De doodsstrijd
van Het Vrije Volk
De onbekende gevaren van koude kernfusie
til Het Vrije Volk"
'ScidócSouxcmt'
De angstige verstaander heeft aan een
half woord genoeg. Als hij hoort dat een
bedrijfsadviseur is ingeschakeld, dat een
redacteur is ontslagen omdat hij
verklapte hoeveel abonnees de krant
nog telde en dat de hoofdredacteur geen
interviews meer geeft, zucht hij: de
dagen van Het Vrije Volk lijken geteld,
het einde nabij. Ooit was het de grootste
krant van Nederland, het cement van de
socialistische zuil. Tot ze zich moest
terugtrekken aan de oevers van de
Maas, vanwaar nu slechts „bedenkelijk
doodsgerochel" klinkt.
IS ER NOG EEN ABONNEE? DE ECHO KLINKT: NEE
ROTTERDAM - Het was 1922 en
erop of eronder voor het prille soci
alistische dagblad Voorwaarts te
Rotterdam. Twee jaar daarvoor
was het op de markt geworpen en
nu al stond het water aan zijn lip
pen. De strijd tegen het 'burgerlij
ke' Rotterdamsch Nieuwsblad leek
beslist; tegen die gezellige krant vol
nieuws en feuilletons kon de 'rooie
armeluiskrant' niet op. De direc
teur kon het niet aanzien en nam
de benen.
Aan de Friese onderwijzer IJ. G. van der
Veen restte nu de taak er als hoofdredac
teur/directeur het beste van te maken.
En dat deed hij. Met financieel en jour
nalistiek vakmanschap leidde hij Voor
waarts langs de rand van de afgrond
naar een succesvol voortbestaan. De
krant zou na de oorlog, onder de naam
Het Vrije Volk, zelfs de grootste van Ne
derland worden.
Maar nu is de cirkel weer rond. Het wa
ter staat het Vrije Volk, zeventien jaar
geleden gedegradeerd tot plaatselijke
Rotterdamse krant, weer aan de lippen.
Aan hoofdredacteur Gerard Krul de taak
er het beste van te maken. Een beetje
een fatsoenlijke begrafenis; meer zit er
waarschijnlijk niet meer in.
„Geen plaats voor twee Rotterdamse
avondbladen". De kop in het vak-
(bonds)blad De Journalist 'verhulde ei
genlijk nog te veel. „Geen plaats voor
zelfstandig Vrije Volk", vat het onlangs
uitgebrachte rapport van de Amsterdam
se bedrijfsadviseur De Koning beter sa
men. Twaalf opties bekeek De Koning
en hij hield twee reële over: Het Vrije
Volk moet samensmelten met het Rot
terdams Nieuwsblad of het moet een
ochtendblad worden.
Geen ochtendblad
Het Vrije Volk als ochtendblad is zo
goed als uitgesloten. In de eerste plaats
is het verboden. Bij de vorming van de
Commanditaire Vennootschap Het Vrije
Volk in 1972 lieten de eigenaren (de Ne
derlandse Dagblad Unie, uitgever van
Algemeen Dagblad en NRC/Handels-
blad en de Perscombinatie, uitgever van
Volkskrant, Trouw en Parool) vastleggen
dat Het Vrije Volk avondblad zou blij
ven. Ongetwijfeld om te voorkomen dat
het anders een concurrent zou worden
van de andere NDU- en Perscombina
tie-kranten. Dat is ook nu nog een argu
ment tegen het ongedaan maken van
deze afspraak; met name de NDU, als
uitgever van het nogal Rotterdams ge
kleurde AD, voelt er niet voor (nog) een
concurrent op de markt van de ochtend
bladen toe te laten.
Om het allemaal nog wat ingewikkelder
te maken zij hier vermeld dat de Avond
bladen Combinatie Rotterdam (ACR),
het bedrijf waardoor de twee kranten
worden uitgegeven, drie eigenaren heeft.
De aandelen zijn verdeeld over NDU
(dertig procent), Perscombinatie (dertig
procent) en Sijthoff Pers (veertig pro
cent). Interim-directeur is Ben Maandag,
maar de echte macht over de ACR ligt
bij de Raad van Commissarissen, die be
staat uit vier wijze mannen, twee na
mens Sijthoff Pers, één namens de NDU
en één namens de Perscombinatie.
Hoe anders had Gerard Krul zich het al
lemaal voorgesteld toen hij vorig jaar de
Grote Sprong Voorwaarts dacht te ma
ken. Hij wond er geen doekjes om; als
de sprong niet ver genoeg zou reiken,
zou een val onvermijdelijk zijn. „Econo
misch gezien is het nu of nooit", zei hij.
„De verliezen zijn overzichtelijk, maar
wel gestaag, en daar moet een eind aan
komen". Op dat moment schommelde
het abonneebestand rond de honderd
duizend. Een aantal waar menig kran-
VVD stuurt aan op breuk
Politie pakt verdachte
'smoesberovingen'
tendirecteur zijn vingers bij af zou lik
ken, maar niet genoeg voor Het Vrije
Volk en erger nog: constant dalend. Een
typisch voorbeeld van hellend vlak. Krul
in februari 1988 tegenover NRC/Han-
delsblad: „Er komen geen jonge lezers
bij, het abonneebestand is vergrijsd en
de gemiddelde leeftijd van de Nederlan
der is bekend. Dan kun je het uitreke
nen. Op 10 oktober 1992 zou de begrafe
nis zijn. Dat is de mooiste zekerheid die
je kunt hebben. Elk risico dat je neemt is
gering in vergelijking met de realiteit".
En daar ging Het Vrije Volk. De krant
kreeg een heel ander gezicht en een heel
ander karakter. Het moest afgelopen zijn
met die „zeurderige linkse verhalen over
bij standsmoeders"
Achterwaarts
Aangezien marktonderzoek had aange
toond dat Het Vrije Volk een slecht ima
go had bij de kinderen van de abonnees
(die er niet veel meer in zagen dan een
armoedig vakbondsblad) ging het sein
van socialistisch op progressief. „Als te
genwicht voor het ouderwetse, dramme
rige, Zeurderige en klagerige links-doen,
willen we nadrukkelijk de sfeer van goed
leven in de krant brengen", zei Krul.
Martin van Amerongen, ooit verslagge
ver voor Het Vrije Volk, thans hoofdre
dacteur van de Groene Amsterdammer,
liet weten dat het hem aan „bedenkelijk
doodsgerochel" deed denken.
Enfin, in plaats van de Grote Sprong
Voorwaarts naar achthonderdduizend
abonnees (Krul: „Je moet niet lachen, ik
meen het") ging de krant almaar verder
achterwaarts. In december moest de
ACR bekend maken dat het gezamenlij
ke abonneebestand van Rotterdams
Nieuwsblad en Het Vrije Volk gedaald
was van 182.000 naar 153.000, daarbij
aantekenend dat het verlies niet aan het
Nieuwsblad te wijten was. Drie maan-
Het water staat Het Vrije Volk aan de
lippen. Aan hoofdredacteur Gerard Krul
er het beste van te maken.
FOTO: GER DIJKSTRA
den later klapte Joris Boddaert, een vas
te medewerker van Het Vrije Volk uit
de school: de oplage is nu 60.000 zei hij
op 21 maart en diezelfde dag nog werd
hij ontslagen. Komend najaar wordt
voor het laatst een peiling verricht; als
de hervormingen dan niet tot een verbe
tering hebben geleid, wordt een definitie
ve conclusie getrokken. Intussen pro
beert Krul zijn personeel zoveel moge
lijk te helpen om elders emplooi te vin
den.
Dat het niet gelukt is de Rotterdamse le
zers massaal te strikken voor de totaal
vernieuwde krant is niet zo verwonder
lijk. Als plaatselijke krant was Het Vrije
Volk voor de linkserige intellectueel te
Rotterdam geen alternatief; die leest De
Volkskrant en in mindere mate het
NRC/Handelsblad, zoals alle intellec-
tueeltjes in den lande. En de arbeiders
dan? Zij waren het toch ook die de krant
in de jaren vijftig en zestig tot zo'n grote
hoogte brachten? Ja, maar dat was in
een tijd waarin de socialistische zuil nog
recht overeind stond, toen de arbeiders
vanzelfsprekend PvdA stemden, lid wa
ren van Vara en NVV en Het Vrije Volk
lazen. Inmiddels is dat allemaal zo van
zelfsprekend niet meer. Voorzover er
nog arbeiders bestaan, lezen ze de Tele
graaf en het Algemeen Dagblad. En als
ze stemmen, geven ze vaker de voorkeur
aan de VVD dan aan de PvdA, zo meld
de verleden week nog een promovendus.
Het Vrije Volk heen tevergeefs gezocht
naar een modern, progressief proletari-
Zwijgen
Maar natuurlijk, zolang de doodsklok
nog niet luidt, weigert Krul de overlij
densakte te tekenen. Hij zegt niks over
de toestand van de patiënt. Zo gretig hij
de publiciteit zocht tijdens de vernieu
wing van de krant, zo beslist houdt hij
nu zijn kaken op elkaar. Een interview
over de toekomst van Het Vrije Volk?
Nu even niet. Ook zijn collega Jan
Prins, hoofdredacteur van het Rotter
dams Nieuwsblad (dat niet helemaal on
beroerd kan blijven bij een samensmel
ten), verkiest te zwijgen: „ACR-directeur
Maandag is de enige die commentaar
kan geven".
Ben Mahndag: „Dat we een bedrijfsadvi
seur in de arm hebben genomen is vol
strekt normaal. Net als alle andere regio
nale avondbladen willen we onze renta
biliteit verbeteren en die betreft zowel
het Rotterdams Nieuwsblad als Het
Vrije Volk". Slechts schoorvoetend geeft
Maandag toe dat het vooral Het Vrije
Volk is dat de uitgever zorgen baart.
„Dat er na de vernieuwing van de krant
niet direct een toeloop van nieuwe abon
nees optrad, verbaasde ons niet. Maar
we hadden niet verwacht dat er zo'n gro
te leegloop zou plaatsvinden. Nee, cijfers
kan ik daarover niet verschaffen. Dat is
een heel ingewikkelde materie, boven
dien niet geschikt voor publikatie".
Maandag deelt mee dat het bureau Into-
mart een onderzoek in Rotterdam uit
voert om te bepalen hoe de 'markt'
denkt over een samenvoeging van het
Rotterdams Nieuwsblad en Het Vrije
Volk en hoe zo'n nieuwe krant zou
Het Vrije Vofk: dramatisch dalend aantal i
moeten heten. Over een aantal weken
moet er een rapport op tafel liggen. Dat
laat weinig ruimte voor hoop op een
zelfstandig voortbestaan van Het Vrije
Volk, is het niet? „Ach", zegt Maandag,
„laten we nu eerst maar afwachten wat
de uitslag is van het Intomart-onder-
zoek. Het is nog te vroeg voor conclu
sies. Uit ervaring weten we dat een krant
na een vernieuwing ten minste twee tot
drie jaar nodig heeft om resultaat te boe
ken. Dat heeft de ervaring van Trouw
uitgewezen en het blijkt ook uit het pro
ces waar Het Parool nu middenin zit".
Is het dan niet wrang dat in oktober al
de laatste peildatum voor Het Vrije
Volk is? „Die datum zegt me niets, die
hoeft geen definitieve beslissing te bete
kenen". Is het dan mogelijk dat in okto
ber besloten wordt Het Vrije Volk nog
een jaar of twee de tijd te geven voordat
een definitief oordeel geveld wordt? „Ik
waag me niet aan bespiegelingen over
zulke ongewisse zaken. Voorlopig ben ik
blij dat het nog geen oktober is, er kan
voor die tijd nog van alles gebeuren".
Geheimzinnig
Joris Boddaert heeft er een hard hoofd
in. „De ondernemingsraad probeert nu
te voorkomen dat de krant opgaat in het
Rotterdams Nieuwsblad, maar volgens
mij lukt dat niet", zegt deze ex-mede
werker, deze 'vreselijke boze' ex-mede
werker. „Ik werd ontslagen omdat ik in
een uitzending van Radio Rijnmond zei
dat Het Vrije Volk niet meer dan 60.000
abonnees had. Men deed daar altijd heel
geheimzinnig over, gaf alleen de cijfers
van Het Vrije Volk en het Rotterdams
Nieuwsblad gezamenlijk, niet de afzon
derlijke oplage. Ik vertelde gewoon de
waarheid en daarom werd ik ontslagen.
Goed, je kunt er over discussiëren of het
wel zo verstandig van me was om dat
cijfer te noemen, maar dan nog, het is
toch wel heel raar om op zo'n extreme
manier wraak te nemen".
„Het is een vreselijk moeilijke situatie",
zegt Boddaert. „Ik weet ook niet een-
twee-drie hoe het moet. Het is duidelijk
dat de krant niet aanslaat bij de jeugd.
Ik heb er negen jaar lang met heel veel
plezier gewerkt en ik ben heel nieuwsgie
rig of ze het redden, maar ik vrees dat
het een zinkend schip is".
Als Het Vrije Volk nu sterft, is dat zijn
tweede dood. Al eerder, in 1972, was het
met hem gedaan. In dat jaar kwam de
Rode Burcht ten val, toen struikelde de
roemruchte Arbeiderspers. Die uitgeverij
gaf het dagblad Het Vrije Volk uit en het
weekblad Vrij Nederland, alsmede boe
ken. Ze had ook een keten van veertien
boekwinkels en ze drukte de Vara-gids.
Het Vrije Volk, volslagen verbonden
met partij (PvdA) en vakbond (NVV),
was een tijdlang de grootste krant van
Nederland, met ruim driehonderddui
zend abonnees en 44 regionale edities.
De krant was tegelijk landelijk en plaat-
FOTO.ANEH
selijk. Er viel zowel in te lezen hoe dap
per de PvdA-fractie in de Tweede Ka
mer weer gehandeld had1 als hoe krani
het socialistische raadslid in des lezer
woonplaats zich gedroeg. En de redacti
vormde één familie. In 1987 hield z
nog een reünie. Volkskrant-coryfee
Haveman, ooit voor Het Vrije Volk „ne
derig verslaggever in een naargeesti]
provincienest" was erbij: „De door staa
geplaagde oud-verkeersredacteur Kare
Polak (80) noemt zich nu met recht eei
star-reporter".
Wat zullen de reünisten lang hebben
praat over hun vroegere hoofdredacteu
ren Wigbold, Voskuil en, wie weet, Vai
der Veen. En wat zullen ze gescholde
hebben óp dat vermaledijde editiestelse
Want dat deed Het Vrije Volk (nie
plaatselijk genoeg voor de concurrenti
tegen de plaatselijke kranten, niet lande
lijk genoeg voor de concurrentie tegei
de landelijke kranten) aan het eind vai
de jaren zestig de das om. De Arbeiders
pers werd ontmanteld, van Het Vriji
Volk bleef na 1972 niets meer over dai
de Rotterdamse editie, vanouds he
meest gelezen. Vlak voordat de Rod
Burcht, het pand van de Arbeidersper
aan het Amsterdamse Hekelveld, tegei
de vlakte ging, begaf Karei Polak ziel
nog wel eens naar het lege trappehuis
Riep hij: „Is er nog een abonnee?", dai
klonk de echo: „Nee". Nog altijd galm
die echo na, tot in Rotterdam aan toe.
STEVO AKKERMA1
GRONINGEN - Koude kernfusie,
een koud kunstje? Als het waar is
staat de wereld straks heel wat të
wachten. Dan ligt volgens de Gro
ningse fysicus drs. W.R. Jonker een
schier onbeperkte nieuwe energie
bron voor ons open. „Maar we
moeten niet argeloos in een juich
stemming belanden. Waar nog
nauwelijks over nagedacht is, zijn
de gevolgen van koude kernfusie.
We kunnen bijvoorbeeld alleen
maar gissen naar de hoeveelheid
radioactieve straling die ontstaat
wanneer op grote schaal koude
kernfusie wordt toegepast", waar
schuwt Jonker.
Jonker leidde onlangs een forumdiscus
sie in Groningen over de nieuwe vraag
stukken die deze bron van energie op
werpt. Zoals gezegd tast men nog volle
dig in het duister over de gevaren ervan,
die er volgens Jonker wel degelijk zullen
zijn. „Bij de proeven zoals die nu zijn
gedaan komen neutronen vrij, die dode
lijk zijn voor de mens. Op laboratorium
niveau kun je daar maatregelen tegen
nemen door de laboranten achter een
betonnen plaat te zetten, maar we weten
niet hoe het uitpakt met die straling
wanneer de fusie op grotere schaal wordt
toegepast. Alles heeft zijn prijs en we
moeten nog zien of de verre weiden wer
kelijk zo groen zijn".
De kernfusiekoorts stak eind maart we
reldwijd de kop op nadat het Ameri-,
kaans-Britse duo Pons en Fleischmann
in Salt Lake City werejdkundig had ge
maakt dat zij door middel van koude
kernfusie in zwaar water enorme hoe
veelheden energie konden opwekken.
Even later mengde ook de Amerikaanse
kernfysicus Earl Jones zich in de strijd
om de sluitende beschrijving en verkla
ring van de proeven. De kernfusie (het
samensmelten van atoomkernen) zou
mogelijk zijn door elektriciteit door
zwaar water (een verbinding van deute
rium en zuurstof) te voeren. Dit zou ge
paard gaan met een enorme warmteont
wikkeling.
Bevlogen natuurkundige experts over de
hele wereld raapten de benodigde appa
ratuur en stoffen bijeen en in honderden
laboratoria werd op veelal provisorische
wijze naarstig geprobeerd de opzienba
rende proeven te herhalen om daarmee
het definitieve bewijs van koude kernfü-
sie te leveren. „Die reactie van weten
schappers was fantastisch, ze waren alle
maal vreselijk nieuwsgierig of het klop
te", zegt Jonker. Ook in Groningen wer
den in allerhaast twee proefopstellingen
gemaakt, een in het natuurkundig labo
ratorium van de Rijksuniversiteit (waar
men inmiddels gestopt is met de proe
ven) en een bij het Kernfysisch Versnel
ler Instituut. Tot nu toe echter hebben
alle pogingen, inclusief de Groningse,
voor zover bekend nog niet tot resultaat
geleid.
Dat is niet in de laatste plaats te wijten
aan de zeer gebrekkige en mondjesmaat
verstrekte gegevens die de ontketenaars
van de fusie-rage over hun proeven ga
ven (en ook konden geven). Gevolg was
dat het in Finland zó geprobeerd werd,
terwijl men in Groningen dacht dat het
züs moest. „Het is heel goed dat er mo
menteel over de hele wereld op verschil
lende manieren getracht wordt de koude
kernfusie te bewerkstellingen. Op die
manier worden over een breed front alle
mogelijke werkwijzen uitgetest", meent
Jonker.
„Als het waar is en het wordt bewezen
dat het kan, dan is dat van ongelooflijke
betekenis. Je kunt dan al met een batte
rij een proefopstelling voeden waar een
tienvoud aan energie uit komt", vertelt
Jonker, die eraan toevoegt dat in dat ge
val een tweede vraag van cruciaal belang
wordt. „Het gaat er dan om of de kern
fusie ook op grotere schaal kan worden
gepleegd, in de wetenschap heet dat 'op-
schalen'. Kortom: blijft het alleen bij een
laboratoriumgeintje of kun je bijvoor
beeld ook een zwembad vol met zwaar
water gebruiken om evenredig meer
energie op te wekken".
Voor de leek valt het nauwelijks bij te
houden: steeds weer doemen nieuwe na
men op van onderzoekers die een bijdra
ge aan het koude-kernfusieonderzoek le
veren door de proeven op details te ver
beteren. De hoog opgewaaide stofwolken
rond het gedoe van de koude kernfusie
zijn nu volgens Jonker wel opgetrokken.
„Iedereen is het erover eens dat Fleisch
mann en Pons door de mand zijn ge
vallen. Zij hebben te vroeg gejuicht. De
enorme hitteontwikkeling die bij hun
proef vrijkwam is niet ontstaan door
kernfusie maar vermoedelijk door een
chemische reactie".
Naar Jonkers zeggen staan nu nog maar
twee dingen overeind: het experiment
van Earl Jones en een proef van prof.
Scaramuzzi, een Italiaanse kernfysicus.
Deze laatste zou zonder zwaar water,
maar met 'krullen' titaan koude kernfu
sie tot stand hebben gebracht. Jonker:
„Iedereen wacht gespannen de gegevens
van die proef van Scaramuzzi af'.
Maar het definitieve bewijs van koude
kernfusie die zomaar enorme hoeveelhe
den energie opwekt, is vooralsnog nog
niet geleverd. Het bevreemt Jonker
geenszins dat het zolang duurt voordat
er volledige duidelijkheid ontstaat of het
überhaupt mogelijk is. „Het is eigenlijk
een heel ingewikkeld proces. Als je niet
oppast, zie je storingen aan voor resul
taat. Het onderzoek richt zich er nu op
om al de effecten die anders zijn dan
van kernfusie, niet mee te meten. Dat is
heel lastig, het kan nog jaren duren
voordat men dat voor elkaar heeft gekre
gen. Eigenlijk zijn we nu in het stadiun
van het allereerste begin van uitvoeri
onderzoek".
De eerste toepassing van beheerste kern
fusie was de waterstofbom in de jarei
vijftig. Bij die fusie kwam zoveel energi
vrij dat die niet meer in de hand le hou
den was en dan ook gepaard ging me
een enorme explosie. Sinds die tijd is geH
probeerd die energie te 'temmen'. Jon
ker: „Er zijn heel veel pogingen gedaai
en uiteindelijk lukte het ook onder eei
temperatuur van enkele tientallen mil
joenen graden de zogenamde 'hete kern
fusie' tot stand te brengen. Het probleen
is echter dat deze fusie economisch ge
zien totaal oninteressant is. Je moet e
driemaal zoveel energie insteken dan zi
uiteindelijk oplevert. Het duurt waai
schijnlijk nog wel tientallen jaren vooi
dat men zover is dat de hete kernfusi
rendabel is gemaakt. Daarom is het be
richt ingeslagen als een bom toen be
kend werd dat een koude fusie tot stam
gebracht zou zijn die heel veel energi
opleverde terwijl er bijna niets was inge
stopt".
ALFRED MEESTE!
