De hoofse cultuur
in beeld gebracht
De muziek kwam
van een plaatje
Cyndi Lauper
wordt volwassen
Gebeuren er in ons land te weinig rampen?
„Ik schrijf over dingen die mij bezighouden"
DEKWER
BOEKEN/PLATEN
£ekW Gouoaut
VRIJDAG 2 JUNI 1989 PAGINA 8 [S
UITVOERIGE STUDIE VAN JOACHIM BUMKE
Het hoogtepunt van de mid
deleeuwse riddercultuur wordt
met de term „hoofs" aange
duid. Hoofse ridderromans
waarin de grootsheid van de
ridderliefde zo'n rol speelde,
de verfijnde cultuur aan de
ridderhoven, vol pracht en
praal, de feesten en ridderspe
len. Dat alles is legendarisch,
hetgeen voor een belangrijk
deel te danken is aan de histo
rici en literatuurvorsers van
de vorige eeuw, die met een
groot gevoel voor romantiek
over deze cultuur schreven en
er verklaringen voor zochten
Vaak kwamen ze uit bij een
onversneden romantische be
naderingen van de middel
eeuwse cultuur. In een bijzon
der prettig leesbaar en zeer
uitvoerig boek met de titel
„Hoofse cultuur" bekijkt de
Keulse hoogleraar Joachim
Bumke deze episode nog eens.
Uitgeverij Spectrum brengt
het boek in Nederlandse ver
taling in twee delen uit. Een
overvloedige beschrijving
waarin veel bronnen uit het
verleden worden geciteerd,
hetgeen hoogst informatief en
vaak ook vermakelijk is.
Van meet af aan zet Bumke
zich af tegen de romantische
beelden van de middeleeuwen,
geschetst door vroegere onder
zoekers. „Zij baseerden zich
niet op historische bronnen
maar op dichtwerken, die voor
hen een weerspiegeling van de
werkelijkheid waren. Zij za
gen in de brave helden en be
minnelijke vrouwen getuigen
van een vergane maar mooie
re wereld, waarin de mensen
nog naïef-vroom van geest en
tevreden met zichzelf en de
hogere machten waren. Onder
invloed van Duitse nationalis
tische keizerverheerlijking
heeft dit romantische beeld
van de middeleeuwen tot op
heden zijn uitwerking gehad",
aldus Bumke, in zijn inleiding.
Benauwdheid
Uitvoerig vermeldt hij dan hoe
naar zijn mening de middel
eeuwen er moeten hebben uit
gezien: „donkere benauwd
heid, gebrek aan licht en ver
warming, het ontbreken van
vakkundige medische verzor
ging, „ongezonde voeding,
ruwe tafelmanieren en verne
derend seksueel gedrag tegen
over vrouwen, dat was de rea
liteit".
In het eerste deel van zijn stu
die wijdt Bumke aandacht aan
de adel in de bloeitijd van de
middeleeuwen in Duitsland.
Hij heeft het over cultuur en
levensstijl en komt erg dicht
bij de beschrijving van de wer
kelijkheid in een leuk hoofd
stuk over ceremonies en fees
ten en over het protocol van
de dagelijkse omgangsvormen.
Daar zie je wat er zoal omging
in die wereld van ridders en
vorsten.
Voorschriften voor de tafelbe
diening lees je er, of de samen
stelling van een feestmenu:
„We kregen dus op deze dag
eerst kersen, dan een heel wit
brood. Ook werd wijn rijkelijk
en van uitstekende kwaliteit
opgediend, zoals dat voor ko
ninklijke pracht gepast was.
Daarna kregen wij jonge bo
nen in melk gekookt, vis en
kreeft, aalpastei, rijst met
amandelmelk en gestampte
kaneel, gebraden aal in een
heerlijke saus, taart en kwark;
en ook het gebruikelijke fruit
kregen wij rijkelijk en gepast.
En alles werd op vriendelijke
wijze en met zorg geserveerd".
Dit etentje was dan wel feeste
lijk, maar het vond in de vas
tentijd van 1248 plaats, in het
Fransicanerklooster van Sens.
Het werd aangericht voor de
Franse koning Lodewijk IX.
Vlees en gerechten met vlees
ontbraken.
Hoofse ideaal
Het tweede deel van Bumkes
THE BEATLES 25 JAAR GELEDEN IN NEDERLAND:
Illustratie uit het fotoarchief van de Universiteit van Keulen op de voorzijde van „Hoofse cultuur 1".
boek beschrijft het hoofse ide
aal van de maatschappij. Na
dat een beeld is geschetst van
de „traditionele" ridder volgt
het begrip „het religieuze rid-
derschap", waarin de kruis-
tochtidealen een rol. Van de
hoofse deugden is naast adel
en schoonheid de „Höve-
scheit" of „Courtoisie" natuur
lijk erg belangrijk. De vrouw
neemt een belangrijke plaats
in, in deze hoofse ridderwe
reld. Zij heeft een sierende en
dienende rol. Enerzijds is er
een grote vrouwenverering,
maar -er is ook volop verach
ting voor de vrouw. Onderwijs
voor vrouwen (handwerken,
literatuur en fatsoen-) komt
aan de orde. Daar lees je ook
waarom de broche werd uitge
vonden: Omdat niemand an
ders dan de echtgenoot zijn
hand op de boezem van een
vrouw mocht leggen. „Als hij
het wil, laat het gewillig ge
beuren, omdat jullie gehoor
zaamheid aan hem verschul
digd zijn". De broche diende
om overige handen te weren.
Een andere raad: Niet teveel
drinken en niet teveel eten,
„want er bestaat geen grotere
dorperheid voor een dame dan
vraatzucht".
Bumke gaat dan uitvoerig in
op de codes bij huwelijk, bij
liefde en echtbreuk. Zo komt
hij tot een beschrijving van
het begrip „hoofse liefde".
Een belangrijk deel van het
tweede boek is gewijd aan het
literaire leven in de hoofse
tijd. Hoofse epiek en lyriek
spelen hun rol, ook de wijze
van verspreiding van deze li
teratuur krijgt aandacht.
Veel meer dan alleen een stu
die van een literair verschijn
sel is het boek van Bumke.
Het geeft eigenlijk een beeld
van het leven in de middel
eeuwen in al zijn complexiteit
en met al zijn codes, zoals die
onder hogere standen beston
den. En dat in een heel helde
re en overtuigende stijl. Een
prachtig boek, dat veel inzicht
geeft.
JAN VERSTAPPEN
Joachim Bumke: „Hoofse
cultuur literatuur en sa
menleving in de volle Mid
deleeuwen". Uitgave Het
Spectrum, Aula-reeks, twee
delen. Prijs per deel ƒ29,90.
Cyndi Lauper heeft op ,,A night to remember" de springerige
deuntjes verruilt voor rocksongs.
FOTO: PR
Kleine meisjes worden
groot. En volwassen. Zelfs
Cyndi Lauper De olijke
meid komt na twee elpees
met veel vrolijke aandoen
lijkheid nu met een derde
album, waarop een meer ge
rijpte sound is te horen.
„A Night To Remember"
klinkt in eerste instantie
niet als een origineel rock
album. Het intro van „My
First Night Without You"
bijvoorbeeld lijkt recht
streeks afgeleid van het door
de Pointer Sisters grootge
maakte Springsteen-num
mer „Fire" en ook elders
komt Cyndi niet altijd even
origineel voor de dag.
Toch is deze cd allesbehalve
saai. Daarvoor zor*gt de op
vallende produktie van Cyn
di en haar trouwe maatje
Lennie Petze, die niet
schroomden om een sitar of
de accordeon van cajun-ko-
ning Rockin' Dopsie in te
schakelen. Voeg daarbij de
bijdragen van de gitaristen
Eric Clapton en Rick Der
ringer en bassist Bootsy Col
lins en het zal duidelijk zijn
dat de instrumentatie prima
is verzorgd.
Uiteindelijk blijkt ,,A Night
To Remember", met zijn ge
dreven stukken als de single
„I Drove All Night" naast
een meeslepende ballad als
„Unconditional Love", een
alleszins aanstekelijk popal
bum. Zonder covers dit keer,
zonder springerige deuntjes,
maar mét een surplus aan
volwassen rocksongs. Cyndi
Lauper volwassen, wie had
dat kunnen denken?
John Cougar Mellencamp
Na de prachtige schildering
van het goede landleven op
„The Lonesome Jubilee",
waarmee John Cougar Mel
lencamp letterlijk en figuur
lijk in de prijzen viel, is de
opvolger „Big Daddy" een
wat al te gemakkelijke her
halingsoefening. Mellen
camp, die er op het vorige
album op niet mis te versta
ne wijze in slaagde om rock
'n roll te integreren met
country (onder meer door
mandoline, viool, accordeon
en dobro te introduceren),
weet op „Big Daddy" nau
welijks meer te imponeren,
door een bijna chronisch ge
brek aan spanning. De cd
kabbelt voort zonder al te
veel sprankelende melo
dieën en dat tekent de ken
nelijke bloedeloosheid waar
mee John Cougar te kampen
heeft. Het succes van het vo
rige album is een te gemak
kelijke inspiratiebron geble
ken en het heilige vuur dui
delijk zoek.
The Nylons
A capella als muziekvorm:
het klinkt wat vreemd als er
geen noot muziek wordt ge
maakt. Dat vonden The Ny
lons kennelijk ook en daar
om is het Canadese viertal
op de vijfde elpee „Rocka-
pella" een beetje van z'n ge
loof gevallen. Praktisch alle
nummers worden namelijk
ondersteund door drums en
andere percussie, wat het ge
luid aanmerkelijk ver
zwaart. Daarmee verdwijnt
het eigen gezicht van The
Nylons in feite ook: vertol
kingen van klassiekers als
„Drift Away" en de Everly
Brothers-hit Dream" mis
sen dat stukje speelsheid en
frisheid, dat a capella soms
zo aardig maakt. The Nylons
mogen dan de bekendste a
capella-act zijn, ze kunnen
nog immer niet in de scha
duw staan van de Flying
Pickets.
GERT MEIJER
Ze hadden nooit moeten ko
men zonder Ringo, zegt Her
man Stok nu. Hij heeft het dan
(in het boek „The Beatles in
Holland") over het bezoek dat
het Liverpools viertal precies
25 jaar geleden aan ons land
bracht, om op te treden in de
veilinghal van het Noordhol
landse Blokker. Drummer
Ringo Starr werd vlak voor de
tournee ziek en vervangen
door Jimmy Nicholl.
Dat betekende een bittere te
leurstelling voor Ringo's fans,
en ook veel fans van de Beat
les toen en nu vinden nog al
tijd dat het er niet uitzag:
John, Paul en George met dat
geblokte koppie van Jimmy
Nicholl erbij. Je bent niet zo
maar een echte Beatle, ook al
kam je je haar nog zo fanatiek
naar voren.
Omdat elk jubileum wordt ge
vierd, gebeurt dat ook met
deze 25e verjaardag van dit
concert. De beroemde rond
vaart door de Amsterdamse
grachten wordt nog 's dunne
tjes overgedaan (morgen), met
allerlei mensen aan boord die
er toen ook bij waren, en de
VARA-televisie besteedt er
zondagavond (22.56 uur, Ne
derland 1) ook aandacht aan.
En er is dus het herdenkings
boek, geschreven door de jour
nalisten (en Beatles-fans)
Henk van Gelder en Lucas
Ligtenberg.
In dat boek worden alle ge
beurtenissen tijdens en vlak
na de Beatles-wervelwind
door het brave Nederland,
keurig op een rijtje gezet. Or
ganisatoren, perscommenta
ren, fans, politie, platenbons,
hoteleigenaar, rondvaartboot
kapitein, tv-presentator (Her
man Stok), cabaretier (Wim
Kan), satiricus (Kees van Koo-
ten) - zo te zien is niemand
vergeten, iedereen komt aan
het woord, al dan niet per ci
taat, per knipsel of per actueel
interview. Leuk om terug te
zien, leuk om terug te lezen.
Bijzonder aardig is de woorde
lijke weergave van de fameuze
tv-opname in Treslong, waar
de drie Beatles en Jimmy Ni
choll vragen van een scherp
geselecteerd publiekje van
Gooise mediakinderen beant
woordden en Nederland deden
kennismaken met het feno
meen playback. Het was zo'n
beetje de eerste keer dat de
controverse tussen beatmuzi-
kanten en radiotechnici de
kop opstak, die nog vele jaren
zou duren.
De criteria waaraan zaken ge
luidsbalans en microfoonop
stelling moesten voldoen, ver
schilden voor beide partijen
nogal. De technici waren ge
wend alles met microfoons te
doen, dat ging immers voor
het KRO-dansorkest, Malando
en de Ramblers al jaren goed;
de beatjongens wilden zelf be
palen, via hun eigen installa
tie, hoe het klonk. Vandaar
dat de Beatles kozen voor
playback: ze bewogen hun
dure monden, werd schamper
genoteerd, en de muziek
kwam van een plaatje.
RENE DE COCQ
Henk van Gelder en Lucas
Ligtenberg: „The Beatles in
Holland". Uitgeverij Loeb.
Prijs ƒ19,50.
Bob Mendes maakt er een ge
woonte van de een of andere
ramp als uitgangspunt te ne
men voor zijn romans. In 1986
maakte de Belg zijn debuut
met een boek over de kaping
van een jumbojet, vorig jaar
maakte hij indruk met „Een
dag van schaamte" naar aan
leiding van het Heizel-drama
en sinds kort ligt „Het Chun-
nel Syndroom" in de boekwin-
Mendes is er met deze laatste
boreling minder goed in ge
slaagd een tragedie van vol
doende romantische elemen
ten te voorzien dan met zijn
voorgaande roman. Weliswaar
is de Belgische accountant op
nieuw goed gedocumenteerd,
heeft hij zijn verhaal goed op
gezet, schrijft hij best lekker,
maar tegen het slot loppt hij
met zijn climax een beetje
verkeerd van stapel.
Mendes, die in zijn Heizelboek
een knappe formule hanteerde
met acties vanuit verschillen
de ingangen die allemaal aan
het slot bijeen kwamen, ziet
ditmaal geen kans om de ont
wikkelingen geheel logisch in
elkaar te passen. Daardoor is
Het Chunnel Syndroom, geïn
spireerd door de bouw van de
Kanaaltunnel tussen Engeland
en Frankrijk en de dreigende
concurrentie daarvan straks
voor de bestaande veerboot-
diensten, aan het eind wat
flarderig en verlopen de over
gangen niet lekker soepel.
Het verhaal gaat over een jon
geman, David Marcke, die
door een reder/eigenaar wordt
gevraagd een bedrijfsanalyse
uit te voeren. Tussen de be
drijven van Marcke door schil
dert Mendes een soms beden
kelijke gang van zaken aan
boord van ferryschepen,, toch
al niet zo lekker in de markt
liggend na de ramp met de
Herald of Free Enterprise eni
ge jaren geleden. Mendes heeft
zijn rampschip Messenger of
Freedom genoemd, een vaar
tuig dat ook bij Zeebrugge
kapseist als gevolg van open
staande boegdeuren, maar
eerder en ernstiger veronge
lukt dan volgens een slinks
complot toch al de bedoeling
Het Chunnel Syndroom is on
danks het wat rommelige slot
alleszins lezenswaardig en
steekt in elk geval heel posi
tief af tegen wat er doorgaans
van debuterende Nederlandse
schrijvers op de markt ver
schijnt. Die komen veelal niet
veel verder dan enig auto-bio
grafisch geneuzel en dan is
Bob Mendes zelfs een verade
ming om enige uren prettige
ontspanning mee te hebben.
Of gebeuren er in Nederland
domweg te weinig rampen?
FRANK WERKMAN
Bob Mendes: „Het Chunnnel
Syndroom". Uitgeverij Man-
teau Antwerpen/Amster
dam. Prijs 25,50.
Op een persconferentie moesten de Beatles, met links Jimmy Ni-
chol, vragen van een scherp geselecteerd publiekje van Gooise
mediaktnderen beantwoorden.
FOTO: ANP
HELLA S. HAASSE VOLTOOIT BOEK OVER ONDERBELICHT STAATSMAN
ADVERTENTIE
Wie de boeken van Hella S.
Haasse leest, voelt zich in" ze
kere zin aangesproken, wil
daarom meer weten van de
personages, wil weten hoe het
hen verder vergaat, zoekt
soms steun of een antwoord op
een moeilijke levensvraag.
„Literatuur gaat altijd over je
zelf", zei Harry Mulisch nog
niet zo lang geleden, in het
midden latend of de lezer dan
wel de auteur is bedoeld. Het
zal voor beiden gelden. Hoe
dan ook, als dat waar is, is het
zeker van toepassing op het
werk van Hella S. Haasse.
„Ik schrijf over dingen die mij
bezig houden. Mijn boeken zijn
het instrument van wat ik zeg
gen wil en te zeggen heb. Alles
staat daarin", zegt ze vriende
lijk, bijna verontschuldigend,
tijdens een langdurig gesprek,
waarvoor we anderhalf uur
uitgetrokken hadden maar dat
uiteindelijk drie uur duurt en
voor iemand met een rijk oeu
vre als zij heeft opgebouwd
per definitie nog te kort is.
Het punt is juist dat de perso
nages in haar boek zo intrige
ren omdat ze ongeacht de
tijdsbepaling van het boek zo
eigentijds herkenbaar zijn. Of
die boeken nu in de vijftiende
eeuw spelen („Het woud der
verwachting") of midden in de
twintigste eeuw („Berichten
van het blauwe huis"), dat
maakt geen verschil.
Hella Haasse schildert, pen
seelt en tekent met woorden
alsof ze de mensen uit haar
boeken persoonlijk kent, alsof
ze hun omzwervingen, hun
dromen, hun liefde, hun ver
driet en overpeinzingen uit
hun eigen mond heeft kunnen
optekenen, alsof wij ze elk mo
ment kunnen tegenkomen.
Krantenknipsel
„Ik schrijf omdat ik gepakt
wordt door iets, door een
brokstuk werkelijkheid, dat
plotseling mijn pad kruisen
kan. Soms is dat een kran
tenknipsel". Haar bijzondere
talenten doen de rest. Ze
brengt talloze uren door in ar
chieven en bibliotheken, krijgt
bundels, soms nog verzegelde
brieven in handen die in geen
honderd jaar opengemaakt
zijn.
Geschiedenis, maar meer nog
persoonlijk leven, beleeft een
wedergeboorte wanneer de
stoffige mappen en hun fragie
le inhoud door haar handen
glijden. Ze ontdekt vaak zelfs
nieuwe feiten, ziet verbanden
tussen gebeurtenissen als het
ware voor zich ontstaan en
volgt de sporen die mensen
lang geleden achterlieten.
Hella S. Haasse: „Blijkbaar hoor ik niet tot het circuit waaruit
voor een tv-programma als van Adriaan van Dis schrijvers geko
zen worden. Mijn werk valt, geloof ik, buiten de stromingen en
trends".
FOTO: SP
Het toeval is één van de ele
menten die in haar werk een
grote rol spelen; feiten die
dankzij haar speurwerk plotse
ling bij elkaar blijken te ho
ren, geven vooral haar histori
sche romans een opvallende
Voor de wijze waarop ze het
beoefenen van literatuur en
historisch onderzoek met el
kaar vermengt, waardoor bei
de kwaliteiten in een nieuw
daglicht komen te staan, ont
ving zij vorig jaar van de rijks
universiteit Utrecht een ere
doctoraat.
„Ik probeer in mijn boeken tot
uitdrukking te laten komen
wat in mij zit. Daar kan ik dat
het best. Ik weet vaak zelf ook
niet wat de boodschap is die er
uit spreken gaat. Dat zie je la
ter pas goed, als het boek af is.
Het Nederlands is een prachti
ge taal, vol met sterk beelden
de elementen. Het heeft een
rijk geschakeerd palet voor
het weergeven van vooral zin
tuiglijke waarnemingen. Het
Frans bijvoorbeeld is beter ge
schikt voor het uitdrukken
van het abstracte, en voor psy
chologische nuances".
Echter, met het beeldend ver
mogen van het Nederlands
slaagt ze er in met de psycho
logische en karakterbeschrij
vingen van de personen uit
haar boeken in de werkelijk
heid te raken. Vele recensen
ten en andere literatoren roe
men haar daarom. Waarom
verschijnt zij dan niet in een
tv-programma als „Bij Adri
aan van Dis"? „Blijkbaar hoor
ik niet tot het circuit waaruit
voor dat programma schrijvers
gekozen worden. Mijn werk
valt, geloof ik, buiten de stro
mingen en trends".
Nieuw boek
Appeltern", dat dit najaar zal
verschijnen, is opnieuw een
typisch voorbeeld van wat
haar kunstenaarschap tot
stand kan brengen en zo eigen
maakt. Het is de zowel politiek
als persoonlijk 'geladen' le
vensgeschiedenis van de Gel
dersman Joan Derk van der
Capellen tot den Pol, die in
Zwolle en later op het kasteel
tje Appeltern gewoond heeft
en furore maakte als lid van
de Ridderschap en de Staten
van Overijssel. Hij groeide on
danks zijn jeugdige leeftijd (hij
is maar 42 jaar geworden) uit
tot een belangrijk achttiende-
eeuws Nederlands staatsman.
Vanwege zijn tegendraads ka
rakter en anti-Oranjegezind
heid, waardoor hij nogal eens
frontaal tegenover het gezag
en de stadhouder kwam te
staan, werd hij in de school
boekjes over de vaderlandse
geschiedenis doodgezwegen,
althans, hij kreeg daarin nooit
een vooraanstaande plaats.
De historici Jan en Annie Ro
mein hebben in hun beroemde
standaardwerk „Erflaters van
onze beschaving" een hoofd
stuk aan Joan Derk van der
Capellen gewijd. De slotzin
van dat hoofdstuk is veelzeg
gend: „Want deze edelman is,
zeldzaam genoeg zelfs onder
grote mannen, inderdaad ge
weest waarvoor hij zich uitgaf,
de tribuun van de burgerij".
Herdenking
De provincie Overijssel besloot
eind jaren zeventig dat Joan
Derk het verdiende herdacht
te worden en wel in 1984 wan
neer het tweehonderd jaar ge
leden zou zijn dat hij stierf.
Hella Haasse werd gevraagd
een korte biografie te schrij
ven. Zij nam de opdracht aan
en wat eerder in haar rijke
schrijversleven gebeurde, vol
trok zich ook hier bij het lezen
van de talloze brieven en an
dere stukken. Het korte en
moeilijke bestaan van Joan
Derk kwam in haar verbeel
ding tot leven, al kon het
beeld door het ontbreken van
veel brieven (Joan Derks
dochter heeft er veel vernie
tigd) niet helemaal compleet
worden.
Ze zegt: „Er is in mijn boek
een silhouet van Joan Derk
ontstaan. Je ziet wel het zuive
re profiel maar er blijft nog
veel zwart. Aan de opdracht
voor die biografie heb ik vijf
jaar gewerkt. Het duurde lang
voor ik affiniteit met het on
derwerp kreeg maar door wat
ik overal in archieven aantrof,
kreeg ik steeds meer belang
stelling. Ik werd gegrepen
door zijn persoon. Zo jong als
hij was, maakte hij in zijn tijd
heel wat los en hield tegen de
verdrukking in aan zijn stand
punten vast".
En dan na een korte stilte
glimlachend eraan toevoe
gend: „Maar uitgesproken
sympathiek is hij mij ook niet.
IJdelheid was hem niet
vreemd. Hij heeft op een voor
zijn tijd ongebruikelijke wijze
gebruik weten te mpken van
publiciteit".
Joan Derk schreef niet alleen
lokaal maar ook nationaal en
internationaal historie. Hij
steunde de Amerikaanse vrij
heidsstrijd waarvoor George
Washington hem in 1783, een
jaar voor zijn dood, een be
dankbrief stuurde. John
Adams, de tweede president
van de VS, die ons land be
zocht om fondsen te werven,
had veel sympathie voor Joan
Derk. Tussen hen ontstond
een briefwisseling maar in ons
land zou zijn graf twee keer
door politieke tegenstanders
vernield worden en het erop
geplaatste familiemonument
met de grond gelijk gemaakt.
Dwarsligger
„Ik heb geprobeerd de patriot
Joan Derk een man met on
begrepen maar goede denk
beelden en als notoire dwars
ligger beschouwd in de
geest van zijn tijd te plaatsen
aan de hand van wat sommige
andere beroemde tijdgenoten
overkwam. Dat waren ook
vaak onbegrepen denkers die
soms buiten de maatschappij
werden gestoten, zoals de
dwarse Engelse parlementa
riër John Wilkes, maar ook
George Washington en de po
litieke schrijvers Price, Priest
ly en Hutcheson. Joan Derk,
die zich in zijn ijdelheid zelf
ook graag aan deze mensen
spiegelde, was zijn tijd mentaal
vooruit. Dat schreef hij ook
zelf in zijn brieven".
„In de zomer van 1766 trouwt
hij met een freule, die tot grote
verrassing van de schrijfster
de naam blijkt te dragen van
een hoofdrolspeelster uit een
van haar recentere boeken. De
freule is een telg uit het in
vloedrijke geslacht Bentinck,
Hillegonda Anna Bentinck.
Komt dat nu dan toch een der
de Bentinck-boek? Mag de
ontdekking van Joan Derks
verwantschap een voorteken
heten? „Ik weet het niet; de
relatie tussen Joan Derk en de
Bentincks heeft mij verrast.
Maar ik moet erbij zeggen dat
Hillegonda weinig contact met
de invloedrijke en orangisti-
sche Bentinck-tak uit mijn
boeken had".
ED FIGEE
1 (-) Brigitte Raskin
Het Koekoeksjong
2 (1) Umberto Eco
De Slinger van Foucault
3 (2) Wim Kan
De dagboeken van Wim Kan
Deel II: De Televisietijd
4 (5) Marilyn French
Haar moeder's dochter
5 (-) Frederick Forsyth
De Onderhandelaar
Cazemier
Boeken-Tijdschriften
Kopermolen 10,
2317 PB Leiden
Tel. 071-22.00.22
J. Ginsberg bv
Breestraat 127-129
2311 CM Leiden
Tel. 071-12.46:42
Boek- en kantoorboekhandel
Veenerick
Noordeinde 33
2371 CM Roelofarendsveen
Tel. 01713-16033.
t i a ZCinÖvliGl
BOEKHANDEL BV
...uw Libris boekhandel
Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest.
Katwijk, Voorschoten
Daze top 5 is samengesteld
naar aanleiding van de
verkoopcijfers bij de boven
staande handelaren.
GRATIS ELKE WOENSDAG DE
BIJLAGE BI] UW KRANT MET
