Leidse Courant | 1988 | 27 december 1988 | pagina 14

Decembermaand 1788
brak alle kou-records

WEEK WINTERSPORT TIJDENS
HET GRAND GALA PEUGEOT.

„Geen vrees voor slechte
sociale zekerheid Europa"

Beurs van Amsterdam

55"

PW-l'.l'Nn'll.'.l

PEUGEOT

TOT EN MET 31 DECEMBER GEEFT PEUGEOT VEEL CADEAU.

BINNENLAND

GEMIDDELDE TEMPERATUUR BLEEF 200 JAAR
GELEDEN STEKEN OP -5.7 GRADEN

CeidaeSouwMit

DINSDAG 27 DECEMBER 1988 PAGINA 1

r

Eerste Kerstdag 1788 was
een verademing. Sinds de
laatste week van novem
ber had het gevroren.
Soms matig; soms zeer
streng. Op de 23e decem
ber was in Haarlem nog
een temperatuur van (om
gerekend) -20 graden Cel
sius gemeten. Maar tegen
de avond raakte de kou in
een adembenemend tem
po van dè lucht, 's Nachts
om twee uur dooide het
zelfs licht. Het zag er naar
uit dat de vroege winter
alweer voorbij was.

Maar de nacht van 25 op 26
december bracht de verras
sing. Na overvloedige neerslag
bij noordwestenwind viel de
cvorst weer in, met uiterst kille
temperaturen. Op 27 december
vroor het matig; een dag later
"heerste er strenge vorst. Het
zeer koude weer zou aanhou
den tot 12 januari 1789. En
r daardoor was de wintermaand
- 200 jaar geleden, met gemid
deld -5,7 graden, de allerkoud-
iSte december die ooit in Ne
derland werd geregistreerd -
?.al blijft er ruimte voor enige
twijfel omdat de metingen nog
^niet betrouwbaar waren.
De strenge winter van
1788/'89 zou in Frankrijk zelfs
bijdragen tot het bespoedigen
van de Franse Revolutie. De
oogsten waren mislukt door
-grote droogte in het voorjaar
~en door een verwoestende ha
ngel in juli 1788. De langdurige
kou en felle vorst tot ver in de
lente van 1789 leidde tot voed
seltekorten. Voor de boeren en
de burgerij was het de druppel
die de emmer deed overlopen.
Op 14 juli werd de Bastille be
stormd.

Zuiderzee

December 1621 was tot dan toe
onbedreigd recordhouder. Uit
de barre decembermaand van
dat jaar zijn evenwel geen
temperatuurmetingen bekend.
In de geschriften vriest het
„hart" of Lstrengelick", en uit
de beschrijving van de gebeur
tenissen moet blijken wat men
zich daarbij voor moet stellen.
Daaruit blijkt echter zonnek
laar dat de kou van december

1621 uitzonderlijk fel moet zijn
geweest.

De vorige winter was ook al
zeer streng. Drs. J. Buisman
citeert in zijn boek „Bar en
boos - Zeven eeuwen winter
weer in de Lage Landen" do
minee Wilhelmus Baudartius
uit Zutphen, die vertelt dat in
januari „de Suyer-Zee so hart
was toeghevrosen dat men met
sleden van Campen op Am
sterdam voer, maar oock is de
groote Zee (de Waddenzee) so
hart toe-ghevrosen gheweest,
dat men uyt Vrieslant met
Peerden ende Sleden over het
Ys gheloopen heeft na de ey-
landen van Schellinck, Ame-
lant, Grijn (Griend) ende an
dere omligghende plaetsen, tot
in Hollant toe...".

Na een ijzig voorjaar en een
koude, natte zomer viel eind
november opnieuw de winter
in. December was zeer koud in
West- en Midden-Europa. De
Zuiderzee vroor dicht en dat
kwam de Nederlandse leger
leiding in de toen nog steeds
woedende Tachtigjarige Oor
log goed uit. Wanthet Twaalf
jarig Bestand was net afgelo
pen en er waren grote troe
penverplaatsingen nodig. Dat
kon nu over het ijs.
„Gedurende een groot deel
van de maand trokken troepe
nonderdelen over de Zuider
zee tussen Enkhuizen en Sta
voren", meldt Buisman. „Op
29 december reizen de Friese
graaf Ernst Casimir met zijn
gemalin, een compagnie solda
ten met hun wapens, bagage
op sleden en voorts leden van
het gevolg en een aantal koop
lieden op één dag van Frane-
ker naar Hoorn en de volgen
de dag - weer over het ijs -
naar Amsterdam. Op 30 de
cember moet het ijs rond de
stad Utrecht gebijt worden.
Het blijkt 12 a 13 duim dik.
Overal heerst bittere kou. Te
Maastricht steekt men met
paard en kar de Maas over. De
Staten-Generaal laten de grote
rivieren tot 15 voet breedte
openhakken, maar de Span
jaarden houden zich rustig".

Gedenkwaardig

Het record hield ruim ander
halve eeuw stand. „De tegen
woordige winter zal altijd
gedenkwaardig blijven in de
jaarboeken", voorspelde echter

een tijdgenoot, toen in novem
ber 1788 een erbarmelijke kou
was ingevallen. Hij kreeg ge
lijk.

Na 23 november 1788 komt
het kwik in bijvoorbeeld
Utrecht en het Belgische
Nieuwpoort een maand lang
niet meer boven nul. Na een
aanvankelijk mild begin wordt
het steeds kouder. Op 10 de
cember klaagt een Utrechte
naar over een stinkende mist
die de (ongeplaveide) straten
glad maakt en dikke rijp op de
bomen afzet. En op 11 decem
ber passeren zwaarbeladen
wagens de Rijn via het ijs en
kan men op het Hollands Diep
schaatsen tot aan Drimmelen.
Daarna brengt westenwind
even verlichting, maar op 14
december valt het kwik weer
snel omlaag, 's Middags wordt
in Rotterdam -15 graden ge
meten; 's avonds daalt de tem
peratuur verder naar -18 gra
den. De volgende dag is de te
rugval, aldus gegevens uit
Utrecht, nog dramatischer;
van -13 overdag naar -20
's nachts.

Maar het kan nog kouder. In
Harderwijk wordt op 16 de
cember zelfs -22 graden geme
ten. „Zulk een verbaasde
strenge vorst is in dezen tijd
van 't jaar geheel ongewoon",
aldus een volstrekt overbodige
aantekening uit die tijd. Maar
de plaatselijke verschillen zijn
erg groot. In Haarlem blijft de
thermometer die dag steken
op -14 en in Londen wordt het
niet koeler dan -4 graden.
Daarna gaat de temperatuur
weer geleidelijk naar boven,
tot in het Westen overdag lich
te dooi wordt waargenomen.
Maar op 22 december volgt
een nieuwe vorstinval, die
weliswaar nauwelijks een dag
zal duren maar toch ook zeer
fel is. Een waarnemer in Zwa
nenburg bij Amsterdam regis
treert de 23e 's morgens vroeg
een temperatuur van -16 gra
den. Die is in de middag geste
gen tot -13 en 's avonds tot -7.
De volgende ochtend is de
vorst verdwenen en op Eerste
Kerstdag wordt het in Zwa
nenburg +5 graden Celsius.
Maar de dooi duurt slechts
kort. Op Tweede Kerstdag be
gint het alweer te vriezen.
Eerst licht, op de 27e matig en
de 28e streng. Op 29 december
zweeft het kwik in Zwanen-

[DEN HAAG - De sociale
zekerheid moet in de Eu
ropese Gemeenschap voor
de voorzienbare toekomst
tot het nationale beleid
blijven behoren. De angst
dat verdere economische
integratie zou uitmonden
in een verslechtering van
de sociale voorzieningen
tot het huidige Europese
gemiddelde, is ongegrond.

Staatssecretaris Van Voorst tot
Voorst van buitenlandse zaken
zegt dat in de nota Verder
.bouwen aan Europa die hij gis
teren naar de Tweede Kamer
heeft gestuurd. De nota is een
toekomstverkenning van het
"Europese integratieproces in
de jaren negentig.

Wel stelt de bewindsman vast
dat nationale regeringen in
hun beslissingen ten aanzien
van de sociale zekerheid inter
nationale overwegingen een
grotere rol zullen moeten laten
spelen. Hij doelt hierbij op eco
nomische mogelijkheden in
Europees verband en op de
concurrentiepositie van bedrij
ven. De wetenschap dat de tot
standkoming van de interne
markt per saldo gunstig is voor
welvaart en werkgelegenheid
leidt Van Voorst tot Voorst tot
de verwachting dat lidstaten
met minder gunstige sociale
voorzieningen meer kans krij
gen die te verbeteren.

Geen keus

Bij het integratieproces zijn er
volgens de staatssecretaris
twee prioriteiten: de totstand
koming van de interne markt
in 1992 en verdere economi
sche en monetaire samenwer
king op weg naar een Econo
mische en MonetaireUnie.
Europa heeft geen keus: zon
der deze stappen zal zij de aan
sluiting met de 'post-industriële
tijd missen, aldus Van Voorst
tot Voorst.

Evenmin heeft Europa naar
zijn opvatting een keus ten
aanzien van het tempo waarin
de verdere integratie moet
plaatshebben. De lidstaten
worden sterker dan in het ver
leden gestuwd door wereldwij
de economische ontwikkelin
gen en door het bedrijfsleven.
Het is de opgave van de lidsta
ten afzonderlijk en van de Ge
meenschap als geheel dit snel

le tempo bij te houden, aldus
de bewindsman.
De veranderingen vergroten
de noodzaak het Europese be
sluitvormingsproces aanzien
lijk democratischer te maken.
Daartoe is het absoluut nood
zakelijk dat het Europees Par
lement meer controlerende en
wetgevende bevoegdheden
krijgt, aldus de bewindsman.
Het Europees parlement moet
centraal staan in het streven
het maatschappelijk draagvlak
voor verdere integratie maxi
maal te verbreden. Daartoe is
het ook van groot belang dat
de EG een zichtbare bijdrage
levert aan behoud en verbete
ring van de kwaliteit van het
bestaan.

Volgens Van Voorst bevindt
Nederland zich in de kopgroep
van EG-landen die zorgen dat
een aanvaardbaar evenwicht

wordt hersteld tussen econo
mische groei en behoud van
het milieu. Volgens de be
windsman moet in de lidstaten
vooral het politiek en maat
schappelijk besef worden ver
groot dat de kwaliteit van het
milieu iedereen gelijkelijk
aangaat.

Nederland zal in overleg met
EG-partners onderzoeken hoe
in de toekomst de identiteit
van de culturen van de afzon
derlijke lidstaten kan worden
gehandhaafd, aldus de staats
secretaris. De geschiedenis van
Europa toont aan dat verder
gaande integratie en behoud
van eigen identiteit en cultu
rele veelvormigheid niet strij
dig met elkaar hoeven te zijn.
Het streven naar eenwording
houdt geen streven naar een
vormigheid in, aldus Van
Voorst.

Noteringen van dinsdag 27 december 1988 (tot 10:45 uur)

dividend over
87/3.75
87 1.50
87/6.60
87/2.70
86/87 5% sta
87/2.55
87

87/6.05

87/4.50

87/4.80

87/2.10

86/87 1.45

87 12.88

87/1.15

86/1.75

87 1.30

87/3.50

86 1.50 d.
87/1.50
87/2.80
87/88 1.60

87 6.80 10% St. a
87 12.80

87 2.65

87/9.-

87/7.-

87/4.-

87/10.-

87/ 4.- 2% st.

87/2.-

87/2.92

8714.— VhVt sl.a
86/87 1.72
78 4.40+5% sl.a
87/0.80

87 spl. 5:1 3.62
87 spl. 4:1 ƒ2.75 d.
87 1.85
87/2.24
87/2.60

ho dd
93.80 16/12
90.5021/7
158.401/11
48.50 9/8

56.00 15/1
57.304/1
83.30 4/1
36.40 21/1

162.40 29/11 144.304/1
57.7023/3
81.60 9/8
152.50 19/12
150.00 6/12
118.50 23/12
59.1027/10
64 50 27/10
229.30 9/8
63.50 29/9
34.40 21/7
45.40 14/10
156 50 9/8
'6.00 6/12

H

22/12
74.0023/12
42,90 20/12
46.90 23/12
249.209/8
67.60 28/10
198.505/9

295.00 6/10
107.50 19/12
35.30 6/7
33.20 27/12
96.70 1/8

93.00 4/1
89.205/1
78.002/2
39.50 11/2
46.0021/1
185 50 4/1
38.70 11/1
20.7028/11
22.004/1
113,30 8/2
24.504/1
35.004/1
34 50 4/1
27.904/1
28.12 13/1
197.804/1
45.80 15/1
113.0011/1

166.00 13/1
62.004/1
23.3020/1
28.4030/11
80.50 4/1

152.70 153.00 153.30
42.70 42.70 42.60
156.80 156.60 156.60

210.00 209.50 209 50

ISi

pakhoede
philips
phiL d89

burg tussen de -10 en -15 gra
den. De 30e is het in Haarlem
-13, in Zwanenburg en Har
derwijk -16 en in Brussel -20
graden. En het wordt nog kou
der.

Buisman tekent er bij aan dat
het hier gaat om 'waargeno
men' temperaturen. Een 'vast
houden' van de laagste tempe
ratuur was nog niet mogelijk.
„Wel bleven sommige waarne
mers de hele nacht op, om de
laagste temperatuur te betrap
pen!"

Hoe koud het is blijkt ook uit
de meting van de dikte van
het ijs op een vijver buiten
Haarlem. Tussen 29 december
en 1 januari groeit dat elke
nacht aan met 1,75 duim (ca.
4,5 cm). Tussen 2 en 5 januari
neemt de dikte nog meer toe,
met respectievelijk 4,5, 4,5, 4,5
en 2,5 duim. Ons land bevindt
zich dan in de kern van een
extreem hogedrukgebied. De
barometer in Harderwijk be
reikt een recordhoogte (maar
cijfers ontbreken). Een krach
tige, ijzige wind maakt het le
ven buiten van 26 december
tot 13 januari hoogst onaange
naam.

Volgens weerman Hans de
Jong bevond zich kennelijk
een zeer diepe depressie boven
de Middellandse Zee. De wind
was dan afkomstig van een
sterk over Scandinavië uitge
dijd Russisch hogedrukgebied.
De temperaturen in Nederland
zijn trouwens nog mild, verge
leken met die in het buiten
land. In Bremen wordt het op
16 december maar liefst 36,5
graden onder nul. Basel wordt
de 18e recordhouder met -37,5.
Het is opmerkelijk dat de
'koudste winter in drie eeu
wen' in Europa op verschillen
de dagen zijn pieken heeft.
Duitsland beleeft zijn grootste
kou inderdaad rond de 18e,
maar in Frankrijk is juist de
jaarwisseling bijzonder onaan
genaam. In Parijs vriest het -
22 graden op de ochtend van
31 december. In het noorden
van Europa valt de grootste
koudegolf rond 5 januari 1789.
De greep van Koning Winter

bar, zoals die in de dramatisch koude winter van 1788.

zelfs niet in de bekende harde
Winters van de Jaren 1709 en
1740."

De gevolgen van de kou lijken
in Nederland erg meegevallen
te zijn. Jan Carel van Muelen
uit Utrecht schrijft op 5 janua
ri: ,,'t Is nu 6 weken dat deze
koude aanhoudend geduurd
heeft; de armoede groeit dage
lijks aan. Men zegt dat heden-
nagt een schildwagt op des-
zelfs post doodgevroren is".
Ook zijn er meldingen over
kapotgevroren eiken, linden
en 'witte bomen'. De vogels
hebben het erg moeilijk.
De grote ijsvlakten verleiden
de mensen tot het maken van
uitstapjes naar plaatsen die an
ders slechts per boot te berei
ken zijn. De Rotterdamsche
Courant bericht op 13 januari:
„Als eené bijzonderheit van
dezen winter, is ons versogt te
melden dat Ary Wilders, in
dienst zijnde van den Stal
meester Middelkoop in de
Baan te Rotterdam, op den 8
Januarij dezes Jars met een
Slede met 2 Paarden en 5 Pas-
saggiers van de hooge Zwaluw
(Hoge Zwaluwe) tot aan Drim
melen is gereden over het ijs
van het Hollandsch Diep, het
welk de oudste lieden niet ge
heugen dat immer gebeurd is,

Langs de kusten ligt drijfijs.
Bij Zandvoort kan men tot
'drie uur ver' de zee op lopen.
In Vlaanderen is de Schelde in
Antwerpen dichtgevroren. In
ondiepe meren en plassen
vriezen bijna alle vissen dood,
omdat het ijs de bodem be
reikt. Het Kanaal, de Theems,
de Oostzee, de Sont en de
Deense wateren zijn door ijs
velden nagenoeg geblokkeerd.
Als half januari de dooi invalt
duurt het nog geruime tijd tot
dat ook het ijs verdwenen is.
Eind januari is het in de Zui
derzee en in Friesland nog 16
a 17 duim (ruim 40 cm) dik. In
Harderwijk wordt het opge
stuwd door de westenwind,
het gaat kruien en stapelt zich
metershoog tegèn de huizen
op. Het is een geluk dat de
grote rivieren dichtvroren bij
een betrekkelijk lage water
stand. Het ijs drijft naar de zee
zonder schade aan te richten.
Februari is bijzonder mild,
maar op 3 maart slaat de win
ter nog eens toe. Ruim twee
weken vriest het licht tot ma
tig. In Zwanenburg wordt als
hoogste temperatuur van de
maand +4 graden genoteerd.

In het buitenland waren de
gevolgen van de barre winter
ernstiger. Hans de Jong maakt
in zijn boek 'Het weer te kijk'
melding van het doodvriezen
van 37 mensen in de (nu) Rus
sische stad Lvov in de laatste
drie dagen van 1788.

In Parijs is de temperatuur, al
dus zijn gegevens, vijftig da
gen achtereen niet boven het
vriespunt gekomen. De Seine
was onbevaarbaar van 26 no
vember tot 20 januari, de Rho
ne zat dicht tot bij Lyon en de
Garonne bij Toulouse. Zelfs op
de Middellandse Zee bij Mar
seille lag ijs en aan de Rivièra
vroren bijna alle olijven kapot.
De winter werd de inleiding
voor de Franse revolutie. Er
heerste hongersnood doordat
de oogst mislukt was, mede als
gevolg van een hagelramp in
de zomer. Het volk was aan
het morren. De aristocratie
probeerde verder onheil af te
wenden, door vuren te bran
den voor de paleizen, zodat de
mensen een plaats hadden om
zich te warmen. Daar werd
ook geld en brood uitgedeeld.
Stadsbesturen probeerden alles
op te kopen wat er nog op de
markt was. Volle graanschui-
ten voeren het land door.
Maar het volk, bitter teleurge-

Hollandse schilders als Hoppenbrouwers hebben veel winterse landschappen uitgebeeld. De omstandigheden op hun doeken zijnTevi

j

vroeger jaren, verondersteld |eei'
dat het alleen maar de bedci 0nc
ling was de prijzen nog hogelitg,
op te drijven. Overal wërde,pp-
de schuiten aangehouden c
geplunderd. naa

Iedereen bewaarde zijn laatsl j|e€
munten voor brood. Aan and|stani
re produkten was geen enkelter
behoefte. De bodem sloeg we jjs
onder de markt, fabriekê !an£
moesten sluiten, arbeidei noe
werden ontslagen. In mei w lUj<]
de helft van de arbeiders in <j|oeg
steden werkloos. Le^]

De Franse regering was al eer
enorme moeilijkheden «elfen
men door interne conflicted
niet in het minst veroorzaakte
door een enorme staatsschuli
Om de kans op een oplossing
te vergroten had zij naar ee niet
laatste redmiddel gegrepei^
het bijeenroepen van het 1 aanl
chaam van vertegenwoordig
gers van adel, geestelijkhei ^oe
en burgerij, de Staten-Gemsie
raai. Dat was sinds 1614 ni«3 ja
meer gebeurd. Maar het gifien_

duld bij de onderste laag va

de bevolking was op. Op I
juli werd de Bastille bestorm M
en maakte een groot deel val
de adel zich uit de voeten nai
het buitenland.

ANDRÉ HORLINd

117.00 117.00 117.20

161.3010/10 106.5014/1

BIENVEVUE

Peugeot viert de laatste maand van
weer een succesvol jaar met een Grand
Gala. Een Grand Gala waarop Peugeot
uitpakt met een sprankelende show en

klinkende voordelen.

WIN ÉÉN VAN DE 100 WEKEN WINTERSPORT VOOR 4 PERSONEN.

Wanneer u tijdens ons Grand Gala een proefrit maakt of uw huidige
auto laat taxeren, kunt u meedoen aan een wedstrijd met schitterende

pnjzen: een week lang een luxe studio voor 4 personen inclusief4 sla-passen
in de Franse wintersportplaats Valfréjus. Haal daarom gauw bij uw Peugeot-
dealer het wedstrijdformulier met alle voorwaarden,
zijn adres vindt u in de
Gouden Gids.

De Peugeot 205 Magnum met
5-bak en 1.1 liter schone motor is tijde
lijk uitgerust met een gratis schuif-
dak en donkergrijze metallic lak.
Zolang de voorraad strekt,
vanaf20.275,-. -É /IQ C
Uw voordeel 1.ÖOJ

De compleet uitgeruste Peugeot
309 XL presenteert zich als de meest
zuinige en comfortabele gezinsauto in
z'n klasse. Gratis een schuifdak en
donkergrijze metallic lak maken
'm nog aantrekkelijker. Zolang de
voorraad strekt,

vanaf 23.445,-. -j O/" A
Uw voordeel JL»OÖvly

Deze uiterst representatieve za
ke nauto met z'n toch al scherpe prijs
stelling krijgt in de Magnum uitvoering
nog eens een gratis schuifdak en
donkergrijze metallic lak. Zolang
de voorraad strekt,
vanaf 35.900,-. rfAj"

Uw voordeel /Lm V/O#*1

DE NIEUWE 405 BREAK
GEEFT U DE RUIMTE

31-1-89 kunt u profiteren van een fan
tastisch financierings aanbod. Een
renteloze lening tot ca. 70% van de
aanschafprijs, met een maximum van
10.000 gulden. Na 30% aanbetaling -
hiervoor volstaat veelal de waarde
van uw inruilauto - rijdt u dus tot 1 juli
'89 zonder rente te betalen of zelfs
maar iets af te lossea

Of u kiest voor een lening over
48 maanden tegen 7,9%. Dit aanbod
geldt voor alle 34 uitvoeringen van het
sterke nummer. Puur rijplezier dat al
begint bij 17.585,-.

TOOST MET ONS OP HET
SUCCES VAN PEUGEOT.

Tijdens het Grand Gala
bieden wij u een spranke
lend inruilaanbod en toosten
wij graag met u op het
zeer succesrijke jaar van
Peugeot Een in alle op
zichten bruisend jaar
dat wij graag beklinken
met een glas champagne, z.

m

I PEUGEOT. DYNAMISCH OP WEG.

PRIJZEN INC!-BTWEXCL AFIEVERINGSKOSTEN. WIJZIGINGEN VOORBEHOUDEN