CHAMPAGNE EN AZIJN VOOR WIM KOK
Een tot inkeer gekomen autokampioene
£«idóe0omcutt
Politiek
Partij
Parlement
NEELIE SMIT-KROES SPEELT LIEVER GEEN LIEVE LOTJE
BINNENLAND
ZATERDAG 13 MEI 1989 PflEL
enk
arrm
Iv
de be
an v
televisieprogramma
val van het kabinet t
de uitzending van he
debat zelf, maar een i
dat de VPRO afgelojjrTTi
zondagavond uitzond)
het helaas weinig bel
programma 'Beleven!
hadden een cameranm
reporter het VVD-kzty
Frank de Grave tijde i
crisisdag op de voet g
Dat leverde niet allet
schitterende maar ooi
onthullende beelden
Grave, financieel spet
van de VVD-fractie,
de ineenstorting van
coalitie een belangrijlm
regisseursrol te hebbe M
vervuld. We zagen ht
sleutelen aan de speet
Joris Voorhoeve en bi
minister Ruding Dal(~,
met Frank") om hem*p
vragen of diens
wat cijfermateriaal wlger
leveren over de fore
reiskostenaftrek.
VPRO-microfoontje cTT
Grave bij zich droeg r
we er tevens getuige ha,
hoe hij Voorhoeve tijfekir
debat herhaaldelijk n h
souffleerde. Onzin, v^s^e
Lubbers daar zegt. Z-^on
je geen genoegen mee
Vraag hem nog een AJU&
duidelijk wat-ie wil!"f V1(
hoor, daar spoedde Jo d(
al naar de 7 in
interruptiemicrofoon. y
nou televisie op z'n bi q
Kort voordat dit progi
werd uitgezonden wa£
een ander net ook ieti& L
dat een nieuw licht 0/
van het kabinet wierple 51
Duitse zender ARD ivren
een actualiteitenprognzijn
uitgelegd waarom de Den|
Hollandse coalitie van buil
christen-democraten el ook
liberalen het had begeo Ze
Men deed dat heel aaistuu
hoewel erg veel nadruk t<
gelegd op het „uniekeals
het hier om een milieiie-p<
ging. De slotwoorden jov 1
Duitse commentator w
li tl j
1 e<
'u f
sa-A
voorstellen dat er in
Bondsrepublkiek een m
regeringscrisis zou ui tl
naar aanleiding van et
milieukwestieAcht 1
denkbaar dat bij ons et -
coalitie wordt opgeofft
Moeder Aarde? Nee to
zeker? Maar in Hollan
wel gebeurd.' Daarom r- y
Petje af voor Holland.4/
Ook elders in het buioW
hebben de media in hi
verslagen en comment
over de Nederlandse ee cc
kabinetscrisis de schijn
gericht op het milieu-a^
..Het was de eerste kei
een westerse regering ,v3e
milieupolitiek struikelt
hield The Wall Street [ern
haar Amerikaanse leze^lst
Het Franse dagblad Lè
meldde deze Hollandse*
primeur eveneens. Eg
des tijds", aldus het blPve
overigens ook vermeldan
„een familieruzie in dwap
liberale partij VVD" njosk
oorzaak van de crisis q
Ook volgens de Britse
The Financial Times F
„een teken der tijden"lan1
milieupolitiek in i/o77ahet
kabinetscrisis waard u« ne
Groene politiek kan
doen aldus de krant.
milieu is nu niet langezm
bijzaak in de Europese)]0-i
en misschien niet in w
industrieland dan ook'
The International Herd
Tribune wist te meldejUC
premier Lubbers bezoiï
geraakt door rapporterxj*
waaruit bleek dat Nedf
één der meest vervuild
landen ter wereld is". 4GE'
aldus het blad, wilde 1\ d0(
miljard gulden extra utjde
voor het milieu. Eert
dat geld moest worden^^
uit extra belasting voo^ te
autorijders en verhogir.
de dieselprijs. „De libeb
partijbleef erbij dat dit-
oneerlijk was tegenovélsSi
Nederlandse belastingê&en
die al bijna tot de zwaiWw
belaste burgers ter wet
behoren", zo verklaartllf
krant het ontstaan vairl\J
crisis. De Frankfurter
Allgemeine Zeitung
daarentegen de aanleid
de breuk in de eoalitieHbi
een „kleinigheid". De PX
oorzaken waren „het f 5.
verslechterde coalitiekl 't/>
en een „strijd tussen c/jk
liberale ministers en
eerzuchtige liberale
fractieleider Voorhoevl j
Opmerkelijk is dat in I
alle buitenlandse bladJ
namen van de Holland^
hoofdrolspelers i
crisisdrama goed zijn 1
Alleen The Guardian t
Financial Times rg/i
vergaloppeerden zich
respectievelijk „Mr. i?<T
Lubbers" en „Joris
Voorhoede". En tenslof
zonder uitzondering ®ma
voorspellen de bui ten lf
bladen de komst van
PvdA /CDA -kabinet. d?lM
zouden ze dat gewoon r'Jn
Nederlandse kranten h ,e
'overgeschreven?
DEN HAAG Voor Wim
Kok zijn het vreemde da
gen. Ontkurkte de PvdA-
leider vorige week dins
dagavond in de Tweede
Kamer in gedachten nog
een fles champagne
(„Voortaan vieren we de
tweede mei!"), zondaga
vond op de VARA-tv zag
hij eruit of hij zojuist een
fles azijn had leeg gedron
ken. In de tussenliggende
dagen was Kok erachter
gekomen dat de val van
het CDA/VVD-kabinet
niet automatisch rozegeur
en maneschijn voor de
PvdA betekent.
De sprankelende vreugde in
het begin was begrijpelijk. On
der leiding van de 'sociaal-li
berale' Voorhoeve had de
VVD een einde gemaakt aan
een bijna onafgebroken perio
de van twaalf jaar centrum
rechtse coalities. Daardoor
leek eindelijk het moment
aangebroken waarop de PvdA
in het centrum van de macht
was beland. De socialisten
dachten nu te kunnen beslis
sen, zoals het CDA dat decen
nia lang gedaan had, welke
coalitie ons land zou gaan re
geren. Kok en partijvoorzitter
Marjanne Sint hadden immers
niet voor niets langdurig ge
roepen dat de PvdA ook best
met de VVD in zee zou kun
nen. Daardoor meenden zij
eindelijk ontsnapt te zijn aan
de ijzeren greep waarin het
CDA hun partij zo lang had
gehouden. Het Morgenrood
leek de hemel te gaan kleuren.
Sommige wat uit het zicht ge
raakte socialisten werden zó
door dat heerlijke beeld gegre
pen dat zij zich de benen uit
het lijf renden om in vredes
naam maar op tijd te zijn voor
de verdeling van de posten in
het kabinet. Oud-parlementa
riër Jaap van der Doef stond
op de avond van de 2e mei in
de rooksalon van de Tweede
Kamer over de landspolitiek
te oreren alsof hij nog nooit
van Vlissingen had gehoord.
Toch is hij al jaren burgemees
ter van deze schone Schelde-
stad. De dag daarop sprong
Arie van der Zwan als een du
veltje uit een doosje. De schei
dend directeur van Vendex
International, die begin jaren
zeventig na zijn Nieuw-linkse
periode de volgens hem te
rechtse PvdA de rug had
toegekeerd, verklaarde op de
VARA-radio dat hij een minis
terschap van economische za
ken niet uit de weg zou gaan.
Kleinigheid
Maar hadden Van der Doef,
Van der Zwan en al die ande
re opgewonden socialisten niet
één kleinigheid over het hoofd
gezien, namelijk dat Voorhoe
ve een breuk geforceerd had
op een typisch réchts punt: de
autokosten? Nee hoor, dat had
den ze niet. Het zou een sa
menwerking met de PvdA
heus niet in de weg hoeven
staan, meenden zij. Immers,
ten minste de helft van de
VVD-fractie snakte naar een
coalitie met de PvdA, om op
die manier eindelijk dat 'arro
gante' CDA in het stof te doen
bijten.
Helaas, helaas, het uitzicht dat
die houding leek te bieden op
een PvdA/VVD-kabinet,
bleek slechts een luchtspiege
ling. Zaterdagochtend in het
radioprogramma Kamerbreed
van de TROS verklaarde Joris
Voorhoeve „niets te zien" in
een samenwerking met de so
cialisten. „Daarvoor zijn de
verschillen nog te groot".
Voorhoeve, die nog niet zó
lang geleden zijn partij situeer
de in het centrum van de poli
tiek, bleek het oor te hebben
geleend aan Hans Wiegel, de
kampioen van alles dat rechts
is in de VVD.
De Friese commissaris vertel
de maandagavond bij de
AVRO-tv waarom hij tien da
gen eerder in een prijzig res
taurant te Leidschendam met
Voorhoeve en partijvoorzitter
Ginjaar had gedineerd. „Dat
was om gezamenlijk wat stra
tegieën door te nemen".
Het is niet moeilijk te raden
welke strategie het Orakel van
Ljouwert adviseerde. Of
moeten we eigenlijk zeggen
'verordonneerde'? Want zo
langzamerhand lijkt Voorhoe
ve meer de plaatsbekleder van
Wiegel te zijn dan één van
diens opvolgers. In elk geval is
het wel erg opvallend dat de
kleine professor uit Noord wijk
zijn campagne is begonnen in
de beste Wiegeliaanse traditie.
Ook hij presenteert de VVD
als het enige tegenwicht tegen
de PvdA. ,,De beste manier
om een kabinet Kok-Lubbers
te voorkomen is de VVD ver
sterken". Daarmee richt Voor
hoeve zich nadrukkelijk tot
dat grote deel van de CDA-
achterban, dat niets van sa
menwerking met de socialis
ten moet hebben en dat al eens
eerder (in 1982) massaal naar
de VVD overliep.
Terug bij af
Demissionair defensie-minis
ter Bolkestein, een vooraan
staand liberaal, zegt deze week
in Elseviers Magazine dat
VVD'ers samenwerking met
de PvdA niet moeten uitslui
ten. Uiteraard is Bolkestein
niet de eerste de beste VVD'er.
Maar mede gezien de opstel
ling van Voorhoeve verwoordt
'Bolk' niet de mening van de
partijtop. Voorlopig moeten we
er daarom van uitgaan dat de
VVD niets ziet in een coalitie
met de PvdA. Daarmee is de
VVD weer geheel terug op de
rechterflank en zijn we in de
nationale politiek terug bij af.
Wil de PvdA regeren, dan is
er ook nu maar één partner
die haar aan een meerderheid
kan helpen: het CDA. Maar,
zal men zeggen, dan is er voor
de socialisten nog niets aan de
hand Minister De Koning
heeft hen toch luid en duide
lijk genezen verklaard van de
radicale kwalen uit het tijd
perk-Den Uyl/Van den Berg.
Jazeker, maar Jan de Koning
is niet de enige christen-demo
craat van importantie.
Onno Ruding is er ook nog.
Voor de NCRV-microfoon
zondagmiddag bleek de be
heerder van het nationale
spaarvarken zich lam ge
schrokken van de eventuele
terugkeer van de 'rooien' in de
regering. Samenwerking met
de PvdA is alleen mogelijk als
die partij haar „achterhaalde,
linkse principes" wil opgeven,
sprak de minister met lippen
die zorgvuldiger getuit worden
naarmate hun eigenaar geë-
motioneerder is. Dat het Ru
ding over de schoenen spoelde,
bleek wel uit het dreigement
dat hij zijn terugkeer naar de
AMRÖ-bank desnoods nog een
paar jaar uit zou stellen. „In
elk geval zal ik in de verkie
zingscampagne extreem actief
zijn!", sprak hij dreigend.
Nog diezelfde zondag spoedde
Wim Kok zich naar Hilver
sum, richting VARA-studio ui
teraard. „Ruding getuigt iede
re keer opnieuw van een arro
gantie ten opzichte van de
PvdA en van een hooghartig
heid ten opzichte van de kie
zers tot je er stil van wordt",
brieste de PvdA-aanvoerder.
Volgens hem is het de kiezer
en niet Ruding die uitmaakt of
de PvdA in het nieuwe kabi
net komt.
Dat klinkt erg stoer, maar is
natuurlijk slechts ten dele
waar. De kiezers kunnen de
PvdA nog zoveel zetels geven,
er verandert pas echt iets als
zij tevens aan CDA en VVD
de meerderheid ontnemen. Al
leen dan komen Kok en de zij
nen in een positie waarin ze
het CDA kunnen dwingen tot
een coalitie met links. Met een
ouderwets op rechts opereren
de VVD, waarin ook Wiegel
zijn partijtje mee blaast, zou
dat weieens een onmogelijke
opgave kunnen blijken.
Aanschurken
Daarom lijkt het een verstan
dige koers voor de PvdA om
zich zo dicht mogelijk tegen
het CDA aan te schurken. Van
die noodzaak lijkt Wim Kok
niet geheel doordrongen. Zie
zijn voorstel voor een belas
tingverhoging van anderhalf
miljard gulden en zijn harde
uitspraak over een herstel van
de automatische koppeling tus
sen lonen en uitkeringen
Maar ook Kok zal inmiddels
toch wel beseffen dat zo'n
houding alleen maar leidt tot
meer verzet, bij Ruding maar
ook bij CDA-fractieleider De
Vries.
Andere socialisten zijn wel
van mening dat het nu aan
komt op tactvol handelen en
spreken. „Vooralsnog houden
we vast aan het uitgangspunt
dat de grootste partij de pre
mier levert", aldus Marjanne
Sint. Vooralsnog? In feite zegt
de partijvoorzitter dus het om
gekeerde: zonodig zullen de
socialisten Kok 'opofferen' en
Lubbers aanvaarden als voor
zitter van een centrum-links
kabinet. In de wandelgangen
van de Tweede Kamer wijzen
sommige PvdA'ers zelfs op het
nog slechts kortstondige ver
blijf van hun eigen fractie
voorzitter in de politiek Hun
conclusie? „Misschien is het
sowieso beter als niet Wim
maar Ruud weer premier
wordt. Die heeft toch veel
meer ervaring". Ook in eigen
huis staat de azijnfles kenne
lijk klaar voor Kok.
RIK IN 'T HOUT
Onvoorwaardelijk bekeerd, tot het milieu wel te verstaan. 'n 1971 viel ze al op in de Kamer, door Achter de regeringstafel, Zorgen voor Morgen.
haar jurk.
FOTO: ANP FOTO: ANP
eerste krasjes in het auto-
vriendelijke imago van Smit-
Kroes. In de voorgaande vijf
jaar had zij de tarieven van
bus en trein nog met zo'n tien
procent per jaar verhoogd en
de begroting van de NS fors
afgeknepen. Mensen die de
buskaartjes niet meer konden
betalen „moesten maar een
halte extra lopen", verklaarde
zij met een Thatcheriaanse
hardheid die haar de bijnaam
„De iron lady van Nederland"
gaf. Plannen om het autorij
den duurder te maken werden
systematisch afgeschoten. „Ik
vind dat je mensen nooit de
vrijheid van het autorijden
mag ontnemen door het extra
duur te maken", riep Smit-
Kroes dan in de Kamer.
Maar eind 1987 verscheen het
„Mobiliteitsscenario Rand
stad". De wegen slibden door
het toenemende autogebruik
dicht en de Randstad dreigde
onbereikbaar te worden voor
vracht- en zakelijk verkeer.
Het spookbeeld van een vast
lopende economische machine
doemde op; het aanleggen van
nog meer wegen kon geen soe
laas bieden voor de naar schat
ting 8 miljoen auto's die in het
jaar 2010 zouden rondrijden.
„Ik lijk wel bekeerd", zei
Smit-Kroes toen zij haar eerste
plannen bekend maakte om
het autogebruik in de spits te
rug te dringen. De groei van
het aantal autokilometers
moest beperkt worden van 70
naar 55 procent in 2010. Voor
het openbaar vervoer werd
meer geld vrijgemaakt, maar
daarmee werden de jaren van
snoeien en snijden nog niet
goedgemaakt. Het woord mi
lieu kwam toen echter nog
nauwelijks in haar vocabulaire
voor. Alleen als een Zwitserse
chemiereus weer eens gif in de
Rijn loosde, dan was dat „bij
de wilde spinnen af".
Leefbaarheid
November vorig jaar deed het
woord „leefbaarheid" zijn in
trede aan het ministerie aan
de Haagse Plesmanweg. „Leef
baarheid, bereikbaarheid en
mobiliteit" waren drie vere
nigbare grootheden die prijk
ten op de omslag van de toe
komstnota „Structuurschema
Verkeer en Vervoer". Razend
enthousiast was Smit-Kroes
over dat beleidsstuk, of in
haar eigen woorden. „Ik vind
dat we daar best een ietsiepiet-
sie trots op mogen zijn".
De groei van het autoverkeer
werd in deze nota verder te
ruggedrongen van 70 naar 30
procent. Het openbaar vervoer
moest fors worden uitgebreid
om de groei van het woon
werkverkeer op te vangen.
Daar zou tot het jaar 2010 liefst
12,4 miljard gulden extra voor
worden vrijgemaakt.'Maar het
autoverkeer kwam er met 21
miljard gulden aan nieuwe
wegen en tunnels ook bepaald
niet bekaaid vanaf.
Het rapport „Zorgen voor
Morgen", dat twee weken na
het Structuurschema ver
scheen, voltooide de bekering
van Smit-Kroes. De inkt van
het Structuurschema was nog
niet droog, of de liberale be
windsvrouwe zette haar amb
tenaren opnieuw aan het
schrijven Het giftige toe
komstbeeld dat „Zorgen voor
Morgen" schetste, had Neelie
de stuipen op het lijf gejaagd.
Zij sloot „na er een nacht flink
over geknierst te hebben" in
de ministerraad een verbond
met milieuminister Ed Nijpels.
Alleen door de auto duurder te
maken kan het gebruik wor
den teruggedrongen, luidde
het credo van Smit-Kroes en
Nijpels. Een verbond dat uit
eindelijk zou bijdragen tot de
val van het kabinet. Toen pre
mier Lubbers 28 april aanbood
op dit punt water bij de wijn te
doen om de andere VVD-mi-
nisters tegemoet te komen,
dreigde de voormalige auto
kampioene Neelie zelfs met af
treden.
Dat het milieu Smit-Kroes
hoog zat, was al eerder geble
ken tijdens een werkdiner in
het sjieke hotel Des Indes.
Staatssecretaris van financiën
Koning (VVD) kreeg daar on
verhoopt een porceleinen bord
naar zijn hoofd gesmeten, na
dat hij voor de zoveelste keer
had gezegd dat lastenverzwa
ring voor de automobilist niet
door de beugel kon.
Nu „nuchtere cijfers" Smit-
Kroes eenmaal omgeturnd
hadden, kreeg zij de gedreven
heid van een profeet: „Ik kon
het eenvoudig niet met mijn
geweten rijmen om niets te
doen", verklaarde zij in Hon
selersdijk. De door de VVD
verfoeide afschaffing van het
reiskostenforfait was „kei
hard" nodig voor de aanpak
van het autoverkeer en verde
re uitbreiding van het open
baar vervoer.
Groene liberaal
Gaat Smit-Kroes nu de ge
schiedenisboekjes in als de
enige echte „groene liberaal?".
Dat zou wat al te veel eer zijn.
Haar beleid was jarenlang niet
bepaald milieuvriendelijk.
Haar bekering kwam te laat
om de koers zélf te kunnen
verleggen. Het moment van
haar aftreden roept bovendien
vraagtekens op. Had Smit-
Kroes bij het bedrijfsleven niet
al een potje op het vuur staan?
Had de liberale bewindsvrou
we in haar hart niet al eerder
gekozen voor een baan buiten
de politiek? Waren de strubbe
lingen binnen de coalitie voor
Smit-Kroes niet de aanleiding
het zinkende schip tijdig te
verlaten? Boze tongen binnen
de VVD beweren van wel. De
altijd zo keurige en formele
fractieleider Voorhoeve ont
hulde zelfs verbitterd dat
Neelie al zes maanden geleden
had overwogen zich niet her
kiesbaar te stellen. Ongeveer
in diezelfde periode verklaar
de de meest gefilmde en meest
gefotografeerde politica van
Nederland in een interview
met de Volkskrant: „Als ik het
carrièreplaatje met een schaar
tje had kunnen uitknippen,
dan had ik het niet anders ge
daan".
PAUL KOOPMAN
het terugdringen van het auto
verkeer. „Zachte heelmeesters
maken immers stinkende fi
les".
Hoe hadden we het nu? De
minister die enkele jaren gele
den nog trots poseerde met
een „Blij dat ik rij" t-shirt trok
dit keer een vies gezicht ter
wijl zij fulmineerde over „stin
kende en walmende blikmas-
sa's" De minister die in tien
jaar tijd met groot enthousias
me honderden kilometers as
falt in groen polderland liet
uitstorten had in Honselersdijk
de hartekreet geslaakt: „Ik
wilde soms dat de bomen langs
de snelwegen dood waren, dan
hadden we tenminste een con
creet punt om de mensen op
aan te spreken". Dat is geen
beleidswijziging meer, maar
een totale metamorfose. Een
reuze-ommezwaai, waarin de
liberale partij haar ooit zo ge
liefde bewindsvrouw vanzelf
sprekend niet meer kon vol
gen.
Wat heeft de daadkrachtige en
pragmatische bewindsvrouw
bezield? Naar eigen zeggen
hebben de „kille harde cijfers"
haar overtuigd van de nood
zaak het autogebruik aan te
pakken. De oppositie, die al ja
renlang aandringt op het uit
bouwen van het openbaar ver
voer en het muilkorven van
de kilometervreters, krijgt
achteraf gelijk van Smit-
Kroes. Zelfs de milieufreaks
met „geitewollen sokken" uit
de jaren zeventig hebben een
aai over de bol gekregen. „Zij
zaten eerder op het goede
spoor dan ik", gaf Smit-Kroes
deze week nog toe. Om er met
een bescheiden glimlachje aan
toe te voegen: „Maar dat is het
eigene aan een bekering, mis
schien. Die komt altijd wat
laat. Er zijn altijd geloofsgeno
ten die al vanaf de geboorte de
boodschap verkondigen".
Haar ommezwaai van auto-pa
trones naar schutsvrouwe van
het openbaar vervoer was toch
niet zo plotseling en volledig
als op het eerste gezicht wel
lijkt. In 1987 verschenen de
DEN HAAG Alle ver
warring, verbijstering en
ontzetting in het liberale
kamp ten spijt: de VVD
was gewaarschuwd. Neel
ie Smit-Kroes, ruim tien
jaar lang het glanzende
boegbeeld van de partij is
immers een „recht-voor-
zijn-raap-type", dat er niet
van houdt „zoete koekjes
te bakken" of „Lieve Lo
tje te spelen".
Nog geen half jaar geleden
orakelde de minister in het fe
ministische blad Opzij: „Inder
daad, de meningen over mijn
persoon zijn nogal verdeeld.
Maar dat komt omdat ik er
een bloedhekel aan heb om
een beetje dit of een beetje dat
te zijn. Of je ergert je daaraan,
öf je vindt: dat mens zegt ten
minste waar het op staat".
De laatste uitgesproken stel-
lingname van Neelie Smit-
Kroes (47) op het punt van de'
auto heeft inderdaad de VVD
bijkans in tweeën gespleten.
Terwijl liberalen in Wassenaar
haar dinsdagavond met ge
zwinde spoed van de kieslijst
afvoerden, overlaadden ande
re partijgenoten de eigenzinni
ge politica met blpemen en
gelukstelegrammen. Iedereen
werd dan ook deze week lot
genoot gemaakt van de gewe-
tensstrijd en uiteindelijke keu
ze van Smit-Kroes. Heel Ne
derland moest het weten:
Neelie is onvoorwaardelijk be
keerd. Tot het milieu dan wel
te verstaan.
Haar afscheid van de politiek
was helemaal in stijl: even
groots als meeslepend. In de
partij siddert men zo kort voor
het Pinksterweekeinde nog
steeds na. Maandag gaf Smit-
Kroes in Honselersdijk de op
maat voor haar eigen „marche
funèbre"; een dodenmars die
de liberale partij nog lang zal
heugen. Gewapend met aan
wijsstok en overheadprojector
ging zij een vol uur te keer te
gen al die onverantwoordelij
ke lieden die weigerden in te
zien dat de automobilist niet
met vriendelijke woorden uit
zijn karretje is te krijgen.
Struisvogels waren het, die
hun kop in het zand steken
terwijl de milieuvervuiling om
zich heen grijpt. Twee dagen
later maakte ze in het perscen
trum Nieuwspoort het karwei
af. Ze was uit liefde voor de
partij opgestapt, „laat daar
geen misverstand over be
staan". Maar ze hoopte vurig
dat de VVD alsnog tot inkeer
zou komen op het punt van
SUSKE EN WISKE DE SPEELGOEDSPIEGEL
