'License to kill':
Geen'bon mot'
007 raakt
vergunning
en humor
kwijt
r'J
I
'CeidóeSouACWit'
Narco-business j
Finale
tiïesBond
-onde' k"'P
oog
LONDEN - Vette koppen in de
populaire Britse 'tabloidpress':
„Nieuwe Bond, dezelfde oude kle
ren". De bijgaande foto is van de
koninklijke gala-première van 'Li
cense to kill', het nieuwste 007-
spektakel. Prinses Diana schudt ac
teur Timothy Dalton de hand.
Maar o wee, wat hebben de argus
ogen van de schrijvende boulevar
diers ontdekt? Prinses Diana heeft
exact dezelfde jurk aan die ze enke
le jaren geleden droeg toen ze tij
dens een andere Bond-première de
hand schudde van Roger Moore.
De kranten Today en Daily Star
verschillen alleen van mening bij
welke film het ook weer was. 'Oc-
topussy' in '83 of 'With a view to a
kill' in '85.
Het bewijst één ding: Bond is belangrijk,
Bond is showbusiness, glamour, en Lady
Di had zich dat moeten realiseren en in
haar oude zakagenda moeten nagaan wat
ze indertijd aan had. Want: James Bond
is zelf wél veranderd. Hij wordt gespeeld
door Timothy Dalton, voor de tweede
keer. Maar Timothy heeft zich nu defini
tief gedistantieerd van lolbroek Roger
Moore, die steeds meer z'n eigen fysieke
craquelé en de hem nauwelijks meer
passende kranigheid met vrouwen en
vuurwapens op de hak nam. Grimmige
Tim is de nieuwe bijnaam voor Dalton.
'License to kill' is in Engeland alleen
toegankelijk voor 15 jaar en ouder en
wie vroeger z'n kinderen nog wel mee
durfde te nemen naar dat afstandelijke
geweld, zal nu drie keer moeten naden
ken of hij wil dat zijn kroost CIA-man
Felix Leiter gevoed wil zien worden aan
de haaien, of hij het hoofd van bioloog-
boef Anthony Zerbe in diens eigen va-
cuumbank uit elkaar wil zien ploffen en.
dergelijke vondsten. Bond is harder ge
worden, zoals de competitie in de bio
scopen harder is geworden. 'License to
kill' kostte zo'n 35 miljoen dollar.
„Maar", zegt Timothy Dalton, „reken
nog maar eenzelfde bedrag om de film
over de hele wereld in de bioscoop te
brengen. Denk alsjeblieft niet dat al dat
geld aan acteurs op gaat. De reclame
kost kapitalen en wat dacht je wat hier
voor betaald wordt?" Dalton wijst met
een ruim gebaar om zich heen. We zit
ten in het Londense Mayfair Hotel, een
dag na de première. Enkele tientallen
journalisten uit Europa zijn uitgenodigd
om van Timothy Dalton c.s. te horen
hoe en waarom Bond anders is gewor
den.
met cocktailglas
„Ja", zegt de 43-jarige Dalton, „met die
verandering heb ik een hoop te maken.
Van het eerste moment dat ik voor de
rol gevraagd ben, heb ik laten weten
meer te zien in een realistischer James
Bond. Meer in de oerstijl van Ian Fle
ming, die spannende avonturen aan zijn
publiek leverde. Géén komische knipo
gen. Dus waarom een bon mot bij een
cocktail-glas, wanneer je Bond in een ac
tie-scène bezig kan zien? Zo'n rol past
meer bij me. Dus dat is mijn, zeg maar
passieve, bijdrage aan die verandering.
Bovendien heb ik me twee weken met
schrijver-producer Michael Wilson afge
zonderd om over zijn scenario na te
denken. En gelukkig hadden we dezelfde
ideeèn".
In 'License to kill' raakt geheim agent
Bond zijn vergunning van de Britse rege
ring om dodelijk toe te slaan kwijt. 'Li
cense revoked' luidde dan ook de oor
spronkelijke titel van de film. Vergun
ning ingetrokken. Maar een marketing
bureau kwam er achter dat het grootste
deel van het potentiele Amerikaanse
Bond-publiek niet wist was het woordje
'revoked' betekende. Vandaar die andere
titel. James Bond begeeft zich namelijk
op een persoonlijke vendetta. Hij zal in
de Verenigde Staten getuige zijn bij het
huwelijk van zijn oude CIA-vriend Lei
ter. Die overleeft zelfs de bruidsdagen
niet en eindigt tussen de kaken van een
hongerige haai. De tegenstanders die
hem daar deponeren zijn Amerikaanse
drugshandelaren. Zij zijn de uit de Ake
lige Actualiteit geplukte Boemannen van
'License to kill'. Geen Spectre, geen
Goldfinger, en - uiteraard - ook geen
Boze Rooie Russen meer. Die laatste
passen niet meer in de Rusvriendelijke
dagen van Glasnost-Gorby. En onzin-
schurken wilden de Bond-bedenkers
evenmin.
Timothy Dalton: „Wanneer je je verhaal
en je schurken uit de 'headlines' van he
den haalt, maak je meteen een realisti
scher film. Geweld? Tja, dat is daar een
onderdeel van. Het hoort bij het Kwaad,
en zijn niet alle verhalen die de mensen
elkaar verteld hebben, van de oer-my-
thes af, heldenverhalen van het Goed te
gen het Kwaad? Ik zeg niet dat deze
Bond-film een moraliteit is, maar dat
soort verhalen heeft de mens blijkbaar
nodig. Als voorbeeld dat het kwaad
overwonnen kan worden. We heben alle
maal, boven of onder de vijftien jaar,
net nog op de televisie kunnen zien hoe
mensen neergeschoten worden, hoe ze
door tanks in Peking overreden zijn.
Échte mensen. En Bond, ondanks alles,
blijft Bond, gewoon escapisme".
De humor komt van q
Aan tafel komt een acteur zitten die het
allemaal gezien heeft: de vier acteurs die
James Bond hebben gespeeld, de ver
schillende regisseurs die het allemaal
weer net iets anders deden. Het is de 75-
jarige Desmond Llewellyn, die zonder
James Bond gewoon een degelijke Britse
acteur zou zijn gebleven, maar die met
Bond wereldbekend werd als 'Q', de
man die voor 007 zijn technische trucen
doos mocht opentrekken om van de ge-
woohste gebruiksartikelen als aanstekers
en camera's de dodelijkste wapens te
maken. Llewellyn komt met zijn be
roemde koffertje het hotel binnen, de
lieverd, en heeft zelfs een 007-stropdas
om z'n nek. „Gekregen bij 'Thunder
bolt', geloof ik", zegt hij, niet helemaal
zeker. Hij heeft dan ook in bijna alle
Bond-films gespeeld. „Alleen niet in 'Dr.
No' en 'Live and let die'. In die laatste
film ben ik er gewoon uitgeknipt. Alleen
het zinnetje „Q stuurt je dit" is overge
bleven".
huwelijk van mijn zoon iemand uit z'n
mondhoeken fluisteren: „Wist jij dat die
vader van Julian zo op Q lijkt?"
Wat denkt oude rot Llewellyn van de
Bond-nieuwe-formule? „Ach", begint hij
filosofisch, je moet niet vergeten dat de
Bond-films al over een tijdperk van der
tig jaar lopen. De jaren zestig, zeventig
en nu tachtig. En elk tijdperk zijn eigen
Bond. Timothy Dalton is een theaterac
teur, dat merk je aan zijn hele manier
van optreden. Zeer collegiaal. Maar we
hoeven ook niet te vergeten hoe goed
Roger Moore eigenlijk was. Goebbels
heeft eens gezegd: 'als je een leugen maar
vaak genoeg vertelt, gaan de mensen
hem geloven'. Roger Moore heeft bijna
in elk interview geroepen dat hij eigen
lijk maar een slecht acteur was. Toen
ging iedereen dat óók vinden. Maar kijk
eens wat een moeite ze gehad hebben
om een opvolger voor hem te krijgen".
Bond is veranderd, Q niet. „Maar ik ben
een 'civil servant', een ambtenaar", lacht
Llewellyn als verklaring. Als het aan
hem ligt draaft hij ook in de volgende
aflevering weer op. James Bond als aan
vullende pensioenregeling. En dan te be
denken dat een producer hem na de oor
log, toen hij er net vijf jaar als krijgsge
vangene op had zitten, te oud vond voor
een rol in 'The captive heart'. Een film
warin hij nota bene de rol van krijgsge
vangene moest spelen.
De bond-girls
Op komt John Glen, regisseur van 'Li
cense to kill'. Overigens nadat twee
Bond-girls, Carey Lowell en Talisa Soto,
even aangezeten hebben aan het gesprek.
Beiden zijn ex-fotomodel met een aantal
minder bekende films op hun kerfstok.
Uit hun mond valt logischerwijs alleen
maar te noteren dat hun rollen in zo'n
enorme produktie „een enorme kans"
zijn, maar dat hadden we al begrepen.
Wel het noteren waard is dat ze er privé
opvallend aantrekkelijker uitzien dan op
het doek. En aangezien het bij Sterren
meestal andersom het geval is, moeten
we bang zijn voor het verdere verloop
van hun carrière.
John Glen dus. Een onopvallende man
die zonder veel ophef van een record
kan spreken. 'License to kill' is zijn vijf
de Bond-film. Guy Hamilton noch Te
rence Young bracht het zover. „En dat
dank zij die ene scène", zegt Glen be
scheiden. Die scène was de openingsscè
ne van 'The spy who loved me'. Glen
had het van de montagekamer, waar hij
overigens al bij Carol Reeds 'The third
man' begon, gebracht tot regisseur van
een aantal actie-scènes in de Bond-films.
Een zogenaamd 'second unit-director'.
Voor 'Spy' filmde hij een ski-sprong die
halverwege overging in een val met pa
rachute. Glen: „Ik was kortgeleden in
Hollywood toen Bond-producer Cubby
Broccoli daar de Irving Thalberg Award
kreeg. Er werd een compilatie van spec
taculaire scènes uit de Bond-films ver
toond. Er kwam een staande ovatie bij
die scène met die ski-parachute. Natuur
lijk wordt het iedere keer moeilijker
weer iets visueel spectaculairs te vinden.
Ik ben best tevreden met 'License to
kill'. We hebben een prachtige 'arresta
tie' in de lucht waarbij een helikopter
een klein vliegtuigje vangt. En er zit een
achtervolging in met reusachtige vracht
wagens zoals je nog nóóit gezien hebt.
Het maken van die scènes zelf wordt al
leen maar gemakkelijker. De specialisten
voor de stunts en de effecten die je om
je heen hebt gezocht, worden steeds be
ter. En het leuke is dat we al die dingen
eigenlijk nog steeds op de oer-manier fil
men. Zoals Buster Keaton z'n films
Timothy Dalton heeft zich
in zijn tweede James Bond
film definitief
gedistantieerd van lolbroek
Roger Moore. De humor
komt nu van de 75-jarige
Desmond Llewellynbeter
bekend als 'Q', de man die
voor 007 zijn technische
trucendoos mag
opentrekken.
Aangezien Timothy Dalton geen grapjes
meer mocht maken, zijn in het scenario
de leukste momenten nu voor Llewellyn
alias Q weggelegd. In een volle bioscoop
zaal blijkt zijn verschijnen in de film
opeens voor een bevrijdende opluchting
te zorgen. Als Q heeft hij een vlammen-
werpende aansteker en een camera met
een vernietigende laserstraal in zijn kof
fertje, als acteur speelt hij de langste
Bond-rol van zijn leven en is hij het die
de humor toch nog even hoog mag hou
den. Llewellyn is een bescheiden acteur
van de oude stempel, die trots zegt dat
hij maar liefst 'vier opkomsten' heeft,
een toneelterm die in filmverband wat-
archaïsch klinkt. „Ik ben dankbaar voor
de James Bond-films", zegt hij. „Anders
had ik alleen van mijn pensioentje
moeten rondkomen. Maar iets anders
spelen, nee, daarvoor zit ik te veel vast
aan dat Q-image. Er zijn mensen die
niet eens weten dat ik een acteur ben, zo
erg is dat. Hier op straat heb ik niet zo
veel last van die bekendheid. Met Engel
sen in het buitenland is het anders. Het
lijkt wel of Britten in den vreemde
opeens bevrijd worden van dat typisch-
Britse gedrag. Dan roepen ze opeens din
gen die ze thuis niet in hun hoofd zou
den halen. Hier hoorde ik laatst bij het
Dit nieuwe Bond-meisje ziet er privé
opvallend aantrekkelijker uit dan op het
doek. En aangezien het bij Sterren
meestal andersom het geval is, moeten we
bang zijn voor het verdere verloop van
haar carrière.
FOWS: PR
>ave the rose
maakte. Niks geen trucages later,
geen 'blue sereens' waartegen ac
hun kunsten moeten laten zien en|
geen computergestuurde camera'
weet dat het resultaat van die G_
Lucasfilms fantastisch is. Maar ik
het gewoon niet leuk vinden om
een halve scène te filmen, die dan™
door iemand in een laboratorium
maakt wordt".
Ook Glen nog even over de verandL^
in het Bond-image die in het wat se™
zere deel van de Britse pers maar
tjes ontvangen is. „Heel bewust, dielAC
andering", zegt hij. „Wij zijn dat, \|oei
dat we begonnen, overeengekomenve
de filmmaatschappij die de filmfelij
gaan distribueren over de hele web i
We wilden hedendaagser zijn en|ins
hield in dat Bond zelf ook harderp o
worden. En als er een hedendaags 100
bleem is, dan is het dat van de dtie
We hebben hele dossiers doorgewan
over de Escobars, de Noriega's. Ebor
zijn de 'biggest business' geworden. Ird
jarden worden erdoor aan de Aijrec
kaanse economie onttrokken. Enh 6
geld komt deels weer op een legale b v
nier die maatschappij binnen. Er ber
niet eens meer na te gaan hoe èefl
maatschappij door de narco-busiing*
wordt beïnvloed, omdat de grote bi
respectabele zakenlieden zijn gewoij
Je hebt geen greep meer op ze, je kalf 1
niet eens in de gevangenis krijgen/P"
staan ze er houden. Zo'n figuur heljj|
we gevonden in Franz Sanchez,]*-'
Duits-Colombiaanse drugsdealer dieL«,
compleet landje bestuurt. En voorf
geweld alleen maar een zakelijk mil
is om z'n tegenstanders, z'n concuij
ten, uit de weg te ruimen. Ik moei "1
chen om mensen die vinden dat eLJ
'License to kill' van die harde scènesj
ten. Ten eerste is het film, en iedej
weet dat. Ten tweede: in New Ujci
heeft een grote drugsdealer een ter.
stander levend laten villen! Gewooirie
waarschuwing dat met hem niet gejut*
mag worden. De actualiteit is altijd jreg
erger dan de film". kds
Ook John Glen wil best verder wejC^j
aan z'n record als Bond-regisseur. .,W
neer deze film tenminste een suf
wordt". Het lijkt een open deur intFn(
pen, want de vorige Bond sloeg allepn
cords van eerdere 007-films. „Ho, j
ho", roept Glen onmiddellijk, „daeer
dan wel waar, maar je hoeft het nferp:
één keer niet goed te doen en je ka^oci
zeker van zijn dat je je succesreeks njfra
meer herstelt. En kijk eens naar de 05H
currentie deze zomer. We hebben vig p
jaar in Amerika die staking van scfrjrc
rioschrijvers gehad. Er zou dit jaar iT,-.
welijks een behoorlijke film uit HcUg'
wood komen. En wat hebben we? 'Inl u
na Jones' dat alle records slaat. 'Lef
weapon II' en 'Batman', dat volgensP&.
ook een succes wordt. De Bond-f| 1
kosten zóveel, dat je een absoluut Fe
reldsucces moet hebben". Vakblafen
schreven zelfs al dat de Bond-produ|aatJ
pas iets gaan verdienen wanneer de I
wereldwijd de 100 miljoen dollar hltree
op.
Le
Terug naar Timothy Dalton, na ir£i:
Connery, George Lazenby en Riek
Moore fakkeldrager voor wijlen Ian Rep
mings held. Dalton: „Je hebt hierbij11'
grote James Bond-fanclub. Niét dat ifiërs
iets om geef, want ik begrijp die ment VI
simpelweg niet. Voor mij houden >rge
figuur en zo'n rol op wanneer ik ver
spelen klaar ben. Mensen die me vra il
hoe Bond mijn leven beïnvloedt, on II
veranderd ben door Bond, begrijpen
niet. Wanneer zo iets zou kunnen, zo ,ige
als acteur meteen het gekkenhuis so
moeten. Maar goed, die fans hebben n t0
masse geroepen: 'Thank God' dat B
realistischer is geworden".
Op een andere manier heeft James B<
een deel van Daltons leven wel dege
beïnvloed. Dalton is op de eerste pl f? v'
toneelacteur. „Ik heb net 'Touch c'3vei
poet' van Eugene O'Neill gespeeld a?tl(
Londen. Een rol waarin ik absouut n rits<
van James Bond heb. Ik speel er met *zen
bierbuik een alcoholist van middelt ls. F
leeftijd. En daar is heel veel publiek in 41
gekomen dat normaal niet in de scho
burg komt. Ik heb na afloop met dat H
bliek gepraat. Ze vonden Bond fan
tisch, maar dit bleken ze óók moo 1
vinden". Bond is goed voor meer JIC
gen. Timothy Dalton maakt van de a,
wezigheid van internationale journajj^c
ten gebruik om een heet Londens han
zer voor het publiciteitsvoetlicht te
gen. Hij heeft onder zijn jasje een
shirt met daarop een afbeelding 1
William Shakespeare. En daaronder CN
tekst: 'Save The Rose'. The Rose is laar
naam van het theater waarin Willi rond
Shakespeare gespeeld heeft en waan een
kortgeleden de fundamenten zijn fleest*
dekt. De grond is in handen van projibinn
ontwikkelaars die de boel vol had( lacj
willen storten met cement en daar van
venop hun kapitale plannen hadden 1 s
len neerzetten. Ze bestaan nog steeds, 1{j j
Britse regering wil er nog geen sto 1
voor steken. Maar acteurs, schrijvers,
leerden en andere weidenkenden 23
een protestbeweging begonnen. Dal
geëmotioneerd: The Rose is het en nr]3<
Shakespeare-theater waar we nog iin hl
van hebben. Die grond is historisch 1anta
het grootste belang. Daar heeft de Eni de F
se taal vorm gekregen, zoals die daa n hi
tot wereldtaal is geworden. Daar wen wildi
stukken geconcipieerd die nu nog in hij z
beschaafde landen te zien zijn. De Gi B-jan
ken storten hun archeologische vil Dot.
plaatsen toch ook niet vol met ceme en ge
The Rose kan in de toekomst net zoi
worden als hun gerestaureerde an
theaters. We hebben internationale ste
nodig. Dus, heren, schrijf op". £pj
Hierbij dan, Timothy. En geen dan!
wel, als dat al zou gaan, want ope<uJ_
heb je een bevlogenheid laten zien
Bond even tot bijfiguur degradeert. 1
dens de opnames voor 'License to kill w 11
dat trouwens ook al eens gebeurd. D
ton mag dan een -klassieke toneelacti en -
zijn, Robert Davi, die drugsgigant Ffi gistei
Sanchez speelt, blijkt ook meer te z t Lej
dan een optelsom van alle schurken aren
hij van 'Hill Street Blues' tot en f 21 ei
Bond speelde. Dalton: „Op de set hi mee
ben we een wedstrijd in Shakespeare !n Ze
teren gehouden. Ongelooflijk wat door
man kende. De koude rillingen liep te
over m'n rug". olg
BERT JANS* en m
Leidsi
door
ein ge
zijn ae
Vergei
