Hindoestaanse
school geeft
leerlingen
een identiteit
Humaniteit in onderwijs
staat op het spel
ZATERDAG 14 JANUARI 1989
Directeur S. Jagesar: Deze school is een
verlengstuk van het hindoe-gezin".
FOTO: CEES VERKERK
te vormen. Ze worden een persoon en
gaan dan de maatschappij in. Trouwens,
de maatschappij komt hier toch wel bin
nen. We praten hier echt niet over grote
deren eten net als de Nederlandse kinde
ren patat, vieren Sinterklaas en ik neem
op zijn tijd een harinkje. Kijk, het moet
geen eliteschool worden. We streven
naar identiteitsvorming. Daar gaat het
om. En als dat lukt, kunnen de kinderen
overal aarden".
DHARMA
De school is al uit, als we in de direc
teurskamer met Jagesar zitten te praten.
In de verte klinken nog wat kinderstem
men. De onderwijzers ruimen hun lo
kaal wat op. Opeens komt een leerling
binnenlopen. „Meester, het busje komt
maar niet". Jagesar pleegt even een tele
foontje en het meisje kan toch veilig
naar huis.
Het vervoer van de leerlingen is nog een
probleem. De meeste kinderen wonen in
de Schilderswijk en Transvaal en het is
te"1 gevaarlijk hen alleen door het verkeer
te laten gaan. Om die reden had de
school het liefst onderdak gevonden in
een van die twee wijken, maar dat lukte
niet. Daarom betrok de school een ge
bouw aan de Da Costastraat, waar tot af
gelopen zomer de Canisiusschool gehuis
vest was.
De Shri Vishnu-basisschool verschilt
nauwelijks van andere basisscholen. Er
wordt tijdens de les gewoon Nederlands
gesproken en ook het lesrooster ziet er
vrijwel hetzelfde uit. Enige verschil is
dat er twee en een half uur plaats is inge
ruimd voor dharma. Dat zijn lessen in
de eigen taal (het Hindi), cultuur en
M. Baayens: Helaas moet ik constateren dat het toetspatroon zoals we dat nu kennen
anders uitpakt, namelijk als sorteersysteem
FOTO: PERS UNIE
Het onderwijs in Nederland dreigt slachtoffer te worden van „Thatcheris-
me" in het onderwijsbeleid. De trefwoorden daarvan: produktie, con
sumptie en distributie stellen hun eisen en wie daaraan niet kan voldoen,
valt maatschappelijk af. Daarmee is een eind gekomen aan het uitgangs
punt van de gelijkwaardigheid van mens, ooit de grond voor de Wet op
het basisonderwijs en al eerder, voor de Mammoetwet. Eigenlijk moeten
we terug naar de jaren zestig, toen in de studentenwereld van Parijs werd
gestreden voor de humaniteit van ieder mens. Een terugblik en een voor
uitkijken met de ogen van een strijder voor gelijkwaardigheid van mensen,
uitgewerkt naar het onderwijs, M. Baayens. Hij was onder meer school
meester, leraar aan een kweekschool, voorzitter van dé Innovatie Commis
sie Basisonderwijs (ICB) en als zodanig mede-vormgever van de Wet op
het Basisonderwijs en voorzitter van de Inspectieraad Europese Scholen
van de EEG.
structurele vernieuwing waarvan de be
woording de sfeer van de jaren zestig
verraadt. Er heerste veel optimisme om
trent de mogelijkheden om via scholing
achterstanden door bijvoorbeeld milieu
factoren weg te werken. Uitgangspunt
,WE HEBBEN ECHT IETS TOT STAND GEBRACHT"
godsdienst. Op „gewone" basisscholen is
daar geen mogelijkheid voor. Terwijl bij
voorbeeld Turkse en Marokkaanse kin
deren enige ureri per week les krijgen in
de eigen taal en cultuur, kunnen hindoe
staanse kinderen op dergelijk onderwijs
geen aanspraak maken, omdat ze als Ne
derlanders worden aangemerkt.
Ondanks de hindoestaanse signatuur
staat de school open voor andere cultu
ren en invloeden. Twee leerkrachten zijn
Nederlands. Ook worden Nederlandse
leerlingen toegelaten, of ze nu wel of niet
hindoe zijn. „We moeten ons realiseren
dat we in een multi-culturele samenle
ving wonen", meent Jagesar. Daarom
doen we bijvoorbeeld ook aan Kerst.
Dat spreekt de kinderen aan. En zoals
het hindoeïsme zegt, moet je het goede
van alle culturen overnemen. Daarom
kunnen Nederlandse kinderen hier ge
woon naar school gaan, over hun eigen
geloof praten en het behouden. Ik zou
het erg vinden als een goede christen-
hindoe werd of andersom.
VRIJE VOGELS
Jagesar zit al jaren in het onderwijs. Hij
gaf onder meer les in Suriname en op
een protestants-christelijke school in
Utrecht. Hij gelooft dat zijn leerlingen
van de Shri Vishnu-basisschool meer
zelfvertrouwen krijgen dan op een chris
telijke of openbare school. „Het zijn hier
echt vrije vogels. Ze durven meer. Dat
zie je trouwens ook bij de ouders. Die
zijn meer gemotiveerd en durven wat te
zeggen. Op die andere scholen hingen de
hindoestaanse kinderen er een beetje bij.
Dat gaf conflicten. Bij deze school heb
ben ze een wereld die thuis is.
Maar ook voor de hindoestaanse ge
meenschap als geheel is de oprichting
van de school volgens Jagesar van enor
me betekenis. „Als een bepaalde bevol
kingsgroep zijn eigen scholen gaat stich
ten, verheft zo'n groep zich. Dat is bij
voorbeeld ook in Suriname gebeurd.
Daar waren eerst alleen katholieke scho
len en pas in de zestiger jaren werden de
eerste hindoestaanse scholen opgericht.
Zo komt de emancipatie van een groep
op gang. De mensen moeten zich organi
seren, brieven schrijven, initiatieven ne
men".
Over een school voor voortgezet hindoe-
staans onderwijs wil directeur Jagesar ei
genlijk nog niet nadenken. „De oprich
ting ervan zou waarschijnlijk veel moei
te kosten", voorspelt hij. Wat hem be
treft moet de basisschool zich eerst maar
wat stabiliseren. En misschien verhuist
men nog eens naar de Schilderwijk of
Transvaal.
CLARISSE BUMA
was de humaniteit van ieder mens en
blokkades op de leerweg zoals een „valse
start" zijn belemmeringen voor die hu
maniteit. Goed onderwijs kan de ver
schillen in afkomst helpen overwinnen".
Baayens voegt er aan toe dat in het stre
ven naar optimale mogelijkheden voor
ieder kind ook iets calvinistisch zit.
Vooral de gereformeerde traditie ver
bond de gelijkwaardigheid van mensen
in het perspectief van het scheppingsge-
loof: alle mensen zijn door God gescha
pen, naar diens beeld en gelijkenis. Je
bent gehouden om zo'n „goed mogelijk
beeld" te zijn. En dat betekent: ontwik
keling.
Bovendien is er het „gereformeerd opti
misme": de mens hoeft niet ten onder te
gaan aan zijn lot, eerder het tegendeel.
Je kon en moest je uitwerken boven de
omstandigheden-van-huis-uit. Of, nega
tiever gezegd: je moest eruit halen wat er
in zit. Vandaar de emancipatie-beweging
die veel gereformeerden vanuit de arbei
dersstand verhief tot de middengroep.
Die tendenzen hebben feitelijk de hele
Nederlandse samenleving doortrokken
en dus ook het onderwijs. De sterke ont
wikkeling van het speciaal onderwijs in
ons land is mede een gevolg van dit
„calvinistische trekje" in de Nederlandse
volksaard.
In landen waar de rooms-katholieke
kerk de overheersende geestelijke factor
is, zie je lang niet zo die nadruk op per
soonlijke ontplooiing ook en juist van
kinderen die extra zorg en middelen no
dig hebben. Daar is meer berusting: het
is niet anders.
OMSLAG
In een optimistische kijk op de mogelijk
heden van onderwijsgevenden en kinde
ren is de Wet op het Basisonderwijs ge
groeid. Baayens moet constateren dat
van de verwachtingen die uit de Wet
spraken, bar weinig is terecht kunnen
komen. Er zijn verschillende oorzaken
aan te wijzen voor de omslag.
Een ervan is dat er bijna onbarmhartig
veel van de onderwijsgevenden wordt
verlangd, aldus Baayens. In slechtere
omstandigheden - wat is er over geble
ven van de kleinere klassen waardoor
kinderen meer individueel gerichte aan
dacht kunnen krijgen; het toenemend
aantal vakken; de vierjarigen-maatregel;
leer- en werkplanontwikkeling, etc. -
wordt meer gevraagd.
Maar ook andere dingen spelen mee,
vindt Baayens. „Het onderwijs is „ver
sleten", de klad zit er in. Wie gaat er nu
nog in een schoolbestuur zitten? Welke
betekenis hecht de politiek nog aan het
onderwijs? De pedagogische academie
trekt een heel ander type student dan
vroeger de kweekschool. Met andere
woorden: wat is de status van de onder
wijsgevende eigenlijk nog?"
„Deels hiermee samenhangend is de ver
zakelijking van de samenleving. De
tweedeling van de verdieners en de-
steuntrekkers krijgt steeds grimmiger
trekken. Alle krachten concentreren zich
op het brede maatschappelijke midden
veld dat de auto niet wil missen, net zo
min als de tweede of derde vakantie. Die
brede middengroep (75 tot 80 procent)
gelooft graag dat allerlei bezuinigings
maatregelen nodig zijn. En dat daardoor
vooral de „laagste klasse" wordt getrof
fen is jammer, maar het is niet anders.
„Moeten ze de handen maar uit de mou
wen steken", is het verhaal. „Er zijn be
drijven die immers niet voldoende per
soneel kunnen krijgen".
ONBESCHAAFD
Natuurlijk zorgt de samenleving wel
voor die „onderlaag": Het is zo onbe
schaafd als in Nederland mensen van
honger of kou zouden sterven. Dus krij
gen de mensen uit die onderlaag de res:
tjes, de fooien van de meerderheid.
Baayens is nog niet helemaal zonder
hoop, maar hij vreest het ergste: het on
derwijsbeleid van minister Deetman
lijkt de Thatcheriaanse samenleving
eerder te versterken dan af te breken.
„Ik ben bang dat Deetman het hoofd te
zeer in de economische schoot heeft ge
legd, maar hij weet beter. Daar ben ik
van overtuigd"
Baayens doelt onder meer op de plannen
met de basisvorming, de opleiding voör
12- tot 15- 16-jarigen. Een kenmerk
van die plannen zijn de eindtermen, dat
zijn eisen waaraan iedere leerling moet
voldoen. De minister wil dat de over
heid die eisen vaststelt, om zo een in
strument tot kwaliteitsverhoging en -be
waking in handen te krijgen. Samenhan
gend met die eindtermen voor de basis
vorming wil de minister eindtermen in
voeren op de basisschool.
Baayens: „Ik ben niet tegen eindtermen
als ze worden gebruikt om er achter te
komen op welke punten de school on
voldoende tegemoet komt aan de eisen
die het individuele kind stelt. Dus: eind
termen als instrument voor het aanbie
den van een gedifferentieerde leerweg.
Helaas moet ik constateren dat het toet
spatroon zoals we dat nu kennen anders
uitpakt, namelijk als sorteersysteem.
Wie niet aan de norm van de CITÓ-
toets voldoet, wordt „weggeschreven".
Naar het speciaal onderwijs, bijvoor
beeld. En we zorgen ervoor dat deze
mens bijna de rest van z'n leven „spe
ciaal" blijft. We geven een uitkerinkje en
een plekje in de „sociale woningbouw".
Aan het leven van de meerderheid kan
hij of zij niet meedoen. De cultuur is
vaak alleen toegankelijk voor mensen
met geld; de mobiliteit wordt ook steeds
duurder; een vakantie bljft beperkt tot
de reclame ervoor. Eigenlijk wordt zo ie
mand pas weer normaal op 65-jarige
leeftijd. Dan krijgt'ie aow, net als ieder
ander".
AARDAPPELROOIER
„Ik moet toegeven dat het niet zo goed
'lijkt te gaan met de plannen van Deet
man. Want de basisvorming mag niets
extra kosten, maar onderwijs op maat
van het kind kost altijd meer geld. Dus
dan krijgen we toch dat sorteer-eflect.
De school als aardappelrooier: de klein
sten vallen af'.
„Maar ik wil het nog niet echt geloven;
Wim Deetman weet heel goed wat hu
maniteit in het onderwijs is. Hij weet
dat het in de pedagogiek altijd moet
gaan om verbétering van mogelijkheden
voor mensen".
„Wat dreigt te gebeuren is erg slecht.
Wat mij betreft raakt dit het hart van de
christelijke levensovertuiging. De huma
niteit staat op het spel. Ik vraag me dan
ook steeds af: waarom laten de kerken
niets van zich horen?"
LÜTSEN KOOISTRA
DEN HAAG - Het is de hindoe
staanse gemeenschap in Den Haag
dan toch maar gelukt. Met vereen
de krachten werd de Shri Vishnu
(hindoe)-basisschool opgericht, die
op 22 augustus jongstleden in de
Da Costastraat haar deuren open
de. De school voorziet in een enor
me behoefte. Sinds de opening is
het leerlingenaantal gestegen van
naar 104. De school zit dan ook
bomvol. Er kan eigenlijk geen leer
ling meer bij. Terugkijkend op de
eerste maanden toont directeur Ja
gesar zich een tevreden man.
„Eerst geloofden de mensen er niet
in. Maar nu overheerst toch het ge
voel dat we echt iets tot stand heb
ben gebracht".
De Shri Vishnu-basisschool - Vishnu is
een van de goden uit de heilige drieêen-
heid - is de eerste hindoestaanse school
in Nederland. Zelfs de eerste in Europa.
„We zijn dan ook wereldberoemd en
corresponderen bijvoorbeeld met een
achtl h'ndoestaanse sc^°o1 'n Amerika".'Juist
jacjj in Den Haag kon een hindoe-school van
de grond komen vanwege de omvangrij
ke hindoestaanse gemeenschap van
25.000 mensen in de stad. De meesten
van hen zijn afkomstig uit Suriname.
v i Volgens Jagesar is de Shri Vishnu:basis-
VtU1j school opgericht omdat veel hindoe
staanse jongeren met de vraag zitten:
j wie ben ik? Nederlander of hindoestaan?
j ri Jagesar: „De kinderen krijgen in het ge-
jwone onderwijs niets van hun identiteit
mee. Hindoes bestaan er gewoon niet.
En wat merk je dan: de kinderen zijn
geen Nederlander, maar ook geen hin
doe. Je ziet generatieconflicten, proble
men thuis. Sommigen vluchten zelfs in
drugs".
De kritiek dat hindoestaanse kinderen
als gevolg van een eigen basisschool nog
moeilijker in de samenleving zouden in
tegreren weerlegt Jagesar: „Je moet deze
school als een verlengstuk zien van het
hindoe-gezin. Kinderen krijgen wat lan
ger de tijd om zich klaar te maken voor
de maatschappij. Langer de tijd om zich
M. BAAYENS,
MAN ACHTER
WET OP
BASISONDERWIJS:
AMERSFOORT - De filosofie van
de Engelse premier Thatcher is
simpel: zorg voor een sterke econo
mie, dat is goed voor de meeste
mensen. Er ontstaat een grote mid
denlaag voor wie voorwaarden
worden geschapen om gelukkig te
zijn: inkomen, behuizing, mobili
teit (per auto) gezondheidszorg, één
of meer vakanties per jaar en goede
opleidi ngsmogelij kheden
In naam van dat „middenstandsge-
luk" worden maatregelen getroffen
die niet zo leuk zijn 'voor mensen
die niet kunnen voldoen aan de
normen van de middenstand.
Bijvoorbeeld korting op uitkerin
gen voor werklozen. Maar die
maatregelen heten verantwoord
omdat ze het geluk dienen van
driekwart of een nog groter deel
van de bevolking. De rest moet
niet zeuren, die heeft kennelijk z'n
kansen niet gegrepen. Voor wie
echt werken wil, is er immers altijd
wel iets om aan te pakken...
In het onderwijsbeleid heerst eveneens
de geest van Thatcher. Er wordt geld ge
stopt in de „economische vakken", bij
voorbeeld informatica (scholen krijgen
computers), maar op de zorg voor kin
deren die speciale zorg nodig hebben,
wordt gekort. Zij dragen immers niet bij
tot de versterking van de economie, de
voorwaarde voor het grootste geluk voor
het grootste deel van het volk.
Baayens herinnert aan het klimaat waar
in de plannen voor de basisschool tot
stand kwamen: „Het werd weieens wat
slordig gezegd: gelijke kansen. Het is na
tuurlijk: alle mensen zijn gelijkwaardig
en hebben recht op scholing die hun de
kans geeft om hun eigenheid te ontwik
kelen. Dat betekent een gedifferentieerd
scholings- en vormingsaanbod, afhanke
lijk van het kind".
„Je kunt het ook anders zeggen: we
streefden er naar dat het kind in zijn zo-
zijn zou worden geaccepteerd in de
school. En er waren scholen waar het
met een goede opzet en vooral veel inzet
lukte. We gingen ervan uit: de zwakke
ren moet je met extra middelen probe
ren in te voegen in de rij. Iedereen hoort
er immers bij".
„De wetgeving voor de basisschool
stond in dit perspectief. Het was een