Verkiezingsprogramma's vergeleken
"final®
CDA
PvdA
VVD
D'66
SGP
GROEN
LINKS
GPV
RPF
ZATERDAG 19 AUGUSTUS 1989 PAGINA 25
DEN HAAG De verkiezingen staan voor
de deur. Op 6 september kunnen we alle
maal weer naar het stemlokaal om onze
politieke keuze kenbaar te maken. Deze
keer doen 25 partijen aan de verkiezingen
mee, waaronder zeventien partijen die nu
nog geen vertegenwoordiging in de Twee
de Kamer hebben. PPR, PSP, CPN en
EVP zijn een samenwerkingsverband aan
gegaan onder de lijst Groen Links. Voor
onze krant vergelijkt dr. A.P.M. Lucardie,
onder redactie van de Stichting Burger
schapskunde, de partijprogramma's van
de acht belangrijkste partijen op tien on
derwerpen die in deze verkiezingscam
pagne een prominente rol spelen.
NB: Een samenvatting van de verkiezingsprogramma 's is te verkrijgen bij de
Stichting Burgerschapskunde in Leiden door overmaking van f 2,50 op giro
nummer 1501169 o.v.v. 'Programmavergelijking algemeen'. De Stichting le
vert ook een 'verkiezingspakket' met o.m. het Klein Politiek Woordenboek en
drie delen uit de serie Politiek Veelstromenland f 29,50 verzendkosten);
een 'StemWijzer', vraag en antwoordspelletje dat helpt bij het bepalen van
de politieke keuze (f 4,- incl. verzendkosten) en het 'Formatiespel', een spel
waarbij coalities gevormd worden f 27,50 verzendkosten). De Stichting
Burgerschapskunde is een onafhankelijke door de overheid gesubsidieerde
stichting die zich toelegt op politieke vorming en voorlichting.
PARTIJ
MILIEU
DEFENSIE
WERK
GELEGENHEID
INKOMEN/
BELASTING
GEZONDHEIDS
ZORG
HUISVESTING
MEDIA/
WELZIJN
ONDERWIJS
BESTRIJDING
CRIMINALITEIT
VERKEER/
VERVOER
1982: 45 zetels
1986: 54 zetels
Milieu-uitgaven 1989-93
verdubbelen. Vrijwillige
afspraken tussen over
heid en bedrijfsleven
over afval e.d.; daar
naast regulerende hef
fingen, bv op verzuren
de stoffen. Markermeer
inpolderen: hangt ervan
af. Plateau van Margra
ten niet afgraven. Kern
energie: niet afschaffen,
evenmin uitbreiden;
elektriciteit liever door
kolenvergassing en af
valverbranding. Af
spraak met Landbouw
schap over beperking
Uitgaven met 0,6%
(reëel) laten stijgen. Bin
nen NAVO op den duur
ook Europees veilig
heidsbeleid. Kernwa
pens verminderen, niet
eenzijdig afschaffen.
Dienstplicht vrouwen en
in Nederland wonende
buitenlanders onderzoe-
Arbeidsvoorzieningen
moeten door werkge
vers, vakbonden en
overheid samen gere
geld worden; daarbij
ook bedrijfsscholen
(heroprichten. Voor
langdurig werklozen:
verplichte opkomst bij
omscholing; sollicitatie
clubs en experimentele
gemeentelijke projecten.
Vestiging bedrijven ver-
Collectieve lasten verla
gen, vooral de premies.
Uitkeringen en mini
mumloon jaarlijks vast
stellen, voorwaardelijk
aan cao-lonen koppelen.
Belastingstelsel meer af
stemmen op andere EG-
staten. Kinderbijslag
aan inflatie aanpassen,
met extra verhoging eer-
Een zorgverzekering
voor gezins- en bejaar
denzorg, medische zorg
enz., tegen onvermijde
lijke risico's, bij zieken
fonds of particulier; aan
vulling mogelijk. Zieken
huizen zelfstandig m.b.t.
verbouwing e.d. Meer
medezeggenschap pa
tiënten/verzekerden.
Meer thuiszorg voor be
jaarden en gehandicap
ten. Kunstmatige voort
planting alleen onder
voorwaarden. Euthana
sie blijft strafbaar, maar
patiënten mogen medi
sche behandeling weige-
Jaarlijkse huurverhoging
1% boven inflatie. Huur-
beschermlng kamerbe
woners versoepelen.
Nieuwbouw verminderen
tot ca. 80.000 in 1994;
meer goedkope koop
woningen. Woningcor
poraties kunnen huur
woningen verkopen; in
vloed leden/huurders
vergroten.
Commerciële omroep
naast publieke omroep
alleen onder bepaalde
voorwaarden. Zorgzaam
beleid om verscheiden
heid van dag- en week
bladen te bewaren.
Meer zelfstandigheid
rijksmusea.
Meer zelfstandigheid
voor scholen, bij beste
ding geld en inhoud on
derwijs. Voortgezet on
derwijs: inhoudelijke
vernieuwing: brede
scholengemeenschap
pen; meer beroepsge
richt beroepsonderwijs.
Terugkeer kinderen van
speciaal naar gewoon
onderwijs bevorderen.
Studiefinanciering: ren
tedragende lening naast
beurs; openbaar-ver-
voerjaarkaart.
Handel in menselijke
weefsels strafbaar stel
len. Meer alternatieve
straffen. Gemeente- en
rijkspolitie samenvoegen
in regionale organisa
ties; 80 miljoen extra
voor huisvesting en uit
rusting. Vrijwilligerspoli-
tie goed uitrusten en op
leiden. Beperkte identifi
catieplicht.
Reiskostenaftrek af
schaffen; motorrijtuigen
belasting verlagen,
brandstof meer belas
ten. Internationale auto
snelwegen verbeteren;
aansluiten bij Europees
spoorwegnet voor hoge
snelheden.
1982: 47 zetels
1986: 52 zetels
Uitgaven verdubbelen.
Hoog btw-tarief voor
energie, kunstmest, be
strijdingsmiddelen; laag
tarief voor milieuvrien
delijke produkten en
diensten. Kerncentrales
sluiten; centrales met
aardgas en kolengas
stoken. Milieukeuring
auto's. Markermeer niet
inpolderen.
Grotere rol voor West-
Europa binnen de
NAVO. Kernwapens te
rugdringen, niet moder
niseren. Defensie-uitga
ven reëel inkrimpen, met
ca. 500 miljoen, in
EG-verband aan ontwik
kelingssamenwerking te
besteden; minder taken
voor marine en lucht
macht.
Overheid sluit met werk
gevers en vakbonden
centraal akkoord over
lonen, arbeidstijdverkor
ting, scholing. Loonstij
ging matigen. Streven
naar werkweek van 35
uur, uiteindelijk 32 uur.
Algemeen scholingsver
lof. Flexibeler inzet
werknemers. Werk-erva-
ringsplaatsen voor alle
langdurig werkloze
schoolverlaters. Over
heid schept werk in on
derwijs, gezondheids
zorg en kinderopvang
bekostigd door werkge
vers, ouders en overheid
Uitkeringen moeten
weer aan lonen gekop
peld worden, tenzij die
te snel ineens stijgen.
Geleidelijke afschaffing
kostwinners-voordeel;
alleenstaanden krijgen
hogere uitkering dan sa-
menwonenden/gehuw-
Ziektekostenverzekering
met breed basispakket;
premie voor 90% naar
draagkracht; geen eigen-
bijdragen. Tabak- en al
coholreclame verbieden.
Recht op euthanasie,
onder strenge voorwaar
den. Kunstmatige be
vruchting ook voor on-
gehuwden en lesbische
vrouwen.
Naast sociale woning
bouw vooral ook koop
woningen bouwen. Uit
gaven voor stads- en
dorpsvernieuwing ver
dubbelen. Naast indivi
duele huursubsidie ook
subsidies op woningen
zelf. Extra belasting
voor mensen die te
goedkoop wonen. Ver
koop huurwoningen met
toestemming van ge
meente. Meer woningen
voor jongeren.
Meer voorzieningen voor
amateur- en topsport.
Steun vooral voor origi
nele kunst. Publieke
omroep uit omroepbij
dragen en STER beta
len; STER iets uitbrei
den, ook voor regionale
en lokale omroep. Steun
aan dagbladen en opi
nieweekbladen.
Gemeenschappelijke
basisvorming voor 12-
15/16 jarigen in brede
scholengemeenschap;
daarna beroepsoplei
ding of havo/vwo (sa
men te voegen). Studie
financiering basisbeurs
en aanvullende lening,
onafhankelijk van inko
men ouders. Onderwijs-
rechten, ook voor oude
ren. Laatste school in
een streek moet open
baar zijn. Onderwijs in
eigen taal en cultuur
minderheden handha
ven. Roldoorbrekend
onderwijs.
Ruim 150 miljoen ex
tra voor politie en justi
tie. Politieorganisatie lo
kaal en regionaal. Geen
identificatieplicht.
Motorrijtuigenbelasting
lager, brandstof duur
der. Abonnementen
openbaar vervoer af
trekbaar van belastin
gen, autokosten niet.
Max. snelheid 100 km.
Aansluiting op hogesnel-
heids-spoorwegen. Zui-
derzeelijn doortrekken
tot Groningen, onder
voorwaarden.
1982: 36 zetels
1986: 27 zetels
Voor milieu een miljard
gulden extra. Vrijwillige
afspraken van overheid
met bedrijven; daar
naast regulerende hef
fingen, op brandstof bv.
Statiegeld verplicht stel
len, op wegwerpverpak
king milieutoeslag hef
fen. Markermeer niet in
polderen, tenzij dwin
gende maatschappelijke
ontwikkelingen. Bos
bouw uitbreiden. Kern
centrales in gebruik
houden, maar niet uit
breiden.
Steun aan NAVO. Nau
were samenwerking
Westeuropese landen
binnen NAVO. Moderni
sering van bepaalde
(korte-afstands) kernwa
pens in overleg met
bondgenoten. Defensie
uitgaven moeten vol
gens NAVO-afspraken
groeien; 1% reëel.
Werkgevers kunnen ver
plicht worden (gedeelte
lijk) arbeidsongeschik
ten (weer) in dienst te
nemen. Strengere eisen
aan wao. Overheid en
werkgevers moeten voor
kinderopvang zorgen.
Ontslagrecht versoepe
len. Werklozen verplich
ten tot bijscholing. Ar
beidslonen matigen.
Winkelsluiting versoepe-
Collectieve lasten verla
gen met 0,5% per jaar;
met name loon-, inkom
sten-, omzet- en vermo
gensbelasting. Kapitaal
belasting afschaffen.
Uitkeringen en mini
mumloon niet automa
tisch koppelen aan loon
ontwikkeling, wel laten
meedelen in welvaarts
groei. Kinderbijslag ver
hogen. Partnerpensioen
voor (ongehuwd) samen
wonenden. Individualise
ring van uitkering en be
lastingen.
Meer geld nodig. m.n.
voor zwakzinnigen-, be
jaarden- en thuiszorg.
Geen volksverzekering,
maar verplichte basis
verzekering met inko
mensafhankelijke
premies en verplichte
aanvullende verzekering
met vaste (nominale)
premies. Meer beste
dingsvrijheid voor instel
lingen. Bejaardenoorden
en verpleegtehuizen sa
mensmelten tot 'zorg-
huizen'. Verantwoorde
vrijwillige levensbeëindi
ging met eventuele me
dewerking van arts
zorgvuldig te regelen.
Eigen woningbezit be
vorderen: overdrachts
belasting verlagen; soci
ale huurwoningen verko
pen, bij voorkeur aan
bewoner. Minder gesub
sidieerde nieuwbouw.
Huurbescherming voor
kamerbewoners beper-
Steun aan pers alleen
tijdelijk. Naast publieke
ook ruimte voor com
merciële omroep. Recla
meverbod voor regiona
le en lokale omroepen
opheffen. Reclame mag
ook op zondag. Meer
aandacht voor topsport.
Onderwijs bij bezuinigin
gen ontzien. Meer zelf
standigheid voor scho
len, met name ook voor
openbare. Minder re
gels. Schaalvergroting in
basisonderwijs. Groei
speciaal onderwijs be
perken. Veelzijdigheid in
voortgezet onderwijs
handhaven, ook het
gymnasium. Capaciteit
hbo vergroten. Meer
zelfstandigheid en
marktbewustzijn univer
siteiten.
Uitbreiding politie:
125 miljoen extra.
Rijkspolitie bij departe
ment binnenlandse za
ken; meer regionale sa
menwerking. Meer zelf
standigheid voor mana
gement. Beperkte iden
tificatieplicht.
Kosten woon-werkver-
keer blijven fiscaal af
trekbaar. Aansluiting op
hoge snelheidstrein.
Meer investering in ca
paciteit van openbaar
vervoer en van autowe
gennet. Strippenkaart
vervangen door mag
neetkaart, waarbij het
tarief mede afhangt van
het tijdstip van de reis.
1982: 6 zetels
1986: 9 zetels
Voor milieu ruim 9
miljard extra. Bindende
overeenkomsten met
bedrijven: moeten ge
volgen voor milieu van
produkten in kaart bren
gen. Statiegeld ver
plicht, ook voor auto's,
koelkasten e.d. Meer
natuurgebied, m.n. bos.
Markermeer niet inpol
deren. Asbest, pvc e.d.
zo nodig verbieden. Hef
fingen op kunstmest,
veevoer, bestrijdings
middelen. Elektriciteit:
kolenvergassing en
aardgas. Geen nieuwe
kerncentrales; wel on
derzoek voortzetten.
Binnen NAVO een West-
europees veiligheidsbe
leid voeren. Meer toena
dering tot Oost-Europa.
Kernwapens blijven
voorlopig nodig, hellicht
ook voor korte afstand:
hangt af van onderhan
delingen. Uitgaven de
fensie bevriezen.
Sociaal contract tussen
overheid, werkgevers en
vakbonden over lonen,
uitkeringen, scholing.
Alleen tijdelijke steun
aan bedrijven. Winkel
sluiting verruimen. Over
heid moet werk schep
pen in milieutechnolo
gie, gezondheidszorg en
kinderopvang. Meer
scholing met behoud
van uitkering.
Inkomens (ook pensioe
nen) individualiseren:
bevoordeling kostwin
ners geleidelijk afschaf
fen. Kinderbijslag verho
gen tot 600/1200 per
jaar ('verzorgingstoe
slag'). Uitkeringen weer
aan Jonen koppelen, on
der voorwaarden. Meer
medezeggenschap uit
keringsgerechtigden.
Belastingverlaging voor
lopig onmogelijk. Be
roepskosten blijven af
trekbaar. Btw: arbeids
intensieve dienstverle
ning in laag tarief.
Algemene verplichte
ziektekostenverzekering
met voor 15% vaste (no
minale) en voor 85%
inkomensafhankelijke
premies, dekt ook be
jaardenzorg en thuis
zorg. Verplichte aidstest
verbieden. Euthanasie
bij uitzichtloze noodsitu
atie niet strafbaar.
Btw woningbouw lager
tarief. Onderhoud weer
aftrekbaar van belastin
gen. Nieuwbouw moet
flexibel indeelbaar zijn.
Huurwoningen onder
voorwaarden aan bewo
ners verkopen. Zelfbe
stuur bewoners bevor-
Medezeggenschap
werknemers en cliënten
welzijnsinstellingen.
Naast commerciële om
roep een publieke om
roep; éèn tv-net voor
een nationale omroep
(nieuwe NOS) en één
voor niet-commerciële
omroepverenigingen.
Geen regionale, maar
lokale omroep, met re
clame. Meer zelfstandig
heid musea.
Niet meer op onderwijs
bezuinigen. Meer (over
heidscontrole op in
houd via inspectie.
Scholen zelfstandiger in
beheer; medezeggen
schap ouders en leerlin
gen versterken. Voorlo
pig geen uitgebreide ba
sisvorming in voortgezet
onderwijs, maar mavo
en lbo verbeteren. Gym
nasium handhaven,
havo niet per se. Studie
financiering los van ou
derinkomen. Minderhe
den aanmoedigen naast
Nederlands ook eigen
taal en cultuur te leren.
Meer alternatieve straf
fen. Rijkspolitie in ge
meentelijke en interge
meentelijke korpsen on
der beheer van burge
meesters; daarnaast
speciale landelijke dien
sten. Uitbreiding politie:
350 miljoen extra.
Auto terugdringen: ac
cijns op brandstof ver
hogen, reiskosten niet
meer van belasting af
trekken; tolheffing op
wegen. Max. snelheid
100 km. Meer vrije ba
nen voor snelbussen.
Zuiderzeespoorlijn naar
Groningen doortrekken.
Aansluiting op Europese
snelle treinen.
1982: 3 zetels
1986: 3 zetels
Heffingen op wegwerp-
produkten. Scherpere
straffen bij overtreding
milieuwetten. Geen nieu
we (spoorjwegen in het
Groene Hart van Hol
land. Meer stiltegebie-
den. Kerncentrales niet
uitbreiden, maar ook
niet sluiten. Meer kolen
vergassing.
Hechte band met Ameri
ka, binnen NAVO; geen
zelfstandige Europese
krijgsmacht. Streven
naar jaarlijkse groei de
fensieuitgaven tot 2%
(reëel). Kernwapens blij
ven nodig, ook voor kor
te afstand. Broeder-
dienst weer invoeren.
Ontslagrecht versoepe
len. Voorrang voor kost
winners bij vervulling va
catures. Arbeidsbemid
deling mag ook com
mercieel. Arbeidsvoor
zieningen niet door
werkgevers, vakbonden
en overheid samen te
beheren. Vestiging be
drijven versoepelen.
Lastendruk en over
heidsuitgaven verlagen;
lonen matigen. Kinder
bijslag verhogen, m.n.
vanaf het derde kind,
met l,5 miljard in 4
jaar. Uitkeringen niet
automatisch aan lonen
koppelen, wel aan prij
zen levensonderhoud.
Geen individualisering
van aow en andere uit
keringen. Belastingver
laging voor kostwlnners-
/alleenverdieners. Ven
nootschapsbelasting
kleine bedrijven verla
gen tot 35%.
Nieuwe zorgverzekering,
voor 70% door inko
mensafhankelijke
premies te bekostigen;
daarnaast vrijwillige
aanvullende verzekering.
Geen vergoeding voor
abortus, kunstmatige
bevruchting, voorbe
hoedmiddelen. Steun
thuishulp. Geen reclame
voor alcohol en tabak.
Alle vormen van kunst
matige bevruchting bui
ten het huwelijk worden
afgewezen. Doden op
verzoek blijft strafbaar;
abortus wordt weer
strafbaar.
Meer goedkope koop
woningen, vooral voor
grote gezinnen. Over
drachtsbelasting verla
gen. Minder regels in de
bouw. Groot onderhoud
weer aftrekbaar van be
lastingen.
Geen overheidsgeld
voor omroep, alleen bij
dragen van afnemers.
STER-reclame afschaf
fen. Geen commerciële
omroep. Geen godslas
terlijke. zedenkwetsende
of gezagsondermijnende
radio/tv-uitzendingen.
Geen overheidssteun
aan sport. Musea niet
op zondag open. PTT
moet 06-lijnen sluiten.
Geen grootschalige re
creatieprojecten. Eman-
cipatieraad opheffen.
Meer vrijheid en minder
regels voor schoolbestu
ren. Geen schaalvergro
ting. Liever brugklas van
2 jaar dan basisvorming
in voortgezet onderwijs.
Actie 'Kies exact' stop
pen; geen roldoorbre
king op school. Studiefi
nanciering blijft (ook)
verantwoordelijkheid
voor ouders. Mavo en
lbo behouden.
Eén soort politie, regio
naal opgezet, onder het
ministerie van binnen
landse zaken. Geen her
verdeling maar uitbrei
ding politiesterkte. Re-
servepolitie omvormen
tot vrijwillige politie met
eigen taken en beloning.
Doodstraf weer invoe
ren. Pornografie en
prostitutie weren.
Meer geld voor open
baar vervoer. Aanslui
ting op spoorwegen met
hoge snelheid, maar niet
door het Groene Hart
van Holland. Zuiderzee
spoorlijn doortrekken.
Brandstofaccijns verho
gen, motorrijtuigenbe
lasting verlagen. Reis
kosten alleen van belas
ting aftrekken indien
met openbaar vervoer.
Jaarkaarten openbaar
vervoer voor overheids
personeel. Max. snel
heid weer 100 km; bij
smog nog lager.
(Lijst van CPN,
EVP, PPR, PSP en
Onathankeiijken).
1982: 9 zetels
1986: 3 zetels
Vervuilende produkten
extra belasten (groen-
tax) of verbieden. Sta
tiegeld op duurzame
goederen. Voor milieu
vriendelijke produkten
btw verlagen/afschaffen.
Kerncentrales sluiten.
Milieuvervuiling strenger
straffen. Heffing op
kunstmest, krachtvoer,
bestrijdingsmiddelen.
Markermeer niet inpol
deren. Groene Hart van
Holland groen houden.
Kernwapens uit Neder
land: niet moderniseren.
Uitgaven defensie stel
selmatig verlagen. Geen
Westeuropese krijgs
macht. Buitenlandse
troepen uit Nederland,
Nederlandse uit Duits
land. Militaire dienst
plicht even lang als ver
vangende. Geen nieuwe
conventionele wapens.
Oefenterreinen worden
parken of natuurgebie
den.
Overheid moet werk
scheppen, m.n. in mi
lieu, openbaar vervoer,
onderwijs, kinderop
vang. Werkweek via ka
derwet verkorten tot 32
uur, in 2000 25 uur, met
uitzonderingen. Moge
lijkheid voor „sabbats
jaar", jaar betaald ver
lof. Winkelsluiting en
vestiging bedrijven ver
soepelen.
Volledige individualise
ring, afschaffing kost
winnersbeginsel. Uitke
ringen weer aan lonen
koppelen en met 15%
verhogen. Wao en ww
weer 80% van het laatst
verdiende loon. Jeugd
loon ook verhogen. Ver
mogens- en vennoot
schapsbelasting en suc
cessierechten verhogen.
Volksverzekering met
premie afhankelijk van
inkomen; geen eigen ri
sico. Ook alternatieve
geneeswijzen, pil, abor
tus en kunstmatige be
vruchting in pakket. Alle
artsen in loondienst.
Vrije artsenkeuze. Geen
verplichte aids-testen.
Euthanasie bij zorgvul
dig handelen niet straf-
Meer sociale huurwonin
gen, m.n. voor één- en
tweepersoonshuishou
dens, jongeren en
woongroepen. Grond in
erfpacht. Belastingvoor
delen eigen huisbezit
beperken. Anti-kraak-
middelen intrekken.
Geen jaarlijkse huurver
hoging. Bouw in laag
btw-tarief.
Meer geld voor kunste
naars. Musea en biblio
theken gratis. Reclame
op radio/tv niet verder
uitbreiden; publiek om
roepbestel. Steun aan
zelfstandige dagbladen.
Kleinere klassen. Voort
gezet onderwijs: ver
schillende schooltypen
vervangen door basis
vorming van 4 jaar;
meer algemene vorming.
Bevoordeling bijzonder
onderwijs beëindigen.
Onderwijs in eigen taal
en cultuur minderheden
handhaven. Geen
school- of collegegeld;
studiebeurs op uitke
ringsniveau. Hoger on
derwijs mag niet afhan
kelijk worden van
bedrijfsleven.
Politie meer richten op
dienstverlening en voor
koming misdrijven; onaf
hankelijke klachtenpro
cedure. Gebruik van
drugs niet meer straf
baar. Geen identificatie-
Autogebruik en -bezit
terugdringen: brandstof
duurder, openbaar ver
voer goedkoper. Max.
snelheid 100 km, in
woonwijken 30 km. Aan
sluiting bij hoge snel
heidsspoorlijnen. Zui
derzeespoorlijn door
trekken tot Groningen.
1982: 1 zetel
1988: 1 zetel
Nationale uitgaven ver
drievoudigen: 9,6 mil
jard meer in I994 dan in
I988. Energieverbruik
verlagen: 500 miljoen
extra subsidie voor
energiebesparing. Be
sluit over kerncentrales
uitstellen. Landbouw:
omschakelen naar mi
lieuvriendelijke teeltsys
temen. Markerwaard
niet inpolderen.
In NAVO blijven. Geen
Europese veiligheid zon
der Amerika, geen Euro
pees leger. Kernwapens
blijven nodig; korte-af-
standsraketten (Lance)
zo nodig moderniseren.
Bevordering werkgele
genheid blijft taak voor
overheid; beleid meer
decentraliseren, beter
organiseren ipv meer
geld inpompen.
Handhaving van het
recht op kostwinners
toeslagen in de sociale
zekerheid. Verhoging
van kinderbijslag (totaal
500 miljoen). Lagere
loon- en inkomstenbe
lasting voor alleenver
dieners/kostwinners.
Sociale zekerheid en be
lastingen niet verder in
dividualiseren. Toetre
ding tot wao moeilijker
maken. Uitkeringen en
minimumlonen verhogen
naarmate het nationaal
inkomen toeneemt. Col
lectieve lasten niet ver
der verlagen.
Collectieve acties (sta
kingen) in gezondheids
zorg worden niet toege
staan. Abortus en actie
ve euthanasie (ook op
verzoek van patiënt) on
verkort strafbaar stellen.
Kunstmatige bevruch
ting alleen bij echtparen;
niet door een buiten
staander. In verplicht
basispakket worden ge
zondheidszorg, bejaar
denzorg e.d. verzekerd.
Woningwetwoningen
moeten aan bewoners
verkocht worden. Indivi
duele huursubsidie
handhaven.
Verbod op alcoholrecla
me via radio en televisie.
Mindërheden hebben
recht op godsdienstvrij
heid, maar moeten zich
aanpassen aan Neder
landse cultuur. Vrijwilli
gers in welzijnswerk mo
gen onkosten vergoed
krijgen. Emancipatie-
raad opheffen. Omroep
organisaties die com
mercieel willen worden,
kunnen dat binnen hui
dige zendtijd doen,
maar krijgen dan geen
omroepbijdragen meer.
Zelfstandigheid van bij
zondere scholen vergro
ten. Speciaal onderwijs
niet bevriezen. Demo
cratisering niet aan bij
zondere scholen opleg
gen. Voortgezet onder
wijs: niet te veel veran
deren. Wetenschappelijk
onderwijs: minder bé-
moeienis van de over
heid. Studiefinanciering
niet volledig onafhanke
lijk van ouders. Meisjes
en jongens gelijke kan
sen geven, maar niet tot
roldoorbreking aanzet
ten.
Uitgaven voor politie en
justitie met omstreeks
500 miljoen gulden ver
hogen. Departementen
van Binnenlandse Zaken
en Justitie samenvoegen
om handhaving orde en
veiligheid te coördine
ren. Gemeentepolitie in
gemeenten boven
40.000 inwoners, elders
rijkspolitie.
Meer in openbaar ver
voer investeren: zeker
1,5 miljard extra. Zui
derzeespoorlijn naar
Groningen doortrekken.
Reiskostenaftrek voor
belastingen geleidelijk
afschaffen. Max. snel
heid weer 100 km. Nieu
we wegenaanleg onwen
selijk.
1982: 2 zetels
1986: 1 zetel
Milieueffecten vermel
den op verpakking pro
dukten. Fosfaten en
wasverzachters in was
middelen verbieden.
Stiltegebieden schep
pen, waar gemotori
seerd verkeer geen
toegang heeft. Daling
van energieprijzen niet
doorberekenen, maar
geld gebruiken voor
energiebesparing. Kern
centrales niet sluiten,
maar kernenergie zo
min mogelijk gebruiken.
Markermeer gedeeltelijk
inpolderen.
Uitgaven met ten minste
2% per jaar verhogen.
Eenheid in NAVO hand
haven. Verouderde
kernwapensystemen
moderniseren. Ook voor
korte afstand. Diensttijd
tot een jaar terugbren
gen.
Voorkeursbehandeling
voor kostwinners, niet
voor vrouwen Meer
geld voor openbare wer
ken. Lastenverlichting
voor oprichters en fami
lieopvolgers in midden-
en kleinbedrijf. Vestiging
bedrijven versoepelen.
Overheidsuitgaven
moeten minder stijgen
dan nationaal inkomen.
Huwelijk fiscaal bevoor
delen. Geen individuali
sering. Uitkeringen op
afstand koppelen aan
(mlnimum)lonen. Bij
standstrekkers onder 35
verplichten tot bijscho
ling en vrijwilligerswerk.
Kinderbijslag enigszins
verhogen.
Abortus alleen bij medi
sche noodzaak. Ethana-
sie blijft een misdrijf.
Aidspreventie: seksuali
teit alleen in het mono
game huwelijk. Basisver
zekering voor 70% van
de gezondheidszorg
mits geen middelen
voor geboortenbeper-
king, abortus of kunst
matige bevruchting
rest in aanvullend pak
ket. Verzekeringspremie
voor 65% afhankelijk
van inkomen. Vrijwilli
gerswerk stimuleren.
Eigen woningbezit be
vorderen; sociale huur
woningen verkopen aan
bewoners. Minder socia
le. meer particuliere wo
ningbouw. Btw op
nieuwbouw verlagen.
Hypotheekrente tot
300.000 aftrekbaar.
Huurbescherming ka
merbewoners afschaf
fen. Overdrachtsbelas
ting woonhuizen verla
gen.
Meer toezicht op kinder
bescherming; minder
uithuisplaatsing van kin
deren. Omroep niet
commercialiseren. Maat
regelen tegen omroepen
die godslasterlijke, on
zedelijke of opruiende
programma's uitzenden.
Scherpere eisen aan
STER-reclame. ook ten
behoeve van milieu.
Overheidssteun aan
noodlijdende dag- of
weekbladen minder ge-
wenst. Sport op zondag
ontmoedigen.
Het departement afslan
ken. Geen grootschalige
vernieuwing meer. Door
breken rollenpatroon
jongens en meisjes niet
verplicht stellen. Onder
wijs in eigen taal en cul
tuur voor minderheden
niet nodig. Groei spe
ciaal onderwijs beper
ken. Geen basisvorming
in voortgezet onderwijs,
maar verscheidenheid.
Invloed overheid op ho
ger onderwijs niet ver
groten. Studiefinancie
ring blijft mede afhanke
lijk van ouders.
Voor onomstotelijk be
wezen moord de dood
straf. Versobering en
verstrakking van het ge
vangenisleven. Apart
jeugdstrafrecht. Politie
en justitie 100 miljoen
extra. Op langere ter
mijn politie provinciaal
organiseren, onder mi
nisterie van binnenland
se zaken.
Kosten woon-werkver-
keer op den duur niet
fiscaal aftrekbaar. Jaar
kaarten openbaar ver
voer voor overheidsper
soneel. Geen nieuwe au
towegen, alleen knel
punten opheffen. Meer
sneltrams, bijvoorbeeld
Rotterdam-Ridderkerk.
Oeververbinding Wes-
terschelde. Maximum
snelheid weer op 100
