School aan bed
101N D ES®IJlS
CcidócSoiumit
Spijbelen
beter al op
basisschool
voorkomen
„EN HIJ IS
ECHT ZIEK"
ZATERDAG 14 JANUARI
Om half elf precies wordt door
twee verpleegkundigen van het Ju
liana Kinderziekenhuis een bed het
kleine lokaal van de Ziekenhuis-
school binnengereden. Marcel
komt voor zijn dagelijkse uur
school op rolletjes naar de klas.
Vele kinderen die niet ziek zijn,
dromen van les in bed. Welke kin
deren hebben dit voorrecht?
Het kantoor van de Ziekenhuisschool 's-
Gravenhage-Delft e.o. bevindt zich in
hetzelfde gebouw als de Hoogstraten-
school aan de Spaarwaterstraat. Onlangs
vroeg een kind op de speelplaats aan het
hoofd van de Ziekenhuisschool, me
vrouw W. van IJperen, of de kinderen
boven in bedjes lagen. De vraag typeert
uitstekend dat veel mensen niet precies
weten wat de Ziekenhuisschool is. Want
de lessen worden niet verzorgd in het
schoolgebouw maar in de ziekenhuizen.
Het eerste misverstand dat mevrouw
Van IJperen uit de wereld wil helpen, is
het aantal weken dat een kind in het zie
kenhuis moet liggen voordat het naar de
speciale school mag. „Als een kind in de
leeftijd van drie tot twintig jaar de eerste
dag in een ziekenhuis komt, moet de be
handelende arts inschatten of het verblijf
drie weken of langer gaat duren. Als dat
het geval is, dan kan het kind vanaf de
eerste dag in aanmerking komen voor
onderwijs".
MAATWERK
In de Haagse en Delftse regio is de Zie
kenhuisschool actief in achttien zieken
huizen en verpleeginrichtingen. „Dat be
tekent niet dat we op alle plaatsen tege
lijk lesgeven. Het gebeurt heel vaak dat
we een aantal weken of maanden in een
bepaald ziekenhuis geen les geven, om
dat er geen kinderen zijn die in aanmer
king komen voor onderwijs aan bed".
Gemiddeld maken ongeveer 50 kinderen
tebruik van deze vorm van onderwijs,
ommige kinderen liggen voor een korte
periode in een ziekenhuis. Anderen
daarentegen verblijven voor een langere
tijd in een verpleeginrichting, zoals in
het psychiatrisch ziekenhuis Bloemen-
daal. Al deze kinderen komen in aan
merking voor onderwijs. De school van
mevrouw Van IJperen levert dus maat
werk. Door zeven leerkrachten (vijf for
matieplaatsen) wordt het onderwijs ver
zorgd.
De meeste kinderen krijgen één a twee
uur les per dag. Dat gebeurt in groepjes
of, als het kind op de kamer moet blij
ven, individueel. Maar wie het onder
wijs in een groepje meemaakt, zal on
middellijk zien dat ieder kind op indivi
duele wijze wordt begeleid. „Het kan
niet anders, want de kinderen komen
niet uit dezelfde groep en er worden op
de thuisscholen verschillende methoden
gebruikt", aldus mevrouw Van IJperen.
Het woord „thuisschool" wordt door
haar gebruikt als ze de school bedoelt
waar het kind normaal naar school gaat.
De relatie met die school is heel belang
rijk. „Onmiddellijk wordt contact gelegd
met de leerkracht van de klas waar het
kind inzit. Dat gebeurt heel vaak via de
ouders. Zij zorgen er ook voor dat
schriften en boeken van de school naar
het ziekenhuis komen. Op deze wijze
kunnen we de kinderen in hun eigen me
thode onderwijs geven. Dat lukt niet al*
tijd. Dan moeten we werken met ons ei
gen materiaal. Maar gelukkig zijn dat
uitzonderingen".
De school die in de ziekenhuizen in Den
Haag, Leidschendam, Voorburg, Delft
en Zoetermeer werkt, is in 1986 na een
fusie totstand gekomen. Tot de fusie
mochten de leerkrachten van de Zieken
huisschool in Den Haag de zieke kinde
ren thuis begeleiden. Daardoor mocht de
juffrouw uit het ziekenhuis ook bij het
kind thuiskomen. Nu krijgt het zieke
kind als het thuis verblijft, te maken met
een andere leerkracht. Van IJperen vindt
dat jammer, want op die wijze was de
begeleiding beter. „Je raakt nu het zicht
op het kind kwijt. Ze worden met een
nieuwe leerkracht geconfronteerd, het
geen niet echt bevoorderlijk is voor de
noodzakelijke rust".
Op de vraag of ieder ziekenhuis een lo
kaal heeft, wordt duidelijk gereageerd:
„Was dat maar waar! Wij ontvangen
van het rijk geen vergoedingen voor lo
kalen. In principe moeten de ziekenhui
zen dat regelen, maar daar schort het
nogal eens aan".
LOKALEN
In het kleine lokaaltje in het Juliana
Kinderziekenhuis bevinden zich Marcel
en Cüneyit en hun onderwijzeres Yvon
ne. De lerares verdeelt haar aandacht op
gelijke wijze over de twee leerlingen.
Van het hoofdrekenen moet ze over
springen naar schrijven. Het werken met
de kinderen vergt veel concentratie en
improvisatievermogen. Met een korte
blik inspecteert de lerares de boekjes die
de leerkracht van Marcel de vorige dag
heeft gebracht. Ze worden gelijk op het
ziekenhuistafeltje uitgespreid en de eer
ste sommen over kwartjes en guldens
worden gerepeteerd. De andere leerling
in het lokaal is duidelijk minder op zijn
gemak. Af en toe krimpt zijn gezicht in
een van pijn. De oogleden blijken ook
zwaar te zijn, maar door de aandacht
van de leerkracht wordt hij gestimuleerd
mee te doen.
Ook in het ziekenhuis zijn er schoolva
kanties. De negenjarige Marije woont
sinds september in het JKZ. Als er geen
school is, wordt het programma gevuld
met zwemmen, een bezoek aan de die
rentuin of bowlen. Het leven is voor
haar duidelijk anders dan op de thuis
school. Daar wordt ze 's morgens vroeg
van huis opgehaald en komt ze aan het
eind van de middag weer thuis. In het
ziekenhuis krijgt ze een uur per dag les.
„Maar ik moet ook huiswerk maken",
vertelt ze op haar kamertje.
In het beademingscentrum "De Schelp"
in Scheveningen lijkt het op de pits-
plaats van de formule-1-racerij. Zuur
stofslangen liggen door de gang heen, zo
dat de bewoners zich zonder problemen
door het gebouw kunnen verplaatsen.
De patiënten die daar verblijven, hebben
allemaal problemen met de ademhaling.
Sinds twee maanden woont Mark aan de
Brugsestraat. Hij is negentien jaar en
lijdt aan een spierziekte, die hem aan
een elektrische rolstoel kluistert. In Arn
hem waar hij tot voor kort woonde, ging
hij elke dag naar een klas van acht leer
lingen. Nu hij in Den Haag woont, krijgt
hij individueel les. Dat bevalt hem dui
delijk beter. „Het was te vermoeiend
voor mij. Nu kan ik mijn eigen tempo
volgen". Mark krijgt onderwijs op het
niveau van mavo-A. Vooral het vak En
gels bevalt hem goed. Het luisteren gaat
hem beter af dan het spreken in deze
taal. „In Arnhem konden we maar drie
tv-zenders krijgen, maar hier kan ik ook
naar de Britse zenders kijken. Ik volg re
gelmatig het BBC-nieuws en het meeste
kan ik goed begrijpen".
Hij ervaart het onderwijs als een door
breking van de alledaagse sleur. „Een
tijdje geleden vond ik onderwijs niet zo
belangrijk. Alhoewel ik geen studiebol
ben, denk ik daar nu anders over". Hij
is vastbesloten om na de zomervakantie
examencertificaten te behalen. Dat moet
dan via het volwassenenonderwijs, om
dat hij dan te oud is voor de Ziekenhuis
school.
Ook Mark moet huiswerk maken. Door
zijn handicap wordt hij daarin belem
merd. Schrijven gaat heel moeilijk, maar
binnenkort krijgt hij een computer,
waardoor dat probleem wordt ondervan
gen.
Computers zijn op basisscholen en mid
delbare scholen gewone hulpmiddelen
geworden. Tot voor kort was dat voor
de Ziekenhuisschool niet gewoon, maar
door een gift van de Verenigde Spaar
banken hebben alle vijftien scholen de
beschikking gekregen over twee appara
ten. „Dat bedrijf schonk er twee bij het
tienjarig bestaan van de Amsterdamse
school en ontdekte toen dat er nog veer
tien scholen waren. Die hebben nu alle
maal computers gekregen", aldus me
vrouw Van IJperen.
BEZUINIGING
Enkele weken geleden zag het er nog
slecht uit voor de vijftien ziekenhuis-
scholen toen minister Deetman het be
zuinigingsmes wilde zetten in deze
schoolvorm. Gelukkig heeft de operatie
niet plaatsgevonden, doordat de Tweede
Kamer op tijd in de gaten had hoe be
langrijk onderwijs voor zieke kinderen
is.
Toch doen zich nog vreemde situaties
voor in de subsidieregeling. Meer dan
50 van de leerlingen van de Haagse
school heeft de middelbare-schoolleef-
tijd. Zij krijgen echter les van leerkrach
ten die opgeleid zijn voor de basisscho
len. „Om leerkrachten voor de oudere
leerlingen te mogen aantrekken, moet je
gemiddeld meer dan 55 leerlingen heb
ben. In Den Haag schommelt dat aantal
rond de 50", aldus mevrouw Van IJpe
ren.
In principe zijn het dus leerkrachten
voor de basisscholen die deze kinderen
lesgeven in vakken als Engels en wiskun
de. En daarvoor zijn ze eigenlijk niet be
voegd.
LUCAS BOLSIUS
DEN HAAG - Een jongen zit al
leen in de klas. Op dat moment
komt de docente binnen en vraagt:
„Waar is iedereen?" De jongen
antwoordt, wijzend naar de lege
zitplaatsen: „Hij is ziek en zij is
ziek en zij... En hij is echt ziek".
Spijbelen is een enorm probleem in
het onderwijs. Naar schatting spij
belen 50.000 tot 100.000 leerlingen
per dag. Toch is het onderwerp bij
leraren nog een enorm taboe. Dat
hebben de vier landelijke ouderor
ganisaties het afgelopen jaar ge
merkt bij hun actie om het school
verzuim tegen te gaan.
Onderzoek van het Samenwerkingsver
band Schoolverzuim heeft uitgewezen
dat vijftig procent van de leerlingen niet
spijbelt, een derde weieens een keertje,
ti'en tot viertien procent regelmatig en
vijf procent erg veel. Ondanks deze alar
merende getallen reageerden de scholen
verbaasd. H. Loonen van de Nederland
se Katholieke Oudervereniging legt uit:
„We merkten dat scholen het schoolver
zuim ontkenden. Spijbelen zou bij hen
niet voorkomen. We hebben toen de
conclusie getrokken dat er een sfeer van
taboe om het spijbelen ligt. De goede
naam van de school speelt ook een rol.
Scholen die werkelijk een groot spijbel
probleem hebben hangen dat niet aan de
grote klok".
In steden als Den Haag, Delft en Leiden
is er geen apart onderzoek geweest naar
het schoolverzuim op scholen, maar lan
delijk gezien kan wórden vastgesteld dat
spijbelen meer voorkomt in de grote ste
den dan in plaatsen waar meer sociale
controle is.
SCHOOLKLIMAAT
In de brochure „Voorkomen is beter dan
genezen" die is uitgegeven in de actie
week tegen schoolverzuim in oktober,
komen de ouderverenigingen tot enkele
hoofdoorzaken. Een belangrijk deel van
het probleem ligt vaak bij de school. Het
schoolklimaat, de sfeer kan leerlingen te
genstaan, ze balen stevig van school. Een
andere factor is (het ontbreken van) con
trole op het spijbelen. Op het moment
dat leerling merkt dat zijn spijbelen in
de gaten wordt gehouden, spijbelt hij
minder. Maar liefst tachtig procent van
scholieren in het onderzoek zeiden dat
hun afwezigheid op school helemaal niet
was opgevallen. Een proef in Rotterdam
bewees dat na invoering van een regis
tratiesysteem het schoolverzuim daar
met dertig procent terugliep.
Een belangrijke oorzaak ligt ook bij de
ouders. Echtscheiding en werkloosheid
zorgen meestal voor spanningen in het
„Belangrijk is dus dat er continue be
langstelling voor het kind bestaat. Kin
deren moeten thuis hun schoolverhalen
kwijt kunnen. Dan voelen ze zich geluk
kiger en dat heeft weer goede resultaten
tot gevolg. Sommige ouders zeggen zo
gemakkelijk: „We droppen onze kinde
ren lekker op school". Maar ouders heb
ben een grote verantwoordelijkheid want
de school ligt in het verlengde van de
opvoeding thuis. Daarom kiest een ou
der voor een bijzondere school omdat
die aansluit op een bijzondere opvoe
ding. Je moet een kind laten zien dat het
van groot belang is om naar school te
gaan. Geef ze verantwoordelijkheid af
hankelijk van leeftijd en de ruimte die
ze hebben. Breng ze normen en waarden
bij".
Verder werkt het als kinderen betrokken
worden bij de zaken op school. „Alles
wordt beslist zonder hen. Op het mo
ment dat je de leerling laat meepraten
krijgen ze meer verantwoordelijkheid en
gaan ze minder spijbelen. Het is toch te
zot dat er niet op alle scholen een leer
lingenstatuut met rechten en plichten is.
Als scholieren in een week zes proefwer
ken krijgen maar pas een paar weken la
ter de cijfers dan denken ze ook: bekijk
net maar", aldus Loonen.
VERVOLGACTIE
De ouderverenigingen zijn zeer tevreden
over de resultaten van de actieweek in
oktober. Veel scholen en ouders zijn
zich meer bewust geworden van het pro
bleem spijbelen en proberen daadwerke
lijk wat aan de oorzaken te doen. Op
landelijk niveau onderzoekt staatsseceta-
ris van onderwijs Ginjaar-Maas oorza
ken en oplossingen. Plaatselijk komen
de gemeenten met opvangprojecten op
de proppen.
Loonen blijft een vervolgactie echter no
dig vinden: „We zijn pas tevreden als we
alle scholen bereikt hebben. Nu heeft
maar 35 procent van de scholen in het
voortgezet onderwijs genoeg animo ge
toond. In een vervolgactie gaan we het
accent leggen op de relatie lesuitval en
spijbelen. Vaak ontstaan tussenuren
door ziekte of uitstapjes. Huiswerkbege
leiding in die uren is dan een goede op
lossing".
Ook in het basisonderwijs krijgt de be
trokkenheid van ouders steeds meer
aandacht. Een eerste wetenschappelijk
onderzoek van de Stichting Centrum
voor Onderwijsonderzoek naar dit gege
ven is zojuist afgesloten. Het basisonder
wijs kan hiermee niet alleen verzuim op
de eigen school tegengaan, maar ook toe
komstig spijbelen van kinderen die nu
nog in de hoogste klas van de basis
school zitten. Op deze manier wordt de
spijbelcampagne effectiever. Voorkomen
in het basisonderwijs is beter dan gene
zen in het voortgezet onderwijs.
MONIQUE BOOM
gezin. Een reden te meer voor de ouder
verenigingen om juist ouders op het spij
belen opmerkzaam te maken. Oudera
vonden organiseren is een van de mid
delen om ouders meer bewust te maken
van deze oorzaken. Loonen: „Wij als ou
derverenigingen slaan over de verzuiling
de handen ineen om sterker te staan in
onze strijd tegen het spijbelen. Want
Waar is iedereenvraagt de docent bij
leerplichtigen.
spijbelen komt op elke school voor, on
geacht de identiteit van de school. We
zijn vooral gericht op de harde kern van
spijbelaars. Dat zijn meestal toch de
kansarme jongeren. Ze zijn vaak minder
gestimuleerd vanuit thuis. Ze zien de
school niet altijd zitten. Het probleem is
dat ze de school verlaten zonder diplo
ma".
van de klas. Naar schatting spijl
Spijbelen? Dat betekent criminaliteit,
denkt menigeen. In grote groepen trek
ken jongeren door de stad, een spoor
van vernielingen achterlatend. Dit beeld
bestrijdt Loonen heftig. „Er is absoluut
geen relatie tussen spijbelen en crimina
liteit. Het is geen oorzaak en gevolg wat
je als zodanig moet bestrijden. Want hoe
gaat het in de praktijk? De meeste leer
en elke dag vijftig- tot honderdduizend
FOTO: ARCHIEF
lingen gaan in hun eentje naar huis. Ou
ders merken dat echter vaak niet op om
dat beiden werken. En kinderen zijn zo
inventief dat ze op de juiste tijdstippen
weggaan of thuiskomen. Ik heb ouders
gesproken die erachter kwamen dat hun
zoon drie weken thuis was doordat de
school belde om te vragen of hun zoon
ziek was".
In het kleine lokaaltje in het Juliana Kinderziekenhuis bevinden zich Marcel en Cüneyit en
twee leerlingen.
hun onderwijzeres Yvonne. De lerares verdeelt haar aandacht op gelijke wijze over de
FOTO: CEES VERKERK
