Houdt die
kaping
nooit op?
Meisjesleed zonder diepgang
ijl
DEKÜER
Konsalik op
de bekende toer
Klinkend resultaat
van twee grote Russen
BOEKEN/PLATEN
CcidaeSouomit
VRIJDAG 7 APRIL 1989 PAGINA 17
FOTO: MANTEAU
Het nieuwe boek van Jan Car-
tens is een oorlogsverhaal. Het
speelt zich af in een dorpje aan
de grens met België, in Bra
bant, waar de lezer getuige is
van de gebeurtenissen in de
laatste oorlogsfase, zoals die
meegemaakt worden door een
meisje. Ze zit in een naburig
stadje op de middelbare school
en moet dagelijks een eind
fietsen. Mede daardoor is zij in
de gelegenheid zelfstandig een
en ander te ondernemen, waar
haar ouders niets van hoeven
te weten. Eerst is dat haar ver
liefdheid, maar op een zeker
moment verandert alles en
krijgt ze te maken met „de
oorlog" en „de volwassen
heid".
Als haar eerste verliefdheid op
een teleurstelling uitloopt,
komt het kind in de bossen
waar de vorige nacht een En
gels vliegtuig is neergestort
een naakte man tegen, die zich
in de beek staat te wassen. Ze
schrikt, maar deze ontmoeting
blijkt van grote betekenis. Die
man is de vliegenier, de Duit
sers zijn op zoek naar hem. Zij
beschermt hem, zorgt voor
kleding en voedsel. Hij stuurt
haar steeds weer weg, het is te
gevaarlijk. Later is hij ver
dwenen en begint de grote
eenzaamheid.
Puberteit, religie, dorpsleven,
dat soort dingen speelt een rol
in het verhaal. Maar dat alle
maal jammer genoeg op zeer
clichématige manier. De uit
werking van het meisje is er
een van de botte bijl, het is
volkomen ongeloofwaardig en
weinig fijnzinnig hoe de au
teur zich verdiept in dat kind.
Eén-dimensionaal, zonder eni
ge diepgang. Als een simpel
jongensboek, waar „Het ver
raad van Nausikaa" in meer
dere opzichten kenmerken
van heeft. Zo is het gezoek in
de bossen zo'n element dat
spanning zou moeten brengen,
maar daar komt de weergave
van de gebeurtenissen toch
niet aan toe.
Verteltechnisch zijn er slordig
heden. In het begin van het
verhaal is dat bijvoorbeeld
heel lachwekkend en storend:
na haar eerste ontmoeting met
de piloot denkt het meisje over
de man en hoopt dat hij in een
of andere hut in de buurt (die
zij niet kent) onderdak vindt.
Bij haar volgend bezoek gaat
zij zonder enig probleem
rechtstreeks naar die hut toe,
die nog bestaat ook en waar de
man zowaar inzit. Als lezer
kijk ik dan schaamtevol even
de andere kant op, bij zo'n
vertelflater.
JAN VERSTAPPEN
Jan Cartens: „Het verhaal
van Nausikaa - roman. Uit
gave Manteau. Prijs 29,90.
Avonturen van Lot
Lot beleeft heerlijke avontu
ren met juffrouw Knoops. Nu
gebeurt er wel iets heel
vreemds: de vos gaat er in de
biscoop vandoor, recht de ci
nemascope in. En Lot en juf
frouw Knoops gaan er achter
aan. Dit avontuur is te lezen in
het kinderboekje „Uit met juf
frouw Knoops" van Annie
MG. Schmidt, dat in de jaren
vijftig in verhalenbundels ver
scheen. De tekeningen zijn
van de onvolprezen Fiep Wes
tendorp. Deze uitgave van
Querido kost 4,95.
Pinguïn Pit
Al eerder konden de kleuters
kennismaken met de koddige
pinguïn Pit. Marcus Pfister
maakte een nieuw Pit-pren-
tenboek met nieuwe beleve
nissen van de kleine poolbe-
woner. De peuters zullen weer
smullen van dit mooie pren
tenboek, dat door De Vier
Windstreken is uitgebracht en
21,50 kost.
LEO HENNY
Cazemier
Boeken- Tijdschriften
Kopermolen 10,
2317 PB Leiden
Tel. 071-22.00.22
J. Ginsberg bv
Breestraat 127-129
Boek- en kantoorboekhandel
Veenerick
Noordeinde 33
2371 CM Roelofarendsveen
Tel. 01713-16033.
Li 7onövlich
MM BOEKHANDEL BV
KQDREMAN^ STOLK,
Nieuwe Rijn 9
Leiden - 071-12.21.44
Voor al uw boeken en CD's
...uw L-ibris boekhandel
Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest
Katwijk. Voorschoten
Deze top 5 is samengesteld^
naar aanleiding van de
verkoopcijfers bij de boven
staande handelaren.
GRATIS ELKE WOENSDAG DE
GEGIJZELDE HOOFDREDACTEUR SCHRIJFT BOEK
Wijster, 14 december 1975. Als
eerste stapt een lange man, ge
huld in een deken, de trein
uit. -Hij weigert in een auto
van het Rode Kruis plaats te
nemen en loopt alleen weg
over de spoorbaan. Nauwelijks
een uur na zijn vrijlating laat
diezelfde man, hoofdredacteur
Ger Vaders van het Nieuws
blad van het Noorden, zijn ko
pij afleveren bij de krant.
Weer wat later is de brenger
van het nieuws zelf het onder
werp van vele verhalen.
Vaders' artikelen zijn dan ook
opzienbarend. Stijlvol geschre
ven en opmerkelijk van in
houd. De hoofdredacteur
mengt scherpe kritiek op de
regering met het verhaal over
„verbroedering" tussen Zuid-
molukse kapers en gegijzelden.
Daar voegt hij zijn persoonlij
ke belevenissen, twee dreigen
de executies, en die van zijn
lotgenoten aan toe.
Ger Vaders moet van zijn uit
gever nog zo'n vijftig pagina's
schrappen in het boek „Ijs
bloemen en witte velden". De
ondertitel is „Ger V. en een
spoor van geweld". Hij is in-,
middels „een geval" gewor
den, wiens adres genoteerd
staat in de agenda van psycho
logen en filmers.
Zo komt een Franse televisie
ploeg naar het grensgebied
tussen Friesland en Groningen
voor een documentaire over
gijzelingen. Een boek, een do
cumentaire, houdt die kaping
dan nooit meer op? Ger Va
ders, die voor de Fransen in
de buurt van Parijs nog even
in een trein plaats zal nemen:
„Ach, het is circus en ik ben
het aapje".
Chagrijnig
Zijn vrouw Riet en Seth Gaai-
kema gaven de journalist het
zetje dat nodig is om toe te tre
den tot de rijen der literatoren.
„Ik moest de vut in en na twee
maanden zei mijn vrouw: je
Jacques d'Ancona Seth
Gaaikema tegen. Die ken ik
vrij goed. Jij moét een boek
schrijven zei Seth. Nou weet
ik ook wel wat dat soort op
merkingen tijdens dergelijke
bijeenkomsten waard is, maar
toch dacht ik: eigenlijk heeft
hij gelijk. Je hebt een leeftijd
waarop je je begint af te vra
gen wat voor eèn leven je hebt
geleid".
De opmerking van zijn vrouw
en het zetje van Seth resulte
ren in een werkdrift die pas
na vele honderden pagina's is
getemperd. De eerste uitgever
Lunch
van hoofdredacteuren. We
woonden toen nog in Paters-
wolde. Privé hadden mijn
vrouw en ik net de nodige
problemen gehad en die och
tend lagen we gewoon lekker
ontspannen in bed. Aan de
vergadering ging een broodjes
lunch vooraf. Niet echt be
langrijk, die kon ik wel laten
schieten.
Normaal gesproken stapte ik
in Groningen, lui als ik ben, in
het achterste gedeelte van de
trein. Ditmaal zei ik tegen
mijn vrouw: ik rij wel naar
Assen en pak daar de eerste de
beste trein. Als je moet wach
ten dan loop je wat heen en
weer. Zo kwam ik in het voor
ste gedeelte terecht. Tijdens de
kaping kon iedereen die in het
achterste deel zat ontsnappen".
Kranten
„De eerste chaotische ogen
blikken, toen de Molukkers
schietend naar voren kwamen,
werd iedereen naar de tweede
klas coupé gedreven. Je kreeg
kranten in de hand gedrukt
die tegen de ramen moesten
worden geplakt. Het waren
maanden oude exemplaren
van „De Telegraaf" Daaruit
kon je afleiden dat ze lang met
de voorbereiding van de ka
ping bezig zijn geweest".
„We kregen de opdracht te
gaan zitten op die harde
kunstleren banken. Die herin
ner je je de rest van je leven.
Ik bevond me in een vrij unie
ke positie: de eerste journalist
die zelf een gijzeling mee
maakte. In andere gevallen
hoofde je de verhalen uit de
tweede hand van mensen die
wellicht meer moeite hadden
hun gevoelens onder woorden
te brengen.
Ik stond voor de keus: wat
moet je doen. Net als het me
rendeel van de slachtoffers
naar je knieën staren en je zo
klein mogelijk voordoen, of
aantekeningen maken. Mijn
koffertje lag nog in de eerste
klas maar ik had stencils van
de scholen van mijn dochters
bij me".
Interview
„De keus was geen gelukkige
greep. Je onderscheidde je van
de anderen, vestigde de aan
dacht op jezelf en nam de rol
Ger Vaders: „De kaping was
een drama van hoge kwaliteit
waarmee Nederland zich ver
eenzelvigde".
FOTO: PERS UNIE
vast te stellen en schuld. Ik
heb de kapers duidelijk ge
maakt dat ik voor een krant
werkte. Het leek me in ieder
geval minder bedreigend dan
stiekem te werk te gaan. Bij
ontdekking zou het anders op
gevat kunnen worden dan een
poging getuige te zijn".
„Je kent het verschijnsel ter
rorisme. Je weet dat publiciteit
een belangrijk aspect is. Ik heb
tegen de kapers gezegd dat ik
voor een interview kon zor
gen. Die knapen leefden de
eerste dag in een euforie. Ze
voelden zich een combinatie
van Johan Cruijff en Jezus
Christus: de blits maken en
macht over leven en dood
hebben. Die euforie probeer je
te kanaliseren: verschaf ze pu
bliciteit".
Het beviel de kapers niet dat
Vaders hun bewegingen ga
desloeg. Hij behoorde tot dege
nen die „schild"-wacht kre
gen: een urenlang verblijf in
de „harmonica" tussen twee
treinstellen.
„Het is eigenlijk heel merk
waardig hoe een mens in el
kaar zit. De touwen sneden om
je polsen, de duimen zaten aan
elkaar vast, maar toch gaf het
je een zekere bescherming. Je
dacht: ik ben nog niet aan de
beurt, dan moeten ze eerst al
die touwen losmaken. Het was
immers veel makkelijker in de
coupé te zeggen, joh, jij moet
mee. Hoe gek het ook klinkt,
ik had er geen bezwaar tegen
Bij de kaping vielen drie do
den en daarvan maakte, voor
zover er nog gradatie bij deze
daden mogelijk is, de executie
van passagier Bert Bierling
onnoemlijk veel indruk. Toch
schreef Vaders in zijn artike
len niet alleen over doods
angst, de onderhandelingen,
de eerste aangeleverde maal
tijd waarbij borden en lepels
ontbraken, en „natuurlijke lei
ders" als radio-bioloog Hans
Prins uit Diever. Ook gege
vens over een „verbroedering"
tussen Zuidmolukse kapers en
gegijzelden werden op papier
Een citaat: „Er was een aantal
factoren dat dit naar elkaar
toe groeien in de hand werkte:
het vermoedelijk onbewuste
schuldgevoel dat de Nederlan
ders tegenover de Ambonezen
hebben. Per slot vdn rekening:
wij hebben ze hierheen ge
haald. Min of meer onder val
se voorwendsels.
Daarna hebben we ze goed
moedig bevaderend via een
speciale afdeling laten stikken.
Ze moesten zich maar aanpas
sen. Al had natuurlijk nie
mand er bezwaar tegen als ze
zich 's avonds in hun clubhui
zen bezig hielden met volks
dansen. Dat schuldgevoel
maakte de passagiers ontvan
kelijk voor de eisen (voor zo
ver bekend) van de groep. Wat
voor bezwaar was er om de
zaak van de Zuidmolukkers
voor de Verenigde Naties te
brengen? Misschien wat moei
lijkheden met Indonesië. So
what?"
Heerema
Denkt Ger Vaders er nu nog
„De eerste dag hadden de ka
pers verschrikkelijk veel
haast. Toen hebben we gepraat
over oude gijzelingszaken. Die
van Heerema duurde ook we
ken. Dat maakte je duidelijk:
Dat plaatsvervangend denken
was belangrijk. Zo beseften we
ook dat het tot stand brengen
van menselijke relaties eigen
belang diende. Daarna schuif
je passagiers niet zo maar als
pionnen van een schaakbord..
In het vervolg zag je sommige
knapen voor je ogen menselijk
helemaal uit elkaar vallen. Ze
waren een avontuur ingestapt
waarvan ze niet bevatten wat
het inhield. In de loop van die
dertien dagen ging een aantal
Psychopaten
Kunt u zich toch voorstellen
dat veel Nederlanders het niet
begrepen?
je nagaat hoe vaak we zijn be
dreigd door mensen die zeiden
dat ze je dochters wel zouden
verkrachten en het werk van
de Molukkers afmaken...
Ik had door mijn verhalen een
illusie verstoord. Er waren
twee belevingswerelden: die
gele, blikken bus en de buiten
wereld. Binnen die twee we
relden speelden zich allerlei
intermenselijke processen af.
Van buiten keek men naar
een strijd van goed en kwaad.
Het feit dat de kapers zwart
waren en wij lelieblanke pas
sagiers kwam ook goed uit.
Een drama van hoge kwaliteit
waarmee Nederland zich ver
eenzelvigde. Mén stond aan de
goeie kant".
„Laatst heb ik die verhalen
nog eens nagelezen. Ze waren
niet slecht, genuanceerd. Ze
keurden het moorden af, maar
ze gaven ook achtergronden,
begrip voor de uitgangsposities
èn nuances tussen aardige jon
gens en rotterds".
Wat heeft de doorsnee lezer
aan „Ijsbloemen en witte vel
den
„Hij wordt geconfronteerd met
verschijningsvormen van ge
weld, geweld dat in hem zelf
zit. Wij hadden er ook kunnen
staan. Een Molukse terrorist is
geen verschijnsel dat buiten je
belevingswereld ligt. Het heeft
zijn beloningen: één kort mo
ment in je leven het gevoel
hebben God zelf te zijn. dege
ne die het op aarde voor gewo
ne stervelingen voor het zeg
gen heeft. Zeg „kniel neer" en
men knielt neer. Voorwaarden
zijn groepsvorming en een
ideologische scholing. Ideologi
sche moordenaars hebben
nooit een schuldgevoel. Het
doel heiligt de middelen".
„Voor de Molukkers, met hun
magische cultuur, gold ook
nog dat ze een plaats konden
krijgen in de heldengalerij. De
zeven van Wijster hebben die
plaats niet gekregen, die van
De Punt wel. De zeven van
Wijster zijn gestraft door hun
voorouders. Volgens het ri
tueel verbond tussen hen en
hun voorouders hadden ze
zich dood moeten vechten,
zich op moeten offeren".
JOOP OFFRINGA
„Ijsbloemen en witte vel
den" wordt uitgegeven in de
Anthos-reeks bij Bosch en
Keuning. Exacte verschij
ningsdatum en prijs zijn
nog niet bekend.
BIJLAGE BIJ UW KRANT MET
INFORMATIE OVER FILMS,MUZIEK
THEATER, RECREATIE, EXPOSITIES
EN EEN COMPLETE AGENDA
Naarmate de (culturele) vrij
heden in het Rusland van
Gorbatsjov groter worden,
krijgt het leven van de grote
Russische componist Sjosta-
kovitsj (1906-1975) een
scherper relief.
Wat te denken bijvoorbeeld
van de gebeurtenissen rond
de première van de dertien
de symfonie, de Babi Yar?
Het is 1962 in het Rusland
van Chroesjtjov. Er zijn
meer vrijheden dan het volk
sinds Lenin heeft gekend,
maar hoe beperkt die naar
westerse normen zijn, blijkt
uit dat yerhaal rond de der
tiende van Sjostakovitsj. Het
was al bekend dat de partij
moeite had met de uitvoe
ring van de muziek bij de
woorden van de dichter Jev-
toesjenko. Die woorden wa
ren „goedgekeurde" gedich
ten, maar de dertiende stoor
de er door de titels en door
de gelegde verbanden het
regime in hoge mate mee.
De dertiende was een
schreeuwend protest gewor
den tegen o.a. het anti-semi-
tisme (Babi Yar is een plaats
waar duizenden joden de
dood vonden, in de tweede
wereloorlog). Er werd zelfs
gefluisterd, meldt het boek
over Sjostakovitsj in de be
kende Gottmer-reeks, dat de
première zou worden uitge-.
steld.
Dat gebeurde wel niet, maar
de bas-solist moest op het
laatste ogenblik wel afzeg
gen van overheidswege.
Daar had Cyrill Kondrasjin
echter mee gerekend; een
ander had de partij ook in
gestudeerd, zodat alles toch
kon doorgaan.
De regeringsloge bleef leeg,
de televisie-uitzending die
was aangekondigd, werd af
gezegd. Het publiek trok
zich van dat alles niets aan
en beleefde samen met com
ponist, dichter en dirigent
ontroerende ogenblikken.
De morele boodschap van
protest tegen miskenning
van menselijkheid via de
taal van poezie en muziek
werd verstaan. Zelden is er
zo intens geapplaudiseerd als
toen, daar in de Grote Zaal
van het Conservatorium in
Moskou. De vervoering was
compleet. En de volgende
dag had de Pravda slechts
één regeltje over het con
cert-
Dat alles is nog geen dertig
jaar geleden. Die intensiteit
en die emotionele betrok
kenheid op wat de dertiende
wil zijn, kunnen wij in Ne
derland niet opbrengen.
Maar we kunnen er wel
onze eigen binding mee krij
gen. De muziek spreekt
soms een „code" die boven
tijd en nationaliteit uitstijgt
en wat mij betreft is dat het
geval met de dertiende.
Natuurlijk is de uitvoering
daarbij van grote betekenis.
De cd die net op de markt
verscheen voldoet in meer
dere opzichten aan de voor
waarden voor een opzienba
rende uitvoering. Het gaat
namelijk om een opname die
de grote Russische cellist en
dirigent Rostropovitch
maakte met het National
Symphony Orchestra en met
de Men of the Choral Arts
Society of Washington. Het
is een eerste opname in een
Sjostakovitsj-serie met deze
dirigent en dit orkest.
Sjostakovitsj en Rostropo
vitch hebben meer met el
kaar dan dat ze samen Rus
zijn. Een paar jaar voordat
de dertiende in Moskou in
première ging, speelde de
grote cellist de Amerikaanse
premiere van een het Eerste
Celloconcert. Dat was in
1959, tijdens de Amerikaanse
tournee van de componist.
En een paar jaar later dan
de première van de dertien
de, namelijk in 1966 speelt
de cellist de premiere van
het Tweede Celloconcert;
ook dit werk is speciaal voor
hem geschreven.
De „Seelenverwantschaft"
van beide grote Russen moet
sinds de dood van Sjostako
vitsj in 1975 blijken uit de
uitvoering onder de directie
van Rostropovitch. De der
tiende, als eerste uit een se
rie, biedt wat dat betreft al
veel goeds voor de komende
produkties.
Het is bij dit werk overigens
moeilijk om „beschouwer"
of „toehoorder" te blijven.
De muziek, zeker ook door
de indrukwekkende bas Ni-
cola Ghiuselev neemt je in
beslag; ook bij herhaald luis
teren blijft die betrokken
heid.
De totale ervaring van de
produktie is een uiterst posi
tieve. De keuze van de pla
tenmaatschappij om juist
deze cd „in de aanbieding"
te doen, is dan ook een heel
terechte, lijkt me.
LÜTSEN KOOISTRA
Dmitri SjoatakoviUj: Dartiend* symfo
nie (Babi Yar) op g*dlcht*n van Evg*-
- o. National Symphony
Matialav Roalropvitch
Rostropovitsj (r) en Sjostakovitsj (I) tijdens het applaus na de
première van het Tweede Celloconcert, 1966.
FOTO. PR
Het beeld dat in december 1975 dertien dagen lang Nederland beheerste: „De trein die nooit aankwam".
Liefde speelt altijd een grote
rol in de boeken van Heinz
Konsalik. Niet geheel onbe
grijpelijk, want de mogelijkhe
den aan verwikkelingen in re
laties tussen man en vrouw
zijn tenslotte legio en er is
kennelijk een markt voor. In
zijn juist verschenen dubbelro
man „Het bedreigde geluk" en
„Een zomer met Eva" is het
weer „van dik hout zaagt men
planken". Het eerste deel gaat
over een Duits artsen-paar, dat
wordt gescheiden door de on
geremde ambitie van de man
(Peter Perthes) om in Zuid-
Amerika op zoek te gaan naar
onbekende vergiften en hun
eventuele anti-stoffen Dat
wordt een drama, want de ge
dreven arts wordt zelf door
een zwarte weduwe gestoken
en raakt - dank zij inmiddels
zelf ontwikkeld tegengif -
slechts aan beide benen ver
lamd. Na geruime tijd ont
vangt hij nog steeds in de Co
lombiaanse rimboe een tiental
ampullen, waarin zich een
wondermiddel blijkt te bevin
den.
Perthes kan vele weken later
plotsklaps weer lopen en gaat
dan op zoek naar zijn geheim
zinnige redder. De afloop laat
zich raden.
Konsalik is minder dan bij
voorbeeld soortgenoot Harold
Robbins in staat een milieu te
schilderen en karakters te
schetsen. Zijn beschrijving van
de natuur is echter alleszins
aannemelijk, waardoor het ge
heel uitstijgt boven het niveau
van een doktersroman Na het
lezen van het eerste deel is je
verzuchting echter wel: nog
even wachten met het tweede
Als vakantielectuur niet on
aardig.
FRANK WERKMAN
Heinz Konsalik: „Het Bedreig
de geluk/Een zomer met Eva
Uitgeverij De Boekerij. Prijs
25,00.