Een Nederlands
dilemma sterft mee
nt
Nieuwe Japanse keizer
wil moderne monarchie
Keizer Hirohito 's werelds langst levende vorst
;ina
BUITENLAND
EcidócSouoont
ZATERDAG 7 JANUARI 1989 PAGINA 3
KEIZER VEROORZAAKTE OP Z'N STERFBED NOG COMMOTIE
,en
irstell
»r het
•eid zi
n": ch
kost<
e ervj
sen o
medii
)EN HAAG - Met de
lood van keizer Hirohito
sal de oorlog met Japan
jok voor veel van de nog
évende slachtoffers waar-
chijnlijk een wat beter
afgerond geheel kunnen
worden.
utr a*--
ie Ku[|
W1
wein
met
re a£
is b(D'
oals
stavei
ïaceutdi
■npagnjVi
andai
imisch jj
ondei (i
voere vi
toevcxjd;
ien
van
imisch di
me ee
irdejl
eldwijm,
anderizi
Pacific-oorlog en de misda-
i van de Japanse soldaten
iadden immers plaats in zijn
naam. Volgens sommige histo
rici had Hirohito nooit veel
jeitelijke macht, maar hij heeft
in 1945 wel zelf gezegd dat de
moest worden stopge
zet.
Hoe het ook zij, veel Nederlan-
lers die onder de oorlog met
fapan hebben geleden konden
skeizers bloed wel drinken,
zeker nadat deze in 1971 in
Nederland op bezoek kwam.
e Nederlandse regering
loest tussen hun gevoelens en
export naar Japan (en de
Japanse investeringen hier)
manoeuvreren. Zij bracht
et er niet bepaald rimpelloos
an af.
lelfs op zijn sterfbed wist Hi
rohito nog commotie in ons
land te veroorzaken. Minister
den Broek van buiten
landse zaken wilde zelf naar
de begrafenis, terwijl de Ka-
'ner en de Stichting Herden-
;ing 15 augustus dat respectie-
•elijk onverstandig en schan-
lalig vonden. Het was echter
laatste keer dat er gekra-
Hirohito kon ont
staan. Met zijn overlijden is er
de regering een langdurig
lilemma van de baan.
stode
C1
v?vo,
Deze archieffoto van 3 november 1916 toont Hirohito in ceremo
niële kledij op vijftienjarige leeftijd. FOTO: AP
Aanhouding
Vijlen boer Koekoek werd
nog weieens uitgelachen. Zei-
echter zal een daad
chemi Boerenpartij-leider sommige
toch zo uit het hart
lijn gegrepen als toen in 1971.
Jüe bebrilde politicus uit Ben-
verzocht de Amster
damse officier van justitie om
aanhouding van de op dat mo
ment door Europa toerende
Hirohito van Japan. Hij
zou bij aankomst in ons land
de boeien moeten woriden
ilagén wegens moord op
érvai 19.000 Nederlandse mannen,
kinderen, vond
Koekoek.
De officier liet de keizer, die
in 1948 door het Internationale
apenjGerechtshof van vermeende
oorlogsmisdaden was vrijgé-
verlos sproken, tijdens zijn nog geen
twee dagen durende bezoek
land uiteraard met
rust., Ongestoord voerde de
„rechtstreekse afstammeling
van de zonnegodin Amatera-
de beestjes in Artis. Intus-
i vraten vele Nederlanders
lich op van woede; thuis, op
[straat, op de televisie en in het
|theater. Niet omdat ze ook
seconde hadden ge
dacht dat Koekoeks onmogelij-
ke wens wel zou worden inge
willigd. Maar ze konden niet
begrijpen dat Hirohito, zij het
niet officieel, door ons land
werd Ontvangen en nog bij
Koningin Juliana op visite
troffe f1™
I op dl kei
ingeni
•gelijk
ig vai
jke bij
n-Oos
■E
str
the
Perio
kon bovendien.
Wim Kan
Cabaretier Wim Kan, die i
oorlog als Japanse gevangene
aan de Birma-spoorlijn had ge
werkt, voerde actie in de voor
ste gelederen. Aan de voora
vond van het bezoek riep hij,
tijdens een voorstelling in
Zwolle, het Nederlandse volk
op om gedurende het bezoek
van Hirohito de vlag halfstok
te hangen. Tijdens het bezoek
stond Kan niet op de planken:
„Ik kan dan niet optreden,
dan moet ik denken aan een
Sinterklaasprogramma in Bir
ma waar de mensen aan mijn
voeten lagen te sterven", zei
'hij.
Er wérden Vlaggen halfstok
gehangen. Langs de route wer
den gordijnen gesloten en er
werd gejoeld en gefloten. Een
steen raakte de keizerlijke
auto en de ruiten van de Ja
panse ambassade gingen aan
diggelen. Bij het Orkurahotel
in Amsterdam werden Japan
se vlaggetjes verbrand en ver
trapt.
Japanse journalisten werden
zo boos, dat ze meteen het
vliegtuignaar Tokio namen.
In het land van de rijzende
zon werd aanvankelijk veront
waardigd op hun berichten ge
reageerd. De Nederlandse am
bassade in Tokio moest wor
den .bewaakt door zwaar be
wapende politiemensen.
Huichelarij
Toen Hirohito thuiskwam en
verklaarde dat hij het in Euro
pa toch naar zijn zin had ge
had, zakte de verontwaardi
ging van zijn onderdanen af.
In de pers viel uiteindelijk
zelfs enig begrip voor de Ne
derlanders te bespeuren. Al
leen Wim Kan kon geen goed
meer doen. Hij had zijn Birma-
dagboek aan Hirohito willen
aanbieden, maar daartoe geen
kans gekregen. Hij schonk het
daarom aan een Japans tijd
schrift en voegde eraan toe dat
hij vriendschap wilde sluiten
met de jonge Japanners en ook
dat hij het vernielen van de
Japanse vlag vreselijk had ge
vonden. Volgens Japanse bla
den was dit „de grootste hui
chelarij in de Japans-Neder
landse geschiedenis".
Bezoek na bezoek
Amper een jaar na het ge
ruchtmakende bezoek van Hi
rohito ontstond er alweer eni
ge verontwaardiging. Tijdens
zijn bezoek aan Japan over
handigde de Rotterdamse bur
gemeester Thomassen de kei
zer de zogenoemde Erasmus-
penning, een beleefdheidsge
schenk van de stad Rotterdam.
Er werden zelfs kamervragen
over gesteld, maar de toenma
lige premier Biesheuvel zei dat
hij niet voor de daden van een
burgemeester verantwoorde
lijk was. De gemeenteraad van
Rotterdam maakte verder
geen bezwaar.
Ook bezoeken van andere be
langrijke Nederlanders aan
Hirohito konden natuurlijk
niet op toejuichingen van de
nog levende slachtoffers van
de oorlog met Japan rekenen.
Ruim tien jaar na het bezoek
van Hirohito aan Nederland
vielen Prinses Margriet en
Pieter van Vollenhoven bij
voórbeeld aan Wim Kan's
gramschap ten prooi omdat ze
de oude keizer een -gebruike
lijk- beleefdheidsbezoek had
den gebracht. Ze kregen er in
een conference flink van
langs. Vorig jaar ging Prinses
Magriet weer naar Japan,
maar ze kon niet voor een be
zoek bij de keizer terecht, om
dat deze herstellende was van
een operatie. Ook Prins Wil-
lem-AIexander toog naar Ja
pan, maar de kroonprins kon
evenmin bij de zieke keizer op
bezoek.
Beleefdheid
Koningin Beatrix bezocht Ja
pan vier keer als prinses. Ze
was er in 1963, 1964, 1970 en in
1977. Volgens de Rijksvoor
lichtingsdienst heeft ze de kei
zer alle keren bezocht, ómdat
zo'n beleefdheidsbezoek nu
eenmaal hoort. De bezoeken
hebben zeker de eerste drie
keer niet voor commotie ge
zorgd omdat het Nederlandse
volk toen nog niét zo bij de ge
beurtenissen tijdens de oorlog
met Japan stilstond, veronder
stelt de Rijksvoorlichtings
dienst. Dat is pas in 1971 meer
bewust geworden, aldus een
woordvoerder, onder meer
door de acties van Kan.
In 1986 volgde de tweede rel
van groot kaliber: er zou een
staatsbezoek van Koningin
Beatrix aan Japan op stapel
staan. Weer was er onsteltenis
onder de slachtoffers. In een
weekblad-interview zei kolo
nel R. Boekholt, de voorzitter
van de Stichting Herdenking
15 augustus, dat dit een dom
per was op de erkenning die
de mensen met een Indische
achtergrond juist op dat mo
ment begonnen te krijgen. Uit
een opnie-onderzoek van. het
bureau Centrum in Amster
dam en de afdeling Onderzoek
en Ontwikkeling van het Al
gemeen Dagblad bleek dat 53
procent van alle Nederlanders
tegen het bezoek was.
Wonden
De aandacht ging deze keer
echter al vrij snel uit naar een
affaire binnen de affaire.
Vice-premier De Korte (VVD)
Zei tijdens een partij-bijeen
komst in Woudenberg een
staatsbezoek aan Japan on
wenselijk te achten en kwet
send voor de talrijke Neder
landers die tijdens de Tweede
Wereldoorlog in het Verre
Oosten te lijden hadden gehad.
„Een officiéél bezoek aan Hi
rohito rijt oude wonden open"
aldus De Korte. „Laten we de
goedlopende economische sa
menwerking niet belasten met
een emotioneel geladen poli
tiek probleem uit het verle
den." De vice-premier sprak
voor zijn beurt en noemde zijn
optreden later een „procedure
fout". Hij werd er door pre
mier Lubbers, die vond dat De
Korte de eenheid van het ka
binet in het geding had ge
bracht, openlijk voor op de
vingers getikt.
Intussen is het staatsbezoek op
de lange baan geschoven. Nu
Hirohito's zoon Akihito de
„Chrysantentroon" heeft be
stegen, lijken grote problemen
bij een toekomstig staatsbe
zoek niet waarschijnlijk.
De nieuwe keizer van Japan Akihito (I) met zijn echtgenote Mlchiko en jongste zoon Aya.
(Vervolg van de voorpagina)
TOKYO - De 55-jarige Ja
panse kroonprins Akihito
heeft vannacht bij het
verscheiden van zijn va
der de Chrysanthen-troon
bestegen.
Japanse keizer
heeft de afgelopen jaren vrien
delijk doch beslist het ondoor
grondelijke stilzwijgen verbro
ken/dat de Japanse monarchie
omhulde. De oudste zoon van
de in afzondering levende kei
zer Hirohito is al jaren een
over de wereld reizende diplo
maat zonder portefeuille, die
houdt van een partijtje tennis
en op wiens rijbewijs simpel
weg staat „Akihito Shinno",
prins Akihito.
„De mensen kijken nog steeds
vol ontzag naar de keizer,
maar met de kroonprins en
prinses heerst meer een gevoel
van intimiteit," zei Yasuo Shi-
geta eens, sinds lang kamer
heer van Akihito.
De 54-jarige prins zal de eerste
Japanse monarch worden die
is opgeleid onder gewone men
sen. Hij is de eerste die de
Chrysanten-tróon zal bestijgen
als een mens en niet als een le
vende god.
Ruggegtaat
Akihito heeft zelf de nodige
precedenten geschapen; hij
was de eerste die een vrouw
huwde zonder adellijk bloed,
die zijn kinderen zelf opvoed
de, die bij een honkbalwed
strijd de eerste bal gooide en
die actief diplomatieke taken
op zich nam in een meer en
meer naar buiten tredend Ja
pan.
„Ik wil een man zijn met een
sterke morele ruggegraat met
intelligent en betrouwbaar in
zicht en met kennis. Ik wil het
keizerlijke protocolaire sy
steem door elkaar schudden,"
zei hij eens tegen een vriend.
Akihito deed dit onder meer
door in 1959 te trouwen met
Michiko Shoda, de mooie, ont
wikkelde dochter van een
welgestelde molenaar. De
prins maakte haar per telefoon
het hof. De twee geliefden
voerden lange gesprekken, die
de nieuwsgierigheid opwekten
van een publiek dat tot dan
toe volledig was uitgesloten
van het keizerlijk leven. Hun
bruiloftsstoet trok meer dan
een half miljoen mensen, die
het echtpaar geluk wilden
wensen, naar de straten van
Tokyo.
Akihito en Michiko hebben
drie kinderen. Hiro, de 28-jari-
ge troonopvolger, de 22-jarige
prinses Aya en de 19-jarige
prinses Nori.
Modderkruiper
Akihito werd op 23 december
1933 geboren. Hij was nog
maar een jongen toen Japans
meest ambitieuze militaire
campagne van de eeuw begon,
die in 1945 zo rampzalig ein
digde. Japan was kapotgebom-
bardeerd, de atoombom was
gevallen en veel mensen stier
ven de hongerdood, toen Hiro
hito het verdoofde volk op de
radio kwam vertellen dat Ja
pan zich had overgegeven.
Akihito werd in 1952 formeel
benoemd tot kroonprins en het
jaar daarop begon hij aan een
reis van zes maanden door Eu
ropa en Amerika. Hij verte
genwoordigde zijn vader bij de
kroning van koningin Eliza
beth II van Groot-Brittannie.
Zijn opleiding kreeg hij aan
gewone scholen en aan de Ga-
kushin Universiteit. Hij gaf les
in Engels, Europese talen,
recht en geschiedenis.
Zoals zijn vader zeebiologie als
hobby had, zo is de weten
schap ook een belangrijke
hobby van de prins. Hij ver
richtte wetenschappelijke stu
dies naar de grondelvis, een
modderkruiper. De grijzende,
1.65 meter lange prins, ver
schijnt regelmatig onder zijn
onderdanen bij ceremonies en
festivals, lachend, beleefd
knikkend, zorgvuldig bewerk
te toespraken afgevend met
een afgemeten, verheven lis
pel.
Akihito heeft zich nu 54 jaar
voorbereid op het keizerschap.
am van het tijdperk
hij zal regeren wordt
door regeringsfunctionarissen
vastgesteld en is nog een diep-
bewaard geheim. Voor veel
Japanners zal dit het symboli
sche begin zijn van een mo
dern tijdperk, vrij van de ke
tens van oorlogsherinnerin
gen, die een plaag betekenden
voor Hirohito.
Voor Akihito is het keizer
schap nooit een kwestie ge
weest van eeh persoonlijke
keuze. Zijn Amerikaanse lera
res wijlen Elizabeth Vining,
vroeg hem toen hij nog een
klein kereltje was wat hij zou
worden als hij groot was. Hij
antwoordde: „Ik word keizer".
Vorig jaar, op een zeldzame
bijeenkomst met Amerikaanse
journalisten, deed Akihito een
bekentenis: „Ik denk dat ik
nooit heb overwogen wat ik
zou willen doen. Ik heb niet de
ervaringen van een gewone
Japanse burger en ik kan me
niet voorstellen dat ik in staat
zou zijn te kiezen voor een an
dere manier van leven".
TOKYO - De vannacht over
leden keizer Hirohito, hoofd
van de oudste regerende dy--
nastie ter wereld, was 's we
relds langst levende vorst. Op
24 december 1926 besteeg het
goddelijk kind de Chrysanten
Troon en werd het een onfeil
bare god.
Aan die status kwam een ein
de toen Hirohito begin 1946
verklaarde een gewoon mens
te zijn. Een verandering die in
1947 in een nieuwe grondwet
moest worden vastgelegd.
Sommige Japanners, met
name van de oudere generatie
en in uiterst-rechtse kringen,
hadden grote moeite zich bij
dit menszijn van Hirohito neer
te leggen. Het principe van
een „heilige en onschendbare"
keizer is er bij de bevolking al
tijd ingehamerd. Schoolkinde
ren werd voorgehouden dat
sterven voor de keizer de
hoogst bereikbare eer was.
Na de Tweede Wereldoorlog
leidde de keizer een terugge-
SUSKE EN WISKE DE KOMIEKE COCO
trókken leven in zijn paleis in
Tokyo. Hier wijdde hij zich
aan zijn studie botanie en zee
biologie waarmee hij enige in
ternationale faam verwierf.
Metro
Hirohito werd op 29 april 1901
geboren als eerste van vier
zoons van keizer Josjihito en
keizerin Teimei, in een directe
lijn afstammend van Amatera-
su, de Zonnegodin. In 1926
nam hij plaats op de keizerlij
ke troon en sindsdien spreekt
men over de Showa-(Schitte-
rende Vrede)periode.
Toen hij drie maanden oud
was werd Hirohito, volgens
een oud gebruik aan het hof,
bij zijn ouders weggenomen,
waarna hij vier jaar door
bracht in het huis van een ko
ninklijk familielid. In septem
ber 1912, twee jaar nadat zijn
vader de troon als keizer Tais-
ho besteeg, werd Hirohito be
noemd tot erfprins. In maart
1921 brak hij met een traditie
door aan boord van het slag
schip Katori een wereldreis
van een half jaar te maken.
Tijdens zijn reis verbleef de
prins enige tijd op Bucking
ham Palace.
In regeringskringen was men
niet ingenomen met zijn bui
tenlandse tocht. Hier stelde
men dat de kroonprins naar
Japan was teruggekeerd „ver
vuld van gevaarlijke waan
denkbeelden over liberalis
me". Hoewel hij daar toen niet
op reageerde verklaarde Hiro
hito een halve eeuw later dat
die reis de gedenkwaardigste
gebeurtenis in zijn leven was.
Toen pas begon hij „te begrij
pen wat vrijheid was". Zijn le
ven in Japan tot dan toe was
geweest als dat van „een vogel
in een kooi". „In Parijs nam ik
voor het eerst de metro. Het
kaartje heb ik nog in een la".
Drie maanden na zijn terug
keer werd Hirohito benoemd
tot regent voor zijn ziekelijke
vader.
Begin 1924 trouwde hij met
prinses Nagako Koeni. Keize
rin Nagako schonk het leven
aan vier dochters. Hirohito
weigerde echter in te gaan op
voorstellen een bijvrouw te
nemen opdat hij een zoon zou
krijgen (in Japan kan slechts
een man het keizerschap be
kleden). Later schonk Nagako
alsnog het leven aan twee
zoons en vervolgens nog een
dochter.
„Schitterende Vrede"
Tot 1940 was nog niet veel van
een „Schitterende Vrede" te
merken en het zou nog veel
erger worden. In september
1940 werd het Driemogendhe-
denpakt tussen Duitsland, Ita
lië en Japan gesloten. In de
nacht van 7 op 8 december
overviel Japan zonder oorlogs
verklaring de Amerikaanse
marinebasis Pearl Harbor. De
oorlog tussen de Verenigde
Staten en Japan was begonnen
en zou pas vijf jaar later eindi
gen.
Na de verwoestende atoom-
aanvallen op Hirosjima op 6
augustus 1945 en op Nagasaki
drie dagen later besloot de re
gering zich over te geven op
voorwaarde dat de keizer als
souverein zou worden gehand
haafd. De geallieerden eisten
echter dat na een beëindiging
van de oorlog de regerings
vorm door de bevolking zou
worden bepaald. Keizer Hiro
hito greep zelf in en drong aan
op volledige overgave.
De eerste keer dat het Japanse
volk de stem van hun godde
lijke keizer hoorde was op die
gedenkwaardige dag dat hij in
een radiouitzending bekend
maakte dat Japan capituleerde
en de oorlog voorbij was. Nog
één keer mochten zij de stem
van de afstammeling der go
den aanhoren. Dat was op
nieuwjaarsdag 1946 toen hij
zijn onderdanen meedeelde
dat hij géén god was. Sinds
dien richtte hij zich slechts tot
de Japanse bevolking als
Omstreden
De Tweede Wereldoorlog gaf
de keizer een zeer omstreden
imago. Linkse critici menen
dat hij in de iaren dertig, ge
bruik makend van de groot
heidswaan van de militaire
kliek, bewust aanstuurde op
de vorming van een Groot Ja
pans Rijk. Het Internationale
Gerechtshof pleitte hem in
1948 echter vrij van vermeen
de oorlogsmisdaden. Het Hof
liet zich in zijn uitspraak on
der meer leiden door Hirohi
to's verzet tegen de luchtaan
vallen op de Amerikaanse ba
sis Pearl Harbor en zijn verzet
tegen voortzetting van de oor
log. Historici zeggen dat de Ja
panse keizer onschuldig was
aan de oorlog die in zijn naam
werd gevoerd en dat hij, zodra
hij de kans had, die oorlog
beëindigde. In Nederland en
Groot-Brittannië zijn de won
den echter nog diep.
Toen Hirohito in 1971 een be
zoek bracht aan Nederland,
bleek met name de Indische
gemeenschap de oorlog nog
niet te hebben vergeten. De
monstranten in Rijswijk raak
ten de auto van de keizer met
een steen en ook de ruiten van
de Japanse ambassade in Den
Haag moesten er aan geloven.
Eind vorig jaar nog leidde een
voor 1987 voorgenomen be
zoek van koningin Beatrix aan
Japan tot een politieke rel in
Den Haag. Het gevolg was wel
dat een bezoek van het Neder
landse staatshoofd aan Japan
voorlopig van de baan was.
Enkele maanden geleden nog,
na de eerste berichten over
een op handen zijnd overlijden
van de keizer, ontstond in Ne
derlandse politiek een uitge
breide discussie over de af
vaardiging naar de begrafenis.
Oorlogsmisdaden
Velen geloven dat Hirohito tot
het begin van 1941 de moge
lijkheid heeft gehad de koers
van Japan een andere richting
te geven. Of het een gebrek
aan wilskracht of het ontbre
ken van werkelijke macht was
zal wel nooit met zekerheid
worden vastgesteld. Feit blijft
dat de Amerikanen besloten
hem niet voor oorlogsmisda
den te vervolgen.
Volgens één van zijn biogra
fen, Leonard Mosley, was Hi
rohito tegen het uittreden van
Japan uit de Volkenbond en
keerde hij zich ook tegen de
veldtocht in China in 1937.
Ook het bondgenootschap met
de As-mogendheden en de
aanval op Pearl Harbor kon
niet op zijn instemming reke
nen. Maar het enige wat telt, is
zijn uiteindelijke goedkeuring
aan de hem voorgelegde plan-
Als constitutioneel vorst heeft
Hirohito de afgelopen veertig
jaar bij bezoeken aan het bui
tenland steeds zijn spijt be
tuigd over het door Japan aan
gerichte leed. Tot op late leef
tijd bracht de keizer veel tijd
door boven de microscopen in
zijn laboratorium, waar hij on
derzoek verrichtte naar onge
werveld zeeleven. Hij publi
ceerde verscheidene boeken
over dit onderwerp en er is
zelfs een door hem beschreven
garnaal naar hem vernoemd.
Op zijn verjaardagen ver
scheen Hirohito op zijn met
kogelvrij glas afgeschermde
balkon om de toegestroomde
gelukwensers een vriendelijk
woord toe te voegen en hen
een goed jaar te wensen. En
elke keer leek het of zijn
droom van Showa (Schitteren
de Vrede) toch een stapje dich
terbij was gekomen.
