China is voor ons een waarschuwing"
Inwoners Jeruzalem slapen
met Uzi onder hun kussen
CeUlae Sou/temt
VOORMALIG ADVISEUR SOLIDARNOSC OVER TOEKOMST POLEN
">n
w,
Kopstukken Poolse partij
komen niet in parlement
Slachtpartij op zee voor haaievinnenso*
BUITENLAND
DINSDAG 13 JUNI 1989 PAG^
Ut
m
:od
Andrzej Stelmachows-
ki (64) vond vorig jaar
zomer de „Ronde Ta
fel" uit. Terwijl het
land de ernstigste sta
kingsgolf sinds het uit
roepen van de noodtoe
stand op 13 december
1981 beleefde, probeer
de hij regering en op-'
positie bij elkaar te
brengen om over de
toekomst van Polen te
praten. Het duurde
nog ruim een half jaar
voordat Stelmachows-
ki, hoogleraar in het
burgerlijk en agrarisch
recht en voorzitter van
de Warschause „Club
van Katholieke Intel
lectuelen" de partijen
ook inderdaad aan die
Ronde Tafel kreeg.
Daar werd onder meer
besloten tot de legali
sering van Solidarnosc,
waarvan Stelmachows-
ki bij de oprichting in
1980 en later van 1983
tot 1985 adviseur was.
Vorige week zondag is
hij met grote meerder
heid gekozen tot lid
van de Senaat, uiter
aard voor Solidarnosc.
Voor hem en zijn colle
ga's uit de oppositie
gaat het eigenlijke po
litieke werk nu pas be
ginnen.
(Van onze speciale verslagge
ver
Leo van Vlijmen)
WARSCHAU „De ver
kiezingen hebben voor
mij twee verrassingen ge
bracht, een aangename en
een onaangename. Rond
uit teleurgesteld ben ik in
de lage opkomst. Ik had
op tachtig procent gere
kend, en het is bijna twin
tig procent minder gewor
den. De ouderen zijn weg-,
gebleven omdat ze noch
de regering noch Solidar
nosc vertrouwen en de
jongeren omdat ze sneller
veranderingen willen en
die van ons niet verwach
ten. Ik denk dat zowel het
een als het ander gevaar
lijk is".
„Onze enorme overwinning
was natuurlijk een aangename
verrassing", vervolgt Andrzej
Stelmachowski, sinds vorige
week senator voor Solidar
nosc. „Ik had voor mezelf ge
dacht dat we alles bij elkaar in
de Senaat zestig, heel mis
schien vijfenzestig zetels zou
den krijgen. Dat zou een groot
succes zijn geweest. Maar nu al
in de eerste ronde 93 zetels en
de anderen geen een. Dat had
ik niet voor mogelijk gehou
den. En daarbij dan nog die
blamage van het regeringsblok
dat slechts twee kandidaten
van z'n nationale lijst in het
parlement heeft gekregen. De
top is nu radeloos. In elk geval
staat vast dat Solidarnosc meer
invloed gaat krijgen dan we
hadden gehoopt".
Over deelname in de regering
wil hij nog geen uitspraak
doen. „Wij moeten eerst alles
eens rustig overdenken en de
komende weken en maanden
een politieke strategie uitstip
pelen. Op de eerste plaats: wat
doen we met het zogenaamde
Burgercomité van Solidarnosc.
Dat is eigenlijk alleen voor
deze verkiezingen opgericht.
Moeten we dat continueren?
Voor de oprichting van een
politieke partij is het zeker
nog te vroeg. Bovendien, in
dat Burgercomité zijn allerlei
stromingen vertegenwoordigd:
christen-democraten, sociaal
democraten, liberalen, conser
vatieven. Kunnen we die op
een politieke lijn krijgen?".
Informatie-gat
Een belangrijk punt is de ver
kiezing van een president. Tot
nu toe was generaal Jaruzelski
de enige kandidaat voör dat
ambt. Stelmachowski: „Maar
het is nu de vraag of die kan
didaat nog wel gewenst is. Tij
dens de verkiezingscampagne
hebben de mensen mij voort
durend gevraagd: ga jij straks
op Jaruzelski stemmen? Ik heb
dan telkens gezegd dat we, als
we eenmaal gekozen zijn, als
blok ons standpunt zullen be
palen. Maar we weten intussen
heel goed wat de kiezers niet
willen".
Afgelopen weekeinde heeft
Lech Walesa, de leider van So
lidarnosc, laten doorscheme
ren dat leden van de vakbe
weging mogelijk toch zitting
zullen nemen in de regering.
Met die toézegging is Stelma
chowski niet zo blij. „Ik zeg
niet dat wij niet voldoende
vakbekwame mensen zouden
hebben want die hebben we
wel. Maar ons probleem is ons
gebrek aan informatie. Wij
weten niet wat voor verplich
tingen Polen heeft aan bij
jaar lang hebben gemaakt.
Nee, wij willen liever eerst
orde op onze eigen zaken stel
len. De vakbond Solidarnosc is
nog geen twee maanden gele
den weer officieel toegelaten
en moet nu een nieuwe struc
tuur krijgen. Het Burgercomi
té steunt tot nu toe louter en
alleen op vrijwilligerswerk.
Als het blijft voortbestaan, en
dat zal wel, dan alleen op een
professionele basis. Alles moet
eigenlijk van de grond af aan
worden opgebouwd. En ver
geet niet, behalve de al zo lang
durende economische crisis
hebben we er nu ook een poli
tieke crisis bij met een rege
ring die niet weet hoe het nu
verder moet.
Ik denk dat wat er momenteel
in China gebeurt voor ons toch
een waarschuwing moet zijn.
Wij van de oppositie hebben
geen leger, geen politie en
geen staatsapparaat achter de
hand".
Partij - monopolie
Solidarnosc wil meewerken
aan economische hervormin
gen. Maar dat houdt ook in de
sluiting van niet-rendabele be
drijven, de afschaffing van
subsidies op levensmiddelen
en dat betekent weer dat er
nieuwe offers van de bevol
king worden gevraagd. Kunt u
dat aan uw kiezers verkopen?
voorbeeld het Warschau P^ct
of aan de Comecon. Het is hier
niet als in het Westen waar
ook de oppositie van de staats
zaken op de hoogte is. Wij zijn
altijd overal buitengehouden.
Wij weten niets. De hele be
volking bevindt zich in een in
formatie-gat. Maar bovendien,
hoe zou zo'n grote coalitie er
uit moeten zien? Het leger, de
politie, de buitenlandse poli-
Professor A.
Stelmachowski,
sinds vorige
week senator
voor
Solidarnosc.
FOTO: PERS UNIE
tiek, dat blijft natuurlijk alles
in handen van de communis
ten. Wij kunnen dan economi
sche zaken, financiën en socia
le zaken krijgen om de proble
men op te lossen die zij veertig
„Wat die werkloosheid betreft,
dat zie ik niet zo somber. In
veel staatsbedrijven werken
momenteel soms wel tot twin
tig procent minder mensen
dan er zouden kunnen wer
ken. Er zijn dus op het ogen
blik voldoende arbeidsplaat
sen. Maar natuurlijk moeten
we de arbeidsmarkt wel in de
gaten houden. En wat de le
vensstandaard betreft: we heb
ben aan de Ronde Tafel af
spraken gemaakt oflig
sluitende indexering d.
lonen. Of dat ook lukl d<
we natuurlijk afwacht» d'
waar we ons bij de ^rd'
sche hervormingen i: af
instantie op richten frist
braak van het partij- 6 Pr
monopolie. De ecorfkij
veertig jaar lang door|er<
beheerst. De dir^cteif"
de staatsbedrijven zijrr^
van de partij en laten j[l
belangen boven ecoqtf
belangen prevalereri
moeten we van af enKT
alleen maar via de wer^
privatisering van de ej0|g
Dat monopolie geldt toer
niet alleen voor de efieli
maar bijvoorbeeld o»a"r
het onderwijs en de'y
schap. We hebben de 0-7
mende jaren dus nog Idei
te doen". k s
itra
Waarschuwing
U sprak voorheen
„waarschuwing van
Denkt u dat het Pooliaf>
inderdaad evenals> jgev
weer zou kunnen ingjstu
F
„Ach, er dreigt natulan-
tijd een „China", marfnd
neraals hebben inmidK
goed begrepen dat dï
waarin zij in 1981 venap
nergens op stoelde erPT
ons niets heeft geholn5,cj
gendeel. Er is bovenj. 3
groot verschil tusseqaa
1981. Toen was er in
nog een Brezjnev, nu £51
Gorbatsjov. Dat is ee&.
kans die we moeten jg.'
pen om in ons land wijl
hervormingen door tc 1
en meer democratie P"1
heid te realiseren.
zullen veel geduld
hebben. En het meest I a
mij dat de Poolse jeugj1:
duld blijkbaar niefot
heeft".
JERUZALEM In de
brandende zon slenter ik
langs de Jaffa poort, be
wonder de palmbomen
die Suleiman de Grote
langs de hoge muren
plantte, en koop bij een
Arabisch marktkraampje
wat brood en olijven. Nog
steeds genietend van alles
wat ik om me heen zie,
kom ik onzacht in botsing
met een man, die in zijn
ene hand een getrokken
pistool heeft en in de an
der een Uzi machinege-
Hij heeft een khaki uniform
aan en een keppeltje op zijn
hoofd. Gewapende soldaten
zijn hier geen uitzondering,
maar hij is geen soldaat. Hij is
een kolonist, één van de joden
(meestal van buitenlandse af
komst) die zich expres hebben
gevestigd op de Westelijke
Jordaanoever ten bewijze dat
het joods en geen Arabisch
grondgebied is en dat het al zo
is sinds de bijbelse oudheid.
De man met het pistool en de
Uzi bij het Arabische olijven-
stalletje draagt zijn wapens
„uit zelfverdediging", zo legt
hij uit. Maar hij heeft een
vreemde blik in zijn ogen die
een intense religiositeit ver
raadt, grenzend aan politieke
gedrevenheid. In de Heilige
Stad wil niemand zich met je
inlaten als hij of zij niet weet
wat je geloof is. „Ben je
joods?", luidt zo ongeveer de
eerste vraag die men hier stelt.
Zo niet, wat dan wel? Als je
christen bent, wat voor soort
christen ben je? Uit overtui
ging komt zekerheid voort, uit
zekerheid extremisme, en uit
extremisme komt het geweer
voort.
Na een wat langer verblijf in
Jeruzalem voel je je bloot als
er geen geweer over je schou
der hangt. Zo'n 160 duizend
gewone Israëlische burgers
hebben een wapenvergunning,
naast al die mannen die als re
servisten zijn aangesteld in het
leger en de neiging hebben
hun Uzi of M-16 karabijn on
der hun hoofdkussen te bewa
ren. Sinds de intifada, de Ara
bische opstand, anderhalf jaar
geleden begon in de bezette
gebieden en in het oosten van
Jeruzalem, werden wapenhan
delaren overspoeld door de
vraag naar 9mm wapens (die
tussen de duizend en vijftien
honderd gulden kosten). De
enige beperking op wapens
geldt voor de munitie, te we
ten honderd kogels per wa
penbezitter. Om als Israëliër in
aanmerking te komen voor
een wapenvergunning moet je
een „goede reden" hebben.
Onder goede redenen vallen
bedreigingen van de persoon
lijke veiligheid, of banen die
reizen in de bezette gebieden
met zich meebrengen.
Vreedzaam
En tóch blijft Jeruzalem een
verbluffend mooie stad, met
gebouwen van honingkleurige
stenen (een architectonische
uniformiteit die ten tijde van
het Britse Mandaat verplicht
was). Toeristen kunnen zonder
risico's komen en gaan. De
openbare tuinen worden over
vloedig met water besproeid
(onderhouden door Arabie
ren). In de supermarkten en
bazaars redetwisten Arabieren
en joden op hoge toon, maar
altijd goedschiks. De moderne
Israëlische ziekenhuizen lig
gen vol met Arabieren van de
Westelijke Jordaanoever èn
uit Israel zelf, hoewel de Pa-
lestijnen klagen dat ze achter
gesteld worden.
In ons stamcafé op het kruis
punt van de Jaffaweg en de
King Georgestraat in het cen
trum van Jeruzalem, drinken
joden, Arabieren eh Grieks or
thodoxe priesters gezellig met
elkaar een kopje koffie en
eten daarbij een plakje kaneel-
cake. Zo nu en dan ontploft er
een bom in een vuilnisbak op
de Jaffaweg of er drijft een
wolk traangas voorbij, afkom
stig van een door de politie
beëindigde demonstratie. In de
café's heerst echter een soort
vreedzame coëxistentie. Je
raakt er wel aan gewend om
naast een met stof overdekte,
vaak sjofele soldaat je kopje
koffie te drinken, terwijl zijn
machinegeweer tegen het ta
feltje geparkeerd staat, of te
genover een orthodoxe jood
met een zwierige zwarte jas,
lange pijpekrullen, baard en
zwarte hoed, of een oude Ara
bische bouwvakker, met zijn
geruite hoofddoek, de „keffiy-
ah".
Brood
Dat betekent niet dat er geen
spanningen zijn. Die liggen
verborgen onder de opper
vlakte, maar een incident is
voldoende om ze aan de kook
te brengen. De orthodoxe jo
den bijvoorbeeld komen vaak
met de realiteit in conflict als
ze proberen de rest van Israel
hun strenge joodse leer voor te
schrijven.
Neem bijvoorbeeld brood, het
bijbelse hoofdvoedsel. Met Pa
scha, het joodse paasfeest, is
brood verboden en orthodoxe
joden zorgen ervoor dat er
geen kruimeltje brood meer in
huis achterblijft. Pascha ge
denkt de vlucht van de Israë
lieten uit Egypte en toen was
er geen tijd om brood te bak
ken.
Het geval wil nu dat één van
de beste bakkers in Jeruzalem
een Arabier is en zijn winkel
bevindt zich midden in de
joodse wijk van de oude stad.
De Arabische bakker bleef on
langs met Pascha gewoon open
en verkocht geurende verse
pittabroden, het platte brood
dat typerend is voor het Mid
denoosten. De gevolgen bleven
dan ook niet uit en hij werd
aangevallen door ultra-ortho
doxe joden. Ze waren niet al
leen gebelgd over zijn gedrag,
maar ook over de joodse klan
ten die gewoon zijn winkel be
zochten en daarmee de Pa-
scha-regels schonden. Nu liep
het nog allemaal redelijk af.
Maar op een dag, zegt de bak
ker somber, zal hij wel ge
dwongen zijn om te verkassen.
Ingeslagen
Voordat ik naar de Westelijke
Jordaanoever reed, spande ik
een keffiyah over de motor
kap van m'n auto, die al bijna
helemaal volgeplakt is met
Britse vlaggetjes en pers-stic
kers, in de hoop dat alle partij
en direct zien dat ik „neu
traal" ben. Maar in het land
van het geweer en het geloof
kennen ze geen neutralen.
„Aan wiens kant sta je?",
vroeg Menachem, een kroeg
baas (bierbuik, onderhemd,
pistool), toen ik de joodse ne
derzetting Kiryat Arba, nabij
de voornamelijk Arabische
stad Hebron, bezocht. Nie-
mands kant, antwoordde ik:
I
Gewapende soldaten behoren bij het dagelijkse straatbeeld van Jeruzalem.
eën waarnemer. Hij keek me
wantrouwend aan. „Oké, oké,
ik geloof je", zei hij, alhoewel
hij duidelijk het tegenoverge
stelde bedoelde.
In het oude stadje Hebron was
het vertrouwen nog minder.
Ik had mijn auto gelukkig
een huurauto in de hoofd
straat geparkeerd, terwijl ik
even een praatje maakte met
zowel Arabieren als joodse ko
lonisten. Tegen de tijd dat ik
terugkeerde waren alle ruiten
van de auto ingeslagen. De da
ders waren ofwel Arabieren,
omdat de auto een Israëlisch
nummerbord droeg, ofwel ko
lonisten vanwege de pers-stic
kers en de keffiyah. „Welk ge
loof?" baste de verveelde Is
raëlische politie-agent die de
gegevens noteerde toen ik op
het politiebureau aangifte
deed van de vernieling. „Be
doelt u dat van mij of dat van
de daders?", was mijn vraag.
Hij vond het niet grappig.
„Het uwe". Hij schreef op:
christelijk.
Thatcher
Weer terug in Jeruzalem sug
gereerde een collega dat we al
lemaal maar een groot kruis
op onze auto's moesten verven
of plakken, om te laten zien
dat we christenen zijn. Ande
ren stelden, iets minder se
rieus, voor om een levensgroot
portret van Margaret Thatcher
voor het achterraam te han
gen, meer bij wijze van sym
bool voor Engeland dan uit
partijgevoel. Toch hebben ook
deze symbolen een schaduw
zijde: een belangrijke Arabi
sche minderheid is christelijk
en wat Thatcher betreft, niet
alle partijen in het Middenoos
ten zijn even ingenomen met
haar en met Engeland.
„Jullie Britten", zegt de jonge
Arabische pompbedie8£
ik benzine tank voor t~
gende rit naar de W
Jordaanoever, „het isi
jullie schuld". En L-
doelt hij eerder op de
v#n de mandaatperiod;
huidige politieke situj
meent het echter L
kwaad. Hij lacht, geefn
vriendschappelijke ik1
m'n schouder en looplf.
volgende klant: een Isi
jood met een keppeltji
hoofd en met een Ui
achterbank van zijn ai
RICHARE
(c) The Times,,
WARSCHAU Voor de
33 vacante zetels in de
Sejm, het Poolse lager
huis, zal aanstaande zon
dag een nieuwe verkie
zingsronde worden gehou
den. Maar de kandidaten
van de „nationale lijst"
die het bij de eerste ronde
niet hebben gehaald, mo
gen niet aan die tweede
ronde meedoen, evenmin
als mensen die naar een
zetel in de senaat hebben
gedongen.
Alle 66 kandidaten voor de
33 zetels moeten nieuw zijn,
zo heeft de Poolse Staatsraad
gisteren bepaald.
Dit betekent dat kopstukken
uit de partij, onder wie pre
mier Rakowski en de polit-
buro-leden Stanislaw Ciosek
en Jozef Czyrek, definitief
niet in het parlement komen.
Een einde van hun politieke
loopbaan hoeft dit niet te be
tekenen omdat volgens de
Poolse wet ministers aan
kunnen blijven ook als zij
niet in het parlement zijn ge
kozen. Premier Rakowski
liet gisteren al weten dat hij
wel kandidaat blijft voor de
post van premier.
Wie de nieuwe kandidaten
voor de 33 resterende parle
mentszetels zijn, is nog niet
bekend. Dit onderwerp
wordt besproken op de twee
daagse bijeenkomst die giste
ren is begonnen tussen de
partijleiding en de leden van
het centraal comité.
Na acht jaar is gisteren in
Polen de Vereniging van
Poolse journalisten weer ge
legaliseerd. Deze vakbond,
die voornamelijk bestaat uit
aanhangers van het vakver
bond Solidariteit, werd in
maart 1982 verboden.
IJSLAND BLIJFT OP
WALVISSEN JAGEN
REYKJAVIK De IJslandse
regering is niet van plan de
walvisvangst op te geven en te
zwichten voor een internatio
nale boycot vaht de milieu-or
ganisatie Greenpeace. „We
zullen de walvisvangst nooit
opgeven, wat er ook gebeurt",
aldus minister van buitenland
se zaken Jon Baldvin Hanni-
balsson. De walvisvangst
vormt slechts een heel klein
onderdeel van de IJslandse
economie en de grote meer
derheid van de bevolking lust
zelfs geen walvisvlees. De IJs
landse regering huldigt echter
als principe dat ze volledig
soeverein moet kunnen beslis
sen over het gebruik van
's lands natuurlijke rijkdom
men, ook in de kustwateren.
Om de bedreigde walvisstand
te beschermen heeft de Inter
nationale Walvisvaartcommis
sie van 1986 tot 1990 de com
merciële walvisvangst verbo
den.
QUITO Japanse en Ko
reaanse vissers zijn druk
bezig de unieke zeebiolo-
gie in de beschermde wa
teren rond de Galapagos
eilanden te vernietigen,
door hun jacht op haaie-
vinnen. Het afgelopen jaar
zijn al zeker veertigdui
zend haaien en talloze an
dere zeedieren afgeslacht.
De haaien worden gevangen
met behulp van haringnet
ten, die in baaien en kreken
worden uitgezet, en elektro-
nisch-gestuurde netten van
bijna een kilometer lengte
voor de diepere wateren. Na
dat de vissers de haaien van
hun vinnen hebben ontdaan
worden de karkassen weer
overboord gezet.
Haaievinnen worden bijna
uitsluitend in Japan en Ko
rea verkocht en brengen on
geveer vijfendertig gulden
per pond op. Deze lucratieve
handel heeft ertoe geleid dat
vele kleine vissertjes zich op
de haaiejacht hebben gestort.
Volgens ooggetuigen worden
de strenge wetten die in dit
gebied van de Galapagos ei
landen gelden met voeten
getreden. Kleine bootjes be
geven zich 's nachts binnen
de beschermde 15-mijlszóne
en brengen huri vangst over
naar de grote Japanse en Ko
reaanse schepen, die in de
internationale wateren lig
gen te wachten.
De vissers hebben het vooral
gemunt op de Galapagos-
haai en een ondersoort van
de hamerhaai. Maar andere
diersoorten worden ook afge
slacht, zoals zeeleeuwen en -
honden die als levend aas
worden gebruikt om de haai
en te vangen. Bovendien ra
ken talloze schildpadden en
zeldzame vogelsoorten „per
ongeluk" verstrikt in de net
ten en vinden daardoor
eveneens de dood. Milieube
schermers vrezen dat sommi
ge diersoorten zullen uitster
ven als de jacht niet spoedig
een halt wordt toegeroepen.
Ze hebben inmiddels een in
ternationale oproep gedaan
om het „erfgoed van de
mensheid", zoals de VN de
eilanden van Charles Dar
win heeft betiteld, te redden.
De eilanden speelden een be
langrijke rol in de ontwikke
ling van de moderne evolu
tietheorie, dank zij Charles
Darwins ontdekking dat op
elk eiland weer verschillen
de varianten van 1}
diersoorten voorkwaG
gelden zeer strenge'
wetten op de eilandeS
onder een rookvera
verbod om dieren aal
ken en men mag z'
buiten de paden beg^|
De Galapagos maken: js
van Ecuador en dep
berichten over de h£
hebben heel wat <P
ding veroorzaakt in
stad Quito. De illegal
jacht kwam aan hl
toen een Japanse bool
sano Maru, gedwon"
een haven in Ecuafc
nen te varen. BioloÉ
dekten daarop velef
den haaienvinnen F
rekken op het achtfl
gen te drogen.
TIMOTHY ROSS
(c) The Sunday Tin
