Zuid-
Tirol.
r
B
r
Van reisgidsen vol avontuur tot veredelde advertenties
'ÊeicUe Sou/temt'
land voor
fijnproevers
j
Zuid-Tirol is een land voor mensen met
veel tijd en voor fijnproevers.
Fijnproevers in de zéér brede betekenis
van het woord. Niet voor hardrijders en
doorjagers dus, hoewel jaarlijks
tienduizenden met een noodvaart door dit
stukje Noord-Italië suizen op weg naar
het zuiden. Hun autorijden heeft vaak
meer weg van laagvliegen en ze
veroorzaken daardoor soms vreselijke
ongevallen. In Oostenrijk - je komt via
de Brennerpas Italië en Zuid-Tirol
binnen - zijn de autoriteiten de ellende
met dit doorgaande toerisme zo beu
geworden dat ze besloten hebben een
gloednieuwe treintunnel te graven. Onder
de Brenner door. Auto op de trein en
ondergronds van Oostenrijk naar Italië.
Een heel eind verderop in Zuid-Tirol
moet die tunnel weer boven komen.
Verscheidene Europese landen die aan de
tunnel meebetalen, tekenden al een
verdrag in Brussel. Wanneer het
gigantische project verwezenlijkt zal zijn
is nog niet bekend. Misschien over een
jaar of tien.
BOZEN - Wie Zuid-Tirol voor de
eerste keer bezoekt weet niet goed
waar hij eerst moet kijken. Naar
het majestueuze landschap met de
Dolomieten? Naar de honderden
burchten, kastelen en kloosters?
Naar de piekfijn onderhouden goti
sche gebouwen en kerkjes? Naar de
bloesems in de wijn- en boomgaar
den? Naar de romantische plein
tjes, boerderijen, restaurantjes?
Na een dag of twee zijn de indrukken ge
sorteerd en de klemtonen gelegd, en tóch
val je nog van de ene verbazing in de
andere. Aan tafel bijvoorbeeld. De Zuid-
tiroler kost is een zeer geraffineerde en
geslaagde mengeling van de Oost^prijk-
se-Duitse keuken en de Italiaan* keu
ken met haar keur van pasta's. Een ui
terst geslaagde symbiose, waarvan be
slist enkele kilootjes aankomt. Zèet vaak
worden streekeigen groenten (bijvoor
beeld asperges in varianten van groen
tot geel) op tafel gebracht. Bij elke spe
cialiteit hoort een speciaal wijntje. Uit
de streek natuurlijk: Kalterer, St.-Mag-
dalener. Bozner Leiten, Eisacktaler (Ge-
würztraminer, Rulander, Veltliner, Mül-
ler-Thurgau, Sylvaner), Sudtiroler Weis-
burgunder. Chardonnay. Vernatsch,
Grauvernatsch, Terlaner en Etstaler.
Zomer en winter
De toerist laat zich Zuid-Tirol zowel in
de winter als in de zomer welgevallen.
Velen zoeken dit stukje Italië op om de
ski's onder te binden en tegelijkertijd te
genieten van de bijzonder stemmige en
romantische kerst- en eindejaarsstem-
ming. Anderen verkiezen de zomer om
te gaan wandelen, klimmen of aan ande
re sport te doen. Zwemmen kan overal.
Elk Feriènhaus heeft zijn eigen - in de
winter verwarmd - zwembad.
Uitstapjes naar afgelegen dalen en schil
derachtige plaatsjes in de schaduw van
de Dolomietenreuzen (waar zich vaak
nog mensen bezighouden met generaties
oude kunstambachten zoals pottenbak
ken en houtsnijwerk) worden afgewisseld
met bezoeken aan musea, historische
plaatsen en gebouwen, winkelstraatjes en
markten. De groentemarkt van de
'hoofdstad' van Zuid-Tirol, Bozen (of
Bolzano in het Italiaans) is een verplicht
nummer. Al was het alleen voor de on
geëvenaarde kleurenpracht en het volk
se, levendige karakter.
Een rondreis in Zuid-Tirol begint bij
voorkeur in het Viptal, in Sterzing, waar
de reiziger via de Brennerpas het land
binnenrijdt. De autoweg A22 en de rijks
weg 12 lopen parallel via Brixen (Bressa-
none) naar Bozen (Bolzano) en vandaar
verder naar het zuiden, naar Tramin en
Salun aan de Südtiroler Weinstrasse. Of
van Bozen naar het westen, naar Meran
(Merano) met zijn wereldberoemde
kuuroord, en Mals. In Brixen kan ook
naar het oosten afgebogen worden in de
richting van Bruneck (Brunico) en Inni-
chen in het Sextental.
Van de grote wegen kan telkens worden
afgeweken om tal van kleine en grote da
len te bezoeken, het ene nog meer afgele
gen en schilderachtig dan het andere.
Jaarlijks ontdekken nog vele toeristen
een verrukkelijk hoekje en gaan daar ja
ren aan een stuk naartoe!
Ladinisch
Her en der in de Zuidtiroler dalen ver
stopt - het Gadertal, het Grödental, het
Fassatal in Trentino, Colle S.-Lucia, Bu-
chenstein, evenals Cortina d'Ampezzo in
de Italiaanse provincie Belluno - leven
en wonen kleine gemeenschappen Ladi-
ner. De mensen spreken Ladinisch (ver
bastering van Lateinisch), een retroro-
maanse taal die stand heeft gehouden.
De Ladiner, (gewezen) landbouwers en
veefokkers, vechten voor het behoud
van hun taal en cultuur en slagen daar
ook in. De RAI zendt zelfs radio- en te
levisieprogramma's uit in het Ladinisch.
Het gezamenlijke aantal Ladiner wordt
Grote stranden, reusachtige campings en massatoerisme zijn er
niet in Zuid-Tirol. Het Landesverkehrsamt für Siidtirol heeft
er veel voor over het toerisme min of meer kleinschalig te hou
den. Maar de luxe die de toerist in Zuid-Tirol geniet is indruk
wekkend en gemiddeld niet duurder dan bijvoorbeeld een va
kantie in Spanje. Toeristische informatie kan verkregen worden
bij het Landesverkehrsamt für Südtirol, Pfarrplatz 11-12, Bo
zen (Bolzano), Italië. Tel. 09-39471993808.
op vijftigduizend geschat. Veel Ladiner-
boeren zijn in de loop der jaren gedwon
gen hun karige inkomens aan te vullen
met de opbrengsten uit toerisme en
kunstambachten.
De Ladinische taal werd net vóór onze
tijdrekening door de bevolking overge
nomen van de Romeinen. Toen rond
het jaar 600 de Bajuwaren het bergland
binnentrokken, verhuisde de bevolking
naar hoog- en verafgelegen bergdalen en
hield koppig vast aan het Ladinisch. Tot
op de dag van vandaag.
Dolomieten
Tweehonderd jaar geleden reisde een
Franse natuurvorser door zuidelijk Tirol
tijdens een reis naar Italië. Zijn naam
was Dieudonné Sylvain Guy Tancrède
de Gratet de Dolomieu. Kortweg Déodat
de Dolomieu. De Fransman met de ron
kende naam was gefascineerd door het
lichte en aan subtiele kleurwisselingen
onderhevige kalkgesteente. Zulk een ge
steente had hij nergens anders ooit ge
zien. Ten oosten van het Eisacktal en
bezuiden het Pustertal, twee van de al
lermooiste Zuidtiroler dalen, torenen
reusachtige en fantastische kalkrotsfor
maties omhoog. De bergen werden naar
de Fransman genoemd: de Dolomieten.
In het begin van de negentiende eeuw
verschenen de eerste bergbeklimmers.
Ze hadden gelezen over of gehoord van
dat bijzondere gebergte in zuidelijk Ti-
rol. Er werd behoorlijk wat lectuur ver
spreid over de Dolomieten, waardoor bij
velen de fantasie werd aangewakkerd.
Sensationele beklimmingen droegen er
toe bij dat de 'bleke bergen' in heel Eu
ropa bekend werden. Een uit Wenen af
komstige bergbeklimmer van formaat,
Paul Grohman, besteeg kort na 1863 de
ene Dolomietentop na de andere. Het
zijn danook de bergbeklimmers die
Zuid-Tirol tot een toeristische attractie
van formaat gemaakt hebben. In 1860 al
werd een speciale weg aangelegd, dwars
door de woeste en romantische Eggenta-
ler Schlucht om aansluiting te maken
met de Brennerstrasse en de stad Bozen.
Die weg werd later doorgetrokken naar
Cortina d'Ampezzo en in 1909 openge
steld als Grosse Dolomietenstrasse.
Twee wereldoorlogen en een grenscor
rectie - doorgevoerd nadat Zuid-Tirol
in 1919 van Oostenrijk werd afgesplitst
en bij Italië werd gevoegd - konden de
opmars van het toerisme wel tijdelijk te
genhouden maar niet stoppen. Vandaag
zijn de vakantieplaatsen in de Dolomie-I A
ten zowel in de zomer als in de winterlr^l
erg geliefd.
Pijnlijk
De Zuidtirolers, met een Duitstalige
meerderheid, moeten al jaar en dag op
boksen tegen de Italiaanse regering die
nog niet zo heel lang geleden is overge
gaan tot het delegeren van sommige be
voegdheden. Er is echter een lange en
vaak pijnlijke weg aan vooraf gegaan.
Denken maar aan de 'veritaliaansing'
van Südtirol door Mussolini's fascisten pS
en de jarenlange afstandelijke houding L 1
daarna van Rome tegenover dat 'stukje
bergachtig Oostenrijk' dat cultuureel en
politiek weinig gemeen heeft met de rest,
van het land. n*
Niet alleen de Ladiner, maar tal van an-fc S<
dere Zuidtirolers vechten - al dan niet, e<
in stilte - voor het behoud van de eigen
cultuur en aard. Sommigen willen een
hereniging met Oostenrijk, anderen
staan een veel grotere autonomie voor,rus'
gekoppeld aan meer politieke macht en, |lts:
boven alles, los van Rome. Vorig jaar al-,
leen al werden in Zuid-Tirol meer dan| ee
25 bomaanslagen gepleegd door extre-pnsi
misten, waardoor gelukkig alleen mate-prd<
riële schade werd aangericht.
Tijdens de laatste regionale verkiezingen
in de provincie Südtirol heeft de rege
rende Volkspartei (SVP) haar absolute
meerderheid nog vergroot. Maar ook de de
aanhang van de Italiaanse neo-fascisten
van de MSI èn de groenen krijgen eenN
voortdurtend sterkere aanhang. Weder-bot
zijdse dreigementen om tot geweld overPg
te gaan zijn nooit ver weg. 'n
JAN SCHRAEPENf'lei
De eigenaar van St. George's Lod
gings in het Zuidindiase Allepey
had duidelijk nog nooit sneeuw ge
zien. Met een gulle lach antwoord
de hij bevestigend op onze vraag of
zijn optrekje het hotel was dat in
de reisgids werd geprezen om zijn
lakens. „Yes sir, and they are as
white as snow" (Ja meneer, en ze
zijn zo wit als sneeuw). De volgen
de nachten sliepen wij onder la
kens, grijzer en grauwer dan wij
ooit hadden gezien.
Het is een anekdote die mij te binnen
schiet bij het lezen van een recent ver
schenen reisgids boordevol feitelijke in
formatie over een Europees land. maar
zonder enige sfeer en 'couleur locale'. Zo
kan het natuurlijk ook, al wekt zo'n gids
bij mij niet de behoefte zelf snel naar dat
land te gaan.
De gids waar wij ons in India op berie
pen was het volstrekte tegendeel. De
Travel Survival Kit, in dit geval voor
India, is een Engelstalige gids die voor
een groot deel is gebaseerd op informatie
van reizigers. Veel sfeer dus, tips en sug
gesties. En af en toe een foutje, zoals in
het geval van de sneeuwwitte lakens.
Gidsen als de Travel Survival Kit zijn er
nauwelijks in Nederlandstalige edities.
De doelgroep is te klein om een aparte
vertaling te rechtvaardigen en spreekt en
leest bovendien vaak Engels.
De gids vol feitelijke informatie maar
zonder sfeer is overigens niet representa
tief voor wat er in ons land tegenwoor
dig aan reisgidsen te koop is. Het is tege
lijkertijd een genre dat zich, mede als ge
volg van de nog steeds toenemende reis
lust en de zucht naar doe-, kijk- en ont-
dekvakanties, mag verheugen in een
sterk stijgende populariteit.
In sommige gevallen zou je bij wijze van
spreken kunnen volstaan met het lezen
van de reisgids. Twee zojuist verschenen
voorbeelden hiervan zijn Lannoo's reis
gidsen voor San Francisco en Zuidwest
USA. In deze tijd van een almaar duur
der wordende dollar is het lezen van de
ronduit prachtig geïllustreerde boeken al
een vakantie op zich èn voor een zeer
bescheiden prijs.
De boeken van Lannoo zijn up-to-date
en combineren sfeerrijke reisbeschrijvin
gen met een praktisch allerlei in een
apart gedeelte achterin. Wie naast de
reisgids over Zuidwest USA een folder
ter hand neemt met Fly and Drive-ar
rangementen in Californië, stippelt met
kinderlijke eenvoud de reis van zijn le
ven uit.
De viering van de tweehonderdste ver
jaardag van de Franse Revolutie zal
deze zomer ongetwijfeld extra veel Ne
derlanders naar Frankrijk doen reizen.
Wie Parijs bezoekt en nog geen gids
voor deze stad heeft, zou zijn licht kun
nen opsteken in de nieuwe ANWB-reis-
gids Parijs.
Het is een in alle opzichten helder en
handzaam boekwerkje, voorzien van de
meest recente informatie, ook over de
grote bouwwerken die onder het presi
dentschap van Francois Mitterrand tot
stand zijn gekomen, zoals de nieuwe
Opera en de Arc in de wijk La Defense.
Duidelijke kaartjes en een goed over
zicht van de openingstijden van de vele
bezienswaardigheden maken het geheel
af.
Dat is niet het geval met 'Neem Nou
Lissabon', een nieuwe uitgave in de ste
denreeks 'Neem Nou'. Bij het doorbla-
Unieboek, Houten:
Lannoo's Reisgids San Francisco,
49,50 gulden.
Lannoo's Reisgids Zuidwest
USA, 49,50 gulden.
Wandelen in Luxemburg, 24,50
gulden.
ANWB, Den Haag:
Reisgids Parijs, 25,50 gulden
(voor leden).
ANWB-Hotelgidsen, 9,95 gulden
(voor leden).
ANWB-Campinggidsen, 16,95
gulden (voor leden).
deren vallen de foto's op, door de uitge
ver omschreven als „authentiek beeld
materiaal". Dan is er bij het drukken
iets verkeerd gegaan, want op het for
maat waarop de gids is gedrukt komen
de foto's nauwelijks uit boven het ni
veau van een doorsnee vakantiekiekje.
Nog ernstiger is het ontbreken van on
derschriften. Je moet maar raden wat er
te zien is. De tekst maakt dat gemis
slechts ten dele goed. Niet door verwij
zingen naar de foto's, maar door de aar
dige presentatie van feiten, feitjes en
bruikbare informatie over de stad aan de
Taag.
Een treffend voorbeeld van een gids die
alléén niet voldoende is, is de Interrail-
gids 1989. Het boekwerkje bevat algeme-
Bruna:
Joost Schipper: Neem nou Lissa
bon, 24,90 gulden.
Mingus, Baarn:
Interrailgids 1989, 24,90 gulden.
Wandeltochten in Italië, 24,90
gulden.
Wandeltochten in Noord-Frank
rijk, 24,90 gulden.
Reisgids voor Onbekend Zuid-Eu
ropa, 24,90 gulden.
Basisreisgids Joegoslavië, 22,90
gulden.
De leukste hotelletjes in Frank
rijk, 29,50 gulden.
ne informatie over het systeem van In-
terrail-reizen en korte beschrijvingen
van de spoorwegmogelijkheden per land.
Daaruit blijkt dat Zwitserland veruit het
mooiste Europese land is voor spoor
wegfanaten. waarbij wel moet worden
opgemerkt dat door Interrailers op nogal
wat trajecten moet worden bijbetaald.
Wie in de te besporen landen wat verder
naast de rails wil kijken, heeft echter nog
een andere gids nodig.
Wie in Italië wil rondstappen kan te
recht bij het boek Wandeltochten in Ita
lië. Een wat dichter bij huis gelegen be
stemming is Luxemburg, waar Lannoo
dertig wandeltochten heeft ontdekt. Wie
stevig doorstapt kan meteen door naar
Noord-Frankrijk, want ook daarvoor is
een wandelgids voorhanden.
Een opmerkelijke uitgave is de Reisgids
voor Onbekend Zuid-Europa, waarin de
schrijver enige streken beschrijft waar
traditioneel weinig toeristen komen en
die hij de afgelopen jaren goed heeft le
ren kennen. Nu hij er is uitgekeken, mag
de poort open voor andere toeristen.
De Basisreisgids voor Joegoslavië daar
entegen blijft steken in de algemene, wat
zakelijkere informatie en wekt nu niet
echt de behoefte om dat land van nabij
te leren kennen.
Overigens: er zijn natuurlijk ook gidsen
denkbaar die hun kracht juist ontlenen
aan de puur feitelijke mformatie. Een
goed voorbeeld zijn Hotel- en Camping-
gidsen, zoals het recent verschenen
boekje 'De Leukste Hotelletjes van
Frankrijk' van uitgeverij Mingus en de
Hotel- en Campinggidsen van de
ANWB.
Bij zo'n boekje met de 'leukste' hotelle
tjes in Frankrijk zijn echter nogal wat
vraagtekens te zetten. Het gaat immers
slechts om enige tientallen hotelletjes uit
een totaal van vele duizenden. En het is
onmogelijk dat de auteur die allemaal
bezocht heeft. Waarop, zo luidt dus de
vraag, heeft hij zijn selectie gebaseerd?
Een tweede probleem is de prijs. Een be
drag van 29,50 gulden voor wat in feite
niet meer is dan een boekje vol veredel
de advertenties is toch wel duur betaald.
Neen, dan liever bij het Frans Verkeers-r
bureau in Amsterdam de gratis gids aan-^51 v
gevraagd van Logis de France, de 'keten' fn c
waarbij zich inmiddels bijna vijfduizend)
Franse hotel-restaurants hebben aange-!"
sloten. 2
Wie ook onderweg naar zijn bestemmingvc*
in Frankrijk nog ergens een nachtje wil
slapen, kan uit de voeten met de Hotel- prx
gids van de ANWB. Die heeft voor dit
jaar een verandering ondergaan, in die J
zin dat het in plaats van twee dikke pil-OT'
len nu zes deeltjes zijn geworden, waar-lrije
onder Groot-Brittannië/Ierland; België/ëbie
Luxemburg en Frankrijk/West-Duits-pag
land. Voor nog geen tientje per deel benë re
je er al bijna mee onder de pannen. Ing
JOS TIMMERSfente
pne
wde
