Reiziger verstrikt in Afrikaanse republiek !S DEKtfiRjf Kaat Mossel zonder vlees en bloed Costello slaat de spijker op z n kop Fine Young Cannibals BOEKEN/PLATEN Eetcbe Sou/tont VRIJDAG 24 FEBRUARI 1989 PAGINA I !CUN Afrika beheerst tot in vele de tails het nieuwe, gaaf gecon strueerde boek van Jan Brok ken, een roman met de titel „Zaza en de president". Het gebeuren ervan behelst een zoektocht in de Afrikaanse |«taat Burkina Faso, het voor malige Opper Volta. Een man op zoek naar zijn geliefde, die in de ruimte en de onbekend heid van die wereld verdwe nen is. Hij raakt daarbij in al lerlei conflicten en weet uit eindelijk niet veel anders dan dit: „Ooit, op een dag hoopte ik Zaza te kunnen zeggen dat ik mijn ziel en zaligheid voor haar had verkocht. Ik was er geen beter mens door gewor den, integendeel, maar mis schien is dat wel de les die ie dere vreemdeling in Afrika moet leren: dat je je geweten beter thuis kunt laten". Als de man tot dit inzicht gekomen is, vindt hij het eerste spoor dat hem weer met Zaza verenigt. De ik-persoon uit „Zaza" is een jonge Nederlander, die in 1987 naar Burkina Faso reist om daar op zoek te gaan naar zijn vriendin. Hij vertrekt na een telefoontje, als ze een rui me maand weg is, om in de Afrikaanse staat vijf maanden lang te gaan werken op een Unesco-instituut. Dat telefoon tje stelt hem voor raadsels en de verontrusting voert hem naar Afrika. Daar wordt hij weer doorgestuurd naar een onherbergzaam oord in het. noorden van de staat, een klein dorpje in de woestijn, waar zijn vriendin zou verblij ven. Ze is daar niet. Een tijdrovende i de zoektocht begint. Met grote spanning bouwt Brokken dit allemaal op. De gebeurtenissen in Burkina Faso, op maat schappelijke en politiek ge bied, spelen in het verhaal een belangrijke rol. Fictie en wer- .kelijkheid zijn dooreen ge mengd. De president van het land, met zijn opvallende op vattingen, die slachtoffer wordt van zijn tegenstanders, speelt daarbij een indirecte rol, zoals ook de machtstrijd die gaande is en invloed heeft op de gebeurtenissen in dit ver- Pion Maria Elsa, of Zaza - zoals ze genoemd wordt, is een pion spelletjt al de dc De Nederlandse reizi ger raakt daar keer op keer mee in aanraking. Maar een weg terug is et niet. „Ik zat in de val en merkte pas veel later dat die met ijzeren preciesie voor me was uitgezet". Aan het eind is er dan het geluk, een happy end. Maar niet zon der reserves: „Het waren ge lukkige dagen. Maar aan geluk wen je snel. Vergeten kent verschillende stadia Toch keken we er na negen, tien dagen niet meer van op dat we naast elkaar wakker werden. Misschien is dat wel het meest kenmerkende van geluk, het heeft iets vanzelfsprekends". Het verhaal van Brokken we melt van de reis-impressies. Nederzettingen, dorpen, ste den van Afrika worden op in drukwekkende wijze tot leven gebracht in deze beschrijvin gen. De vertegenwoordigers van dat land en de vreemde lingen die er - om welke uit eenlopende redenen dan ook - verblijven, ze krijgen allemaal een messcherp portret. In.een trein ontmoet de „ik" op zeker moment een zwarte pater, die over Afrika filosofeert: „Het oude Afrika was het Afrika van de dorpen. Het nieuwe wordt dat van de steden. En volgens hem was dat hetzelfde als van de regen in de drup. Want wat wachtte die jonge ren in de stad? Niet eens droog brood, hooguit een paar krui mels". Het zijn deze stuurloze zullen drijven, als onbegrijpelijke handlangers van politici, onruststokers en racistische strijders. Islam Brokken heeft een duidelijke visie op de ontwikkelingen in Afrika, waardoor zijn roman de kaders van een doodeen voudig verhaal steeds door breekt. Met dezelfde zwarte pater wordt gepraat over de Afrikaanse godsdienstige ont wikkelingen. Islam en Chris- temdom staan daar tegenover elkaar. „Per slot van rekening hoorde de Islam niet bij ne gers, die godsdienst, was daar veel te streng voor en veel te wreed Arabieren denken alleen aan wraak, negers aan dansen. Een cliché, jawel, maar in ieder cliché schuilt een waarheid". In het laatste hoofdstuk vindt de ik zijn Zaza terug, in een heel andere staat dan Burkina Faso. Misverstanden, bedrog en dubbelhartigheid van ande ren hebben hen gescheiden ge houden, maar aan de andere kant is het de vriendschap van Manu, een soort dorpshoofd in het verschrikkelijke woestijn dorp, die het gelukkig einde mogelijk maakt. Het is een van de mooiste figuren uit dit verhaak die me als lezer lang bij zal blijven. Een hevig le vend mens, paradoxaal en toch begrijpelijk in vrijwel elk op zicht, vol warmte en haat. Een verloren gelopen Fransman aan de grens van dood en le- Sociocratie als alternatief voor verstikkende democratie ftalj Vaak wordt gedacht dat parle mentaire democratie de beste vorm van vrijheid en maat schappelijke ordening is. Bo vendien is socialisme niet het enige alternatief. Al enige tijd ïoet 500 voorbeeld de sociale mininjje Gooy buitenlanders, vluchteling an een psychiatrische patiënt! oomgeb werklozen, mensen die d( nbar. D psychische of sociale han an de caps buiten de boot vallei an Brei zijn er enkele organisaties be- Sociocratie geeft deze mens epaald zig aandacht te vragen sociocratie. Nooit van gehoord? Dan bestaat er nu de gelegen heid om de brochure „Socio zeggenschap in alle geleding fan Bret van de besluitvorming dolooyerr middel van kringstructuren even v mSociocratie moet niet verwa ingen oratie, een stap verder dan de- worden met tijdrovende mocratie" aan te schaffen. Een spraakprocedures en het levèngens-1 de Vredeskring ook geen besluiteloosheid <ldus V Het geheel is mens- en mity jende iendelijk waardoor in re< rorden uitgave van het Sociocratisch Cen- trum, die uit leden van d( Stichting Initiatieven Onver- lijke tijd de deelnemers^ zettelijke Geweldloosheid SIOG, bestaat. Sociocratisch betekent de macht van wat de mensen on derling met elkaar gemeen hebben. Iedereen is hierin ge lijkwaardig en participeert mee in de besluitvorming. So ciocratie is een nadere invul ling van participatie democra tie waarvoor Zwollenaar Evert A. Huisman in zijn boek „Van horen. Het werken op d<j^I manier maakt ook vindingi-■- ker om op menselijke m; VXoï impasses te doorbreken. I levert minder frustraties, m der crisis en meer vertrouwl meer gemeenschappelijkhf )£N en verantwoordelijkheids! voel voor elkaar op, en zo k ^-77 men ook goed en verantwoa cnuae reageren op technologisc >ompo eweld bevrijd" (uitgave ontwikkelingen en snelle v<uni in Itichting Voorlichting Actieve anderingen. Het geestelijke i yorder Jeweldloosheid, Zwolle) een peet komt niet achterop te 1 0»n pleidooi houdt. Hij heeft gen. Bij participatie liggen o nhrpn tting in de SIOG en het plooiing en geestelijke ontw HU1«' keling ten grondslag aan te< !e ëes nologische ontwikkelingen,iet we dat het niet ten koste van lestere gaat. De samenstelli ,ohuiz Jan Brokken ven, die alleen nog maar men selijk kan zijn, dat wil zeggen vol argwaan en waar het kan, vol vriendschap. Een wanpro- dukt van dat leven: „Dat is het- desolate van de Sahel: ook als je onder de naam Emannuel Le Kéradec ter wereld bent gekomen, degeneer je er tot een barbaar". Maar of die de generatie afschuw moet op wekken is de vraag. JAN VERSTAPPEN ook zitting Sociocratisch Centrum. In de brochure wordt geconstateerd dat in democratie, autocratie en oligarchie steeds mensen buiten spel worden gezet. Ook in een parlementaire democra tie is de verdeling van de macht steeds ten gunste van de machthebbers. Deze vorm wordt door bezuinigingen (slikken of stikken), de poli tiek van de voldongen feiten en het stellen boven de verstikkend. In korte hoofdstukken wordt diepen, in de brochure ingegaan hoe groepen mensen en minderhe den die niet gehoord worden in de sociocratie volwaardig bod komen. de brochure stellen dat Imstei i gunstige invlo Qcht steeds i Jan Brokken: „Zaza en de president" - roman. Uitgave menleving De Arbeiderspers. Prijs 25,- dat grote groepen zoals bij- ook heeft op de samenleving criminaliteit en milieuvervi[an de ling terug te dringen. igen. Kortom, zo wordt opgemer sociocratie is een deugdel et middel om de participatie v ij het mensen in allerlei verband ium. van samenwerking en sameings leven te bevorderen c JAN KRA^esterer urg. D „Sociocratie, een stap verdjionum» dan democratie", uitge^unst bi Sociocratisch Centrum, luiten b waarneembaar clubstraat 13, 3061 GR R ing terdam. Prijs ƒ12,75. erdste .ohuize retensc etensc óorber Het brede scala aan stijlen, dat Elvis Costello op zijn nieuwste plaatwerk de luis teraar voor de voeten werpt, werkt in eerste instantie wat verwarrend. Het komt voor al op kant twee wat gekun steld over, dat hapsnap-be- leid van Costello, en je vraagt je af wat al die be kende popmuzikanten doen op een plaat van iemand, die altijd zijn eigen weg ging en concessies schuwde. Maar terwijl „Spike" (WEA 925 848) voor de zoveelste keer z'n rondjes draait over je platenspeler, realiseer je je dat Elvis Costello nog steeds zijn eigen weg gaat. En dat bijdragen van mensen als Paul McCartney, Chrissie Hynde, Roger McGuinn en T-Bone Burnett op z'n hoogst het bewijs zijn van het respect dat Costello on der zijn collega's geniet. Met „Spike" slaat hij de spij ker op z'n kop. Het is een in telligent album, dat op z'n minst duidelijk maakt dat Declan Patrick Aloysius MacManus in de loop van zijn carrière is gegroeid tot een uitzonderlijk muzikant. Op zijn vorige albums ver raste hij met diverse stijlen en „Spike" is daar een rede lijke staalkaart van. Het aar dige is dat die staalkaart voor een belangrijk deel wordt vormgegeven door de Elvis Costello traditionele klanken i de Dirty Dozen Brass Band uit New Orleans en een serie Ierse folkmuzikanten. Een op het oog wat merkwaardi ge combinatie, die echter prima uitpakt. En zo staat de vrolijke pop van de met McCartney geschreven sing le „Veronica" tussen de licht-jazzy klanken van het humoristische „God's Co mic" of de James Brown(!)- achtige funk in „Chewing Gum". Uiteindelijk over heerst de pure pop in num mers als This Town...", het duet met Chrissie Hynde in „Satellite" en het mooie „Deep Dark Truthful Mir- De Fine Young Cannibals, net als General Public ge vormd uit de resten van de Engelse ska-band The Beat, komen pas drie jaar na het opvallende debuut met het tweede album „The Raw The Cooked" (London 828 069). In die tussentijd heeft het trio niet bepaald stilgeze ten: zanger Roland Gift ont dekte zijn acteer-kwaliteiten op het witte doek, terwijl gi tarist Andy Cox en bassist- toetsenman David Steele muziek maakten onder het pseudoniem Two Men, A Drum Machine And A Trumpet en bovendien de eerste hit van de Wee Papa Girl Rappers produceerden. Wie daaruit concludeert dat de FYC. zich tegenwoordig ledig houden met het maken van al te gemakzuchtige electric dance-pop, slaat de plank mis. Zonder de dans baarheid aan zen de FYC muziek, met een soulful emotioneel karakter, vooral dankzij de warme stem van Gift. Als opvolger van de prima single „She Drives Me Crazy" doen titels als „I'm Not Satisfied" en „Don't Look Back" zonder twijfel goede zaken. Maar de ballad „As Hard As It Is" is min stens zo indrukwekkend. GERT MEIJER Fine Young Cannibals „Overvloed en onbehagen" van Simon Schama over de Nederlandse cultuur in de Gouden Eeuw schopte het vo rig jaar tot veelbesproken best seller. Inmiddels is alweer het volgende historische werk-van deze Britse geschiedkundige verschenen. „Patriotten en be vrijders" getiteld, handelend over de revolutie in de Noor delijke Nederlanden tussèn 1780 en 1813. Hoewel, het vol- fende? En zal dit boek, door chama zelf in zijn voorwoord „een ongegeneerde literaire dikzak" genoemd, eveneens een bestseller blijken te zijn? Wat de eerste vraag betreft, is het goed dat „Patriotten en be vrijders" al in 1977 werd vol tooid en uitgegeven, zij het dat dit de Engelstalige versie be trof. De Engelse editie van „Overvloed en onbehagen" verscheen pas tien jaar later, in 1987. Vanwaar dan de om gekeerde volgorde bij de uitga ven in het Nederlands? Sim pel. „Patriotten en bevrijders" viel in 1977 buiten vakkringen van historici amper op. „Over vloed en onbehagen" daaren tegen sloeg, niet in het minst door de grootse, meeslepende stijl waarin het geschreven was, onmiddellijk na het ver schijnen in als een letterkun dige bom. Daar moest dus in 1987 meteen een Nederlandse vertaling van komen. Ger Groot arbeidde op dat moment noest aan een vertaling van „Patriotten en bevrijders". Uitgeverij Contact echter, die terecht hoge verwachtingen omtrent „Overvloed en onbe hagen" koesterde, achtte het niet opportuun dat „Patriotten en bevrijders" eerder op de markt zou komen dan zijn oogappel en w.ist uitgeverij El sevier contractueel te dwingen tot uitstel van dit boek. Zie daar de bron van de verwar ring. In werkelijkheid is het zo dat Schama door het schrijven over de Bataafse opstand op de gedachte werd gebracht: in dat merkwaardige Nederlandse volk moet nog een ander boek zitten en vervolgens bij de Gouden Eeuw terecht kwam. De tweede vraag. Heeft ook „Patriotten en bevrijders" de kwaliteiten om het tot bestsel ler te brengen? Niet onbelang rijk, immers: deze „ongege neerde literaire dikzak" telt bijna 900 pagina's en dan is het goed voor een mens om te we ten waaraan hij begint. Het antwoord: nou, nee. Logisch trouwens. Had het boek die kwaliteiten wel bezeten, dan had het ongetwijfeld twaalf jaar geleden al de aandacht ge trokken. Uitgevers zijn niet gek. Vakhistorici zullen in „Patriotten en bevrijders" mo gelijk het nodige van hun ga ding vinden. Die zijn boven dien gewend aan dikke pillen. Smullen voor de gemiddelde lezer echter, zoals er alle bedenkingen ten spijt van „Overvloed en onbehagen" te smullen viel, dat is er niet bij. Een pluim voor degenen die dit bord leeggegeten krijgen. Een voorbeeld. Goejanverwel- lesluis. Welke Nederlander het vermaarde incident af met vijfentwintig gortdroge regels. „Wat volgde, is overbekend", besluit hij en daar moet de le zer het mee stellen. Geen let ter over wat zich bij Goejan- verwellesluis precies afspeel de, aan de hand liefst van kleinmenselijke details, in de nieuwe traditie van de School der Annales (een momenteel toonaangevende generatie van geschiedschrijvers) die Schama wel volgde bij het schrijven van „Overvloed en onbeha gen". Zat de pruik van prinses Wilhelmina in de war nadat ze door de Patriotten was aange houden? Met welke krachtter men verzette ze zich een vinnige tante immers tegen haar smadelijke terugzending? Sliep ze 's nachts in het opka mertje van die boerderij te Goejanverwellesluis de slaap der rechtvaardigen, of lag ze te woelen, haar verwende huid gekweld door de strooien matras, haar trotse hart idem dito door de ondergane schof feringen? Niets over dit alles. Louter politiek „Overvloed en onbehagen" wemelt van de pikanterieën die vaak meer onthullen over een tijdsgewricht dan alle om gevallen archiefkasten bij el kaar. Men hoeft dit boek maar op een willekeurige plaats open te laten vallen en leest: „Paulus van Dale, de kapitein van een.van de Amsterdamse schutterscompagnieën, was na een nachtwacht niet in staat de sleutels van de stadspoort aan de burgemeester te over handigen omdat hij zijn dron- kemansroes uitsliep, en Corne- lis Banning, een van de drie zittende burgemeesters, raakte tijdens een banket bij de Fran se ambassadeur verzeild in een dronkemansgevecht met zijn patricische rivaal Jan Boe lens". Hoe node mist men dit type geschiedschrijving in „Patriotten en bevrijders". Werd er na dé Gouden Eeuw soms niet meer gezopen? In zijn voorwoord bij de Ne derlandse vertaling excuseert de schrijver zich voor het feit dat hij zijn pen bij de karak In zijn voorwoord bij de Nederlandse vertaling van „Patriotten en bevrijders excuseert Simon Schama zich voor het feit dat hij zijn pen bij de karakterschets van Willem V, te zeer heeft laten gaan. Óver de laatste stadhouder, op de gravure van G.B. Probst wordt hij door oranjegezinde Hagenaars voorgetrokken op 20 september 1787 bij zijn terugkeer in de residentie, schrijft Scha ma: „Fysiek was Willem bepaald geen overweldigende verschij ning, met uitpuilende ogen, dikke lippen en een weke kin, niet direct de vleesgeworden militaire mannelijkheid" en Op het meest kritieke ogenblik in zijn loopbaan wenste hij luidkeels dat zijn vader nooit stadhouder was geworden en dat hij zelf dood was". terschets van de laatste stad houder, Willem V, te zeer heeft laten gaan. Ingehouden- heid ware meer op zijn plaats geweest. Nou, laat de lezer blij zijn. Daaraan dankt hij dan een van de schaarse passages in het boek die hem vermogen mee te slepen. Deze: „Fysiek was Willem bepaald geen overweldigende verschijning, met uitpuilende ogen, dikke lippen en een weke kin, niet direct de vleesgeworden mili taire mannelijkheid". En: „Evenals zijn collega, de Franse koning in Versailles, was hij afwisselend onderhe vig aan aanvallen van nukki ge koppigheid en chronische besluiteloosheid. Ook leed hij aan een onaangename nier ziekte. Geen enkele vorst uit het Ancien Régime zal zo'n unaniem vernietigende pers en maar weinigen zullen zo'n onheilspellende opvoeding hebben gehad. Afgeblaft als hij werd door zijn moeder, onder worpen door zijn voogd, de veldmaarschalk Lodewijk van Brunswijk-Wolfenbiittel en tenslotte geringeloord door de Pruisische prinses Wilhelmina die hem als vrouw was opge drongen, vormde hij een klas siek geval van een minder waardigheidscomplex. Meer dan twaalf jaar lang was hem door Brunswijk ingeprent dat zijn enige taak erin bestond de documenten te tekenen die hij hem voorlegde (en naar zijn handtekening te pordelen ging zelfs dat hem niet al te best af). Als staatsman-in-wording bleef hij van elk elementair onderwijs verstoken. Op 38-ja- rige leeftijd was hij nog altijd een kind. Uit frustratie en verslagenheid placht hij zijn hoed op de grond te smijten en te vertrappen. Zelfs zijn mili taire opleiding, zo bekende hij eens, was maar nauwelijks voldoende voor de rang van korporaal. Op het meest kri tieke ogenblik in zijn loopbaan wenste hij luidkeels dat zijn vader nooit stadhouder was geworden en dat hij zelf dood Geen pretje voor koningin Beatrix misschien, zo'n mees muilend portret van een voor vader, maar de lezer is ermee gediend. Had Schama zijn pen niet wat vaker de vrije loop kunnen laten? Kaat Mossel, de beroemdste aller Oranjeklan ten. Wie kent niet haar naam? „Op 8 maart 1784, de verjaar dag van de prins, eveneens een traditionele feestdag", al dus Schama, „werden welge stelde burgers te Rotterdam die om hun patriotse opvattin gen bekend stonden, lastig ge vallen en soms zelfs mishan deld door een menigte onder aanvoering van Kaat Mossel die ook de hand zou hebben gehad in een opstootje in Den Haag. Een jaar later werd Kaat Mossel gearresteerd, in het openbaar gegeseld en op gesloten in de gevangenis van Den Haag waar ze tot 1787 zou blijven". Meer woorden wor den haar niet waardig ge keurd. Dat ze eigenlijk Catha- rina Mulder heette en Mossel was bijgenaamd omdat ze in Rotterdam de functie van stadskeurvrouw van de mosse len bekleedde, blijft onver meld. In het tegen haar aange spannen proces luidde de eis: geseling, brandmerking, tien jaar tuchthuisstraf en levens lange verbanning uit Rotter dam en Schieland. De sche penbank wees dit echter af en in het beroep voor het Hof van Holland waar Kaat Mossel verdedigd werd door de fa meuze dichter en geleerde Willem Bilderdijk, is nooit vonnis gewezen. Na het her stel van het Oranjegezag kreeg ze een schadevergoeding en werd ze in haar Rotterdamse ambt teruggeplaatst. Geen jota over dit alles en de boeiende persoonlijkheid die Kaat Mos sel moet zijn geweest, blijft al helemaal onbelicht. Burgerbaron Iets minder bekaaid komt Joan Derk, baron van der Ca- pellen tot den Pol, ervan af. Deze Overijsselse edelman was de schrijver van het tegen prins Willem V gerichte pam flet „Aan het volk van Neder land", dat op 26 september 1781 de lont in het kruitvat van de Patriotse opstand wierp. Als een burgerbaron portretteert Schama hem, het archetype van een afvallige aristocraat, een politieke non conformist en een geboren de magoog. Over de beweegrede nen van Van der Capellen om te rebelleren tegen de Oranjes, wordt de lezer ruimschoots in gelicht. Maar dat de Staten van Holland een beloning van liefst 2500 pond uitloofden om te ontdekken van wiens hand het anonieme schotschrift was, staat slechts terloops vermeld. Veel feiten in „Patriotten en bevrijders", veel data, veel jaartallen, veel citaten uit ar chiefstukken. Maar weinig vlees en bloed - de ingrediën ten waarmee Schama tien jaar later „Overvloed en onbeha gen" zo fantasierijk op smaak bracht. PIET SNOEREN Simon Schama: „Patriotten 5 (-) Helga Ruabsame Op Scheveningen Cazemier Boeken- Tijdschriften Kopermolen 10. 2317 PB Leiden Tel. 071-22.00.22 J. Ginsberg b Breestraat 127-129 2311 CM Leiden Tel. 071-12.46.42 Boek- en kantoorboekhandi' Veenerick Noordeinde 33 2371 CM RoelofarendsveerJ Tel. 01713-16033. k L J zandvliet 1^1 V- BOEKHANDEL BV Tel. 071-120421 2301 EB Leidi was! KQDREMANh STOL! Nieuwe Rijn 9 den Leiden - 071-12.21.44 (16): Voor al uw boeken en CD'i* „A3 ...uw Libris boekbands 30 eiderdorp. Oegstgeest(a,k. \/nnr<;rhritpn tin Katwijk, Voorschoten Deze top 5is samengesteld naar aanleiding van de verkoopcijfers bij de boven staande handelaren. 5: 116.0C Paddiwak en Koosje - Pf*3,-1!? diwak is een deftige kat woont alleen met zijn bazt 'on 2 Op een dag brengt het tje een andere kat mee. wak is beledigd en gaa ,3: p< Hij is niet van plan ooit teijHUiS te komen. Maar 's nachfOc wordt het koud en Paddivw™"* komt alleen voor dit ene na<jL^ #i tje naar binnen. Hij gaat l^Horo ker bij de verwarming ligglMari< or ■OU' 16 'adj21 str Daar ligt de nieuwe kat Ze worden goede vriendta0 Een prachtig kinderboek. nea< 13 1; Berlie Doherty: „Paddivflvw>0( en Koosje". Uitgeverij k st

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1989 | | pagina 8