te kijk
SeidócSowumt
BUITEN
LAND
Haalt het Sovjetblok het jaar 2000?
STRAUSS OVERLEDEN
AFGHANISTAN
GIFGAS EN VREDE
HAÏTI
RISICO'S IN ALPEN
TOENEMENDE SPANNINGEN HET ACHTER IJZEREN GORDIJN
mnr H dtktg VOORBIJ
RUST THUIS
NEE TEGEN PINOCHET
SOVJETUNIE
ESTLAND
LETLANt)
OOST-
DUITSLAND
POLEN
'ISJECIlOSI .OWAKIJEj
ROEMENIË
HONGARI
'JOEGOSLAVIË;
CHINA
ARMENIË
ALBANIË'
ZATERDAG 31 DECEMBER
Zoals Franz Josef Strauss op deze foto salueert voor een parade
van inwoners van Beieren, trokken duizenden inwoners van „zijn"
deelstaat begin oktober langs de kist, waarin „der Franz Josef"
lag opgebaard. Strauss werd tijdens een jachtpartij door een
hersenbloeding getroffen en overleed enige tijd later in het
ziekenhuis. Met zijn dood verloor de Bondsrepubliek een van haarflj
meest markante en omstreden politici.
foto: ar
Bloemen waren er voor deze Russische soldaat, op het moment
dat zijn tankbataljon een begin maakte met het vertrek uit
Afghanistan. De terugtrekking van de Russische troepen was het
gevolg van de Akkoorden van Genève. Daarin beloofde de I
Sovjetunie dat voor april 1989 al haar troepen zijn verdwenen uit
het land, dat in december 1979 door het Rode Leger te hulp werd I
geschoten. Overigens betekent vertrek van de Russische troepen I
nog geen vrede. De strijd tussen de door Moskou erkende f
Afghaanse regering en het islamitische verzet duurt onverminderq
voort.
In de maand voordat Iran en Iraq het eens werden over een
wapenstilstand in hun acht jaar oude oorlog, had de zinloze strijd
eerst nog aan duizenden mensen het leven gekost. Grote
internationale ontsteltenis ontstond toen bleek dat Iraq er niet
voor was teruggeschrokken steden in de opstandige provincie
Kurdistan met gifgas te bestoken vanwege de steun van de
Kurden aan aartsvijand Iran. Bij de gifgas-aanvallen kwamen
duizenden mensen om het leven. Op tal van plaatsen in de wereld
waaronder natuurlijk de Iraanse hoofdstad Teheran, werd tegen
het Iraakse gebruik van strijdgassen gedemonstreerd. Intussen
houdt het staakt-het-vuren in de Golfoorlog al enkele maanden
stand, maar een echte vrede is nog niet in zicht.
foto: a Ij
EINDELOOS
WACHTEN
Je zult je maar hebben
verheugd op een fijne vakantie
op een zonnig strand en in
plaats daarvan moet je vele
uren rondhangen in de
overvolle vertrekhal van een
luchthaven. Dat lot was de
afgelopen zomer
tienduizenden zonzoekers
beschoren. De enorme
toename van het luchtverkeer,
de geringe capaciteit van
vliegvelden in Spanje en
Griekenland en acties van
verkeersleiders zorgden voor
enorm oponthoud en lange
files, zowel op de vliegvelden
als in de lucht. Voor de
komende zomer zijn de
vooruitzichten even slecht.
^oto: anp
In Haiti, een van de armste landen
ter wereld, was het ook dit jaar
onrustig. Met moordaanslagen op
de straatarme burgerbevolking
zorgden de aanhangers van de in
1986 verdreven dictator Baby Doe
Duvalier voor een sfeer van angst
en wantrouwen. Zo kwamen in
september dertien mensen om het
leven toen een kerk in brand werd
Dken, vrijwel zeker door
aanhangers van Duvalier. Na
verscheidene mislukte en half-
mislukte coups greep generaal
Prosper Avril op 17 september de
macht. Sinds zijn aantreden lijkt
het land langzaam naar wat
rustiger vaarwater te koersen.
foto: ap
Bergen en sneeuw hebben op veel mensen een onweerstaanbare aantrekkingskracht. Maar de bergen blijven ook uiterst
verraderlijk. Vooral wintersporters die zich buiten de beveiligde ski-pistes begeven, nemen welbewust grote risico's. Dat bleek
opnieuw in de voorbije winter. Bij een lawine in Zuid-Zwitserland kwamen vijf Nederlandse skiërs om het leven. Zij werden begraven
onder een meters dik pak sneeuw. De Nederlanders waren overigens niet de enige skiërs die hun zucht naar avontuur met de dood
moesten bekopen. Ook een vriend van de Britse kroonprins Charles, die zelf op het nippertje aan de dood ontsnapte, kwam in een
lawine om het leven. FOTO: ap
AMSTERDAM Het borrelt en gist en kraakt en
scheurt achter het IJzeren Gordijn. Politieke, econo
mische en etnische conflicten tussen de landen van
het Oostblok, en in veel van de landen zelf, zijn het
afgelopen jaar zeer nadrukkelijk aan het licht geko
men.
Een korte inventarisatie. Roemenië en Oost-Duitsland
bijvoorbeeld moeten niets weten van de door de
Russische leider Gorbatsjov gepropageerde glasnost
(openheid) en perestrojka (hervormingen). Bulgarije
en Tsjechoslowakije doen soms alsof zij op de koers
van Moskou zitten, maar varen in werkelijkheid hun
eigen behoudende koers. Polen wil wel hervormen,
maar zit als gevolg van de economische chaos en de
binnenlandse sociale spanningen volkomen aan de
grond, waardoor er eigenlijk geen ruimte is voor ver
anderingen. Buitenbeentje Joegoslavië wordt vooral
geteisterd door politieke, economische en etnische
spanningen in eigen land.
Alleen Hongarije zit in het spoor van Gorbatsjov.
Sterker: de Hongaren lopen op vrijwel elk terrein ver
op de broedervolken vooruit. Voeg hierbij de etni
sche spanningen tussen bijvoorbeeld Hongarije en
Roemenië en niet te vergeten de vele conflicten in de
Sovjetunie zelf, dan komt vanzelf de vraag naar bo
ven of wat in het Westen het „Sovjetblok" heet, het
jaar 2000 nog wel haalt?
Voor André Gerrits, Oost-Europadeskundige aan de
Universiteit van Amsterdam, is die vraag wat lastig te
beantwoorden, vooral omdat hij zich sterk afvraagt of
er nog wel een Sovjetblok bestaat. „In de tijd van
Stalin is getracht alle landen van Oost-Europa in het
gareel te krijgen. De geschiedenis en de cultuur van
alle staten te uniformeren. Dat is niet gelukt en sinds
het midden van de jaren vijftig zie je dan ook dat de
verschillen tussen de landen steeds groter zijn ge
worden. Ze zijn stuk voor stuk teruggekeerd naar na
tionale tradities. Ik vraag mij dus echt af of je van
een Sovjetblok kunt spreken. Het enige dat overal
hetzelfde is gebleven is de politieke structuur: de
macht van de partij. Zolang niet aan dat machtsmo
nopolie wordt getornd, kunnen de afzonderlijke lan
den van het Oostblok in feite doen en laten wat ze
willen. Dat gezamenlijke politieke systeem is immers
de basis van het politieke, militaire en economische
bondgenootschap. Zolang het systeem niet veran
dert, zal het blok niet verdwijnen".
GESLOTEN FRONT
Naar buiten toe blijft het front van het Oostblok voor
lopig dus gesloten. Wanneer de leiders elkaar ont
moeten behoren omhelzingen en klapzoenen nog
steeds tot het ritueel. Maar vrijwel tegelijkertijd
neemt bijvoorbeeld een land als de DDR op zo'n
scherpe manier afstand van de nieuwe Sovjetpolitiek,
dat je je afvraagt hoe lang Moskou dat zal accepte
ren.
Volgens Gerrits heeft Moskou dat verzet tegen glas
nost en perestrojka voorlopig gewoon te aanvaarden.
„De Sovjetunie heeft tegenwoordig minder mogelijk
heden om haar wil op te leggen dan vroeger. De regi
mes in de Oosteuropese landen hebben een eigen
machtsbasis: de partij, het leger en de politie, en zijn
daardoor minder afhankelijk van Moskou. Als Gor
batsjov desondanks zijn wil zou proberen op te leg
gen, zou dat leiden tot grotere instabiliteit in de buur
landen. Daarmee zou hij zijn conservatieve tegen
standers in de kaart spelen. En dat is het laatste
waar Gorbatsjov behoefte aan heeft. Overigens is
hiermee geenszins gezegd dat de positie van de con
servatieve regimes erg prettig is. Mensen als DDR-
leider Honecker zitten klem tussen de druk tot her
vormingen vanuit Moskou en de groeiende ontevre
denheid onder de eigen bevolking. De vraag is hoe
lang deze regimes dat volhouden".
Volgens Gerrits hebben de Oosteuropese leiders,
voorzover zij daar al toe bereid zijn, voorlopig nog
wel wat mogelijkheden om hervormingen door te
voeren zonder dat de partij ter discussie komt te
staan. „Maar op de lange duur komt die positie van
de partij onherroepelijk in het geding. Om hun macht
te behouden moeten de communistische partijen
meewerken aan veranderingen die op termijn hun ei
gen ondergang zullen betekenen. Dat is dan ook de
reden waarom het allemaal zo moeilijk gaat en zo
langzaam verloopt". Gerrits legt uit: „Het marxisme
is voor de eerste opbouw van de Oosteuropese lan
den zeker van belang geweest, maar past volstrekt
niet meer bij het huidige economische systeem in de
wereld. Het is noodzakelijk dat de rol van de partij
wordt teruggebracht ten gunste van de staatsorga
nen. Dat er meer ruimte komt voor de marktecono
mie. Dat afwijkende meningen niet direct worden ge
smoord. Maar daarmee geef je aan dat de partij haar
eigen geprivilegieerde positie moet inperken. Dat is
veel gevraagd. Want, zoveel is zeker, op de langere
duur zal de loskoppeling van partij en staat tot niets
anders kunnen leiden dan de ondergang van de par
tij".
KOLONIALE MACHT
Toch is het verzet vanuit de partij tegen dergelijke
ontwikkelingen volgens Gerrits niet het grootste ge
vaar dat in de Sovjetunie het hervormingsbeleid van
president Gorbatsjov bedreigt. Voor het slagen van
de perestrojka is volgens hem vooral de voedselsitu
atie van belang. „In weerwil van alle openheid is er
met name op het terrein van de voedselvoorziening
nog een zeer groot probleem. Er is onder de bevol
king grote ontevredenheid".
Het nationaliteitenprobleem is een tweede bedrei
ging, niet alleen voor de politiek van Gorbatsjov,
maar voor het voortbestaan van de gehele Sovjetu
nie.
Gerrits: „Als het nationalisme verder escaleert sluit ik
niet uit dat Moskou zal moeten overgaan tot militair
geweld om de staat bijeen te houden. Zo'n ontwikke
ling zal in eerste instantie alleen de mensen van de
harde lijn sterken in hun verzet tegen de hervormin
gen. Maar een dergelijk ingrijpen is een oplossing die
alleen op korte termijn werkt. Ik ben niet iemand die
zegt dat het verval van het Sovjetrijk erg snel zal ver
lopen. Maar de geschiedenis heeft geleerd dat elke
koloniale mogendheid (en dat is de Sovjetunie) op
den duur ten onder gaat. Alleen wanneer dat gebeurt
is onvoorspelbaar".
JOS TIMMERS
ue opluchting valt af te lezen van de gezichten van deze mannen,
in april na zestien dagen gevangenschap een gekaapte
Boeing-747 van Kuwayt Airways konden verlaten. Meer dan drie
weken duurde de gijzeling, die bedoeld was om 71 in Kuwayt
gevangen gehouden sji'itische extremisten vrij te krijgen. Maar de
regering van de oliestaat gaf niet aan de eisen toe, ook niet nadat
BH twee passagiers door de kapers waren vermoord. Op het
gevolg vliegveld van Algerije gaven de kapers zich uiteindelijk over,
Jat waarna zij een vrijgeleide kregen naar een onbekende
Het bestemming.
foto: ap
Wel met een vliegtuig, maar nu als passagier. Dat was de manier
i waarop de Westduitser Mathias Rust begin augustus vanuit de
Sovjetunie naar huis terugkeerde. In 1987 had hij groot opzien
den gebaard door, onopgemerkt door de Russische luchtverdediging,
met zijn sportvliegtuigje een landing te maken op het Rode Plein.
|N j Hij werd aangehouden en tot vier jaar cel veroordeeld, maar
mocht na ruim een jaar weer gaan. Rust is van zijn uitstapje naar
Moskou naar eigen zeggen wel veel wijzer geworden. Vooral in
financieel opzicht: hij verkocht zijn verhaal aan de hoogste bieder.
foto: ap
De Chileense bevolking heeft er geen twijfel over laten bestaan: zij
heeft na vijftien jaar meer dan genoeg van de dictatuur van
generaal Pinochet. Een ruime meerderheid zei daarom „Nee"
tijdens het in oktober gehouden referendum. Die uitspraak
betekent overigens niet dat Pinochet van de ene op de andere
dag is verdwenen. Vóór december van het komend jaar moeten
echter vrije presidentsverkiezingen zijn gehouden: in Chili heeft de
democratie weer voet aan de grond gekregen. foto: afp
