Imago van lijsttrekker bepaalt
steeds meer verkiezingsuitslag
Farma-fusiekoorts stijgt snel
GELD GOED
Alleen Wiegel kan VVD nog uitkomst bieden
Politiek
Partij
Parlement
Dit weekeinde regen van vallende sterren
SLECHTS TIEN PROCENT KIEST OP GROND VAN PARTIJPROGRAMMA
J BINNENLAND
QeidóaQowumt
ZATERDAG 12 AUGUSTUS 1989 PAGINA 5
Het niet doorgaan van de
fusie van Gist-brocades
en ACF heeft veel vra
gen opgeroepen. De
voornaamste is misschien
of buitenlandse farma
ceutische concerns al
staan te trappelen van
ongeduld om die twee
kleine Nederlandse on
dernemingen over te ne
men.
Gist-brocades heeft inmid
dels maatregelen genomen
om zich te beschermen tegen
een vijandelijke overval. Dat
kan erop wijzen, dat het con
cern de signalen over een
sterke concentratiedrang in
de grote internationale far
maceutische industrie heeft
verstaan.
Gist-brocades lijkt aantrek
kelijk als bruggehoofd in de
EG voor Amerikaanse en
Zwitserse ondernemingen.
De Delftenaren hebben de
grootste penicillinefabriek
ter wereld en beschikken bo
vendien over een voortreffe
lijk researchapparaat. Ten
slotte blazen zij een knappe
partij mee op het gebied van
de nog jonge biotechnologie.
Wat is er buiten onze lands
grenzen aan de hand? In de
Verenigde Staten begint een
stormwind op te steken die
door de wereldwijde farma
ceutische industrie wordt ge
voeld. Amerikaanse beleg
gingsanalisten spreken zelfs
van een crisis in de farma
ceutische industrie. Zij vre
zen dat veel kleinere bedrij
ven in deze branche in de ja
ren negentig niet meer in
staat zullen zijn de snel stij
gende researchkosten te beta
len en dat zij daardoor vrij
wel automatisch in de armen
van de grotere concerns zul
len worden gedreven. Je
moet hier bijvoorbeeld den
ken aan de miljoenen ver
slindende kosten voor het
vinden van een doeltreffend
middel tegen aids.
Bijsluiters
Veel 'kleintjes' zijn ook aan
deze zijde van de Atlantische
Oceaan bekend. Op bijslui
ters hebt u vast wel eens de
namen gelezen van Pfizer,
Schering-Plough, Syntex,
Upjohn en Warner-Lambert.
Zij dreigen een willige prooi
te worden van de 'reuzen' in
de farmacie. Reuzen? Ik
noem F. Hofmann-La Roche,
Ciba-Geigy (Zwitserland),
Glaxo Holdings (Engeland),
Du Pont, Merck en Procter
and Gamble (Verenigde Sta
ten). Het lijkt mij toe, dat
Merck niet zozeer in Gist-
brocades zal zijn geïnteres
seerd, omdat dit concern al
een grote fabriek met eigen
verkoopapparaat in Haarlem
heeft. Bovendien zulfen de
relaties met de groothandel
in ons land - denk hier aan
Brocacef (50 ACF en 50
Gist-brocades), OPG en In-
terpharma van Internatio-
Müller - gekoesterd dienen
te worden. De farmacie is en
blijft een moeilijke branche,
waarin goed koopmanschap
en diplomatie in die zo moei
lijke medische wereld een
grote rol spelen.
Ik krijg de indruk dat het in
ternationale bankwezen de
markt al driftig aftast naar
mogelijkheden van fusies en
overnames. De internationale
contacten van onze grote al
gemene banken en vooral
van 'merchant banks' als
Pierson, Heldring en Pierson
alsmede Mees en Hope
moeten niet onderschat wor
den. De twee laatstgenoemde
banken hebben bij het leggen
van internationale contacten
een niet geringe staat van
dienst. Daarbij kunnen wij
dan nog rekenen de Amster
damse kantoren van de grote
Amerikaanse, Engelse en
Franse banken met hun be
kwame analisten en hun
sterk gespreide internationa
le klantenkring. Je kunt er
zeker van zijn dat al deze
banken een perfect inzicht
hebben in de positie van onze
farmaceutische industrie (en
vele andere takken van nij
verheid). -
Koersen omhoog
De farma-fusiekoorts in de
VS jaagt de koersen in snel
tempo op. Speculanten be
heersen het marktbeeld.
Vooral zij geloven dat de
kleinere ondernemingen in
deze branche geen schijn van
kans hebben om de jaren ne
gentig ongeschonden door te
komen. Het moet voor deze
speculanten heerlijk zijn te
rommelen in aandelen in een
bedrijfstak die zo hevig in
beweging is en waar dus van
alles kan gebeuren.
Een van de eerste grote far-
mafusies was zelfs internatio
naal. De Amerikaanse Smith-
Kline Beekman-groep en de
Engelse Beecham-groep sloe
gen de handen ineen en
vormden een concern met
een jaaromzet van vier mil
jard dollar (8,2 miljard gul
den). Hierbij kan worden
aangetekend, dat de totale
omzet van 's werelds farma-
industrie 120 miljard dollar
of 252 miljard gulden per jaar
bedraagt. Vermoed wordt dat
de 58 jaar oude Amerikaan
Bob Bauman, die enkele ja
ren hard gewerkt heeft om
Beecham weer kerngezond te
maken, de topman van de
nieuwe sroeD wordt
Kenners van de branche vra
gen zich echter af of onge
lukken niet zullen uitblijven.
Bristol-Myers is bijvoorbeeld
bereid voor elk aandeel
Squibb liefst 26 keer de jaar
winst neer te tellen. Stel dat
een of andere raider bereid
blijkt te zijn een dergelijke
prijs voor Gist-brocades te
betalen, dan zou dat neerko
men op 73,30 gulden per aan
deel, terwijl de Amsterdamse
beurs niet verder gaat dan
34,30 gulden of iets meer dan
12 keer de jaarwinst.
De aandeelhouders van
Squibb moeten buiten zich
zelf zijn met zo'n bod, zei een
analist, die hieraan echter
toevoegde dat de winst per
aandeel van Bristol-Myers
onder druk zal komen te
staan en dat de komende 12
tot 24 maanden voor de on
derneming allesbehalve ge
makkelijk zullen zijn.
Door het samengaan van
Bristol-Myers en Squibb ont
staat een concern dat buiten
gewoon sterk is op het gebied
van research en verkoop,
mede omdat de raden van
bestuur op vrijwel dezelfde
golflengte opereren. Het sa
mengaan van beide onderne
mingen wordt dan ook 'het
huwelijk van de eeuw' ge
noemd.
WIM VAN DE MEULEN
DEN HAAG Dertig ze
tels beloofde Joris Voor
hoeve de VVD nadat deze
partij hem als lijsttrekker
op het schild had gehe
ven. Maar als er nu ver
kiezingen zouden zijn, in
plaats van over ruim drie
weken, zouden de libera
len slechts twintig afge
vaardigden in de Tweede
Kamer krijgen. Dit zeggen
de opiniepeilers van NIPO
en Inter/view en het is
opmerkelijk hoe eensge
zind zij zijn over de VVD.
Daarom lijkt het geoorloofd
meer dan normale waarde toe
te kennen aan hun gegoochel
met cijfers en percentages. Jo
ris Voorhoeve doet dat in elk
geval wel. „Zeer ernstig",
noemde hij de uitslag van de
beide enquêtes. En hij wist
toen nog niet eens dat zijn par
tijgenoot Dick Dees, de staats
secretaris van volksgezond
heid, de VVD nog verder in de
volksgunst zou doen dalen,
door de regels voor het privé-
gebruik van de dienstauto
met-chauffeur tot het allerui
terste op te rekken.
Dees zal wel gedacht hebben:
het is de laatste keer dat ik zó
voordelig op vakantie kan.
Een terechte veronderstelling,
want onder de huidige om
standigheden is de kans op een
geprolongeerd verblijf van de
VVD in het kabinet zeer ge
ring. Zelfs Joris Voorhoeve
zegt dat. Twintig zetels vindt
hij te weinig voor zijn partij
om een „stabiele coalitie met
het CDA te kunnen vormen".
Een vreemde opmerking trou
wens voor een VVD-leider.
Voorhoeve wilde waarschijn
lijk aangeven dat de kiezers de
weg terug naar zijn partij
moeten inslaan. Maar de kans
bestaat ook dat vele aarzelen
de burgers, die anders uitein
delijk toch wel liberaal ge
stemd zouden hebben, nu voor
alle zekerheid maar voor het
CDA kiezen. Immers, door een
rechtse bril bekeken is het nu
verstandig Ruud Lubbers zo
sterk mogelijk te maken. Des
te beter is de positie van de
premier als hij straks met de
socialist Wim Kok moet on
derhandelen. Hoe meer stem
men Lubbers krijgt, des te ge
ringer het PvdA-gehalte
wordt van het volgende kabi
net.
Dat die gedachte al volop leeft
in rechtse kringen, blijkt uit
de antwoorden op de vraag
van het bureau Inter/view,
welke lijsttrekker men het
best vindt. De meeste VVD'ers
hebben aanzienlijk meer
waardering voor de christen
democraat Lubbers dan voor
de eigen liberale Voorhoeve.
Eigen schuld
Laatstgenoemde behoeft niet
ver te zoeken naar degene die
schuldig is aan deze situatie.
Een blik in de spiegel volstaat.
De schuld van Voorhoeve be
staat niet uit het ten val bren
gen van het kabinet en dus het
beëindigen van de coalitie met
het CDA. Soms kan het nodig
zijn een bondgenootschap op te
zeggen. Bijvoorbeeld wanneer
de ene partij schoon genoeg
heeft van de 'heerszucht' van
de andere. Maar iemand die
zo'n gewichtig besluit neemt,
dient wel de gevolgen daarvan
te overzien.
Voorhoeve wist dat minister
Neelie Smit-Kroes bekeerd
was'tot een fanatiek milieube
schermster; hij wist ook dat zij
de politiek zou gaan verlaten
en hij had dus moeten weten
dat zij zich in het openbaar te
gen hem zou keren. Voorhoe
ve wist voorts dat het voor Ed
Nijpels onmogelijk zou zijn
zich van de. ene op de andere
dag vóór het behoud van het
reiskostenforfait te verklaren.
En dus had Voorhoeve ook
kunnen weten dat er in elk
geval ten minste nóg een con
troverse zou ontstaan met een
eigen minister.
Al die straatruzies hadden het
effect van een slopende serie
aardbevingen. De VVD kraak
te in haar voegen. Dat was
zichtbaar voor iedereen die z'n
ogen en oren gebruikte. Maar
de top van de VVD zag het al
lemaal niet zo somber in.
Voorhoeve en partijvoorzitter
Ginjaar verwachtten geen ern
stige electorale effecten. Ach,
na de vakantie is iedereen die
ruzies allang weer vergeten, zo
redeneerden zij.
Nou, nee dus. Of zoals EG-am-
bassadeur Dries van Agt, on
derweg van Tokyo naar zijn
nieuwe standplaats Washing
ton, het op een persconferentie
omschreef: „De VVD zit hope
loos in de knoei". De oud-pre
mier, die bepaald geen vijand
is van de liberalen, voorziet
dat zijn eigen CDA nu langdu
rig zal gaan samenwerken met
de PvdA.
Eigen kompas
Maar was er dan een manier
waarop Voorhoeve dit had
kunnen voorkomen? Het CDA
lonkte toch sowieso al naar de
PvdA. Dat mag zo zijn, maar
de socialisten waren deze keer.
ook van harte bereid de moge
lijkheid van een kabinet met
de VVD (en D66) te onderzoe
ken. Als Voorhoeve op zijn ei
gen kompas was blijven varen,
zou hij nu die vluchthaven nog
bij de hand hebben.
Maar nee, toen het erop aan
kwam, durfde de VVD-kapi-
tein niet alleen meer op zich
zelf te vertrouwen. Hij liet
zich de 'hulp' aanleunen van
de Grote Loods in Friesland,
die daarvoor speciaal een dagje
naar Den Haag kwam. De be
doeling van die demonstratie
was het behoudende gedeelte
van de VVD, dat niets moest
hebben van een kabinetscrisis,
gerust te stellen. Gaat u gerust
slapen, want Hans Wiegel
waakt over uw belangen.
Maar er gebeurt in deze we
reld niets voor niks. Wie de
steun van Wiegel wil hebben,
moet ervoor betalen. Daags na
de crisis droeg fractieleider
Voorhoeve het door hemzelf
in 1987 geproclameerde soci-
aal-liberalisme ten grave. De
VVD zou de verkiezingsstrijd
ingaan met de oude, vertrouw
de slogans: vermindering van
belasting, harde aanpak van
de criminaliteit en bescher
ming van de automobilist. Met
zulke uitgangspunten was er
uiteraard nog maar één moge
lijke coalitiepartner: het CDA.
En dus ook nog maar één vij
and: de PvdA.
Het beroerde voor Voorhoeve
is echter dat hij niet de man is
voor zo'n soort verkiezings
strijd. Zijn kracht is gelegen in
een zorgvuldige, verstandelij
ke benadering van politieke
vraagstukken. Hij is niet in
staat de CDA-kiezer ervan te
overtuigen dat een stem op
Ruud dit keer eigenlijk een
stem op Wim is en dat hij
daarom maar beter voor Joris
kan kiezen. Wie daaraan nog
twijfelt moet de bovengenoem
de enquête van het bureau In-
ter/view nog maar eens bestu
deren. Voorhoeve geniet het
vertrouwen van slechts 24 pro
cent van alle kiezers. Dat is
nauwelijks meer dan de score
van Ria Beckers van Groen
Links (20 procent).
Politiek dier
Voor het voeren van zo'n
stembusstrijd moet men een
'politiek dier' ziin, dat zich pas
lekker gaat voelen als de strijd
het heetst is. Kortom, de VVD
heeft dringend behoefte aan
Hans Wiegel. De Friese com
missaris heeft zijn partij be
loofd als lijstduwer te funge
ren, door het houden van een
aantal spreekbeurten.
In de huidige situatie lijkt er
echter méér nodig om de kie
zers nog wezenlijk te interes
seren. Wiegel zou zich bereid
moeten verklaren zijn riante,
zelf verkozen ballingschap op
te geven. Hij zou zich weer be
schikbaar moeten 'stellen voor
het ministerschap en intensief
mee moeten gaan doen met de
verkiezingscampagne. Alleen
in dat geval lijkt de VVD nog
een buitengewoon pijnlijke af
gang bespaard te kunnen blij
ven.
Wie Hans Wiegel kent, weet
hoezeer het wel en wee van de
VVD hem ter harte gaat. Hij
beschouwt de partij een beetje
als zijn kind. Hij heeft haar
groot gemaakt en ziet met pijn
in het hart hoe anderen haar
'kapot' maken. Maar hij zal
Leeuwarden alleen verlaten,
als de partij een beroep op
hem doet. Het is de vraag of
Joris Voorhoeve er al aan toe
is te erkennen dat hij het in
z'n eentje niet afkan. Zo niet,
dan zal de VVD waarschijnlijk
het slechtste stembusresultaat
boeken sinds 1972. In dat jaar
veroverden de liberalen, die
toen overigens voor het eerst
werden aangevoerd door Hans
Wiegel, 22 zetels.
RIK IN 'T HOUT
HOEVEN Met een trui aan
tegen de nachtelijke afkoeling
lui achterover in een ligstoel
kan de liefhebber in het week
einde genieten van een regen
van vallende sterren. Een ster-
ren- of verrekijker is niet no
dig om de zwerm meteoren,
waarvan er volgens de Volks-
sterrwacht Simon Stevin in
Hoeven gemiddeld zo'n zestig
per uur overal aan het firma
ment zullen verschijnen, waar
.•A te nemen.
V De grootste zwerm Perseïden,
zoals ze heten, zal te zien zijn
in de komende nacht. Vanwe
ge de aanwezigheid van de
maan raadt de sterrewacht aan
in de tweede helft van de
nacht te kijken.
De zwerm bestaat uit materi
aal afkomstig van de komeet
Swift-Tuttle, die in 1862 dicht
bij de zon kwam. Hij liet toen
zoveel gruis achter dat jaar
lijks rond half augustus mas
sa's meteorietstenen richting
aarde komen en in de damp
kring verbranden. Dit laat een
lichtspoor aan het hemelge
welf achter.
Een komeet is een soort ijsl
Wanneer deze in de buurt van
de zon komt, smelt een gedeel
te van het materiaal dat in een
lange staart achter de komeet
aan vliegt. Na de passage van
zon bevriest het meeste mate
riaal weer op de komeetkern.
Er blijven echter ook resten
achter die vervolgens een ei
gen bestaan, gaan leiden. Om
dat de vallende sterren allen
uit de richting van het ster
renbeeld Perseus komen,
noemt men ze Perseïden.
SUSKE EN WISKE SAGARMATHA
DEN HAAG Miljoenen
guldens trekken de Ne
derlandse partijen uit voor
het bereiken van een zo'n
gunstig mogelijke stem
busuitslag. Het inschake
len van PR-bureaus en
professionele campagne
leiders is de normaalste
zaak van de wereld ge
worden.
Het reclamebureau Saatchie
en Saatchie zoekt het zelfs
over de grenzen als het gaat
om het promoten van de
PvdA. Zowel Neil Kinnock, de
leider van de Britse Labour-
party, als de voormalige Duit
se SPD-leider Willy Brandt
zijn ingeschakeld om stemmen
voor de PvdA te werven. Het
internationaal gerenommeerde
bureau moet Kok onder de
slogan „Tijd voor een ander
beleid" op 6 september de
overwinning bezorgen. Net zo
als het bureau enkele jaren ge
leden de oer-conservatieve
Maggie Thatcher aan een ecla
tante overwinning hielp. De
politieke kleur van de klant
maakt het bureau niet uit, het
gaat om het produkt dat ver
kocht moet worden.
Met de steun van Kinnock en
Brandt wil het reclamebureau
Wim Kok plaatsen in het rijtje
van internationaal bekende so
cialisten. Dat de beide buiten
landers behoren tot partijen
die het in eigen land bij de af
gelopen verkiezingen slecht
deden - zowel de Duitse SPD
als de Britse Labourparty zit
ten net als de PvdA al weer ja
ren tandenknarsend in de op
positie - is volgens Saatchi en
Saatchi niet belangrijk. Het
gaat om het plaatje en dat ziet
er zonder twijfel mooi uit, al is
het nog maar de vraag of de
doorsnee PvdA-kiezer de bei
de buitenlandse heren her-
De reclamemakers hanteren
twee hoofdregels. Om een pro
dukt te verkopen moet je één
aspekt er uit lichten: in dit ge
val de lijsttrekker. En de
boodschap moet communica
tief zijn, met andere woorden
hij moet te begrijpen zijn.
De vraag of we langzaam
maar zeker afkoersen op Ame
rikaanse taferelen, inclusief
politici die baby's knuffelen,
wordt echter door alle betrok
kenen ontkend. Nederlandse
politici laten zich niet modelle
ren, luidt het. Hooguit kunnen
via training de sterke kanten
van de lijsttrekker zo goed
mogelijk worden benadrukt.
In de eerste plaats gaat het
toch om het beleid dat men
voorstaat inclusief het verkie
zingsprogramma.
Maar toch. Uit een onderzoek
naar het stemgedrag bij de
laatste kamerverkiezingen in
1986 blijkt bijvoorbeeld dat
slechts tien procent van de
kiezers hun keuze op CDA,
PvdA of VVD liet vallen op
grond van het verkiezingspro
gramma. Een kwart van de
CDA-kiezers zei zich vooral
door de persoon van Lubbers
te hebben laten leiden. Bij de
D66-kiezers gold dit in nog
sterkere mate wat betreft de
persoon van lijsttrekker Van
Mierlo.
Globaal kan worden gesteld
dat het merendeel van de kie
zers uit traditie op een bepaal
de partij stemt. Dat betekent
dat de meeste partijen steeds
kunnen rekenen op een vaste
groep stemmers. Dat neemt
echter niet weg dat nog altijd
een forse minderheid (ruim
dertig procent) zijn voorkeur
pas op het allerlaatste moment
- in het stemhokje - kenbaar
maakt. Deze groep bepaalt in
een land waarin coalities nu
eenmaal nodig zijn om een ka
binet te vormen, uiteindelijk
wie gaan winnen.
Dit „zwevende" deel van het
electoraat is in feite inhoude
lijk niet echt in politiek geïn
teresseerd. Voor hen lijken
alle partijen op elkaar en zal
de manier waarop de ene lijst
trekker zich van de andere
onderscheidt de doorslag voor
de stemkeuze geven. Hoe de
politicus overkomt en dan
vooral in het lijsttrekkersdebat
dat daags voor de verkiezin
gen op tv wordt uitgezonden,
is dus uitermate belangrijk.
Onder invloed van de televisie
is het imago van de politieke
leider steeds belangrijker ge
worden. Persoonlijke kenmer
ken van de lijsttrekker als
voorkomen en manier van op
treden, spelen een steeds be
langrijkere rol bij het oordeel
van de kiezer over die politi
cus en zijn partij.
Het belang van televisie werd
dertig jaar geleden in.de Vere
nigde Staten al aangetoond. In
1960 werd voor het eerst op de
Amerikaanse tv in het kader
van de presidentsverkiezingen
een debat uitgezonden tussen
de kandidaten John F. Kenne
dy en Richard Nixon. Kenne
dy won. Niet om wat hij zei
maar vanwege zijn uitstraling,
om hoe hij er uit zag. Een en
quête onder de mensen die het
debat via de radio beluisterden
bewees dat. Zij wezen Nixon
als overwinnaar aan, terwijl
de tv-kijker en masse voor de
charme van Kennedy zwicht
te.
Op datzelfde Kennedy-effect
werd ook door de oprichters
van D66 een beroep gedaan.
Met lijsttrekker Hans van
Mierlo, die al snel de bijnaam
de Nederlandse Kennedy ver
wierf, introduceerden de de
mocraten het op Amerikaanse
leest geschoeide campagne
model. En ook uit recente opi
niepeilingen blijkt nog steeds
dat Van Mierlo in grote mate
de zetelwinst van D66 bepaalt.
Het met de „zwier van Omo
en D66 verkopen van de lijst
trekker aan het electoraat"
werd al snel door andere cam
pagneleiders overgenomen.
In het in 1980 verschenen
boek Den Haag Vandaag
waarschuwde de toenmalige
eindredacteur en presentator
Ton Planken al voor de televi
siemacht: „De massa der kie
zers verlaat zich in toenemen
de mate op de tv voor infor
matie over de politiek. Dat wil
zeggen dat zij het ontwikkelen
van een persoonlijke visie op
grote maatschappelijke keuzen
mede verrichten aan de hand
van hetgeen de tv aandraagt.
Wat zet de NOS als enige die
voor dagelijkse voorlichting
kan zorgen daar tegenover?
Een onderbezet en kwalitatief
matig Journaal en een vol
strekt onvoldoende toegerust
Den Haag Vandaag".
Negen jaar later gaat dit nog
steeds op. De NOS heeft zijn
monopolie-positie behouden
en kwalitatief zijn de beide ru
brieken er alleen maar op ach
teruit gegaan. De kijkcijfers
zijn wat de rubriek Den Haag
Vandaag betreft onverbidde
lijk: de afgelopen jaren is het
dagelijkse aantal kijkers gehal
veerd tot onder de 200.000. En
ook de Journaal-berichtgeving
bestaat in verkiezingstijden
slechts uit brave registraties
van ministers met ijspetten,
handenschuddende lijsttrek
kers en jolige kamerleden.
Twee mannen
Hoewel de campagne voor de
verkiezingen van 6 september
nog moet beginnen - de cam
pagneleiders zijn in verband
met de vakantietijd overeen
gekomen dat op 21 augustus
het startsein zal worden gege
ven - is nu al duidelijk dat de
strijd vooral zal gaan tussen
twee mannen: Wim Kok en
Ruud Lubbers.
Met uitzondering van D66-
voorman Van Mierlo, beschik
ken de overige partijen nau
welijks over een aansprekende
figuur. Joris Voorhoeve, de
aanvoerder van de VVD, zag
zijn populariteit na de door
zijn partij veroorzaakte val
van het kabinet snel slinken.
Alleen\een sterk optreden van
oud-milieuminister Pieter
Winsemius, als „lijstduwer",
en het geplande optreden van
Hans Wiegel op de VVD-slot-
manifestatie, zouden de schade
nog wat kunnen beperken.
Demissionair premier en
CDA-lijsttrekker Ruud Lub
bers zegt niet van „mannetjes
makerij" te houden. Deson
danks legt zijn eigen CDA al
jarenlang de nadruk op Lub
bers als „eye-catcher". Met als
hoogtepunt de gemeenteraads
verkiezingen in 1986 toen op
alle CDA-affiches het hoofd
van Lubbers prijkte. Het be
zwaar van Lubbers tegen het
op één persoon toespitsen van
de partij komt ook weinig ge
loofwaardig over bij het zien
van de CDA-verkiezingsleus:
„Verder met Lubbers". Boven
dien, waarom zou hij bezwaar
hebben tegen het „op de man
spelen" nu uit de laatste opi
niepeilingen blijkt dat het
Lubbers-effect het CDA geen
windeieren legt? De forse in
het verschiet liggende verkie
zingswinst lijkt vooral op zijn
conto te kunnen worden ge
schreven.
Het reclamebureau Saatchi en
Saatchi vond het niet nodig de
naam Wim Kok in de campag-
neleuze te vermelden. „Ieder
een weet dat de PvdA Wim
Kok is", luidde het verweer
toen bekend werd dat de slo
gan „Tijd voor een nieuw be
leid" het had gewonnen van
de kreet „Wim Kok voor de
verandering". Het „Kok-ef
fect" blijft in de peilingen
vooralsnog uit.
MARGA RIJERSE
(c) Standaard Uitgevorlj/Wavery Productions
Onder een grote verkiezingsposter met zijn naam spreekt CDA-lijsttrekker Lubbers de partijraad
toe. Het Lubbers-effect levert het CDA veel stemmen op.
