Houdt die kaping nooit op? Meisjesleed zonder diepgang ijl DEKÜER Konsalik op de bekende toer Klinkend resultaat van twee grote Russen BOEKEN/PLATEN CcidaeSouomit VRIJDAG 7 APRIL 1989 PAGINA 17 FOTO: MANTEAU Het nieuwe boek van Jan Car- tens is een oorlogsverhaal. Het speelt zich af in een dorpje aan de grens met België, in Bra bant, waar de lezer getuige is van de gebeurtenissen in de laatste oorlogsfase, zoals die meegemaakt worden door een meisje. Ze zit in een naburig stadje op de middelbare school en moet dagelijks een eind fietsen. Mede daardoor is zij in de gelegenheid zelfstandig een en ander te ondernemen, waar haar ouders niets van hoeven te weten. Eerst is dat haar ver liefdheid, maar op een zeker moment verandert alles en krijgt ze te maken met „de oorlog" en „de volwassen heid". Als haar eerste verliefdheid op een teleurstelling uitloopt, komt het kind in de bossen waar de vorige nacht een En gels vliegtuig is neergestort een naakte man tegen, die zich in de beek staat te wassen. Ze schrikt, maar deze ontmoeting blijkt van grote betekenis. Die man is de vliegenier, de Duit sers zijn op zoek naar hem. Zij beschermt hem, zorgt voor kleding en voedsel. Hij stuurt haar steeds weer weg, het is te gevaarlijk. Later is hij ver dwenen en begint de grote eenzaamheid. Puberteit, religie, dorpsleven, dat soort dingen speelt een rol in het verhaal. Maar dat alle maal jammer genoeg op zeer clichématige manier. De uit werking van het meisje is er een van de botte bijl, het is volkomen ongeloofwaardig en weinig fijnzinnig hoe de au teur zich verdiept in dat kind. Eén-dimensionaal, zonder eni ge diepgang. Als een simpel jongensboek, waar „Het ver raad van Nausikaa" in meer dere opzichten kenmerken van heeft. Zo is het gezoek in de bossen zo'n element dat spanning zou moeten brengen, maar daar komt de weergave van de gebeurtenissen toch niet aan toe. Verteltechnisch zijn er slordig heden. In het begin van het verhaal is dat bijvoorbeeld heel lachwekkend en storend: na haar eerste ontmoeting met de piloot denkt het meisje over de man en hoopt dat hij in een of andere hut in de buurt (die zij niet kent) onderdak vindt. Bij haar volgend bezoek gaat zij zonder enig probleem rechtstreeks naar die hut toe, die nog bestaat ook en waar de man zowaar inzit. Als lezer kijk ik dan schaamtevol even de andere kant op, bij zo'n vertelflater. JAN VERSTAPPEN Jan Cartens: „Het verhaal van Nausikaa - roman. Uit gave Manteau. Prijs 29,90. Avonturen van Lot Lot beleeft heerlijke avontu ren met juffrouw Knoops. Nu gebeurt er wel iets heel vreemds: de vos gaat er in de biscoop vandoor, recht de ci nemascope in. En Lot en juf frouw Knoops gaan er achter aan. Dit avontuur is te lezen in het kinderboekje „Uit met juf frouw Knoops" van Annie MG. Schmidt, dat in de jaren vijftig in verhalenbundels ver scheen. De tekeningen zijn van de onvolprezen Fiep Wes tendorp. Deze uitgave van Querido kost 4,95. Pinguïn Pit Al eerder konden de kleuters kennismaken met de koddige pinguïn Pit. Marcus Pfister maakte een nieuw Pit-pren- tenboek met nieuwe beleve nissen van de kleine poolbe- woner. De peuters zullen weer smullen van dit mooie pren tenboek, dat door De Vier Windstreken is uitgebracht en 21,50 kost. LEO HENNY Cazemier Boeken- Tijdschriften Kopermolen 10, 2317 PB Leiden Tel. 071-22.00.22 J. Ginsberg bv Breestraat 127-129 Boek- en kantoorboekhandel Veenerick Noordeinde 33 2371 CM Roelofarendsveen Tel. 01713-16033. Li 7onövlich MM BOEKHANDEL BV KQDREMAN^ STOLK, Nieuwe Rijn 9 Leiden - 071-12.21.44 Voor al uw boeken en CD's ...uw L-ibris boekhandel Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest Katwijk. Voorschoten Deze top 5 is samengesteld^ naar aanleiding van de verkoopcijfers bij de boven staande handelaren. GRATIS ELKE WOENSDAG DE GEGIJZELDE HOOFDREDACTEUR SCHRIJFT BOEK Wijster, 14 december 1975. Als eerste stapt een lange man, ge huld in een deken, de trein uit. -Hij weigert in een auto van het Rode Kruis plaats te nemen en loopt alleen weg over de spoorbaan. Nauwelijks een uur na zijn vrijlating laat diezelfde man, hoofdredacteur Ger Vaders van het Nieuws blad van het Noorden, zijn ko pij afleveren bij de krant. Weer wat later is de brenger van het nieuws zelf het onder werp van vele verhalen. Vaders' artikelen zijn dan ook opzienbarend. Stijlvol geschre ven en opmerkelijk van in houd. De hoofdredacteur mengt scherpe kritiek op de regering met het verhaal over „verbroedering" tussen Zuid- molukse kapers en gegijzelden. Daar voegt hij zijn persoonlij ke belevenissen, twee dreigen de executies, en die van zijn lotgenoten aan toe. Ger Vaders moet van zijn uit gever nog zo'n vijftig pagina's schrappen in het boek „Ijs bloemen en witte velden". De ondertitel is „Ger V. en een spoor van geweld". Hij is in-, middels „een geval" gewor den, wiens adres genoteerd staat in de agenda van psycho logen en filmers. Zo komt een Franse televisie ploeg naar het grensgebied tussen Friesland en Groningen voor een documentaire over gijzelingen. Een boek, een do cumentaire, houdt die kaping dan nooit meer op? Ger Va ders, die voor de Fransen in de buurt van Parijs nog even in een trein plaats zal nemen: „Ach, het is circus en ik ben het aapje". Chagrijnig Zijn vrouw Riet en Seth Gaai- kema gaven de journalist het zetje dat nodig is om toe te tre den tot de rijen der literatoren. „Ik moest de vut in en na twee maanden zei mijn vrouw: je Jacques d'Ancona Seth Gaaikema tegen. Die ken ik vrij goed. Jij moét een boek schrijven zei Seth. Nou weet ik ook wel wat dat soort op merkingen tijdens dergelijke bijeenkomsten waard is, maar toch dacht ik: eigenlijk heeft hij gelijk. Je hebt een leeftijd waarop je je begint af te vra gen wat voor eèn leven je hebt geleid". De opmerking van zijn vrouw en het zetje van Seth resulte ren in een werkdrift die pas na vele honderden pagina's is getemperd. De eerste uitgever Lunch van hoofdredacteuren. We woonden toen nog in Paters- wolde. Privé hadden mijn vrouw en ik net de nodige problemen gehad en die och tend lagen we gewoon lekker ontspannen in bed. Aan de vergadering ging een broodjes lunch vooraf. Niet echt be langrijk, die kon ik wel laten schieten. Normaal gesproken stapte ik in Groningen, lui als ik ben, in het achterste gedeelte van de trein. Ditmaal zei ik tegen mijn vrouw: ik rij wel naar Assen en pak daar de eerste de beste trein. Als je moet wach ten dan loop je wat heen en weer. Zo kwam ik in het voor ste gedeelte terecht. Tijdens de kaping kon iedereen die in het achterste deel zat ontsnappen". Kranten „De eerste chaotische ogen blikken, toen de Molukkers schietend naar voren kwamen, werd iedereen naar de tweede klas coupé gedreven. Je kreeg kranten in de hand gedrukt die tegen de ramen moesten worden geplakt. Het waren maanden oude exemplaren van „De Telegraaf" Daaruit kon je afleiden dat ze lang met de voorbereiding van de ka ping bezig zijn geweest". „We kregen de opdracht te gaan zitten op die harde kunstleren banken. Die herin ner je je de rest van je leven. Ik bevond me in een vrij unie ke positie: de eerste journalist die zelf een gijzeling mee maakte. In andere gevallen hoofde je de verhalen uit de tweede hand van mensen die wellicht meer moeite hadden hun gevoelens onder woorden te brengen. Ik stond voor de keus: wat moet je doen. Net als het me rendeel van de slachtoffers naar je knieën staren en je zo klein mogelijk voordoen, of aantekeningen maken. Mijn koffertje lag nog in de eerste klas maar ik had stencils van de scholen van mijn dochters bij me". Interview „De keus was geen gelukkige greep. Je onderscheidde je van de anderen, vestigde de aan dacht op jezelf en nam de rol Ger Vaders: „De kaping was een drama van hoge kwaliteit waarmee Nederland zich ver eenzelvigde". FOTO: PERS UNIE vast te stellen en schuld. Ik heb de kapers duidelijk ge maakt dat ik voor een krant werkte. Het leek me in ieder geval minder bedreigend dan stiekem te werk te gaan. Bij ontdekking zou het anders op gevat kunnen worden dan een poging getuige te zijn". „Je kent het verschijnsel ter rorisme. Je weet dat publiciteit een belangrijk aspect is. Ik heb tegen de kapers gezegd dat ik voor een interview kon zor gen. Die knapen leefden de eerste dag in een euforie. Ze voelden zich een combinatie van Johan Cruijff en Jezus Christus: de blits maken en macht over leven en dood hebben. Die euforie probeer je te kanaliseren: verschaf ze pu bliciteit". Het beviel de kapers niet dat Vaders hun bewegingen ga desloeg. Hij behoorde tot dege nen die „schild"-wacht kre gen: een urenlang verblijf in de „harmonica" tussen twee treinstellen. „Het is eigenlijk heel merk waardig hoe een mens in el kaar zit. De touwen sneden om je polsen, de duimen zaten aan elkaar vast, maar toch gaf het je een zekere bescherming. Je dacht: ik ben nog niet aan de beurt, dan moeten ze eerst al die touwen losmaken. Het was immers veel makkelijker in de coupé te zeggen, joh, jij moet mee. Hoe gek het ook klinkt, ik had er geen bezwaar tegen Bij de kaping vielen drie do den en daarvan maakte, voor zover er nog gradatie bij deze daden mogelijk is, de executie van passagier Bert Bierling onnoemlijk veel indruk. Toch schreef Vaders in zijn artike len niet alleen over doods angst, de onderhandelingen, de eerste aangeleverde maal tijd waarbij borden en lepels ontbraken, en „natuurlijke lei ders" als radio-bioloog Hans Prins uit Diever. Ook gege vens over een „verbroedering" tussen Zuidmolukse kapers en gegijzelden werden op papier Een citaat: „Er was een aantal factoren dat dit naar elkaar toe groeien in de hand werkte: het vermoedelijk onbewuste schuldgevoel dat de Nederlan ders tegenover de Ambonezen hebben. Per slot vdn rekening: wij hebben ze hierheen ge haald. Min of meer onder val se voorwendsels. Daarna hebben we ze goed moedig bevaderend via een speciale afdeling laten stikken. Ze moesten zich maar aanpas sen. Al had natuurlijk nie mand er bezwaar tegen als ze zich 's avonds in hun clubhui zen bezig hielden met volks dansen. Dat schuldgevoel maakte de passagiers ontvan kelijk voor de eisen (voor zo ver bekend) van de groep. Wat voor bezwaar was er om de zaak van de Zuidmolukkers voor de Verenigde Naties te brengen? Misschien wat moei lijkheden met Indonesië. So what?" Heerema Denkt Ger Vaders er nu nog „De eerste dag hadden de ka pers verschrikkelijk veel haast. Toen hebben we gepraat over oude gijzelingszaken. Die van Heerema duurde ook we ken. Dat maakte je duidelijk: Dat plaatsvervangend denken was belangrijk. Zo beseften we ook dat het tot stand brengen van menselijke relaties eigen belang diende. Daarna schuif je passagiers niet zo maar als pionnen van een schaakbord.. In het vervolg zag je sommige knapen voor je ogen menselijk helemaal uit elkaar vallen. Ze waren een avontuur ingestapt waarvan ze niet bevatten wat het inhield. In de loop van die dertien dagen ging een aantal Psychopaten Kunt u zich toch voorstellen dat veel Nederlanders het niet begrepen? je nagaat hoe vaak we zijn be dreigd door mensen die zeiden dat ze je dochters wel zouden verkrachten en het werk van de Molukkers afmaken... Ik had door mijn verhalen een illusie verstoord. Er waren twee belevingswerelden: die gele, blikken bus en de buiten wereld. Binnen die twee we relden speelden zich allerlei intermenselijke processen af. Van buiten keek men naar een strijd van goed en kwaad. Het feit dat de kapers zwart waren en wij lelieblanke pas sagiers kwam ook goed uit. Een drama van hoge kwaliteit waarmee Nederland zich ver eenzelvigde. Mén stond aan de goeie kant". „Laatst heb ik die verhalen nog eens nagelezen. Ze waren niet slecht, genuanceerd. Ze keurden het moorden af, maar ze gaven ook achtergronden, begrip voor de uitgangsposities èn nuances tussen aardige jon gens en rotterds". Wat heeft de doorsnee lezer aan „Ijsbloemen en witte vel den „Hij wordt geconfronteerd met verschijningsvormen van ge weld, geweld dat in hem zelf zit. Wij hadden er ook kunnen staan. Een Molukse terrorist is geen verschijnsel dat buiten je belevingswereld ligt. Het heeft zijn beloningen: één kort mo ment in je leven het gevoel hebben God zelf te zijn. dege ne die het op aarde voor gewo ne stervelingen voor het zeg gen heeft. Zeg „kniel neer" en men knielt neer. Voorwaarden zijn groepsvorming en een ideologische scholing. Ideologi sche moordenaars hebben nooit een schuldgevoel. Het doel heiligt de middelen". „Voor de Molukkers, met hun magische cultuur, gold ook nog dat ze een plaats konden krijgen in de heldengalerij. De zeven van Wijster hebben die plaats niet gekregen, die van De Punt wel. De zeven van Wijster zijn gestraft door hun voorouders. Volgens het ri tueel verbond tussen hen en hun voorouders hadden ze zich dood moeten vechten, zich op moeten offeren". JOOP OFFRINGA „Ijsbloemen en witte vel den" wordt uitgegeven in de Anthos-reeks bij Bosch en Keuning. Exacte verschij ningsdatum en prijs zijn nog niet bekend. BIJLAGE BIJ UW KRANT MET INFORMATIE OVER FILMS,MUZIEK THEATER, RECREATIE, EXPOSITIES EN EEN COMPLETE AGENDA Naarmate de (culturele) vrij heden in het Rusland van Gorbatsjov groter worden, krijgt het leven van de grote Russische componist Sjosta- kovitsj (1906-1975) een scherper relief. Wat te denken bijvoorbeeld van de gebeurtenissen rond de première van de dertien de symfonie, de Babi Yar? Het is 1962 in het Rusland van Chroesjtjov. Er zijn meer vrijheden dan het volk sinds Lenin heeft gekend, maar hoe beperkt die naar westerse normen zijn, blijkt uit dat yerhaal rond de der tiende van Sjostakovitsj. Het was al bekend dat de partij moeite had met de uitvoe ring van de muziek bij de woorden van de dichter Jev- toesjenko. Die woorden wa ren „goedgekeurde" gedich ten, maar de dertiende stoor de er door de titels en door de gelegde verbanden het regime in hoge mate mee. De dertiende was een schreeuwend protest gewor den tegen o.a. het anti-semi- tisme (Babi Yar is een plaats waar duizenden joden de dood vonden, in de tweede wereloorlog). Er werd zelfs gefluisterd, meldt het boek over Sjostakovitsj in de be kende Gottmer-reeks, dat de première zou worden uitge-. steld. Dat gebeurde wel niet, maar de bas-solist moest op het laatste ogenblik wel afzeg gen van overheidswege. Daar had Cyrill Kondrasjin echter mee gerekend; een ander had de partij ook in gestudeerd, zodat alles toch kon doorgaan. De regeringsloge bleef leeg, de televisie-uitzending die was aangekondigd, werd af gezegd. Het publiek trok zich van dat alles niets aan en beleefde samen met com ponist, dichter en dirigent ontroerende ogenblikken. De morele boodschap van protest tegen miskenning van menselijkheid via de taal van poezie en muziek werd verstaan. Zelden is er zo intens geapplaudiseerd als toen, daar in de Grote Zaal van het Conservatorium in Moskou. De vervoering was compleet. En de volgende dag had de Pravda slechts één regeltje over het con cert- Dat alles is nog geen dertig jaar geleden. Die intensiteit en die emotionele betrok kenheid op wat de dertiende wil zijn, kunnen wij in Ne derland niet opbrengen. Maar we kunnen er wel onze eigen binding mee krij gen. De muziek spreekt soms een „code" die boven tijd en nationaliteit uitstijgt en wat mij betreft is dat het geval met de dertiende. Natuurlijk is de uitvoering daarbij van grote betekenis. De cd die net op de markt verscheen voldoet in meer dere opzichten aan de voor waarden voor een opzienba rende uitvoering. Het gaat namelijk om een opname die de grote Russische cellist en dirigent Rostropovitch maakte met het National Symphony Orchestra en met de Men of the Choral Arts Society of Washington. Het is een eerste opname in een Sjostakovitsj-serie met deze dirigent en dit orkest. Sjostakovitsj en Rostropo vitch hebben meer met el kaar dan dat ze samen Rus zijn. Een paar jaar voordat de dertiende in Moskou in première ging, speelde de grote cellist de Amerikaanse premiere van een het Eerste Celloconcert. Dat was in 1959, tijdens de Amerikaanse tournee van de componist. En een paar jaar later dan de première van de dertien de, namelijk in 1966 speelt de cellist de premiere van het Tweede Celloconcert; ook dit werk is speciaal voor hem geschreven. De „Seelenverwantschaft" van beide grote Russen moet sinds de dood van Sjostako vitsj in 1975 blijken uit de uitvoering onder de directie van Rostropovitch. De der tiende, als eerste uit een se rie, biedt wat dat betreft al veel goeds voor de komende produkties. Het is bij dit werk overigens moeilijk om „beschouwer" of „toehoorder" te blijven. De muziek, zeker ook door de indrukwekkende bas Ni- cola Ghiuselev neemt je in beslag; ook bij herhaald luis teren blijft die betrokken heid. De totale ervaring van de produktie is een uiterst posi tieve. De keuze van de pla tenmaatschappij om juist deze cd „in de aanbieding" te doen, is dan ook een heel terechte, lijkt me. LÜTSEN KOOISTRA Dmitri SjoatakoviUj: Dartiend* symfo nie (Babi Yar) op g*dlcht*n van Evg*- - o. National Symphony Matialav Roalropvitch Rostropovitsj (r) en Sjostakovitsj (I) tijdens het applaus na de première van het Tweede Celloconcert, 1966. FOTO. PR Het beeld dat in december 1975 dertien dagen lang Nederland beheerste: „De trein die nooit aankwam". Liefde speelt altijd een grote rol in de boeken van Heinz Konsalik. Niet geheel onbe grijpelijk, want de mogelijkhe den aan verwikkelingen in re laties tussen man en vrouw zijn tenslotte legio en er is kennelijk een markt voor. In zijn juist verschenen dubbelro man „Het bedreigde geluk" en „Een zomer met Eva" is het weer „van dik hout zaagt men planken". Het eerste deel gaat over een Duits artsen-paar, dat wordt gescheiden door de on geremde ambitie van de man (Peter Perthes) om in Zuid- Amerika op zoek te gaan naar onbekende vergiften en hun eventuele anti-stoffen Dat wordt een drama, want de ge dreven arts wordt zelf door een zwarte weduwe gestoken en raakt - dank zij inmiddels zelf ontwikkeld tegengif - slechts aan beide benen ver lamd. Na geruime tijd ont vangt hij nog steeds in de Co lombiaanse rimboe een tiental ampullen, waarin zich een wondermiddel blijkt te bevin den. Perthes kan vele weken later plotsklaps weer lopen en gaat dan op zoek naar zijn geheim zinnige redder. De afloop laat zich raden. Konsalik is minder dan bij voorbeeld soortgenoot Harold Robbins in staat een milieu te schilderen en karakters te schetsen. Zijn beschrijving van de natuur is echter alleszins aannemelijk, waardoor het ge heel uitstijgt boven het niveau van een doktersroman Na het lezen van het eerste deel is je verzuchting echter wel: nog even wachten met het tweede Als vakantielectuur niet on aardig. FRANK WERKMAN Heinz Konsalik: „Het Bedreig de geluk/Een zomer met Eva Uitgeverij De Boekerij. Prijs 25,00.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 17