Batman ziet Abraham en 190 miljoen dollar finale DE KAPITALE VLUCHT VAN EEN VLEERMUIS MAN BAAT-MAAAN! Aids grijpt snel om zich heen onder straatkinderen van Rio Leonardo da vinci Gruwelijke grijns Nicholson Geen superheld Misdadig £eidóc0otuant ZATERDAG 5 AUGUSTUS 1989 PAGINA 23 De rol van Batman wordt gespeeld door de 'komediant' Michael Keaton, tot verdriet van de fans van de oorspronkelijke stripfiguur. Toevallig nog ergens aflevering 27 van het Amerikaanse stripblad De tective Comics uit 1939 op zolder liggen? Tel uit uw winst, want een puntgaaf exemplaar van dat num mer - oorspronkelijke prijs tien dollarcents - is inmiddels 35.000 dollar waard. Reden: stripfiguur Batman maakte er zijn entree in. De inmiddels vijftig jaar oude nachtelij ke bestrijder van de misdaad is anno 1989 sterker terug dan ooit. Amerika be leeft (weer) een Batman-rage. De op de strip gebaseerde speelfilm van regisseur Tim Burton breekt daar alle records en heeft in 32 dagen in de bioscoop al 187.521.450 dollar aan recettes opge bracht (kosten 35 miljoen dollar). Ne derland zal nog even moeten wachten op het fenomeen. Op vrijdag 13 oktober laat de niet-bijgelovige Nederlandse ves tiging van Warner Bros de film hier pas in première gaan. Batman heeft Abraham gezien en is res pectabel geworden. In de tijd van zijn geboorte op het papier van de tekenaars van Detective Comics hoorden 'comic books' nog bij de afdeling 'trash', rotzooi dus, die ouders hun kinderen liever niet zagen lezen. Bezorgde moeders en va ders van toen zullen zich de haren uit het hoofd rukken van spijt als ze de prij zen zien die de oude Batman-uitgaafjes, die zij van hun kinderen afpakten en in. de vuilnisbak mikten, nu opbrengen. Vaders en moeders van nu konden in Amerika nauwelijks onder de Batman- petjes, Batman-T-shirts of Batman- speldjes voor hun kinderen uit. In Enge land, waar de film eerder uitkomt dan in Nederland, is ook al iets van een Bat man-golf te bespeuren. Al werd daar aan al te handige 'merchandizers' verboden Batman-shirts uit te reiken tijdens de laatste aflevering van het klassieke Wim- bledon-tennistoernooi. Of het met Bat man in Nederland zo'n vaart zal lopen is de vraag. Ook al zijn er inmiddels vier verschillende bureaus aan het werk om de via 'merchandizing' verworven pro- dukten-met-Batman-embleem op de markt te krijgen. Dat de film ons land zo laat aandoet heeft te maken met de con currentie in de bioscoop. James Bond is nog uiterst succesvol, waardoor pas na de vakantie Spielbergs spektakel 'India na Jones and the Last Crusade' tè zien zal zijn. Als de bioscopen de eerste, waarschijnlijk massale toeloop daarvoor hebben verwerkt, komt Batman aan de beurt. Of Batman het hier haalt? Warner Bros Holland heeft inmiddels internatio nale richtlijnen ontvangen om géén vroege vertoningen voor de pers te orga niseren. Pas op 6 oktober, een week voor de première, mogen de filmcritici toeslaan. De meeste Nederlanders kennen de fi guur van misdaadbestrijder Batman via de oude tv-serie van die naam. Met Adam West die een licht buikje niet kon verbergen in zijn 'bodysuit' als de vleer muisman. Met Burt Ward als zijn maat je Robin en de kreet 'Baat-maaaan!' plus de klaroenstoot van Nelson Riddle's, muziek als herkenningssignaal. Het was midden jaren zestig, de tijd van de pop art, en de invloed daarvan zag je in de tv-serie terug aan de vele aan de strip ontleende POW's, ZAP's en BAM's als er klappen vielen. Het was de eerste keer dat de Batmania toesloeg. De Batmobiel was gewild speelgoed, de Batman-kos tuums met cape en de kap met de bela chelijke vleermuisoortjes vielen niet aan te slepen en Batmans 'utility-belt' (een van alle gemakken voorziene gordel) omhulde duizenden kindermiddeltjes. Acteurs van naam stonden in de rij om als schurkachtige tegenspeler van de nauwelijks bekende West te worden toe gelaten. Cesar Romero als The Joker, Burgess Meredith als The Pinquin, Ear- tha Kitt als The Catwoman, Otto Pre- minger als Mr. Freeze, Vincent Price als Egghead. Het succes duurde een aantal seizoenen, er werden 120 afleveringen gemaakt, die nu via satellieten en kabels opnieuw goud geld waard zullen blijken, maar de serie betekende ook een bij na dood voor de oer-strip. De tv-Batman was 'camp' geworden, ouders konden er even gretig naar kijken als kinderen en in de jacht op een groter publiek werd Batman steeds komischer. De getekende strip haakte daarbij aan en verloor z'n vaste kern van fans die niet konden la chen om hun held. Batman was ooit opgezet als een myste rieuze, duistere held. Een in wezen ge tourmenteerde figuur die 's nachts zijn onderaardse grot verliet om in circusuit- monstering Het Kwaad te lijf te gaan. In 1939 werd hij geboren. Bob Kane was een 18-jarige cartoontekenaar, net van de High School, die bij Detective Co mics voornamelijk tekenwerk van ande ren inktte. Kane - wiens naam nog steeds bij de nieuwste Batman-uitgaven wordt vermeld en die als adviseur voor de film optrad - nu: „Superman was in 1938 ontstaan en dat jaar werd histo risch voor de strip. Mijn baas vroeg me of ik ook niet een superheld kon beden ken. 'Hoeveel verdienen ze met Super man?', vroeg ik. Dat bleek zo'n 800 dol lar per aflevering te zijn, terwijl ik 35 tot 40 dollar per week verdiende. 'Als ik dat ermee kan verdienen, kom ik ook wel met zo'n held op de proppen' zei ik". Kane bedacht Batman en liet zich daar voor inspireren door films en strips uit die tijd. Door 'The Mark of Zorro' bij voorbeeld, met Douglas Fairbanks Jr als bij daglicht zachtaardige jongeman die 's avonds met masker en zwarte mantel redder der verdrukten wordt. Door de film 'The Bat Whispers' uit '30, met een RIO DE JANEIRO - Gezond heidswerkers in Brazilië vrezen dat het dodelijke aids virus zich snel verspreidt onder het grote aantal „straatkinderen" in het land. Bo vendien wordt er van overheidswe ge weinig gedaan om dat tegen te gaan. „Deze kinderen hebben veelvuldige sek suele contacten, als prostitué(e) en onder elkaar", zegt Flavio Braune Wiik van de in Rio gevestigde Braziliaanse Interdisci plinaire Aidsvereniging. „De meesten weten niet wat condooms zijn, of hoe je ze moet gebruiken, en zij hebben bijna teen toegang tot de gezondheidszorg". 4et 6421 erkende aidsgevallen tot en met april van dit jaar staat Brazilië der meester-misdadiger genaamd The Bat (vleermuis) die tegen wanden pleegt op te lopen en masker en cape draagt. Door een schets van Leonardo Da Vinei van een vlieger met vleermuisvleugels, die hij als jongetje gezien had. Kane: „Ik nam de Superman-figuur en begon die te veranderen. Eerst noemde ik 'm Bird- Man. Hij had namelijk vleugels. Maar die zouden hem bij z'n gevechten in de weg zitten. Dus maakten we daar een mantel van, die hij als vleermuisvleugels kon uitspreiden. Het eerste jaar was Bat man een 'loner' (eenling) en had iets van een vampier. We schreven Dracula-ach- tige verhalen voor hem. Toen we het jongetje Robin als zijn vriend en helper introduceerden, sloeg ons idee definitief aan. Iedere jongen van 13, 14 jaar wil wel aan de zijde van een superheld strij de op de wereldranglijst, na de Verenig de Staten en Frankrijk. Volgens een vo rig jaar gepubliceerd overzicht was twee procent van de straatkinderen die in zie kenhuizen van het Nationale Fonds voor de Jeugdzorg werden verpleegd be smet met het aidsvirus. Gerekend over de naar schatting zeven miljoen zwer vertjes die dit immense Zuidamerikaan- se land telt, komt men op 140.000 virus dragers. Maar welzijnswerkers vrezen dat de schatting te laag is. De toestand is met name zorgwekkend in Rio, dat een miljoen straatkinderen telt. Het eerste aidsgeval openbaarde zich in Brazilië in 1983. Tot begin 1987 gaf de Braziliaanse regering echter geen voorrang aan de bestrijding van de vi rusziekte, met het argument dat malaria, tuberculose, de ziekte van Chagas (een infectieziekte die vooral onder arme, den. Naam en kostuum ontleende ik aan Robin Hood". Stripminnend Amerika had nu naast Su perman, Flash Gordon en al die andere helden, nieuwe Papieren Sterren. Bat man en Robin, The Dynamic Duo. Ze werden al gauw nagevolgd: Captain America and Bucky, Green Arrow and Speedy. En ze kregen steeds meer eigens; Batgyro, Batarang en 'utility belt'. In '41 kwam daar de Batmobiel bij, de van al lerlei trucs voorziene voorloper van Ja mes Bonds Aston Martin DB-5. Plus een eigen reeks schurken: Two Face, een ex- District Attorney wiens gezicht hevig verminkt is, The Penguin, de gezette liefhebber van paraplu's, Clayface, een acteur en een meester-vermommer en de barslechte Catwoman. Maar de klassieke schurk werd The Joker. Kane: „Schrijver slechtbehuisde Zuidamerikanen voor komt), en tal van andere ziekten veel meer slachtoffers eisten, en daarom ho gere prioriteit verdienden. Uiteindelijk ging de regering er toe over de bevolking via affiches en televisie spotjes voor het aidsgevaar te waarschu wen en voorstellen te doen voor preven tieve maatregelen. Maar volgens Wiik worden straatkinderen met die campag ne in het geheel niet bereikt. „Zelfs kinderen die thuis wonen worden nauwelijks wijzer over aids via die spot jes, omdat ze alleen 's avonds laat wor den uitgezonden. Hoe moeten straatkin deren ze ooit te zien krijgen, als ze niet eens televisie hebben?". De toestand wordt nog verergerd door een ongehoorde economische crisis - met een jaarlijkse inflatie van rond de 1000 procent - die heeft geleid tot be- Bill Fisher en ik hebben die Joker samen bedacht. We zochten een superschurk die dodelijke grappen met Batman uit haalde. Het woord Joker was gevallen en Bill kwam aanzetten met een foto van Conrad Veith uit de film 'The Man Who Laughs'. Gebaseerd op een verhaal van Victor Hugo over een jongen wiens ge zicht tot een permanente gruwelijke grijns is vertrokken nadat hij op z'n der tiende door zigeunerdokters was geope reerd. Dat werd het gezicht van The Jo ker. Ik heb hem alleen wat meer haar ge geven". Er bestaan andere versies van Kane's verhaal. Zoals van tekenaar Jerry Robinson, die vertelt dat hij met een speelkaart kwam aanzetten als idee voor die superschurk. Net zoals er verhalen gaan dat Kane's inbreng niet zo groot was als hij en de geschiedenisboekjes van de strip wel willen. In 'AU in colour for a dime' zegt Ted White dat Bob Kane bij het ontwerpen een onderge schikte rol speelde. Hij zou voorname lijk tekenwerk voor Detective Comics uitbesteed hebben. Hoe dan ook, The Joker was in 1940, in de eerste zelfstan dige uitgave van Batman Comics, bijna een vroege dood gestorven. Het was D.C.-redacteur Whitney Elssworth die hem te mooi vond om te laten verdwij nen. Jack Nicholson mag bijna vijftig jaar la ter met dankbaarheid aan Elssworth te rugdenken. Want in de Batman-film speelt hij de grijnzende superschurk. Een rol die hem volgens informatie uit de VS het lieve sommetje van 60 miljoen dol lar zal opleveren. Nicholson is voor de film 'gewoon' betaald. Dat recordbedrag (oude record: Sylvester Stallone met 12 miljoen dollar voor de armworstelaars- film 'Over the top') zou gevormd wor den door zijn aandeel in de opbrengst en de 'merchandizing' van de film. Nichol son had eerst een bescheiden rol in 'Bat man'. Naarmate er door drie schrijvers aan het script gedokterd werd, groeide zijn aandeel. Terwijl Michael Keaton de film binnenkomt als Batman, een oude bekende van wie we de levensloop zou den moeten kennen, wórdt Jack Nichol son The Joker. Dat wil zeggen: we zien hoe schurk Jack Napier in een vat vol chemisch zuur terechtkomt en daarna al leen nog door het leven kan met een krijtwit gezicht en een verstarde grijns rond z'n bloedrode mond. Die rol moet een fluitje van een cent geweest zijn voor Nicholson, die van zichzelf al iets duivels heeft en een carrière lang heeft kunnen oefenen op die befaamde ijskou de grijns. Van Kubricks 'The Shining' tot en met George Millers Updike-verfil ming 'The Witches of Eastwick'. Met Michael Keaton lag het anders. De als Michael Douglas geboren acteur (maar die naam had al iemand vóór hem, dus leende hij tijdelijk de achternaam van Diane Keaton om die later weer te ver anderen, maar dat kwam er niet meer zuinigingen op veel sociale projecten. Het Programma voor Controle op aids, een project van het ministerie van volksgezondheid, heeft zijn begroting voor 1989 met dertig procent zien in krimpen tot een luttele 10,4 miljoen dol lar. Intussen wordt de ziekte verder ver spreid, vooral via seksuele contacten. Weliswaar worden er veel verdovende middelen (vooral cocaine) gebruikt, maar spuiten is niet gebruikelijk, zodat er niet veel besmetting met aids voor komt via injectienaalden. Het grote probleem vormt de seks. De meeste jongens die op straat wonen ver dienen hun brood met stelen, bedelen of prostitutie; voor de meisjes is prositutie vrijwel het enige middel van bestaan. „Meisjes van negen, tien jaar werken vaak al als prostituée, soms alleen voor van) maakte vooral naam als komediant in 'Night shift', 'Johnny Dangerously' en 'Beetle Juice'. Het feit dat hij de kap en mantel van Batman zou gaan dragen, wekte bij voorbaat irritaties bij de oude getrouwen van de strip. „Door een clown te nemen voor die rol, hebben Warner Bros en regisseur Burton de his torie van Batman onteerd", schreef een fan aan de Los Angeles Times. Er volg den honderden van die brieven. Werk nemers van Warner Bros werden uitge jouwd op een conventie van de comic book-industry, er circuleerden petities waarin een andere Batman werd geèist, en het protest leverde zelfs een voorpagi- naverhaal op in The Wall Street Journal. Keaton zelf aarzelde toen hij door regis seur Tim Burton (voor wie hij ook al een film lang in punk-vermomming rondliep in 'Beetle Juice') gevraagd werd voor de rol van Batman. „Ik kom vast niet meer bij van het lachen als ik die rol doe", moet hij gezegd hebben. Bo vendien was er iets met het plan voor de film. Warner Bros had het al negen jaar liggen. Regisseurs als Joe Dante, Ivan Reitman en Steven Spielberg hadden het in handen gehad. Er was sprake geweest van een grote produktie in art-deco-stijl. Van een superkomedie met Bill Murray in kap en mantel. En van een actie avonturenfilm naar het model van de eerste Superman-film (ook Warner). Het was regisseur Tim Burton die bij Warner aanklopte met een andere optiek: Bat man als een soort Grand Guignol, plaats van handeling Gotham City als het Me tropolis van de Misdaad, waar de hel door het plaveisel omhoog groeit en de Joker als de tegenvoeter van Batman. Het eeuwige gevecht tussen Goed en Kwaad. En Keaton. Hoofd van de pro duktie bij Warner Bros, Mark Canton: „Ik begreep meteen wat Burton wilde. Je kunt geen Arnold Schwarzenegger in dat vleermuispak stoppen. Dan weet ieder een meteen wie er wint. De sleutel was iemand te nemen, die sexy, grappig en charmant is én die complexe, gespleten persoonlijkheid kan waarmaken". Want Batman is - in tegenstelling tot zijn voorbeeld Superman - geen echte su perheld. Hij kan niet vliegen, hij heeft geen röntgenstralende ogen. Hij is Bruce Wayne, die als kind zijn ouders voor zijn neus op straat heeft zien vermoor den, en die daarna zijn gekwelde leven in dienst van de misdaadbestrijding stelt. Die daar zijn geèrfde kapitaal, een criminologiestudie en uitgebreide fysieke training voor over heeft. De Batman- mythe wil dat wanneer hij over een ver momming zit na te denken, er een vleer muis door het open raam binnenvliegt. Batman is geboren. Maar een vrolijke fluiter wordt hij er niet door. De visie van Burton, die in een later script weer iets aangepast lijkt te zijn naar de smaak van een breed publiek (volgens oer-scenarioschrijver Samm Hamm „met opluchtende grappen na elke scène, als in James Bond") voert te rug naar de oer-Batman, waar Gotham City er ook grauw en misdadig uitzag. En naar de strip Batman zoals die anno 1989 verschijnt. Want de strip is al die tijd blijven leven. Overleefde het gesol van eerdere filmpogingen, overleefde di verse inzinkingen tot in '69 tekenaar Neil Adams van de tot karikatuur ge worden Batman weer een realistische, nachtelijke wreker van het wereldleed maakte. Adams tekent Batman niet meer, maar in '86 verscheen er een nieu we tekenaar aan het stripfirmament, Frank Miller. Zijn 'The Dark Knight re turns' laat een gepensioneerde Bruce Wayne zien, die zijn oude stiel weer op vat in een wereld die onderwereld is ge worden. Grauw gewelddadig, bevolkt door misdadige mutanten, neo-nazi's en ander gespuis. De prachtig verzorgde uitgave van de vierdelige nieuwe Bat man ging als broodjes over de toonbank. Ondanks de prijs van twintig dollar voor een gebonden exemplaar. Er kwam een record aanral herdrukken (paperback voor bijna dertien dollar) en Miller werd ook de filmindustrie binnengehaald. Hij werkt nu mee aan 'Robocop II'. Het is niet zozeer Millers tekentrant, als wel zijn kijk op de wereld die de makers van 'Batman' inspireerde. Vandaar ontwer per Anton Furst voor de decors: de man die visueel toverwerk leverde voor Neil Jordans horrorfilm 'The company of wolves' en die een Londense buitenwijk in een Vietnam-slagveld veranderde voor Stanley Kubricks 'Full Metal Jac ket'. Furst: 'Ons Gotham City is geba seerd op de lelijkste aspecten van New York. En op de sky-scrapers van Louis Sullivan in Chicago, op het Russische constructivisme, op Gaudi en op de Weense architectuur van Otto Wagner". 'Batman' is onderweg naar Europa. Een verhaal van een 'dime', tien dollarcen ten, als film van 35 miljoen hele dollars. Oer-maker Bob Kane reist nog altijd goedbetaald door Amerika voor lezingen over zijn creatie, terwijl binnenkort van hem het boek 'Batman and Me' uitkomt. Wanneer er ooit een eerste aflevering van een nieuwe strip in huis komt waar van we vinden dat die maar niet in han den moest komen van onze Wimpie's of Jeannetjes: driemaal nadenken voor we hem de vuilnisbak in gooien. Het (vleer)muisje kon nog wel eens een kapi taal staartje krijgen. BERT JANSMA een bord eten", aldus Vera Lucia Fer- nandes de Souza, een „opvoedster van straatkinderen" voor een project dat door de burgemeester van Rio is opge zet. Ook hebben veel straatkinderen onder ling seksuele contacten, waardoor het ge vaar voor besmetting met aids en andere geslachtsziekten aanzienlijk stijgt. „Veel kinderen weten weinig of niets over seks. Ik heb meisjes gehad die zwanger waren en dachten dat ze het hadden opgedaan als een griep", zegt Souza. „En voorlichtingswerk is bijzon der moeilijk. Bij gebrek aan een echt huis, voeding of gezin vinden veel van deze kinderen het leven niet de moeite waard. Zij hebben niets te verwachten van de toekomst, en denken dus ook niet na over de dag van morgen".

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 23