^taigst voor Rode- Khmerterreur
blijft Kampuchea beheersen
itG-ezellig etentje is taboe in Arabisch Jeruzalem
Marokko praat
met Polisario
Moskou: aftocht Afghanistan
mogelijk verder uitgesteld
Turkije ontkent
martelpraktijken
3 AN VOORAVOND TERUGTREKKING VIETNAMESE TROEPEN
^JITENLANDfoidae Commitdonderdag 5 ianuari i989 pagina 7
°p';
.eleig
de Iijsl
derho;
'alesa doet weer
roep op regering
5 RSCHAU De leider
boden Poolse vakverbond Solida-
irLech Walesa, heeft de regering
polen opnieuw opgeroepen tege-
komen aan de eisen van zijn
rgreniging. De vakbondsleider
ifaarde zich bereid te onderhan-
Wmef de Poolse regering,
esterei 'ytfegde daaraan toe dat de erken-
ba «van Solidariteit daarvoor nog
oeen struikelblok vormt. Vol-
bem raken de autoriteiten
als zij niet snel wat op dat punt
memen. „Ik ben een ma
niet van revolutie,
°pJeren zullen toeslaan als ik faal",
m|s Walesa.
Engelse ziekenhuizen
wellicht eigen baas
LONDEN De Britse ziekenhuizen,
die in het kader van-de National He
alth het archetype van de sociale
voorzieningen vormen, zullen binnen
kort misschien hun diensten te koop
mogen aanbieden. Een plan daartoe is
opgesteld door de regering Thatcher
en zal later deze maand openbaar ge
maakt worden. De BBC-radio wist de
hand te leggen op de plannen van de
regering. Het rapport stelt ziekenhui
zen voor de keus te blijven werken als
voorheen, of hun diensten tegen beta
ling aan te bieden aan particulieren.
De vakbonden en de Labour Party
hebben al felle kritiek op het plan ge-
MARRAKECH De Marokkaanse
koning Hasan II heeft gisteren in zijn
residentie in Marrakech een onder
houd gehad met een delegatie van het
Polisario, het Bevrijdingsfront voor de
Westelijke Sahara. Het was het eerste
gesprek tussen Hasan en een delegatie
van het Polisario, sedert dertien jaar
geleden vijandelijkheden over de Wes
telijke Sahara uitbraken tussen het be
vrijdingsfront en Marokko. Marokko
en het Polisario hebben vorig jaar in
gestemd met een plan van de Verenig
de Naties om de inwoners van de Wes
telijke Sahara in een volksraadpleging
te laten beslissen over de toekomstige
status van het woestijngebied.
ISLAMABAD De Russische ambassadeur in
Afghanistan, Joeli Vorontsov, heeft gewaar
schuwd dat de vijftigduizend man Sovjet-troe
pen wellicht niet voor 15 februari zullen zijn te
ruggetrokken uit Afghanistan, indien de ge
vechten met opstandelingen voortduren.
Volgens het vorig jaar april in Genève gesloten
akkoord moet de laatste Russische soldaat op 15
februari zijn verdwenen. De aftocht is echter
gestokt vanwege de voortdurende gevechten.
De Afghaanse leider Najib bood het verzet op
nieuwjaarsdag een wapenstilstand aan, maar de
mujahedeen hebben dat genegeerd. In plaats
daarvan heeft het verzet nieuwe voorwaarden
gesteld waaraan Rusland moet voldoen. De
Sovjet-Unie moet afzien
gerende Democratische Volkspartij
komstige regering. Verder wordt opnieuw een
volledig zelfbeschikingsrecht voor het Af
ghaanse volk verlangd. De Russiche ambassa
deur Vorontsov, die tevens eerste onderminis
ter van buitenlandse zaken is, reist sinds een
maand heen en weer tussen de verschillende
partijen in het Afghaanse conflict in een poging
een diplomatieke oplossing te forceren. Giste
ren vertrok hij naar Pakistan, de belangrijkste
ondersteuner van het Afghaanse verzet, voor
gesprekken met president Ghulam Ishaq Khan,
premier Benazir Bhutto en minister van bui
tenlandse zaken Sahabzada Yaqub Khan.
ANKARA De Turkse premier Turgut
özal zegt dat er de afgelopen twee jaar vrij
wel geen martelingen in Turkse gevange
nissen zijn geweest. Hij reageert daarmee
op een rapport, waarin Amnesty Interna
tional heeft verklaard bijna dagelijks be
richten over folteringen van Turkse gevan
genen te krijgen. Özal vindt dat zijn bur
gerregering niet verantwoordelijk kan wor
den gesteld voor het folteren van gevange
nen kort na de militaire coup van 1980.
Volgens de premier heeft zijn regering in
alle gevallen van marteling die haar ter ore
zijn gekomen, gerechtelijke stappen onder
nomen. Hij zei dat tegenwoordig slechts zo
nu en dan „een enkel geval" van marteling
voorkomt.
een van de vele Vietnamese win-
half miljoen Vietnamezen in
Kampuchea. Tijdens het re
giem van Pol Pot zijn dc mees
te Vietnamezen gevlucht of
vermoord. De regering be
weert dat in de afgelopen tien
jaar zestigduizend Vietnamese
burgers zijn teruggekeerd.
Sommigen bestieren nu een
winkeltje in de stad. Tran My
is vier jaar geleden een kap
perszaak begonnen. Onder het
knippen en scheren laat hij
doorschemeren dat zijn familie
in gedachte de koffers al pakt.
„Misschien kunnen we nog
een jaar blijven, maar dan
moeten we echt terug". De
kapper doet wat raadselachtig
over de beweegreden om terug
te gaan. Voelt hij zich onzeker
tussen Kampucheanen of is hij
bang voor de terugkeer van de
Rode Khmer? „Het Vietname
se leger trekt zich terug. Het is
beter voor ons dat we de mili
tairen volgen". De kapper ver
telt dat veel Vietnamese
nieuwkomers hebben besloten
om terug te keren naar het va
derland.
Terreur
Hoewel aantallen in twijfel
worden getrokken geven wes
terse ambassades in Bangkok
toe dat Vietnam serieus aan
stalten maakt om het leger uit
Kampuchea terug te trekken.
Compongcham, een provincie
hoofdstad ten westen van
Phnom Penh, was vorige
maand opgetooid om de Viet
namese militairen uit te wui
ven. „De oorlog is over",
schreeuwde een soldaat vanaf
een vrachtwagen. Schoolkin
deren zwaaiden plichtsge
trouw, zoals hen waarschijn
lijk was ingeprent, met vlagge
tjes naar vertrekkende Vietna
mese militairen. Maar enthou
siasme ontbrak onder de toe
schouwers.
Conponcham moet in de Fran
se tijd een lieflijk provincies
tadje zijn geweest, dat vooral
dreef op de inkomsten van
omringende rubberplantages.
In 1973 was de stad het toneel
van felle gevechten tussen de
Rode Khmer en het regerings
leger van Lon Nol, die drie
jaar daarvoor prins Norodom
Sihanouk met een staatsgreep
aan de kant zette. Met de
komst van het terreurbewind
van Pol Pot in 1975 verander
de Conponcham in een uitge
storven oord.
Volgens de vice-gouverneur
van Conponcham, Prey Sa-
moer, zijn de afgelopen tien
jaar in de provincie achtdui
zend mensen omgebracht door
Rode Khmer-guerrilla's. Het
grootste deel daarvan is ver
moord na 1985 en onder hen
zijn tweeduizend lokale rege
ringsvertegenwoordigers. „In
de laatste twee jaar stijgt het
aantal moorden", aldus Prey
Samoer. Volgens de vice-gou
verneur heeft de Rode Khmer
vijf regimenten van ieder
tweehonderd man in de pro
vincie Conponcham. „Het na
tionale leger en de volksmilitie
zijn voldoende bewapend en
getraind om de veiligheid te
garanderen. Als China en
Thailand de militaire steun
aan de Rode Khmer stopzet
ten, is binnen een jaar de Rode
Khmer verdwenen".
Van oprechte feestvreugde zal
tijdens de parade in Phnom
Penh geen sprake zijn. Na de
Amerikaanse bombardemen
ten onder het bewind van
prins Sihanouk, de burgeroor
log tijdens de Lon Nol-rege
ring, de terreur van Pol Pot en
tenslotte de Vietnamese bezet
ting willen de Kampucheanen
niets liever dan rust. Herinne
ringen aan voortdurende cha
os, angst en onzekerheid ma
ken de Kampucheanen bang
voor de toekomst. De Rode
Khmer kan. als het terug
keert, het beetje welvaart dat
Kampuchea geniet weer ver
nietigen.
TON GERRITS
Nedei
Zuidaf
af
en
LEM.n
nfttJZALEM Als je
'li indaag de dag het Phila-
'J Iphia Oriental restau-
v X in het Arabische ge
il te van Jeruzalem wilt
zoeken, moet je wel ste
in je schoenen staan,
onverlichte straten en
risico door een steen
zelfs een brandbom ge-
,e iffen te worden, nodi-
niet direct uit tot een
ilzellig etentje buiten de
'gfur.
as het Philadelphia res-
,-„..1 zó populair niet in
laatste plaats onder de Is-
lische joden dat je soms
;e,uur in de rij moest staan
„areen tafeltje. Nu is het res
tant op last van de „she
ll", de ondergrondse leiding
jtn de intifada (de Palestijnse
- itand), gesloten. Officieel
Men minste. Want de „she-
wil soms ook wel eens
oogje toeknijpen,
weg naar het Philadelphia
et makkelijk te vinden, er
geen wegwijzers of uit-
igborden. Met een beetje
uk doemt er uit de duister-
een schimmige figuur op
bereid is je, na een grondi-
inspectie. mee te voeren
naar een ondergrondse eetzaal
voor een ontmoeting met de
eigenaar. De situatie doet den
ken aan de oorlogstijd met de
verduisterde ramen en de ge
heime bijeenkomsten van het
verzet, of aan een clandestien
eethuisje in Casablanca vlak
voor een politie-inval.
Voor de Arabische eigenaar
van het Philadelphia restau
rant zijn het moeilijke tijden.
Hij steunt de opstand tegen de
Israëlische bezetting, maar
herinnert zich ook de tijd dat
Arabieren en joden samen
kwamen in zijn restaurant en,
gepassioneerd maar vreed
zaam, discussieerden over het
Midden-Oostenvraagstuk. Nu
wordt zijn restaurant nauwe
lijks meer bezocht.
Het nieuwe jaar begon tame
lijk sober in de legale Arabi
sche restaurants en hotels. De
„shebab" had dansorkesten en
uitbundige festiviteiten verbo
den. Door de stakingen in de
bezette gebieden uit protest
tegen Israëlische acties zoals
het doodschieten van Pale
stijnse demonstranten of de
vernietiging van hun hui
zen hebben zowel de Pales-
tijnen als de Israëliërs het
zwaar te verduren op econo
misch gebied.
Een eind vorig jaar versche
nen rapport van het Israëli
sche centraal bureau voor de
statistieken toont aan dat de
Palestijnen dertig procent
minder Israëlische goederen
hebben gekocht dan in 1987
vanwege de herhaalde boy
cots.
Aan de andere kant moeten de
Israëliërs, van oudsher een
hardwerkend volk, langer
werken om te compenseren
voor de dagen dat de Pale
stijnse arbeiders van de Weste
lijke Jordaanoever of de Gaza-
strook hun werk in Israel wei
geren.
De nieuwe minister van finan
cien, Shimon Peres, lanceerde
onlangs zijn economische plan,
dat ten dele is gebaseerd op de
devaluatie van de Israëlische
munteenheid, de shekel. Daar
bij gaf hij toe dat de intifada
direct verantwoordelijk is voor
een twee procent daling van
het bruto nationaal produkt en
een teruggang van dertig pro
cent in de toeristenindustrie.
Sommigen vinden nog dat de
psychologische prijs ook niet
onderschat mag worden. De
Palestijnen beweerden altijd
dat ze sedert de oorlog van
1967 wel hadden geleerd om
naast de Israëliërs te leven.
Tot op zekere hoogte is het
zaad
1 de vreedzame c
tentie nog steeds aanwezig.
Maar langzamerhand begint
ook een nieuw soort bitterheid
wortel te schieten. Aan de
Arabische zijde groeien jonge
ren en kleine kinderen op met
het idee dat het normaal is om
auto's met een Israëlische
nummerplaat die door de be
zette gebieden rijden met ste
nen en andere projectielen te
bekogelen.
Evenzo, onder de zestigdui
zend joodse kolonisten die zich
op de westelijke Jordaanoever
hebben gevestigd en die ervan
overtuigd zijn dat ze een door
God gegeven recht hebben
daar te wonen, begint de haat
ook te groeien.
Jeruzalem en de bezette gebie
den worden echter niet alleen
bevolkt door Arabische radica
len en joodse kolonisten. In de
voorsteden van west-Jeruza-
lem, die direct grenzen aan
verschillende Arabische dorp
jes, wonen ook gewone bur
gers, zowel Arabieren als jo
den. die de toenemende ver
bittering en verruwing van
het alledaagse leven betreu
ren. Tot voor kort deden ze
gewoon boodschappen in de
plaatselijke supermarkt en
stonden ze naast elkaar in de
rij bij het postkantoor. Nu be
waren Israëlische families de
1 die door de 1
hun woonkamer naar binnen
zijn komen zeilen bij wijze van
souvenir op hun schoorsteen
mantel.
De intifada is z'n tweede jaar
ingegaan en een oplossing lijkt
nog niet direct in zicht. Alhoe
wel er een zweempje hoop be
staat dat er dit jaar een begin
wordt gemaakt met het zoeken
naar een oplossing. De op
stand, het effect hiervan op de
internationale opinie en het
besluit van de Verenigde Sta
ten om met de PLO te gaan
praten, hebben stuk voor stuk
het vredesproces in het Mid
den-Oosten een nieuwe impuls
gegeven.
Intussen worden dagelijks
nieuwe cijfers toegevoegd aan
de intifada-statistieken. Elke
dag zijn er gemiddeld wel zo'n
tien „intifada-verwante inci
denten". Gedurende het afge
lopen jaar werden alleen al in
Jeruzalem vijfhonderd bussen
bekogeld met stenen; achthon
derd politieagenten zijn per
manent gestationeerd in Jeru
zalem en sinds het begin van
de intifada in december 1987
werden tweeduizend inwoners
van oost-Jeruzalem gearres
teerd.
RICHARD OWEN
(c> The Times. Londen
van Jeruzalem druk bevolkt, maar 's avonds gaat
FOTO: AP
ermorgen, op 7 januari, is het
ies tien jaar geleden dat be-
iners van de Kampucheaanse
"dstad Phnom Penh Vietna-
N' ise militairen juichend bin-
ahaalden. Hanoi bevrijdde het
m jurland Kampuchea van het
I reurbewind van Pol Pot's
I fc* (de Khmer, dat verantwoorde-
iit jt k is voor massamoorden, ver-
K< edging van religieuze en cul-
rele erfenissen en verwoesting
n de economie. Plaatsen die
Sider bewind van Pol Pot
ooksteden werden, zijn in de
ggr 1 gelopen tien jaar weer tot le-
n gekomen. De Vietnamezen
even echter langer in Kampu-
ea dan de bevolking lief was.
lerianc ider druk van de Sovjetunie
geprö kt het nu alsof ze aanstalten
laken om definitief uit Kampu-
3 VERK ea te vertrekken. Langzaam
rp TStelt het land zich van oor-
g, geweld, terreur en buiten-
ndse inmenging. De huidige
r Hanoi geïnstalleerde rege-
igvan Heng Samrin, die op 7
luari zijn tienjarig bestaan
ert, is niet van plan de macht
t handen te geven.
ïeifc
land
■erd s
tie oj
ijd ha
Ffde straten
Phnom
kt. M nh hangen
elen jjjote borden
gepa larop de
m rade van
Maarrr «staande
di|terdag
teg irdt c
kondigd.
jm
i Compongcham staan op het punt naar hun vaderland te-
PHNOM PENH In de
stilte van de avond klinkt
een schel scheidsrechters-
fluitje dat een gebiedend
marstempo aangeeft. Vlak
voordat de avondklok in
gaat, marcheert een groep
jongeren in de verlaten
straten van Phnom Penh.
Zij bereiden zich voor op
de parade ter ere van het
tienjarig bestaan van de
Heng Samrin-regering. De
parade en de toespraken
moeten de buitenwereld
de indruk geven dat de
„Volksrepubliek Kampu
chea" op zijn eigen benen
staat.
De hoofdstad heeft een grote
schoonmaakbeurt gekregen.
De belangrijkste gebouwen
zijn geverfd en bedelaars zijn
de stad uitgebracht. De char
me van oude gebouwen uit de
Franse koloniale tijd en het
langzaam opkomende stadsle
ven geven overdag weer kleur
aan Phnom Penh. Overal han
gen rode vlaggen met het gele
vijfvingerige Khmer-symbool:
vijf torens van Angor Wat, het
bestuurscentrum van het
machtige Khmer-rijk in de
veertiende eeuw. De vlaggen
moeten bewijzen dat de volks
republiek onafhankelijk is van
Vietnam. Maar achter die fa
cade stapelen de problemen
zich op en groeit de angst voor
een onzekere toekomst.
De grote straten zijn schoon
geveegd, maar de achteraf-
straatjes en steegjes zijn sme
rig. Op de binnenplaatsjes
hoopt het vuil zich op. Phnom
Penh heeft geen behoorlijk
rioleringsysteem. Het gebrek
aan sanitaire voorzieningen
leidt voor veel families tot on
overkomelijke hygiënische
problemen.
In het kinderziekenhuis in het
oosten van Phnom Penh vech
ten artsen in een haast verlo
ren positie tegen de gevolgen
van de gebrekkige hygiënische
omstandigheden. Het zieken
huis heeft onvoldoende bed
den om de stroom patiënten te
behandelen. Baby's en veel
kleine kinderen in het hospi
taal zien er uitgemergeld uit.
Hun ribben zijn te tellen onder
de strak gespannen huid.
„Moeders hebben te veel kin
deren om voor te zorgen", zegt
een Kapucheaanse arts. „Het
grootste probleem is niet het
gebrek aan voedsel, maar het
gebrek aan kennis om kinde
ren de juiste voeding te geven.
Daardoor werkt de spijsverte
ring niet en neemt het lichaam
geen voedingsstoffen op".
De grote markt in het centrum
van de stad laat een andere
kant van Kampuchea zien. In
de kraampjes is een overvloed
aan voedsel uitgestald. Pro-
dukten uit Singapore, Thai
land en Vietnam zijn ruim
schoots aanwezig. Een ambte
naar met een inkomen van
zeshonderd riel per maand,
ongeveer acht gulden, heeft
echter weinig te zoeken op de
markt. In tegenstelling tot de
„vrije ondernemer" die heel
wat beter af is. Dan Li, een 64-
jarige etnische Chinees, is drie
jaar geleden begonnen met een
werkplaatsje waar hij fietsfra-
men maakt. Daarmee verdient
hij nu zo'n tienduizend riel
(honderdzestig gulden) per
maand. In een blauwe panta
lon en ontbloot bovenlijf staat
hij voor zijn zaak. Zijn balon-
vormige buik en een voortdu
rende glimlach waardoor gou
den tanden zichtbaar worden,
zijn tekenend voor zijn ont
spannen houding. „Onder Pol
Pot heb ik dwangarbeid
moeten doen op het platteland.
Toen we hier terugkwamen
was het een spookstad. Er
moet nog veel gebeuren, maar
het leven is sindsdien aanzien
lijk beter". De fietsenmaker
denkt niet dat de Rode Khmer
kans heeft om weer de macht
te grijpen. „Ik ben niet bang
voor aanslagen in de stad. Op
het platteland is het anders. Ik
heb familie in de westelijke
provincie Battambang. Zij zijn
wel bang voor de terreur van
de Rode Khmer. Guerrilla's
komen een dorp binnen en
schieten gewoon mensen dood.
We moeten maar afwachten
wat er gebeurt als het Vietna
mese leger is vertrokken".
Volgens de officiële lezing van
de staat is het nationale leger
sterk genoeg om het guerrilla-
leger van de Rode Khmer te
bestrijden. Oostblok-diploma-
ten in Phnom Penh betwijfe
len dat. Khieu Kanharit,
hoofdredacteur van het popu
laire weekblad „Kampuchea
Review" verdedigt de officiële
lezing. „De Rode Khmer heeft
met zijn terreurdaden geen en
kele steun onder de bevolking.
Door in te spelen op anti-Viet
namese gevoelens konden Pol-
pottisten nog enige aanhang
recruteren, maar de Rode
Khmer gebruikt nu vooral
dwangmiddelen om zijn aan
hang te vergroten. Het natio
nale leger is in tien jaar vol
doende getraind en bewapend
om de terreur van de Rode
Khmer te bestrijden. Het ter
rorisme kan de ontwikkeling
van het land wel afremmen,
maar het is uitgesloten dat de
Rode Khmer weer aan de
macht komt".
Kapperszaak
Onder het bewind van prins
Norodom Sihanouk waren een
