„Positie
geregistreerde
blijft zwak"
1%
1
nnal
Ie
Visserboten vergaan door onderzeeërs
NIEUWE WET
MOET PRIVACY
BURGER
BESCHERMEN
'CddóeGouAOtit
ZATERDAG 1 JULI 19
89 PAGINA 36
Iedere Nederlander is (gevraagd en ongevraagd) opgenomen in
zo'n 80 tot 120 bestanden met persoonsgegevens. Lang niet
iedereen is hiervan op de hoogte; veel mensen denken dat het
er veel minder zijn. Desondanks vrezen twee van de drie
Nederlanders dat persoonsgegevens misbruikt worden. De
Wet Persoonsregistraties, die vandaag van kracht wordt, moet
leiden tot bescherming van de privacy. Maar zal met die wet
misbruik van de meest uiteenlopende gegevens inderdaad
tegengegaan kunnen worden? De in Amsterdam zetelende
stichting Waakzaamheid Persoonsregistraties durft die vraag
met een volmondig 'nee' te beantwoorden. Hoewel de stichting
een reeks kanttekeningen bij de nieuwe wet plaatst, is er
evenwel ook tevredenheid te bespeuren: „De wet geeft de
burger in elk geval houvast als hij ergens een zaak van wil
maken".
AMSTERDAM - „Iemand die
duidelijk geen zin heeft om te wer
ken". Een vrouw constateerde tot
haar stomme verbazing dat deze
mededeling over haar was opgeno
men in het bestand van het Ar
beidsbureau. Dit voorval staat niet
op zich. Het komt geregeld voor
dat onjuiste of niet ter zake doende
informatie is opgenomen in bestan
den. De nieuwe Wet Persoonsregi
straties biedt de mogelijkheid de
gegevens te controleren, maar wa
terdicht is de wet zeker niet. Dat is
de reden dat de stichting Waak
zaamheid Persoonsregistratie nu al
aandringt op aanpassing. „Want de
positie van de geregistreerde blijft
zwak".
Naar schatting zijn er in Nederland zo'n
400.000 persoonsregistraties. In veel ge
vallen zijn de gegevens opgeslagen in on
voldoende of zelfs helemaal niet bevei
ligde computers. Waarvoor deze gege
vens allemaal gebruikt worden, is niet
volledig in kaart gebracht. Wel is al her
haaldelijk gebleken dat gebruik ervan
kan leiden tot vervelende situaties. „Een
incassobureau drukte in een krantje na
men af van mensen die volgens het bu
reau wanbetalers waren. Dat is een dui
delijk voorbeeld van verkeerd gebruik
van de gegevens". Kees de Bakker, coör
dinator van de stichting Waakzaamheid,
kan eindeloos verhalen over gesjoemel
met persoonsgegevens. Hij noemt het
„een schimmig wereldje".
Dat het voordelen heeft dat een huisarts,
bank of uitkerende instantie over gege
vens van de patiént/klant/uitkeringsge-
rechtigde beschikt, spreekt overigens
vanzelf, zo kan De Bakker met evenveel
voorbeelden onderstrepen. Een maat
schappij zonder registraties is dan ook
ondenkbaar.
Dat neemt niet weg dat het de taak van
de overheid is misbruik te voorkomen.
Hoewel sommige instanties en bedrijven
(en ook de overheid zelf) grossieren in
persoonsgegevens, bleef een Orwelliaan
se nachtmerrie de mensheid in 1984 be
spaard. Misschien \%rgiste Orwell zich
in de datum, misschien ook blijft de
door hem gevreesde dictatuur helemaal
uit. De wellicht best aardige 'Big Bro
ther' in Den Haag weet veel, maar zeker
niet alles. Waar Orwell niet over repte,
zijn de talloze 'kleine broertjes'. Behalve
de overheid zijn er tal van bedrijven en
instanties die over persoonsgegevens be
schikken. Aan een verkeerd gebruik
daarvan moet de nieuwe wet een einde
maken. Deskundigen vrezen dat dat niet
zal lukken. „Het ontwerp bevat te veel
te ruim geformuleerde uitzonderingen,
achterpoorten. Mits een en ander aange
past wordt, achten we dit toch een goed
ontwerp", was het commentaar van
prof. dr. G. Vandenberghe (verbonden
aan de Vrije Universiteit in Amsterdam)
op het wetsontwerp. Mr. F. Kuitenbrou
wer (commentator van NRC Handels
blad) heeft eveneens zijn bedenkingen,
bij vreest vooral de mogelijkheid van
computerkoppelingen. „Een levensge
vaarlijk lek", aldus Kuitenbrouwer.
Bekend
De televisiekijker wordt al enige tijd via
een voorlichtingsfilmpje van Postbus 51
op de nieuwe wet geattendeerd. („Mis
schien ben ik iets bekender dan u, maar
u bent ook een bekende Nederlander.
Niet alleen uw naam en leeftijd staan ge
registreerd, maar ook of u schulden hebt
en soms nog veel meer").
De vraag dringt zich op of veel Neder
landers zich terecht zorgen maken over
de uitdijende bestanden. Dat is volgens
Ruud Ketelaar, medewerker van de
stichting Waakzaamheid, inderdaad
vaak het geval. Hij merkt op dat er als
gevolg van de automatisering een af
stand is ontstaan tussen vergaring van
gegevens en het gebruik ervan. Daardoor
is moeilijk te achterhalen wie gebruik
maakt van welke informatie.
Met de gegevens op zich kun je overi
gens niets, stelt Ketelaar. „Neem het ge
geven dat een auto zestig kilometer per
uur rijdt; dat zegt niets. Het wordt pas
relevant als je vertelt dat de auto zestig
rijdt in een drukke straat waar kinderen
De nieuwe wet moet meer bescherming bieden aan geregistreerde personen, maar of dat
lukt is de vraag. TEKENING: PERS UNIE
spelen; te hard dus. Als je daarentegen
vertelt dat de auto op de snelweg zestig
rijdt, dan zegt men dat dat veel te lang
zaam is. Hetzelfde geldt voor persoons
gegevens. Door ze in een bepaalde con
text te plaatsen kan het vervelende con
sequenties hebben. Het gegeven bijvoor
beeld dat ik een man ben, kan me last
bezorgen bij een sollicitatie als de voor
keur uitgaat naar een vrouw. Dat proces,
het plaatsen van gegevens in een bepaal
de context, onttrekt zich aan het zicht
van de geregistreerde".
Hoewel veel mensen vrezen dat hun ge
gevens misbruikt worden,'verstrekken ze
die vaak zelf. Een voorbeeld: de stich
ting Consumenteninformatie heeft al een
of twee miljoen huishoudens gevraagd
een vragenlijst in te vullen. Vragen die
veel inzicht geven in de positie van de
mensen. „Wij raden mensen af die lijst
in te vullen, want je raakt het overzicht
kwijt, je weet niet meer waar die infor
matie allemaal voor gebruikt wordt",
zegt Ruud Ketelaar.
Maar lang niet alle informatie wordt
Iedere Nederlander is opgenomen in tal van bestanden met persoonsgegevens. Gevraagd
en ongevraagd. FOTO'S: SP
door de personen zelf verstrekt. De gege
vens waarover het Bureau Krediet Re
gistratie in Tiel beschikt, zijn bijvoor
beeld door anderen aangeleverd. Kete
laar: „Dat is een besloten club, waarbij
zo'n 1200 instellingen aangesloten zijn;
banken, postorderbedrijven, enzovoort.
Bij dit bureau is alles opgenomen over
de schulden en hypotheken die mensen
hebben. Veel mensen weten niet van het
bestaan van dit bureau".
Toch zijn de gegevens van 2,3 miljoen
mensen erin opgenomen. De stichting
Waakzaamheid vindt dat dit registratie
bureau nu alle ingeschrevenen op de
hoogte moet stellen van het feit dat zij
genoteerd staan. Het Bureau Krediet Re
gistratie bestrijdt dat en huldigt het
standpunt dat hij zó bekend is dat ieder
een weet dat hun financiële gegevens
hier opgeslagen zijn.
Veel mensen vragen zich af wie welke
bestanden kan raadplegen. Enkele wille
keurige voorbeelden tonen aan dat soms
meer mensen inzage hebben dan wense
lijk is. Neem bijvoorbeeld een bestand
met gegevens over mensen die ooit in de
gevangenis hebben gezeten. Die bestan
den zijn toegankelijk voor onder meer
het personeel van de gevangenis, de
rechterlijke macht (die met dit detentie
verleden rekening houdt bij bepaling
van een straf), mogelijk medewerkers
van de reclassering en de advocaat van
de verdachte.
Bovendien is niet te controleren of tele
fonisch of schriftelijk informatie uit de
bestanden (illegaal) aan derden verstrekt
wordt. Daar komt men hooguit achter
als het in feite al te laat is: als de gege
vens al ten onrechte aan onbevoegden
verstrekt zijn.
Politieregister
Volgens de wet hebben mensen straks
het recht gegevens in bestanden te con
troleren. Er zijn echter uitzonderingen.
Gezien de aard van de materie geldt bij
voorbeeld voor het politieregister slechts
een beperkt inzagerecht. „Dat is voor
een deel terecht. Het is niet de bedoeling
dat een bankovervaller kan bekijken
hoeveel de politie weet over zijn werk
wijze". Het blijft niettemin vervelend
dat burgers de gegevens niet op hun
juistheid kunnen toetsen.
Voor enkele andere bestanden is nog
nieLduidelijk of ze onder de nieuwe wet
Een maatschappij zonder registraties is ondenkbaar.
moeten vallen. Het bestand van de kin
derbescherming bijvoorbeeld. Of het
KNVB-bestand met voetbalvandalen. In
principe valt dit onder de wet, maar Ke
telaar vreest dat de KNVB zal trachten
onder het inzagerecht uit te komen om
dat de gegevens van belang zijn bij de
opsporing van strafbare feiten.
De nieuwe wet biedt verschillende mo
gelijkheden om inzage te weigeren. Bij
voorbeeld als de registratiehouder van
oordeel is dat er 'gewichtige belangen' in
het geding zijn. Deze passage in de wet
is veel te ruim geformuleerd, oordeelt
Ketelaar. Hij verwacht dan ook dat hier
over nog wel enkele processen gevoerd
zullen worden.
Toch heeft hij er begrip voor dat soms
problemen ontstaan bij de registratie
houders. „Neem het AMC in Amster
dam, die ziekenfabriek. Stel dat zij pa
tiënten inzagerecht geven en bovendien
een arts vrijmaken die uitleg verschaft.
Als tien mensen per jaar gebruik maken
van die mogelijkheid, is dat geen pro
bleem. Maar komen er duizend, dan is
dat nauwelijks te doen en bovendien
kostbaar. Uiteindelijk zal de rechter in
dit soort gevallen uit moeten maken of
van 'gewichtig belang' gesproken kan
worden".
Nog vervelender is het als iemand niet
weet of gegevens van hem of haar in een
bestand zijn opgenomen en de registra
tiehouder weigert het inzagerecht op
grond van 'gewichtige belangen'. Dan is
er slechts één mogelijkheid om toch in
zage te krijgen, namelijk via een rechter.
Stelt de rechter de registratiehouder in
het gelijk, dan zal de betrokkene nooit
weten of en zo ja welke gegevens in het
betreffende bestand zijn opgenomen.
Dan is er nog zoiets als 'gevoelige infor
matie', hoewel die gevoeligheid niet al
tijd onderkend wordt. „Neem bijvoor
beeld bijzonder makkelijk te verkrijgen
gegevens als naam, telefoonnummer,
adres en postcode. Aan de hand van die
gegevens kan een verzekeringsmaat
schappij al besluiten een zwarte lijst op
te stellen en sommige mensen bijvoor
beeld niet te verzekeren tegen brand,
omdat in hun wijk geregeld brand ge
sticht wordt. Die dingen gebeuren echt".
De stichting Waakzaamheid stelt zich
ten doel te waken over de naleving van
de Wet Persoonsregistratie. Dat lijkt on
begonnen werk, maar de stichting staat
er niet alleen voor. Door de overheid is
de Registratiekamer in het leven geroe
pen, die zal toezien op de juiste uitvoe
ring van de wet. Ketelaar vreest echter
dat deze niet op die taak berekend is.
„De Registratiekamer zal beschikken
over twintig medewerkers, maar voor
zover ons bekend zijn pas vijf vacatures
opgevuld. En dat terwijl na het weekend
de eerste verzoeken tot advisering bin
nen zullen komen. Geen eenvoudig
werk. Wel verwachten we dat als de Re
gistratiekamer in spraakmakende zaken
een beslissing neemt, daarvan een pre
ventieve werking zal uitgaan".
PETER JANSEN
Voor meer informatie is bij postkantoren
en bibliotheken een földer te verkrijgen.
Ook kan men terecht bij de stichting
Waakzaamheid Persoonsregistratie,
postbus 711, 1000 AS Amsterdam.
Voor bemiddeling: Registratiekamer, Sir
Winston Churchilllaan 362, postbus
3011, 2080 GA Rijswijk tel. 070 -190190
(na 1 december: 3190190).
FISHGUARD - Op een zonnige
middag in september vorig jaar
voeren schipper Terry Jones, Sam
Skinner Ronald Laugharne en Da
vid Webster de haven van Fish
guard uit om zeekreeften te van
gen. Na veertien kilometer varen
bereikten ze de visgrond.
Terwijl de boot, de Inspire, zich door de
lichte deining werkte en een flauwe
bocht beschreef, wierp Skinner een blik
over zijn schouder. „Plotseling zag ik
een twee meter hoge golf recht op het
achterdek afkomen. Hij sloeg over de re
ling en overspoelde ons. We zonken
snel. Ik greep de radio en zond een
noodsignaal uit. Terry en David spron
gen overboord".
Terry Jones had bijna al zijn kleren uit
getrokken omdat hij bang was dat die
hem zouden hinderen bij het zwemmen.
Skinner bevrijdde Laugharne van de zin
kende boot, maar zag dat zijn maat ge
troffen was door een hartaanval en niet
meer leefde. Webster probeerde zich
vast 'te klampen aan de boei van een
kreeftenfuik, maar werd meegesleurd
door de stroming. Skinner en Jones kon
den zich drijvende houden met behulp
van een oliedrum. Maar na tien uur
raakte Jones door de kou bevangen, ver
loor het bewustzijn en verdronk. Twee
uur later werd Skinner gevonden. Hij
was onderkoeld maar had het overleefd
omdat hij zijn kleren had aangehouden.
Skinner denkt dat de plotselinge vloed
golf veroorzaakt is door een onderzeeër.
„Er waren op dat moment geen vissers
schepen in de buurt. De zee was verlaten
en ik* ken geen stroming of andere ver
schijnselen waardoor zo'n gigantische
golf uit het niets kan ontstaan. Daarom
denk ik dat het een onderzeeër was die
ons fataal werd".
Vandaar dat Skinner een gerechtelijke
procedure is begonnen tegen het Britse
ministerie van defensie. Zijn advocaat
probeert documenten te pakken te krij
gen waarop exact is aangegeven waar
zich duikboten bevonden op het mo
ment dat de Inspire zonk.
Onderzeeërs, afkomstig van Britse en
Amerikaanse bases voor atoomonder
zeeërs aan de Firth of Clyde, zouden de
oorzaak zijn van nog veel meer ongeluk
ken op de Ierse Zee (naar schatting zon
ken zestien schepen en verloren tussen
de vijftig en honderd vissers het leven).
Weliswaar is niet elke aanvaring zo ern
stig dat er doden vallen, maar het is al
lang geen uitzondering meer dat een vis
sersboot vele mijlen over het waterop
pervlak wordt gesleurd door een on
zichtbare kracht die in de netten ver
strikt is geraakt. Veelal proberen de vis
sers zich van zo'n vangst te ontdoen
door de staalkabels van de netten te kap
pen. Een karwei dat echter ook niet van
gevaar is ontbloot.
In 1982 werd voor het eerst duidelijk
dat vissen in de Ierse Zee vanwege de
duikboten een riskante onderneming
kan zijn. In dat jaar ging de vissersbpot
Sharelga naar de kelder. De bemanning
viste met sleepnetten in een uiterst kal
me zee toen de Sharelga plotseling met
een enorme vaart achteruit werd getrok
ken. Vijftien kilometer lang werd het
schip meegesleurd, totdat de sleper
opeens van richting veranderde. Door
die manoeuvre kapseisde de Sharelga en
zonk. De bemanning werd gered door
vissers van andere boten die het bizarre
schouwspel met verbijstering gevolgd
hadden. Het ministéne van defensie
heeft na vijf jaar touwtrekken een scha
devergoeding uitgekeerd omdat er over
tuigende bewijzen op tafel gelegd kon
den worden en er veel ooggetuigen wa
ren.
Een parlementslid, George Foulkes,
wiens kiesdistrict voor een deel aan de
Firth of Clyde ligt, heeft inmiddels vra
gen gesteld in het Lagerhuis. Volgens
hem heeft het ministerie de laatste jaren
weliswaar miljoenen aan schadevergoe
dingen uitgekeerd, maar moet deson
danks getwijfeld worden aan de goede
trouw van dit departement. Want het is,
aldus Foulkes, onmogelijk gebleken het
ministerie tot een bekentenis te dwingen
in gevallen dat de bemanning van een
vissersboot een aanvaring niet overleef
de en er dus geen getuigen meer waren.
Het ministerie daarentegen ontkent dat
er ooit één visser het leven heeft verlo
ren door toedoen yan Britse duikboten.
Waarbij wordt aangetekend dat „we na
tuurlijk niet kunnen instaan voor onze
NAVO-bondgenoten, laat staan vopr de
Sovjetunie, die immers ook met duikbo
ten voor de Britse kust patrouilleert".
Onbegrijpelijk
Foulkes vindt het trouwens onbegrijpe
lijk dat die ongelukken gebeuren. De
duikboten zijn uitgerust met de meest
geavanceerde technische apparatuur.
Een doelwit op duizenden kilometers af
stand kan tot op de millimeter nauwkeu
rig worden geraakt. Maar de instrumen
ten schijnen niet in staat te zijn een vis
sersboot waar te nemen die zich op hon
derd meter afstand bevindt.
Generaties vissersvrouwen hebben ge
leerd te leven met de gevaren die hun
mannen op zee lopen: storm, hoge
zeeën, verraderlijke stromingen. En daar
zijn dan nu de duikboten bij gekomen.
Elaine Campbell uit Dumfries zwaaide
haar man Keith uit toen hij het zeegat
uitvoer op een avond in februari 1985.
Ze heeft hem nooit meer teruggezien.
Keith Campbell stierf in de golven sa
men met zijn vier bemanningsleden van
de Mhari-L. Elaine twijfelt er niet aan
dat een onderzeeër de Mhari-L fataal
werd. Ze heeft, zonder succes, gepro
beerd een officieel onderzoek van de
grond te krijgen. Ze weigert te geloven
dat het toeval was dat een dag na het
vergaan van het schip een beschadigde
duikboot terugkeerde naar de basis in
Faslane.
Amerikanen
In februari 1987 werd even ten westen
van het eiland Man de trawlvisser Sum
mer Morn over vijftien kilometer mee
gesleurd. Een Amerikaanse duikboot
wordt ervan verdacht de boot gedurende
drie uur op sleeptouw te hebben geno
men. De Summer Morn slaagde erin
zich te bevrijden en viste even later een
communicatiebaken op met Amerikaan
se merktekens.
Er was ook geen vergissing mogelijk om
trent de Amerikaanse kernonderzeeër
die opdook voor de kust van Donegal
vorige maand. De vlak in de buurt va
rende vissersboot Rathcormac maakte
daardoor plotseling water. Schipper
Hugh McBride zond ogenblikkelijk
noodsignalen uit over de radio. De duik
boot bleef daarop doodstil naast de
Rathcormac drijven tot een helikopter
en een reddingsboot arriveerden. Het
Amerikaanse gevaarte verdween toen
pijlsnel uit het zicht. Alle verzoeken tot
identificatie werden door de gezagvoer
der in de wind geslagen.
Er bestaat een sterk vermoeden dat een
andere Amerikaanse duikboot de be
manning van de trawler Laurel vorige
maand de schrik van hun leven bezorg
de. Volgens schipper Geoff waren ze bij
rustig weer aan het vissen. Opeens werd
het dertien meter lange vaartuig achter
uit getrokken. De eerste klap werd door
de twee sleepkabels opgevangen, maar
vervolgens werd het schip twintig minu
ten lang meegesleurd waardoor het over
al onheilspellend begon te kraken. „Ik
moest de kabels kappen, en weg was een
kapitaal aan vistuig", aldus een verbit
terde Comber. Even later kwam een ki
lometer verderop een Amerikaanse kern
onderzeeër boven water, op zoek naar
een boot die ze te pakken hadden geno
men.
RONALD FAUX
