Zonne
-energie kan redding brengen
Zonneboiler
heeft
de wind mee
'final
ZATERDAG 15 APRIL 1989 PAGINA 28
Moeder Aarde steunt en kreunt. Haar longen (de tropische regenwouden) zijn
zwaar aangetast, waardoor het ademhalen elke dag moeilijker wordt. Haar
wangen (de bodem) zijn flink ingedeukt doordat enorme hoeveelheden
grondstoffen zijn gedolven. Haar eigen fossiele brandstoffen vervuilen de
kostbare atmosfeer. Lang leve de vooruitgang van de twintigste eeuw! Nog zo'n
eeuw en de aarde is op, alle energie verbruikt. Dan is het gebeurd met ons leven
op de Groene Planeet. Langzaam beseft de mensheid dat er echt wat moet
gebeuren om ons te redden. Daarbij kunnen we een beroep doen op de zon, de
gloeiende bol met haar ontembare energie.
HOUSTON - In de archieven van
het Amerikaanse ruimtevaartbu
reau NASA ligt misschien wel de
oplossing voor het probleem van
het broeikaseffect, de zure regen en
de dreigende schaarste aan brand
stof. Lang vergeten ideeën die eens
Onhaalbaar leken, blijken na op
nieuw te zijn ontdekt actueel en
technisch goed uit te voeren.
Zoals het project waarop de Nederlandse
Amerikaan Sjoerd L. Bonting zich heeft
gestort. Bonting (64) is oud-hoogleraar
in de biochemie in Nijmegen en sinds
1985 onderzoeker bij de afdeling levens
wetenschappen van de NASA in het.
Ames Research Center (Californië).
Hij stuitte bij toeval op een energiebron
waaraan bijna niemand de laatste jaren
meer had gedacht: de Solar Power Satel
lites (SPS), ofwel zonnekrachtsatellieten.
Een soort ruimtespiegels die zonne-ener-
gie omzetten in stroom, die naar de aar
de wordt gestuurd. Ze werden in de ja
ren zestig uitgedacht door Peter Glaser,
maar toen als „te duur" en „onuitvoer
baar" aan de archiefkast toevertrouwd.
Dat is nu anders, is de persoonlijke me
ning van Bonting. „We kunnen nu niet
meer om SPS heen. We moeten een an
dere energiebron vinden die niet ver
vuilt zoals olie en steenkool en niet zo
gevaarlijk is als kernenergie".
Die vorm van energie kan door de zon
nekrachtsatellieten worden aangeleverd.
Het principe is dat in de ruimte (op een
hoogte van 36.000 kilometer) grote zon
necellen met een oppervlakte van dertig
vierkante kilometer komen te hangen.
De onbeperkt voorradige en schone zon
nestralen worden op de cellen opgevan
gen en omgezet in elektriciteit, om in de
vorm van radiogolven (microgolven) of
laserstralen naar de aarde te worden ver
zonden. Daar worden ze met een soort
antenne opgevangen en omgezet in elek
triciteit.
Eén SPS kan 10.000 Megawatt stroom
leveren, wat voldoende is om een grote
stad draaiende te houden. De Verenigde
Staten zouden er zestig nodig hebben
om voldoende stroom te hebben. Voor
de gehele wereld zijn volgens Bonting
NOGZO'N
EEUWEN
DE AARDE
IS OP
Goedkoper
Elektriciteit van een SPS is volgens Bon
ting aanzienlijk goedkoper dan uit de
huidige energiebronnen. In het gunstig
ste geval is het zes keer goedkoper dan
stroom uit kolen en twaalf keer goedko
per dan stroom uit kernenergie. In het
slechtste geval is het nog altijd respectie
velijk drie en zes keer voordeliger. Een
andere toepassing is het verkrijgen van
waterstof: door microgolven in een zee
bassin te leiden en ze in elektriciteit om
te zetten, kan door elektrolyse waterstof
worden opgewekt. Dat is een schone
brandstof die voor auto's en vliegtuigen
gebruikt kan worden.
Maar hoe krijg je voorwerpen met een
grootte van zestig voetbalvelden in de
ruimte? Daarvoor heeft Bonting twee
scenario's. Een SPS zou per raket vanaf
de aarde in delen kunnen worden gelan-
HONDERDEN
GULDENS
GOEDKOPER
DANKZIJ
SUBSIDIE
LUX
klap
ding
schu:
rand
ech
Wam
was I
zelfbt
laatst
EINDHOVEN - Betrekt u warm
water uit een gas- of een cv-boiler,
een elektrische boiler of een combi
ketel? Het ding is uw eigendom en
dient vervangen te worden? Dan is
de aanschaf van een zonneboiler
niet alleen uit milieu-hygiënisch
oogpunt het overwegen waard.
Dank zij een overheidssubsidie van
veertig procent op de aanschaf van
een „zongestookte" boiler loopt het
financiële voordeel van een derge
lijke installatie voor de consument
thans op tot enkele honderden gul
dens per jaar.
Twee producenten hebben momenteel
de vrijwel totale produktie van zonne
boilers in handen. De in Eindhoven en
Gouderak gevestigde firma Zonne-ener-
gie Nederland bv (tien man personeel)
en de firma Luigjes bv in Barneveld (zes
medewerkers).
Directeur Bokhoven van Zonne-energie
Nederland: „We zijn in ons land nu zo'n
tien jaar bezig met deze energievorm.
Incidenteel met goed resultaat - denk
bijvoorbeeld aan zon verwarmde zwem
baden - maar zonder echt tot een door
braak te zijn gekomen. Dé zonneboiler
belooft wèl een groot succes te worden.'
Begin dit jaar zijn we gestart met de op
leiding van dealers; traditionele installa
tiebedrijven die ook elektrische boilers,
cv's en dergelijke leveren. De belangstel
ling is heel groot. Per week melden zich
zeven of acht gegadigden aan. Ons stre
ven is om aan het eind van dit jaar over
een dealernet te beschikken dat in totaal
dertig tot veertig verkooppunten omvat.
Want over 1989 zullen de verkoopcijfers
nog niet erg indrukwekkend zijn - ik
denk aan pakweg vierhonderd stuks -
maar zo rond het midden van de jaren
negentig moeten we toch wel op enkele
tienduizenden zonneboilers per jaar zit
ten".
Dorpsgek
Directeur Luigjes van Luigjes bv te Bar
neveld: „Dat is ook ons streven. Ik ben
sinds 1978 bezig met zonne-energie en ik
heb me altijd een dorpsgek gevoeld.
Maar de zonneboiler gaat een grote toe
komst tegemoet. Dit jaar verwacht ik er
zelf zo'n vierhonderd te verkopen. Net
als Zonne-energie Nederland zijn wij be
zig met het opbouwen van ons eigen
dealernet. Wij mikken op 25 dealers aan
het eind van dit jaar".
De werking van een zonneboiler heeft
als simpel beginsel dat de warmte van
de zon wordt overgebracht naar het tap
water in de boiler. De eerste stap is dat
het zonlicht wordt opgevangen door een
collector (=verzamelaar) op het dak van
de woning. De collector zet de lichtstra
len om in warmte. Precies zoals bijvoor
beeld het dak van een auto dat doet.
Met een warm geworden autodak wordt
verder niets gedaan. De warmte echter
zonneboiler wordt gebruikt en van de
aard van het traditionele verwarmings
apparaat waarmee de zonneboiler verge
leken wordt. Volgens cijfers van het bu
reau Krekel, Van der Woerd Wouterse
bv van december 198? kost een gesubsi
dieerde zonneboiler die is aangesloten
op een reeds aanwezig na verwarmings
apparaat op jaarbasis, bij gebruik door
een doorsnee .gezin: 344 gulden;
Een gesubsidieerde zonneboiler met bij
geleverde naverwarming: 607 gulden;
Een traditionele elektrische boiler: 852
gulden;
Een traditionele gasboiler: 508 gulden.
Niet opgenomen in deze vergelijking is
de ouwe huis-tuin- en-keuken-geyser.
Teun Bokhoven: „Omdat die van alle
verwarmingsapparaten nog altijd de ver
reweg goedkoopste is - dat staat buiten
kijf. Toch is de gewone geyser op zijn re
tour. Vanwege het feit dat je maar op
één punt tegelijk warm water kunt tap
pen; een omstandigheid die huiselijke
twisten in de hand werkt tussen degeen
die aan het afwassen is en degeen die
juist een douche neemt. Maar bovendien
zijn de rookgassen van zo'n geyser erg
ongezond en is het overheidsbeleid ge
richt op een veilige afvoer van die onge
rechtigheid - wat ook weer een hoop
geld kost".
Tegen deze achtergrond tonen sinds het
van kracht worden van de subsidierege
ling vooral de boiler-verhurende nutsbe
drijven veel belangstelling voor het zon-
neapparaat. Maar ook bij milieubewuste
particulieren slaat het produkt aan. Een
ontwikkeling waarvan Teun Bokhoven
op de „Tweede Nationale Zonne-Energie
Conferentie", op 18 en 19 april in con
grescentrum Leeuwenhorst in Noordwij-
kerhout, met vreugde kond zal doen.
Meegenomen
Ook al mogen we er op zichzelf geno
men niet de redding van de wereld van
verwachten. Zonne-energie in Nederland
zal in de toekomst hooguit enkele pro
centen van de energiebehoefte kunnen
dekken. Maar toch: het is mooi meege
nomen. Mooi meegenomen ook voor de
portemonnee van de heren Bokhoven en
Luigjes, die na tien jaar idealisme ook
wel eens een geldelijke beloning willen
zien voor hun inspanningen?
Bokhoven: „Nederland telt 977.000 elek
trische boilers, 433.000 gasboilers en
766.000 combiketels. Dus de markt is er
wel. Maar zodra de zonneboiler echt een
grote vlucht neemt, duiken de multina
tionals er natuurlijk op, die van de ene
dag op de andere tot een miljoenenin
vestering kunnen besluiten".
Luigjes: „Grijpen we er weer naast".
Bokhoven: „Nou, we hebben intussen
wel de know-how, natuurlijk. Die is ook
geld waard".
WILLEM SCHEER
ceerd. Om één SPS te bouwen zijn ech
ter 200 tot 250 lanceringen nodig met
een extra zware raket. Bonting is hiervan
geen voorstander omdat de atmosfeer
met honderdduizenden brokstukken van
raketten en verbrande gassen zou wor
den vervuild. Hij geeft de voorkeur aan
het bouwen van de SPS in een ruimtefa-
briek nabij de maan. Die fabriek zou de
grondstoffen (vooral ijzererts met daarin
zuurstof) van de maan halen, er metalen
delen van maken, vervolgens een com
plete SPS in elkaar zetten en die naar
36.000 kilometer hoogte laten afdalen.
Dit scenario is volgens Bonting zeker
geen waanidee maar technisch haalbaar.
Bovendien zijn de kosten van het bou
wen in de ruimte met „slechts" 736 mil
jard dollar de helft goedkoper dan de
1527 miljard dollar (3176 miljard gul
den!) die nodig zijn voor het lanceren
mét raketten. Dat zijn enorme bedragen.
„Maar", zegt Bonting relativerend, „de
defensiebegroting van de Verenigde Sta
ten bedraagt per jaar ook ruim 300 mil
jard dollar".
Technisch hoeven de zonnekrachtsatel
lieten geen moeilijkheden meer op te le
veren, meent Bonting. De microgolf ech
ter is nog wel een probleem. Deze golf,
waarmee de elektriciteit naar de aarde
wordt gestuurd, is gevaarlijk voor leven
de wezens. Rondom de ontvangststa
tions zal dan ook een veiligheidszone
moeten komen waarbinnen niemand
woont, om te voorkomen dat mensen of
dieren door het afwijken van de straal
worden getroffen.
Met één straal is dat geen probleem,
maar dat wordt anders als er 360 stralen
van 360 satellieten naar de aarde ko
men. „Er zouden dan meer stralen door
hetzelfde ontvangstcentrum moeten
worden ontvangen", zegt Bonting.
Daarnaast hebben microgolven een na
delig effect op de telecommunicatie, zo
als het telefoonverkeer en de ontvangst
van tv's. Een oplossing voor het pro
bleem met de microgolven zou het ge
bruik van laserstralen zijn. Deze laten
tijdens het transport naar de aarde ook
minder elektriciteit verloren gaan dan
bij microgolven het geval is.
Het geld dat nodig is om de Solar Power
Satellites in de ruimte te krijgen, zou
volgens Bonting kunnen worden vrijge
maakt door, r^u er in de wereldpolitiek
ontspanning is ontstaan, minder aan wa
pens uit te geven. „De wapenindustrie
kan eenvoudig gaan meewerken aan dit
project, dat is voor haar een fluitje van
een cent. De kennis over laserstralen die
bij het ruimteschild SDI is opgedaan,
kan zo worden gebruikt. Werkgelegen
heid hoeft het dus niet te kosten".
De olie-industrie hoeft evenmin be
vreesd te zijn voor verlies van werkgele
genheid. „Zij kan de olie voortaan hele
maal gebruiken om produkten te maken,
in plaats van het aan brandstof te beste
den". Geld dat nu nog aan kernenergie
wordt uitgegeven, kan aan de SPS ten
goede komen. Maar het brengen van een
„offer" is echter niet te voorkomen om
onze aarde in stand te houden.
En ook al zijn er hoopgevende onder
zoeksresultaten op het gebied van kern
fusie, toch is SPS voor Bonting dé toe
komst.
Met de ontwikkeling van het internatio
nale ruimtestation, waarvan in 1995 de
eerste delen de ruimte in moeten, is vol
gens Bonting de eerste stap gezet die de
bouw van de SPS mogelijk maakt. Daar
na zijn volgens het door Bonting beplei
te plan de ontwikkeling van een maan-
basis en de ruimtekolonie nodig, om uit
eindelijk een SPS te kunnen bouwen. Zij
het dat er nog heel wat onderzoek nodig
is naar de gevolgen voor mensen van
een langdurig verblijf in de ruimte.
Om een project als de Solar Power Satel
lite te doen slagen is wel wereldwijde
overeenstemming nodig. „Samenwer
king is een absolute noodzaak. Het sy
steem moet door de Verenigde Staten,
Europa, Japan worden gebouwd", zegt
Bonting. „Óók de hulp van de Sovjetu
nie is nodig". In Japan wordt overigens
al flink met SPS en microgolven geëxpe
rimenteerd.
RICHARD SCHUURMAN
Directeur Teun Bokhoven van Zonne-energie Nederland bv bij een demonstratie-exemplaar van de zonneboiler.
FOTO: CEES VERKERK
die de zonnecollector heeft opgenomen
wordt overgebracht op een met water ge
vulde leiding die er doorheen of er ach
terlangs loopt. Die leiding loppt naar de
boiler, vervolgens door de boiler heen en-
dan weer terug naar de collector. Een
pomp zorgt dat het water in de leiding
circuleert en aldus het water in de boiler
opwarmt.
Dat is het beginsel. De uitwerking ervan
heeft de technici natuurlijk toch wel
voor problemen geplaatst. Eén daarvan
heeft te maken met hetzelfde fenomeen
dat er voor zorgt dat een autodak niet
alleen warmte opneemt, maar ook uit
straalt. Om het grootste profijt van de
zonnecollector te kunnen trekken moest
deze dus worden vervaardigd van mate
rialen die zoveel mogelijk warmte vast
houden en zo min mogelijk uitstralen.
Een ander probleem is dat de warmte
makkelijk verloren gaat bij het vervoer
van de collector naar de boiler. Dit
noopte tot maximale isolatie van de zo
geheten absorber in de collector en van
de leiding waardoorheen het water circu
leert.
Nog weer een ander probleem is dat het
water in de leiding niet mag gaan koken
en evenmin mag bevriezen.
Directeur Teun Bokhoven van Zonne-
energie Nederland: „Voor al deze vraag
stukken zijn sinds de ontwikkeling van
de eerste zonneboilers aan het eind van
de jaren zeventig bevredigende oplossin
gen gevonden. Nu zijn we zover dat we
een zonneboiler maken die in Nederland
gedurende de zomer het tapwater ver
warmt tot 25 a 80 graden. Dat is heel
aardig maar nog niet genoeg. Op de eer
ste plaats is 25 graden nog altijd te koud
om onder te douchen. Op de tweede
plaats kan buiten de zomer de tempera
tuur van het tapwater nog aanzienlijk la
ger liggen".
Achter dehand
„Een en ander betekent dat je altijd een
traditioneel verwarmingsapparaat achter
de hand moet hebben om je water zono
dig na te verwarmen. Dus leveren we bij
plaatsing van een zonneboiler gelijk ook
een elektrische of cv-boiler - als één in
tegraal systeem. Dat laatste apparaat
ontvangt het water uit de zonneboiler en
slaat aan zodra blijkt dat de temperatuur
nog niet hoog genoeg is. Waar de gebrui
ker al beschikt over een traditionele boi
ler kunnen we de warmwateruitgang van
de zonneboiler aansluiten op de koud-
wateringang van dat traditionele verwar
mingsapparaat. In beide gevallen is het
resultaat een forse energiebesparing. Uit
berekeningen is gebleken dat de warmte
die we via de collector aan de zon ont
trekken op jaarbasis zo'n 50 tot 55 pro
cent dekt van de totale warmtebehoefte
van een boiler. Voor de resterende 45
tot 50 procent blijf je aangewezen op gas
of elektriciteit".
Waarmee we bij de vraag zijn aangeland
bf deze besparing, in geld uitgedrukt, op
weegt tegen de investering die een zon
neboiler vergt. Weliswaar gaat de zon
voor niets op, maar als de installatie om
van die zon gebruik te maken erg duur
is zijn we nog niet waar we wezen
moeten. Welnu, die installatie kost bij
Zonne-energie Nederland minimaal
3600 en maximaal 5000 gulden. Het eer
ste bedrag slaat op de meest gunstige si
tuatie, waarin Bokhoven en zijn mensen
de zonneboiler huis-aan-huis kunnen
plaatsen in een nieuwbouwproject. Het
tweede bedrag heeft betrekking op de
meest ongunstige situatie, bij een milieu
bewuste particulier, waar de installateur
langdurig moet meten en wurmen om
Teun Bokhoven: „Bij de huidige brand
stofprijs liggen de aanschafkosten van
een zonneboiler nog te hoog om de in
vestering rendabel te kunnen noemen.
Afhankelijk van de vraag of je een ver
gelijking maakt met een elektrische, een
gas- of een cv-boiler, een combiketel of
een modellerende geyser, blijkt het ge
bruik van een zonneboiler even duur of
iets duurder. Waarbij we dan uitgaan
van een levensduur van minimaal dertig
jaar voor de collector zelf en twintig jaar
voor de boiler. En waarbij we geen reke
ning houden met financiële steun door
de overheid".
„Maar door de toekenning sinds 1 janu
ari 1988 van veertig procent subsidie per
zonneboiler is de situatie heel anders ge
worden. De nettoprijs van het apparaat
is sindsdien komen te liggen op 2000
gulden in het gunstigste en 3000 gulden
in het ongunstigste geval. En als je dan
gaat vergelijken blijkt de zonneboiler
honderden guldens per jaar goedkoper".
Vergelijking
Hoevéél honderden guldens hangt af van
het soort naverwarming dat voor de
'£eidóc@ou/uuit