zich vrolijk door de menig
te begeeft, gaat dat echter te
ver. Deetman, die blij is dat de
campagne er weer op zit, is be
reid nog één keer gek te doen.
Met een brede lach laat hij
zich vereeuwigen.
ELSBETH KEGGE
Lubbers kon gisteren in het Haagse Pulchri de felicitaties in ontvangst nemen voor het verkiezingssucces.
Bloemen voor een glunderende Hans van Mierlo in het Westindisch Huis in Amsterdam.
AMSTERDAM Het
feest in de sfeervolle tuin
van het Amsterdamse
West-Indisch Huis waar
de aanhang van D66 zich
heeft verzameld, begint in
de vroege uren van de
verkiezingsavond al bij
Katwoude.
De op dat moment nog schaar
se bijval voor de eerste duide
lijke stemmenwinst zwelt later
op de avond aan tot een dave
rend gejuich als lijsttrekker
Hans van Mierlo vaststelt dat
de twaalfde zetel veilig is.
„Het gaat niet slecht. Het
dreigt zelfs te gaan lukken" zo
spreekt de man die 23 jaar ge
leden zomaar zeven zetels in
de wacht sleepte en nu een
sprong van negen naar twaalf
zetels op zijn conto schrijft.
Staande op het bordes met be
neden zich een uitbundig feest
vierend gezelschap constateert
Van Mierlo dat de grootste
winst van zijn partij schuilt in
het feit dat maar liefst 15 pro
cent van de jonge kiezers op
D66 stemde. „Er zijn mensen
die problemen hebben met
onze partij die al 23 jaar staat
voor dezelfde ideologie. De
jonge kiezers hebben daar
geen last van. Die beseffen dat
het gaat om zaken die wezen
lijk van belang zijn, zoals poli
tieke vernieuwing", aldus Van
Mierlo. „D66 heeft een aparte
opdracht in de Nederlandse
politiek. We gaan", zo kondigt
hij aan, „uiteraard niet op onze
lauweren rusten. We zien de
vernieuwing van het bestel als
onze opdracht".
Hij herinnert er aan dat de
lijsttrekkers van de grote par
tijen, Lubbers, Kok en ook
Voorhoeve, de vorige dag in
stemmend hadden geknikt
toen Van Mierlo zijn voorstel
lanceerde voor een andere be
stuurlijke aanpak. „Dat bete
kent dat we daarmee ons be
staansrecht al hebben verzil
verd", aldus de Democratische
voorman. Hij stelt, vast dat zijn
partij zich in het midden be
vindt van de „race naar het
Catshuis en de illusies van
nieuw licht aan de andere zij
de".
Later weert Van Mierlo, op de
televisie aangeduid als „huwe
lijksmakelaar tussen CDA en
PvdA", de voorzichtige avan
ces van CDA-voorzitter Wim
van Velzen die een coalitie
met de VVD nog niet uitsluit,
keihard af. „Ik pieker er niet
over om het CDA en de nu
leeggezogen VVD ter wille te
zijn", zegt hij, voordat hij op
weg gaat naar Hilversum voor
het debat met de lijsttrekkers.
Zijn tweede man Gerrit Jan
Wolffensperger en Jacob
Kohnstamm die elkaar opgeto
gen lachend op de schouders
kloppen, bevestigen nog eens
dat Democraten alleen willen
deelnemen aan een kabinet
van PvdA en CDA. „Ik zie
niet hoe we zouden kunnen
aanschuiven bij de huidige
coalitie. Dan zouden Lubbers
en Voorhoeve wel erg diep
moeten buigen voor onze
voorwaarden. Dat zie ik niet
gebeuren", aldus Wolffensper
ger.
Nieuwkomers
Op hetzelfde moment viert het
nieuwe Friese kamerlid Gerrit
Ybema, naar wiens komst in
Amsterdam werd uitgekeken,
in Leeuwarden zijn eigen ver-
kiezingsfeest. Daar kan hij via
de radio horen hoe campagne
leider Ernst Bakker - die des
tijds de met 17 zetels bekroon
de campagne van Jan Terlouw
leidde - hem feliciteert met de
twaalfde zetel.
Ook voor nieuwkomers als
waarnemend partij-voorzitter
Olga Scheltema-De Nie uit
Haren (8e plaats), Arthie
Schimmel uit Leiden (9e),
Machteld Versnel-Schmitz uit
Utrecht en de Groninger Pie-
ter ter Veer uit Woltersum
kan de avond niet meer stuk.
ALEX SNELLEMAN
dams kaderlid een veelbete-
kend „Ja, ja, Edje", laat horen.
In een hoekje bij de keuken,
ver weg van de drukte, staat
het jeugdige kamerlid Margot
Vliegenthart. Haar blik staat
zorgelijk. „Ik had dit wel ver
wacht", zegt zij. „Het wordt
voor ons erg moeilijk als de
VVD dadelijk in de formatie
alles van het CDA slikt". Plot
seling verschijnt er een brede
glimlach op haar gezicht als op
het tv-scherm de uitslag van
Wassenaar verschijnt: in deze
typische VVD-gemeente heeft
de PvdA een winst van 0,4
geboekt! rqB SEBES
Een tegenvaller maar niet getreurd, lijkt Wim Kok met zijn arm
gebaar te zeggen. De PvdA bracht de verkiezingsavond door in
Artis.
FOTO: ANP
EN WISKE SAGARMATHA
abonnees in het land van de
rijzende zon bedient.
Maar als de eerste uitslagen
binnenkomen verschijnt een
oosters vraagteken op het
voorhoofd van deze kleine
man. Verlies in Langewaal? In
Tiel? In Japanse hiëroglyfen
worden de uitslagen minutieus
genoteerd. „Ik kan een nieuw
verhaal gaan schrijven", ver
zucht de heer Nagayo als
Groen Links ook nog onder de
Veenendaalse bevolking slecht
blijkt te scoren. Ook het overi
ge publiek raakt wat bedrukt.
De luchtig-klassieke klanken
van het salonorkest „Qui
Vive" gaan vrijwel verloren in
de uitroepen van teleurstelling
en verbijstering.
Realiteit
Dank zij forse steun in de gro
te steden rolt er uiteindelijk
toch nog een winst van drie
zetels uit de bus. De champag
nefles op het tafeltje van lijst
trekker Ria Beckers blijft nog
dicht, er was immers gerekend
op circa tien zetels. Maar naar
mate de realiteit van de dag
meer tot het gezelschap door
dringt. wordt de stemming wat
vrolijker. Er wordt nu niet al
leen gejuicht over de eigen
winst, maar ook over het ver
lies van PvdA en CDA in som
mige gemeenten. De partij
kopstukken Beckers. Van
Es, Brouwer. Rosenmöller
hebben al hun verklaringen
voor de tegenvallende winst
gereed.
Ina Brouwer (CPN): „Het
CDA heeft flink gewonnen.
Stabiliteit trekt de kiezers nu
eenmaal aan. Dan is Groen
Links voor velen misschien
toch nog te nieuw en onzeker
feweest". Rosenmöller: „In
Ingeland, Frankrijk en België
doen de groene partijen het
beter. Maar er is een verschil.
Daar zijn de groene partijen
zo'n beetje de enige die zich
druk maken over het milieu.
In Nederland hebben alle par
tijen zich het thema eigen ge
maakt".
Andree van Es (PSP) en Ria
Beckers (PPR) zien zelfs nog
wel lichtpuntjes in de beschei
den groei van hun samenwer
kingsverband. Van Es: „Nu
kunnen we vier jaar lang wer
ken aan onze groei. Zes zetels
is een goede basis om mee aan
de slag te gaan". Beckers:
„CDA en PvdA gaan vrijwel
zeker samen regeren. Dat
geeft ons een zeer interessante
rol in de oppositie".
Een schaduw hangt er toch
wel over de bijeenkomst. Het
feit dat de Centrum Democra
ten van Janmaat de kiesdrem
pel haalt zorgt voor verslagen
heid en verbittering. Ina Brou
wer: „Zaterdag moeten we
maar beslissen hoe we die ra
cisten in de Kamer gaan be
strijden. Dat Janmaat in de
Kamer komt toont in elk geval
aan dat het racisme te lang
een verwaarloosd onderwerp
is geweest".
Teleurstelling is er ook bij Cor
Ofman, nummer elf op de lijst
en vertegenwoordiger van de
kleinste Groen-linkse stro
ming: de Evangelische Volks
partij. Ofman heeft zich met
enkele geestverwanten terug
getrokken in een hoek achter
in het vertrek. De gezichten
staan op ernstig. Alleen een
fors aantal voorkeursstemmen
kan er nog voor zorgen dat de
EVP binnenboord wordt ge
haald. Ofman tovert een aar
zelende glimlach op zijn ge
zicht en zegt: „Als we het niet
redden, dan ga ik in elk geval
terug naar een prettige baan in
Amsterdam. Het is niet het
einde van de wereld. Echt
niet". PAUL KOOPMAN
AMSTERDAM Artis is
de perfecte locatie voor de
verkiezingsavond van de
T!PvdA: de socialisten brill
en als leeuwen als Wim
'Kok een hartverwarmen-
le toespraak heeft gehou-
ien.
Het lijkt wel alsof de PvdA de
'erkiezingen heeft gewonnen.
We vertegenwoordigen nog
een derde van de kiezers
een partij waar nie-
omheen kan", heeft
De boodschap is duidelijk en
wordt keer op keer herhaald,
op het krampachtige af. Door
Kok zelf, door de Amsterdam
se burgemeester Ed van Thijn,
door Wim Duisenberg, presi
dent van de Nederlandsche
Bank en kritisch PvdA-lid, en
door tal van anonieme leden.
Voor veel anderen is het een
leuk avondje uit, in drie zalen
en de tuin van de befaamde
hoofdstedelijke dierentuin.
Het kamerlid Maarten van
Traa is de ceremoniemeester.
„Misschien- wordt het een
overwinningsnederlaag, mis
schien een nederlaag-overwin
ning. Maar in elk geval wordt
het géén nederlaag", houdt
Van Traa het publiek voor.
Een dame die halverwege de
avond binnenkomt, zegt: „Het
gaat niet echt bruisend, hè?"
Haar gesprekspartner ant
woordt gelaten: „Meid, voordat
je het weet hebben we over
morgen weer een CDA-VVD-
kabinet".
Aanvankelijk kruipt iedereen
nog voor de vele tv-toestellen
die her en der staan verspreid.
Maar als de tegenvalende re
sultaten voor de PvdA zich
duidelijk aftekenen, kiezen de
meesten een plaatsje bij de bar.
Ondertussen doen partijvoor
zitter Marjanne Sint en vice-
fractieleider Thijs Wöltgens
hardnekkige pogingen de
moed erin te houden: „De
VVD heeft voor de tweede
keer op rij fors verlies gele
den. Met die partij kan het
CDA geen stabiele coalitie
vormen".
Voordeel
Menig gesprek gaat dan al
lang niet meer over politiek.
„Ben jij nog naar het theater
geweest", of „Sta jij eigenlijk
al in mijn poëzie-album" zijn
voor de Amsterdamse feest
gangers óók belangrijke on
derwerpen. De tot de PvdA
'bekeerde' Eric Jurgens, mede
oprichter en oud-kamerlid van
de PPR. spreekt van een „lich
te" nederlaag. „Het komt ge
woon doordat Lubbers het
voordeel had als premier de
verkiezingen in te gaan. Kijk
maar naar Joop den Uyl, die
boekte in '77 ook een giganti
sche winst".
Voor de lens van tientallen Ca
mera's schudt burgemeester
Van Thijn de hand van Kok.
„De verschuivingen zijn mini
maal", beweert Van Thijn
even later, terwijl een Amster-
Dat u/eet th och met, maar we xun hier
nu en we moeien er hel beste van
ma hen Eli HOU 11 J OP HET JE
GESCHREEUW
LEUKE EXPEDITIE!'
UTRECHT De ver
wachtingen in het Groen-
Linkse kamp, dat is opge
slagen in het Utrechtse
centrum Tivoli, zijn hoog
gespannen.
Zelfs tot in Tokyo wordt de
door NIPO en Inter/View
voorspelde overwinning met
ingehouden adem afgewacht.
Mainichi, één van de grootste
dagbladen in Japan, heeft zijn
correspondent niet naar CDA,
PvdA of VVD afgevaardigd,
maar naar Ria Beckers en
haar kompanen omdat déar de
grote klapper moet vallen.
„In Japan staat het milieu er
net zo slecht voor als bij jullie.
En ik heb begrepen dat Groen
Links drie keer zo groot gaat
worden. Dat is erg interes
sant", meent Taniguchi Na
gayo, die ruim 4,5 miljoen
