Verkiezingen in Sovjetunie gaan
uiteindelijk om Gorbatsjov zelf
Vastgoed
Doorbraak in
kernfusie
„krankzinnig
eenvoudig"
Rellen in Kosovo over
grondwetswijzigingen
£aidóe<3owa/nt
Botha mogelijk
dit jaar weg
Gorbatsjov begin april
naar Castro en Thatcher
Spaanse regering probeert
ETA naar overgave te praten!
S-
ie
I I III
Ceidóc Souxant
Achterban Solidariteit
is onderhandelen moe
Rol
BUITENLAND
VRIJDAG 24 MAART 1989 PAGIN,
OR'
Secretaresse North in
tranen tijdens proces
WASHINGTON De tranen liepen gis
teren over de wangen van Fawn Hall, die
voor de tweede achtereenvolgende dag
'getuigde in de rechtszaak tegen de Ameri
kaanse overste Oliver North. Daarmee
kreeg het tot nu toe nogal saaie proces het
drama dat het ontbeerde sinds het kleur
rijke optreden van North zelf tijdens de
hoorzittingen van het Congres over de
Iran-affaire in 1987. Eergisteren bekende
Fawn Hall al dat zij haar baas had gehol
pen bij het vernietigen van geheime docu
menten. Hoewel overste North er geen re
den voor gaf, was het „logisch" dat ik dat
deed, aldus Hall. North staat terecht van
wege zijn rol in de Amerikaanse wapen-
steun aan Iran en het doorsluizen van de
winsten daaruit aan de Nicaraguaanse
contras.
Fawn Hall met
haar moeder
op weg naar de
rechtszaal.
FOTO: AP
JOHANNESBURG President Botha van
Zuidafrika zal dit jaar nog verkiezingen uit
schrijven en zich daarna terugtrekken om plaats
te maken voor de nieuwe leider van de Nasio-
nale Party, F.W. de Klerk. Volgens de Zuidafri-
kaanse televisie en de liberale krant „The Star"
zullen „regeringsbronnen van hoog niveau" de
inhoud van het compromis na Pasen bekendma
ken. Botha en De Klerk zouden hun compromis
afgelopen dinsdag hebben bereikt. Binnen de
Nasionale Party zou een stemming van „voor
zichtige opluchting en optimisme" heersen. Na
dat Botha in januari was getroffen door een
lichte beroerte, trad hij af als partijvoorzitter en
werd in die functie opgevolgd door De Klerk.
„Honderden slachtoffers
bij onlusten in Tibet"
BEIJING Een hoge officier van het Chine
se leger heeft gisteren gezegd dat er bij 21 rel
len in Tibet tijdens de afgelopen 18 maanden
meer dan zeshonderd slachtoffers zijn geval
len.
De legerofficier specificeerde niet om hoeveel
doden respectievelijk gewonden het gaat. De
officiële cijfers liggen echter duidelijk hoger
dan tot nog toe werd toegegeven. Gedurende
de voorbije maanden poogden de Chinese au
toriteiten de omvang van het geweld in Tibet
te minimaliseren. Maar sinds de bloedige rel
len van 5 maart beklemtoont de Chinese re
gering de gewelddaden van anti-Chinese de
monstranten. Hiermee probeert ze de indruk
te wekken dat bij de onlusten in de Chinese
provincie met name buitenlanders zijn be
trokken
Toegangswegen najn 1
Kabul afgesneden jar
KABUL Het Afghaanse verzet heef|
na alle wegen tussen de hoofdstad Kabil
de grote steden in het land afgesnedefeTERD
de belangrijkste hoofdweg tussen de h^en aan
stad Kabul en de belegerde stad JalaljlO tot1
hebben Afghaanse rebellen een brug ®uden.
blazen.
Volgens de Sovjet-partijkrant Pravd;
derhoudt de regering in Kabul het cc
met de hoofdsteden van de meeste v;
29 provincies nu via de lucht. De luchtise ove
binding is vooral van levensbelang voardoor
stad Jalalabad die nu al wekenlang jpunter,
het verzet wordt belegerd. In Jalalabfirit Nip
een absoluut uitgaansverbod van krjbesloo
Daarmee wil het leger voorkomen dapnder
burgerbevolking uit de stad vlucht, pet 3
een hi
itie ni
niet p
lan w
sch
in d
MOSKOU De inwoners
van de Sovjetunie kunnen
zondag voor het eerst in
71 jaar welgemoed naar
de stembus om, zoals de
door Gorbatsjov aangepas
te grondwet zegt, „uit een
willekeurig aantal kandi
daten" en „in geheime
stemming" een volksver
tegenwoordiging te kie
zen. Dat lijkt verdacht
veel op democratie.
De laatste keer dat een demo
cratisch gekozen Grondwetge
vende Vergadering in de Sov
jetunie bijeeh kwam was op 5
januari 1918. De communisten
(toen nog Bolsjeviki) bezetten
slechts 24 procent van de ze
tels. Voor Lenin was dat meer
dan voldoende reden om de
vergadering na een zittingsdag
uiteen te jagen. Het Sovjet-sy
steem dat ervoor in de plaats
kwam, werd geacht democra
tischer te zijn dan welk ander
politiek systeem ook. Maar in
feite leidde het tot de dictatuur
van het proletariaat. En deze
tot de dictatuur van de partij.
Vervolgens die van de partij
top en tenslotte de dictatuur
van Stalin. De verkiezingen
van zondag zouden een defini
tieve breuk met dat verleden
kunnen betekenen, hoewel
deze Sovjetrussische versie
van democratie ook haken en
ogen heeft.
Wetgevend
De Sovjetburgers kiezen im
mers slechts twee derde van
de 2.250 afgevaardigden naar
het Volkscongres. De resteren
de 750 mandaten hebben de
Sovjetrussische bonzen al on
der elkaar verdeeld, via de
„maatschappelijke organisa
ties", die nergens zo hiërar
chisch gestructureerd zijn als
juist in de Sovjetunie.
In de loop van de komende
twee weken zullen de 452 le
den van de Opperste Sovjet
worden gekozen, niet zoals tot
nu toe door de kiezers die
daarbij trouwens geen enkele
keus hadden maar door het
Volkscongres.
Die Opperste Sovjet nieuwe
vergrijsde voorganger een ech
le keren per jaar bijeenkomen
om ja te knikken, doch zich
jaarlijks minstens zes maanden
intensief met wetgeving bezig
moeten houden.
Indien dit al een flinke stap in
de richting van een democra
tisch functionerend parlement
is; het door Gorbatsjov voorge
stelde roulatie-systeem kan
het democratische karakter
nog aanzienlijk versterken.
Als inderdaad elk jaar een
vijfde deel van de Opperste
Sovjet wordt vervangen,
moeten in beginsel alle leden
van het Volkscongres, dat
voor een periode van vijf jaar
gekozen is, ooit eens aan de
beurt komen. Niet alleen de
functionarissen en de conser
vatieven, maar ook progressie
ven als Boris Jeltsin. Zij zullen
dan op hun daden kunnen
worden beoordeeld. Zoals de
historicus Roy Medvedjev zei:
„Ik zal niet automatisch mijn
stem geven aan alle wetten en
decreten die me worden voor
gelegd. Mijn maatstaven zijn
mijn principes, mijn geweten
en de belangen van degenen
die me hebben gekozen".
Oppositie
In de nieuwe Opperste Sovjet
zal, gezien de gevarieerde sa
menstelling, het uitbrengen
van een tegenstem ongetwij
feld steeds gebruikelijker wor
den. Het ligt voor de hand dat
dit na betrekkelijk korte tijd
tot fractievorming zal leiden.
Mannen als Boris Jeltsin zül-
len Gorbatsjov steunen, maar
hem tegelijkertijd tot meer
spoed aanmanen. En naarmate
zij minder succes hebben, zul
len zij des te eerder een soort
oppositie vormen. Maar niet
alleen progressieven, doch ook
conservatieven en gematigden
zullen elkaar onderling weten
te vinden.
Het nieuwe systeem eindigt
echter niet bij de verkiezing
van de Opperste Sovjet. Deze
moet op zijn beurt een voorzit
ter kiezen, die de titel en func
tie van staatshoofd, krijgt.
Nu bestaat deze functie, die
MOSKOU Sovjetleider Michail Gorbatsjov zal van 2 tot 5
april een officieel bezoek brengen aan Cuba en van 5 tot 7
april aan Groot-Brittannië. De bezoeken stonden al voor de
cember op het programma, maar werden op het laatste mo
ment afgezegd nadat Armenië door een zware aardbeving
was getroffen. In Cuba staan er behalve ontmoetingen met
Fidel Castro een toeristische rondrit en gesprekken met Cu
baanse arbeiders op het programma.
sinds medio vorig jaar door
Michail Gorbatsjov zelf be
kleed wordt, reeds lang. Maar
het staatshoofd nieuwe stijl zal
het product zijn van getrapte
verkiezingen. Dat verleent
hem een democratische legiti
miteit en het recht op dienove
reenkomstige volmachten.
Zo sterk mogelijk
In Gorbatsjovs aanvankelijke
concept waren dat zeer om
vangrijke volmachten, maar
het centraal comité heeft daar
een stokje voor gestoken. De
Opperste Sovjet kan in een
groot aantal gevallen zijn veto
uitspreken over beslissingen
van het staatshoofd en heeft
onder bepaalde voorwaarden
zelfs de mogelijkheid om hem
tussentijds af te zetten. Zonder
deze beperkingen zou Gorbats
jovs concept immers het heili
ge beginsel van de collectieve
Aandachtig lezen inwoners van
chef Boris Jeltsin, die zondag
Sovjet-parlemenh
leiding in het politburo en in
het partijsecretariaat geweld
aandoen.
Dit neemt niet weg dat de
kern van Gorbatsjovs idee
over getrapte en min of meer
democratische verkiezingen
van het Volkscongres, de Op-
Kerste Sovjet en het staats-
oofd wordt gevormd door de
gedachte dat de positie van de
man aan de top zo sterk moge
lijk moet zijn.
Moskou de affiches van ex-p
meedingt naar een zetel in[j
F0Tfden
Voormalig dissident Arfrt v°
Sacharov heeft reeds bij Pn§"
haling de vrees geuit dal en
het nieuwe systeem te r e<
macht in de handen van
man wordt geconcentreengrJx
dat dit gevaarlijk kan woif
indien die man zich niet ifprw
voor nog meer democratic
hervormingen. Het gaat
verkiezingen uiteindelijk r*
toch om Gorbatsjov zelf.
LEO VAN VLIJN
(Vervolg van de voorpagina)
UTAH Vergeleken met
de uiterst kostbare onder-
zoeksinstallaties die de af
gelopen jaren over de hele
wereld zijn gebouwd, lijkt
de proefopstelling van de
Brit Martin Fleischmann
en de Amerikaans B.
Stanley Pons meer op een
experiment voor eerste
jaars chemiestudenten.
Toch deden de twee on
derzoekers met deze op
stelling de eerste proeven
van kernfusie bij kamer
temperatuur, hetgeen kan
uitdraaien op een vrijwel
onuitputtelijke energie
bron.
Met kernfusie zou de mens de
wijze van energieproduktie
door de zon nabootsen op aar
de. Uit een kubieke meter zee
water zou een hoeveelheid
energie kunnen worden ge
haald gelijk aan veertig ton
steenkool. De traditionele me
thoden waaraan de weten
schap werkt om de voor fusie
nodige versmelting van ato
men te bereiken zijn intense
hitte of deeltjesversnellers,
beiden kostbare en ingrijpende
processen.
De nu ontdekte simpele en
goedkope methode, waaraan
kernfysici voorbij zijn gegaan,
werd vijftien jaar geleden al
door beide onderzoekers ont
wikkeld. Fleischmann is pro
fessor in de elektrochemie aan
de universiteit van South
hampton in Groot-Brittannië
en Stanley Pons hoofd van de
afdeling chemie van de uni
versiteit van Utah. „Toen wij
ruim vijf jaar geleden dit ex
periment begonnen", aldus
Fleischmann, „zeiden wij een
kans van een op de miljard te
hebben. Stan en ik dachten
dat het zo dom was dat wij het
zelf financierden, met onge
veer 200.000 gulden". Het ge
zamenlijke onderzoek begon
in de jaren zestig nadat los van
elkaar uitgevoerde proeven
„vreemde resultaten" oplever
den en zij bevindingen uitwis
selden. „Wij wilden niet gelo
ven dat wij .ontsteking' had
den", zegt Pons. „Maar nu zijn
wij ervan overtuigd dat wij
een veilige kernfusiereactie
bereikten, die een grote hoe
veelheid energie opleverde".
Algemeen werd tot dusver
aangenomen dat kernfusie nog
een toekomstdroom is. Kern
fusie levert weinig radioactief
afval op. De „brandstof", deu
terium, komt overvloedig voor
in zeewater. Verder wordt
verwacht dat fusie-reactoren
veiliger zijn dan splijtingsreac
toren, omdat de fusiereactie
vanzelf stopt als er iets mis
gaat.
irzitte
I de vi
Gu
tit al
Met opgeheven armen betoogden duizenden Albanezen in Urosevac tegen de wijzingen op de
grondwet.
FOTO: AP
PRISTINA Duizenden etni
sche Albanezen zijn gisteren in
Urosevac en Pristina de straat
opgegaan nadat het parlement
van de Joegoslavische provin
cie Kosovo een aantal omstre
den grondwetswijzingen had
goedgekeurd. Volgens oogge
tuigen zijn er schoten gevallen
en gebruikte de massaal aan
wezige politie de wapenstok
om de demonstranten uiteen
te slaan. De betogers
schreeuwden leuzen als „Ons
leven willen we opofferen,
maar Kosovo niet".
Door de grondwetswijzingen
krijgt Servië, de republiek
waaronder Kosovo valt, het
meer voor het zeggen in Koso
vo. De Serviërs stellen dat de
grondwetswijzigingen nodig
zijn om de Servische minder
heid in Kosovo te beschermen.
Ongeveer 85 procent van de
1,8 miljoen inwoners van Ko
sovo is van etnisch Albanese
afkomst. De Albanezen vrezen
echter dat Servië het gebruik
van het Albanees in het on
derwijs en bij de overheid aan
banden zal leggen.
De Servische leiders roepen al
maanden om het afschaffen
van de privileges in de Servi
sche provincies Kosovo en
Vojvodina, die beide in 1974
beperkte autonomie kregen.
Dat heeft in Kosovo tot hevige
protesten geleid, die afgelopen
maand zo hoog opliepen dat de
autoriteiten een gedeeltelijke
noodtoestand afkondigden in
Kosovo.
DEN HAAG In de Algefijn-
se hoofdstad Algiers zijn sinds
enige tijd besprekingen aan de
gang die zo geheim zijn, dat
bijna niemand het bestaan er
van wil bevestigen. Aan de
ene kant van de tafel zitten
vertegenwoordigers van de
Spaanse regering; tegenover
hen leden van de Baskische
afscheidingsbeweging, de
ETA.
Inzet van het gesprek: het vin
den van een oplossing voor het
al jaren voortslepende geweld
in en buiten het Spaanse Bas
kenland. De verwachtingen
zijn echter niet erg hoogge
spannen. Volgens terroristen-
deskundige C.J. Visser van het
Nederlands Instituut voor In
ternationale Betrekkingen
Clingendael in Den Haag is de
wapenstilstand die de ETA
momenteel in acht neemt ver
uit het belangrijkste resultaat
tot nu toe.
Visser: „Ik denk dat de rege
ring in Madrid probeert de
wapenstilstand-1 minstens een
half jaar te laten duren. Zij
hoopt waarschijnlijk dat door
die lange duur de fut er bij de
ETA uit gaat. Dat zou natuur
lijk best kunnen gebeuren.
Maar je hebt dan ook het risico
van herhaling door radicale
jongeren, die het einde onbe
vredigend vinden".
Belachelijk
Obstakels voor een succesvol
overleg in Algiers vormen de
eisen van de ETA, die opge
steld zijn in het zogenaamde
KAS-alternatief. „De voor
waarden van de ETA zijn echt
belachelijk", aldus Visser.
,„Neem nou de eis dat de situ
atie van arbeiders in Basken
land verbeterd moet worden.
Natuurlijk kan de regering er
iets aan doen, maar dat hangt
natuurlijk voornamelijk af van
hoe de zware industrie het
daar doet".
Een mogelijke concessie van
de kant van de Spaanse rege
ring is amnestie in ruil voor
het neerleggen van de wapens.
De ETA eist echter algehele
amnestie, dus ook voor de
mensen die in de gevangenis
zitten. „Dat is een moeilijk te
slikken pil voor Madrid. Want
wat maak je voor indruk op je
maatschappij, wanneer je de
mensen die een aantal moor
den hebben gepleegd vrijuit
laat gaan, en iemand die met
zijn hand in de kluis heeft ge
zeten twintig jaar vastzet",
vindt Visser.
Ook de derde eis van de ETA
is voor de Spaanse regering
onaanvaardbaar. De bevrij
dingsbeweging wil de provin
cie Navarre inlijven bij het
Baskenland. De inwoners van
deze provincie hebben echter
nooit achter de onafhankelijk
heidsstrijd van de ETA ge
staan, maar hebben juist altijd
de standpunten van de rege
ring gesteund.
Streekpolitie
Een vierde eis van de ETA is
dat Spaanse legereenheden on
dergeschikt worden gemaakt
aan de streekpolitie in het Bas
kenland. „Dat is natuurlijk
ook onzin", zegt Visser. „In de
andere- provincies zijn er ook
Spaanse legereenheden. Waar
om zou er dan in Baskenland
alleen streekpolitie moeten
zijn? Die zou bovendien mak
kelijk door de ETA beïnvloed
kunnen worden. Dus dat wil
de regering natuurlijk nooit".
Ondanks de schijnbaar hopelo
ze situatie tussen de beide par
tijen neemt de Spaanse rege
ring het overleg serieus. De
ETA is de regering tegemoet
gekomen door het afkondigen
afgt
van wapenstilstand,
heeft nu een onderhande(r
op het hoogste niveau naar,^^
giers gestuurd, de staatssecre
taris van veiligheidszaken L is e'
fael Vera. j eten
Visser:,, Ik denk dat het ert
afhangt, of hij genoeg 9ve4chat
gingskracht heeft om de L
te laten inzien dat hun situL.^e
hopeloos is. De regering L tw
namelijk niet over „politiewS£ny(
zaken praten, daarom noeik jje
ze het overleg ook besprelL ge
gen. Ook de Baskische paUoerj
en, op de twee partijen naL^ j
uit de vroegere ETA L ajje
voortgekomen, zijn tegen L
derhandelingen over politi;yn
zaken". L js
\partij
Demonstratie
Niet alleen de sympathie
de Baskische partijen, n
ook die van de Baskische
vol king voor de strijd
ETA is flink afgenomen.
de oprichting van de ETA
1959 tijdens het dictator HUI
bewind van Franco stond
hele Baskische bevolking
achter de beweging. De Ba ihael
sche cultuur stond onder d ft zii
en veel Basken moesten cjgetrc
de grens naar het Franse omir
deelte van het Baskenl'r de
vluchten. aaide
Na het herstel van de dei leid.
cratie bleef de ETA strij
voor een onafhankelijk
kenland. Toch begonnen n
veel mensen te twijfelen. Tién"
de ETA aanslagen ging pie var
op onschuldige burgers, w
bij ook veel kinderen
foi
.'ft zi
slachtoffer werden, verandt ger
de de publieke opinie. De
lande
monstratie tegen de gewelizak
digheden van de ETA van
vorig weekeinde, waarin ♦kte
duizenden Basken meeliep,
heeft dat wel zeer duidtf-
gemaakt,
ANJA DE
bek
sh
DE AVONTUREN VAN KAPITEIN ROB
Kapitein Rob In China
326) „Ach, is uw kindje ziek?" vraagt Marga, terwijl ze naar het
wiegje gaat. Ze heeft een verpleegsterscursus in Amerika ge
volgd en ze ziet direct dat de baby diphterie heeft. „Welke ge
neesmiddelen gebruikt u?" vraagt ze aan de Chinese vrouw en
deze wijst haar enkele potjes en flesjes met een raadselachtige
inhoud. Marga maakt haar verbanddoos open „Schrikt u maar
niet", zegt zg^ wanneer de moeder wat angstig naar de injectie
naald kijkt, die ze te voorschijn haalt. Ze geeft de baby een injec
tie en reeds na korte tijd zien beide vrouwen het kindje al wat
opknappen. De moeder is dol-gelukkig! - Ondertussen laat de
mandarijn aan Rob en Taaie Toon zijn bezittingen zien. Vooral op
de mooie vijver achter zijn huis is hij trots. Aan de overkant van
het water staat een hoge, zeer oude tempel.
I v
(ADVERTENTIE)
VOORJAAR '89
Ook bij de bouw van kantoorpanden maakt uniformiteit plaats
voor karakteristieke vormen. Dit is één van de onderwerpen uit
de special VASTGOED voorjaar '89, die op zaterdag 1 april
a.s. verschijnt.
Ronald te Boekhorst, bereikbaar onder nr. 071 122 244, infor
meert u graag nader over de adverteermogelijkheden in deze
WARSCHAU In en om het Radziwill-paleis in Warscli
hangt een merkwaardige stemming. De onderhandelaars van sloej
Poolse autoriteiten en van Solidariteit, die daar hun rondeta destc
gesprek voeren, weten dat de nabije toekomst van Polen in 1
handen ligt. Maar de gewone Pool loopt niet echt warm voorhy C
onderhandelingen. igosl
Want wat staat hem of haar verder nog te wachten? Solidari ge o
zal weer legaal worden, dat is het belangrijkste. En er komen
6 juni verkiezingen die gedeeltelijk democratisch zullen z
Maar de censuur blijft bestaan, de macht van partijcommunis
in de economie is in het rondetafelgesprek niet gebroken,
komt een dagblad en een weekblad voor Solidariteit, maar
staatsmonopolie op tv en radio blijft voorlopig behouden,
eerst en vooral: Solidariteit lijkt er niet in geslaagd de doorsn e d
Polen te behoeden voor een verdere inkomensdaling. Zij zul 3-2
letterlijk een hoge prijs moeten betalen voor aanpassing van nder
prijzen aan de markt. Er moet nog heel wat gebeuren voordat
3 april het historische akkoord tussen de Poolse machthebb^
en de oppositie kan worden getekend.
Dit gesprek was de laatste kans en Solidariteit heeft haar geg
pen. Maar alles hangt af van het enthousiasme van de gewc
Poolse burgers. Of het zal lukken dat enthousiasme alsnog op*
wekken zal blijken in de verkiezingscampagne.
fN
15-1
