Stress niet
alleen
managersziekte"
DR. EKKERS VAN TNO:
Duivensport gaat aan image werken
CDA en PvdA verwijten
minister Deetman laksheid
Sterkteverdeling
politie nog onzeke
Minister vraagt opheldering
over arrestatie van Rensch
BINNENLAND.
Fiscus controleert
rijschoolhouders
DEN HAAG De verscheidene
belastinginspecties in het land ver
gelijken op het ogenblik de belas
tingaangiften van rijschoolhouders
met gegevens van het Centraal Bu
reau Rijvaardigheidsbewijzen
(CBR). De rijschoolwereld klaagt al
jaren over instructeurs in de bran
che die een groot deel van hun les
uren niet opgeven bij de belasting,
waardoor zij tegen zeer lage tarie
ven kunnen rijden. Een woord
voerder van Financiën wijst erop
dat er geen sprake is van een
grootscheepse actie zoals jaren gele
den in de horeca (Schuimkraag) en
bij tandartsen (Goudtand). Er wor
den geen invallen gedaan.
Legendarische KLM-
piloot Moll overleden
AMSTERDAM J.J. Moll, de
piloot van KLM,-toestel de
Uiver dat in 1934 een tweede
plaats haalde in de record
vlucht van Londen naar Mel
bourne, is gisteren op 88-jarige
leeftijd overleden. Moll begon
zijn carrière bij de KLM in
1927. In 1931 was hij eerste of
ficier tijdens de postvlucht
Djakarta Sydney, in 1934 deed
hij dienst op de lijndienst Dja
karta-Amsterdam.
Eind 1954 beëindigde Moll zijn
actieve dienst bij de KLM. Hij
haalde tijdens zijn werk voor
de KLM meer dan 25.000
vlieguren.
VROOMS DREESMANN VVV
Aanbieding geldig t/m za 24 dec. 1988 of zolang de voorraad j
DINSDAG 13 DECEMBER 1988 PAGINA
Stormloop op taalcursus
na tv-uitzending
UTRECHT Bij de Stichting Kor-
relatie in Utrecht hebben zich tele
fonisch al ongeveer 600 mensen ge
meld die een cursus lezen en schrij
ven willen volgen. Korrelatie stelde
haar telefoonnummer beschikbaar
na afloop van een tv-uitzending van
Sonja afgelopen donderdag.
Daarin kwamen mensen aan het
woord die het lezen en schrijven
nauwelijks beheersen. De Stichting
Korrelatie fungeert als tussenper
soon en verwijst door naar een cur
sus in de buurt van een belangheb
bende. Het telefoonnummer blijft
nog beschikbaar. Nederland telt
naar schatting 400.000 mensen die
nauwelijks kunnen lezen en schrij-
Kennis vreemde taleüi
ebt niet snel weg
ndi
mooi
NIJMEGEN Kennis van vreemde
ebt niet zo snel weg als men denkt. Na
loop van een aantal jaren blijkt men n
hoorlijk uit de weg te kunnen met de
se taal die op de middelbare school
leerd. Dat blijkt uit promotie-onderzoek
de Nijmeegse onderzoeker drs. H.H.G.
tens, die morgen op dit onderwerp p
veert. Als het gaat om het begrijpen van
sproken of geschreven Franse tekst is
sprake van een vooruitgang. Achteruitj
is, maar dan slechts in lichte mate,
merkbaar in kennis van de grammatica
in de omvang van de Franse woordenscl
Het kennlsverlies is niet afhankelijk
het aantal jaren onderwijs (vier of zes),
is ook niet zo dat men meer kennis vei
naarmate men meer leert.
1 lAYRl
inkele i
•r im var
lelgiscl
"ieuwe
\^,ibanes
Jieuwe
'oorbij i
zifter kc
•g joofd. 1
lieuwe
lashidt
ijs. wj
verd i
Schilderkunst van
AtotZ
Geschiedenis van de
schilderkunst van
oorsprong tot heden.
1800 Onderwerpen
geïllustreerd met meer
dan 1200 kleurafbeel
dingen in 8
Vergelijkbare
winkelwaarde
£eidóe6outfi/nt
het maatschappelijk bewust
zijn van de duivenhouder be
vorderen door cursussen te or
ganiseren.
Uit het onderzoek van de Ho
geschool Eindhoven blijkt dat
van de 54.022 postduivenhou-
ders slechts 1,5 procent vrouw
is. De meeste duivenhouders
wonen in Brabant (19,5 pro
cent), Limburg (16,9 procent)
en Gelderland (12,7). Van de
duivenhouders woont 40,5 pro
cent onder de grote rivieren.
Ruim 80 procent van de dui
venhouders heeft een oplei
ding genoten op mavo/lbo-ni-
veau of lager. De Nederlands
duivenhouders hebben volgen
het onderzoek in totaal 1,
miljoen duiven. Vergelekei
met het gemiddeld aantal urei
dat de Nederlander aan zijl
sport besteedt (7 uur pe
week), valt het op dat de dui
venhouder meer tijd in zijl
hobby stopt (13 uur per week)
Veertien procent van de dui
venhouders zegt wel een
moeilijkheden te hebben ge
had met de gemeente. Van d(
buitenstaanders wil 17,5 pro
:ent geen duivenhouder al
buurman.
Pendelbussen toch met
Kerst naar wintersport
ROSMALEN De acties waarmee pen
delbuschauffeurs dreigden om hun eisen
voor meer loon kracht bij te zetten, zijn
zeer waarschijnlijk van de baan. Dat bete
kent dat de chauffeurs rond de kerstdagen
wel richting sneeuw en terug gaan rijden.
In Rosmalen bereikten werkgevers en
werknemers in de touringcarsector giste-
i een principe-akkoord voor een nieuwe
In de nieuwe tweejarige cao is een ini
tiële loonsverhoging van 1,25 procent per 1
januari opgenomen. Op 1 juli 1990 volgt
dan nog eens een procent. Bovendien is per
1 oktober volgend jaar voor de 1500 pen
delchauffeurs de zogenoemde driekwart-
regeling afgeschaft. De pendelchauffeurs
wilden niet 45 minuten per uur uitbetaald £en chauffeur biedt aan voorzitter Jacobs v
krijgen, maar vijftig minuten. legatie een petitie aan.
VEENENDAAL De gemid
delde Nederlander heeft geen
of een negatief beeld van de
duivensport en haar beoefena
ren, zo blijkt uit een onder
zoek. De problemen over bij
voorbeeld hokkenbouw voor
duiven die soms ontstaan bij
gemeenten en woningbouw
verenigingen zijn naar mening
van de Nederlandse Postdui-
venhouders Organisatie (NPO)
grotendeels te wiiten aan on
bekendheid met de sport.
Om de beeldvorming over de
duivenhouder te verbeteren
wil de NPO de komende jaren
(Van onze
parlementaire redactie)
DEN HAAG Het CDA
en de PvdA in de Tweede
Kamer betichten minister
Deetman van onderwijs
op een aantal punten in
zijn beleid van laksheid.
Volgens de twee fracties
laat de door Deetman aan
gekondigde „imagoverbe
tering" van het leraar
schap te wensen over. Bei
de partijen vinden boven
dien dat de minister zijn
plannen met de studiefi
nanciering snel bij de
Tweede Kamer moet in
dienen, zo lieten zij van
middag bij het begin van
het debat over de onder
wijsbegroting weten.
L Het CDA-kamerlid Van Leij-
f enhorst vindt dat de aanvangs
salarissen van leraren te laag
zijn. Hij is bang dat in de toe
komst niemand meer voor het
leraarschap kiest. Als Deet
man echt iets aan imagoverbe
tering wil doen moeten de
aanvangssalarissen omhoog,
meent hij. Worrell (PvdA)
stelde voor ook de werkom
standigheden van leraren te
verbeteren. Volgens de PvdA
gaan steeds meer leraren „met
de pest in hun lijf naar
school", omdat de werkdruk
veel te groot is.
De CDA'er Keitsma vreest in
1989 opnieuw een tekort op de
begroting als Deetman niet
snel zijn plannen met de stu-
diefinaciering bij de Tweede
Kamer indient. De privatise
ring van de studieleningen en
de verlaging van de leeftijds
grens van 30 naar 27 jaar om
voor een basisbeurs in aan
merking te komen moeten
volgens de minister al in sep
tember van het volgend jaar
ingaan. Reitsma vroeg zich af
of dat nog wel haalbaar is. Hij
herinnerde zijn partijgenoot
Deetman aan de afspraak in
het regeerakkoord om in deze
kabinetsperiode op de onder
wijsbegroting één miljard gul
den te besparen. Tot nu toe
heeft Deetman elk jaar zijn be
groting overschreden. „Dat
werkt verlammend op de in
houdelijke discussie over het
onderwijs. Extra geld moet
steeds worden gebruikt voor
het dichten van gaten in plaats
van voor nieuw beleid", aldus
Reitsma. Hij drong daarom
aan op een beter financieel be
heer en betere ramingen door
het departement.
Alle drie de grote partijen in
de Kamer verzetten zich tegen
de bezuinigingen in het spe
ciaal onderwijs. De twee rege
ringspartijen, CDA en VVD,
dienden daartoe een aantal
amendementen in. Zij vinden
dat de minister zijn bezuini
gingen op de ziekenhuisscho-
len moet intrekken. Ook voor
de zogenoemde 'boventalli-
gen'-maatregel willen CDA en
VVD een stokje steken. Deze
maatregel houdt in dat leer
krachten boven de maximale
sterkte niet meer mogen wor
den vervangen. Zij moeten bo
vendien inzetbaar zijn op alle
soorten scholen in het speciaal
onderwijs, of het nu gaat om
een school voor blinde kinde
ren of kinderen met leermoei
lijkheden. Met de halvering
van de voorgenomen bezuini
gingen op de kleine scholen
was het CDA tevreden. De
PvdA wil op dit punt de gehe
le besparing van tafel zien
verdwijnen. Afgelopen week
nam Deetman de helft van
zijn snoeiplannen met de klei
ne scholen terug. In plaats van
100 miljoen gulden wil hij nu
50 miljoen besparen.
SUSKE EN WISKE DE KOMIEKE COCO
de bewindsman het moeilijk te
geloven dat Rensch zich schul
dig heeft gemaakt aan het le
veren van wapens aan het jun
gle commando van Brunswjk
en het samenspannen tegen
het leven van legerleider Bou-
terse.
Eerder dit jaar heeft de minis
ter Rensch ontmoet en hem le
ren kennen als „een patriot,
die het beste voor heeft met
zijn land". Van den Broek
heeft laten aandringen op een
ny, die eveneens verbonden is
aan het NIPG/TNO, is er nog
een derde factor factor die
stress zo moeilijk grijpbaar
maakt. De ene persoon rea
geert anders op stress dan de
andere. „Mensen zijn nu een
maal meer of minder kwets
baar".
Buschauffeurs
Stress op het werk komt op
alle niveaus voor. „Het is niet
alleen een managersziekte zo
als eerst wel werd aangeno
men", zegt Ekkers. Volgens
hem krijgt een werknemer
met stress te maken als er
geen evenwicht is tussen de ei
sen die aan het werk worden
gesteld en de mogelijkheden
van de werknemer om zich
daaraan aan te passen.
Als voorbeeld noemt hij bus
chauffeurs, die eigenlijk niet
voldoende rust kunnen nemen
op de momenten dat zij daar
aan toe zijn. Ze zijn gebonden
aan strakke dienstschema's en
hebben onvoldoende gelegen
heid om eens wat rustiger aan
te doen op momenten dat ze
daar behoefte aan hebben.
Daar komt bij dat de rustpau
zes vaak wegvallen door ver
tragingen. Ook mensen die
aan de lopende band staan
hebben hiermee te maken. Ze
kunnen niet zelf beslissen om
vijf minuten wat langzamer te
werken, omdat het systeem
anders in de soep loopt. Vol
gens Pokorny hebben beide
beroepsgroepen te kampen
met wat in wetenschapster
men „loss of control" heet.
„Dit is één van de bekendste
oorzaken van stress. De mens
heeft de situatie niet meer on
der controle", aldus Pokorny.
„Wie dat juist wel heeft is de
manager", vult Ekkers aan. In
de hogere functies worden
weiiswaar meer eisen gesteld,
maar zijn er ook meer moge
lijkheden om zelf je werk in te
delen".
Wanneer je stress-situaties op
het werk wilt oplossen of
voorkomen, kan dat door de
eisen die aan het werk worden
gesteld te verlagen of juist te
verhogen. Maar men kan ook
iets doen aan de mogelijkhe
den van de werknemers om
zich aan die eisen aan te pas
sen. „Alleen wat je dan bij dat
laatste ziet is dat veel stres
spreventie in de richting gaat
van gymnastiek, ontspan
ningsoefeningen en bedrijfsfit
ness. Maar dat is alleen gericht
op de werknemer zelf", zegt
Ekkers. „Je moet ook iets aan
de omgevingsfactoren". Hier
bij valt bijvoorbeeld te denken
aan een andere stijl van lei
dinggeven of een minder hië
rarchische organisatiestruc
tuur.
Volgens Ekkers en Pokorny is
stress overigens niet iets van
de laatste jaren. Volgens hen is
de toegenomen belangstelling
ervoor vooral verklaarbaar
door de grotere aandacht voor
gezondheid en de kwaliteit
van het leven. Bovendien zijn,
aldus Pokorny, acute bedrei
gingen als tbc verdwenen.
Tijdens het symposium zal
staatssecretaris L. de Graaf
(sociale zaken) enkele beleids
voornemens over stresspre
ventie bekend maken. Volgens
Ekkers is het voor het eerst
dat de overheid hiermee naar
buiten komt. Hij is verheugd
over de toegenomen aandacht
van de overheid voor stress.
„Vanuit TNO is dat al lang be
pleit. Tot nu toe werd er door
de arbeidsinspectie veel naar
de fysieke belasting van werk
nemers gekeken, zoals lawaai,
en werd er vooral gelet op de
veiligheid. Nu zie je ook meer
aandacht voor de psychische
belasting. De overheid zou vol
gens hem met wettelijke maat
regelen stress kunnen aanpak
ken. Verder acht hij goede
voorlichting aan het bedrijfs
leven van belang. Zelf is het
NIPG/TNO bezig met het op
stellen van een handboek voor
bedrijven over het herkennen,
Vriendelijk rolluik
Net als in andere grote steden probeert ook Amsterdam
de veiligheid van de binnenstad te vergroten door de win
kelstraten na sluitingstijd wat levendiger te maken. Giste
ren werd in de Kalverstraat het eerste gesubsidieerde
doorzichtige rolluik van de stad onthult. Amsterdam
hoopt dat vele andere winkels zullen volgen, foto: anp
Minister Van Dijk tijdens het debat over het politiebeleid.
foto dijksti
DEN HAAG De minis
ters Van Dijk (Binnen
landse zaken) en Korthals
Altes (justitie) hebben er
tot ongenoegen van de
Tweede Kamer nog geen
idee van wat ze willen
doen met het geruchtma
kende plan van een ad
viescommissie om dras
tisch te gaan schuiven met
personeel tussen de poli
tiekorpsen. Pas begin fe
bruari verwachten zij een
„voorlopig standpunt" be
kend te kunnen maken.
•Op dringend verzoek van de
Kamer beloofden de ministers
gisteren echter dat de gemeen
ten met een schreeuwend te
kort aan agenten (onder meer
Leiden) zo snel mogelijk uit de
brand zullen worden gehol
pen. Zij zegden ook toe de
Tweede Kamer zo spoedig mo
gelijk te laten weten hoe zij
denken over de voorstellen
van VVD-kamerlid Dijkstal
om taken van politie (bijvoor
beeld bewaking van ambassa
des in Den Haag) naar mare
chaussee over te hevelen en
douanepersoneel bij de politie
in te lijven.
Het debat over het politiebe
leid, dat al maanden lang door
de Kamer vol verwachting te
gemoet was gezien, leverde
wel vinnige discussies maar
weinig resultaten op. Alle
fracties namen het de minis
ters zeer kwalijk dat ze met
vrijwel lege handen naar de
Kamer waren gekomen. „Pijn
lijk en hoogst vervelend. Ei
genlijk moeten ze ongenadig
op hun tabberd hebben", zo
verwoordde CDA-woordvoer-
der Van der Heijden zijn af
keuring.
Van Dijk en Korthals Altes
vonden de verwijten echter
niet terecht. „We zijn er nog
(ADVERTENTIE)
par
DEN
(Van onze
tarlementaire redactie)
HAAG Minister
Van den Broek (buiten
landse zaken) heeft de Su
rinaamse regering via
de Nederlandse ambassa
deur in Paramaribo om
opheldering gevraagd
over de arrestatie van de
mensenrechtenstrijder
Stanley Rensch.
Net als vele kamerleden vindt
„eerlijk" verhoor van de geai
resteerde man.
Dominee Polanen van het
mité voor Gerechtigheid
Vrede in Suriname heeft giste
ren verklaard dat Rensch goe
wordt behandeld. Hij zit opge
sloten bij de gewone politie ei
is alleen voor verhoor overge
bracht naar de militaire poli
tie. Daarbij is zijn advocaa
aanwezig geweest. Ook ma
Rensch bezoek hebben v;
milieleden en door hen meege
bracht maaltijden accepteren.
Eldei
dood
niet
ken,
zw
niet uit omdat het c
ingewikkelde, ingrijpende
gevoelige operatie gaat", ale QQ1
Van Dijk. „Als we kijken n; aai
de gemeenten die er agent
bij moeten krijgen, zijn er ge
problemen. Maar de dilemm
beginnen als we zien hoevi MOS
agenten er elders weg zoud strof;
moeten. Kort gezegd: met Sovje
plussen heben we geen moei Toer
twijfelen over yeer1
Die twijfel had de Kamer z zeke
ook al verwoord, niet alle men:
gisteren maar al weken tei
ren. Geen enkele fractie vii
dat de plannen voor een ni<
we sterkteverdeling, waar aanté
2600 arbeidsplaatsen zoudi l een,
moeten worden verschove mov,
ten volle mogen en kunn f russ
worden uitgevoerd. Tegen e ^uite
beperkte verschuiving besta j^ou
echter nauwelijks bezwaren tfai ;s
De bewindslieden reageerd
afhoudend op de alternatie
plannen die vanuit de Kam I°"f?s
werden aangedragen voor h schie
opheffen van tekorten bij i "E|"
politie, zoals het inzetten v< Ashl
douaniers en (extra) mar geno
chaussées (VVD), uitbreidii tijds
van het aantal op te leid( te h<
agenten (PvdA en VVD) de g
regionale „fusies" van kleii onge
korpsen (CDA en VVD). aldu;
Ronduit afwijzend was de r( duizi
actie van Van Dijk en Kort dood
hals Altes op een motie vj ;s h
PvdA, VVD, SGP en PP Gen
waarin werd gevraagd om ee
studie naar het „gewenste ni
veau van politiezorg in Nedei Q
land". „Een onrealistisch]
veel te ruime taakopdrachtj
oordeelde Van Dijk. „Met zo
studie lopen we het risico di
de uitkomsten alle financiëjl LOÏ1
mogelijkheden te boven gaanjl ving
Een van de weinige unanienjl een
positieve geluiden uit de K«||
mer betrof het akkoord dat dl
ministers vorige maand sloten z0
met de politiebonden over dl nom
arbeidsvoorwaarden voor 198 bou^
i 1990. sted'
mi lji
mi lj;
zijn.
echt
al d
hale
Het
LEIDEN Klamme han
den, slaapstoornissen,
hoge bloeddruk en hart
klachten. Zo kan stress op
het werk zich lichamelijk
uiten. Een beetje stress
kan overigens geen
kwaad. Iemand die zich
zenuwachtig maakt of zor
gen heeft over een be
paalde klus, zal een snelle
ademhaling of hartslag
krijgen, die echter na ver
loop van tijd weer afne
men. Maar wanneer een
werknemer voortdurend
onder dit soort situaties
gebukt gaat, kunnen de
gevolgen ernstiger zijn.
Hij of zij kan overspannen
worden of ziek. En, als er
maar geen verbetering in
komt, zelfs arbeidsonge
schikt worden verklaard.
De belangstelling voor de her
kenning en aanpak van stress
is de laatste jaren sterk toege
nomen. Vooral op wetenschap
pelijk gebied verschijnen tal
van publikaties over dit on
derwerp, maar ook het
bedrijfsleven en de overheid
raken er, zij het mondjesmaat,
steeds meer bij betrokken.
Waarom er toch nog te weinig
aan de aanpak van stress op
het werk wordt gedaan is vol
gens dr. C. Ekkers, onderdi
recteur van het Nederlands
Instituut voor Praeventieve
Gezondheidszorg TNO (NIPG/
TNO) te wijten aan de com
plexiteit van het begrip stress.
„Er gebeurt veel in bedrijven,
maar lang niet altijd wordt het
etiket „stress" er opgeplakt.
Neem bijvoorbeeld het hoge
Stress komt op alle niveaus binnen het bedrijf voor.
ziekteverzuim. Dat wordt lang
niet altijd in verband gebracht
met stress. Stress is niet te zien
en moeilijk grijpbaar. Moeilij
ker dan bijvoorbeeld lawaai-
problemen binnen een bedrijf.
Lawaai is immers te meten en
ook de schade die het aan het
gehoor veroorzaakt", aldus
Ekkers.
„En omdat stress dus moeilijk
is vast te stellen, is het ook
moeilijk er een oplossing voor
te vinden. Geluidsoverlast kan
men tegengaan door bijvoor
beeld apparatuur te omkasten.
Maar bij stress moet je het
meer zoeken in veranderingen
in de inhoud van het werk en
de structuur van de organisa-
Dr. Ekkers is morgen één van
de sprekers op het symposium
„Stress in de werksituatie" in
het Haagse Congresgebouw,
dat wordt georganiseerd door
het ministerie van sociale za
ken en TNO.
Volgens een andere spreker op
het symposium, dr. M. Pokor-
SPIT
lucht
de st;
lijkei
kens
felijk
sport
ken
