„Ik wantrouw
die meneer
Gorbatsjov
voorlopig nóg"
£eidóe@owuvnt'
Russische wijk Antwerpen leeft mee met perestrojka
ZATERDAG 10 DECEMBER 1988 PAGINA 20
Neerlands hoogste generaal gaat volgen
de week met pensioen: G.L.J. Huyser
(57). Als chef defensiestaf heeft hij tri vijf
jaar tijd een duidelijk stempel gedrukt óp
de modernisering van de krijgsmacht. In
onderstaand vraaggesprek laat hij zich
kennen als een beminnelijk mens met
hart voor „Jan Soldaat die tot de besten
van Europa behoort". Maar hij heeft een
opvallend wantrouwen jegens Sovjetleider
Gorbatsjov. ..Ik maak me zorgen om zijn
ware gezicht
DEN HAAG - Volkert Huyser, de
hoogste militaire baas in ons land,
doet op het eerste gezicht meer
denken aan een bevelhebber van
het Leger des Heils dan aan „gene
raal" Rinus Michels die dit voor
jaar in een historische veldslag de
eer van de natie redde. Hoewel
recht van lijf en leden is Neerlands
enige echte viersterrengeneraal niet
te betichten van een krijgshaftige
houding.
Tijdens ons vraaggesprek op het deftige
tapijt van het ministerie van defensie,
het vroegere Heerenlogement aan het
Haagse Plein, zal Huyser geen enkele
maal in de aanval gaan. Vriendelijk van
toon, met de charme van „een gewoon
mens die niets te verbergen heeft", ont
wapenend aarzelend in zijn filosofische
uitwijdingen, laat hij zich kennen als een
diplomatiek en behoedzaam topmanager
met feitenkennis en een enkele (gepaste)
emotionele oprisping.
Geamuseerd zegt hij: „Ja, het is onvoor
stelbaar. maar het clichébeeld van de ge
neraal als de houwdegen met het zweep
je in de hand én zittend op het paard,
ver boven het mensdom verheven, dat
beeld bestaat helaas nog steeds. Ik kom
het tot mijn droefenis nog vaak tegen.
Bijvoorbeeld bij mensen die zich onno
dig uitsloven als de generaal op inspectie
komt. Dan moet er opeens extra ge
poetst worden. Niet dat ik iets tegen
poetsen heb, al had ik er vroeger zelf een
grote hekel aan, want voor het aankwe
ken van een houding van discipline is
het een goed trucje, een goed hulpmid
del. Maar ik heb ooit 's tegen een com
mandant gezegd: als ik merk dat je ze
een hele nacht in de kazerne hebt gehou
den en alleen maar vpor mij hebt zitten
poetsen, dan trek ik er een punt van af'.
Huyser, vijf jaar lang als chef defensie
staf de voornaamste militaire adviseur
van de minister, waarschuwde onlangs
publiekelijk voor „een trend van ver
slapping" in de defensiebereidheid van
het volk. Waaruit blijkt die trend?
„Nou", reageert hij nogal verbaasd, „pak
de laatste enquête in West-Duitsland
maar. Vijftig procent van het Duitse
volk vindt dat Rusland absoluut vrede
lievende bedoelingen heeft en achten
veertig procent vindt dat het met defen
sie minder kan. Terwijl er niks bewezen
is in harde feiten en in harde cijfers. In
Nederland is Gorbatsjov populairder
dan Reagan. Mag ik me daar een beetje
zorgen over maken?".
- Waarom zorgen?
„Waaróm? Omdat Reagan een man is
die aan het hoofd staat van een systeem
dat ik een factor miljoen prefereer boven
het niet-democratische systeem waar
meneer Gorbatsjov de baas van is. En
dan mag de man zich wel aardig presen
teren. maar hij blijft wel de grote dicta
tor. Hij is èn partijchef èn president,
heeft het alleen voor het zeggen, regelt
alles zonder parlement en doet dan po
pulair en aardig. En daar moet ik straks
onder dienen? De groeten hoor".
Wantrouwen
- Toch was het dezelfde meneer Gorbat
sjov die de wereld deze week verraste met
de aankondiging een half miljoen man.
vijfduizend tanks en nog een stuk of wat
vliegtuigen te zullen afdanken. Toch een
fikse, 'eenzijdige vermindering van de
con ventionele strijdkrachten.
„Okec, dat kun je een prachtzet van me
neer Gorbatsjov noemen, maar vergeet
u niet te bedenken dat hij met zijn re
ductie impliciet erkent dat het Warschau
Pact in staat was een verrassingsaanval
op West-Europa uit te voeren. Maar na
tuurlijk. het aanbod als zodanig moet
door het Westen heel ernstig genomen
worden. Het is een heel positief en in
politieke zin heel aantrekkelijk voorstel.
Het verdient van onze kant een zeer se
rieuze analyse. Hier en daar behoeft het
nog wat verduidelijking. Want wat ge
beurt met al dat materieel, wordt dat
vernietigd? En verder mis ik een aanbod
om de zaak te komen verifiëren".
- V blijft meneer Gorbatsjov wantrouwen
als een soort mastermind die uit is op
wereldoverheersing?
„Ja, u mag mij beschuldigen van wan
trouwen, maar ik geloof die vredelieven
de bedoelingen voorlopig nog niet. Ik
weet het niet. Ik weet niet echt of hij al
leen maar uit het oogpunt van tactiek
HOOGSTE MILITAIRE CHEF MET PENSIOEN
bezig is de buitenwereld rustig te houden
teneinde economisch orde op zaken te
stellen. Ik hoop dat-ie erin slaagt, want
tevreden Russen zullen geen moeilijke
dingen doen, maar of hijzelf na geslaagd
te zijn zo beminnelijk zal blijven? Ik
weet het niet, ik heb m'n twijfels".
- Dus toch beducht voor de Russische
beer?
„Ja, ik maak me zorgen over zijn ware
gezicht. Laten we ons niet vergissen, in
conventionele bewapening blijven ze de
NAVO-lSnden veruit de baas. Er zijn
bijvoorbeeld van Russische kant ook
nog geen echte pogingen gedaan om het
geweldige, overwicht aan chemische wa
pens op te ruimen. Daar zit ik op te
wachten. Op die signalen. Dan pas zal ik
zeggen: ja. hij heen toch de wereldvrede
op het oog".
Scenario
Haast vanzelfsprekend, alsof hij het spel
dagelijks speelt, kruipt de generaal in de
huid van „De Grote Tegenspeler". Alsof
het hem enigermate opwindt zegt hij op
iets hogere toon: „Als je nou het moge
lijke scenario eens doorneemt hè. Als je
nou als Sovjetunie een beetje blijft ver
tragen in dat conventionele veld en in
dat chemische veld en je geeft toe op de
korte wapens, wat heb je dan bereikt?
Dan heb je bereikt dat er in West-Euro
pa geen kernwapens meer zijn. Op zich
zelf natuurlijk een bevrijdend idee, maar
dat betekent wel dat je de Westeuropese
kwetsbaarheid vergroot hebt. Niet dat je
dan overmorgen gaat aanvallen, maar je
kunt het westen dan wel wat meer onder
druk zetten. En concessies afdwingen.
Kijk, ik geloof dat het mijn beroep is om
me daar een beetje ongerust over te ma
ken, maar ik neem niet aan dat u daar
van opkijkt".
- Maar wat voor aanwijzingen hebt u dat
het Westen er niet verstandig aan doet
om. zoals u zegt. te verslappen?
„Dan moet u niet alleen naar meneer
Gorbatsjov luisteren, maar ook naar de
feiten kijken. De feiten zijn dat er nog
steeds bijna elke maand een nucleaire
onderzeeboot van een Russische helling
loopt, dat er nog steeds aircraftcarriers
worden gebouwd die hun weerga bijna
niet kennen, dat ze een tankoverwicht
hebben en houden van drie op één, die
reductie meegerekend, en dat die pro-
duktie almaar blijft doorgaan. En als dan
tegelijkertijd, onder invloed van de ge
weldige pr-gaven van meneer Gorbat
sjov, iedereen zegt dat de Russische be
doelingen goed zijn (het zijn aardige
mensen, geloof zé nou maar enzovoort,
enzovoort) dan verslapt de bereidheid
om wat voor defensie te doen. En ik zeg:
je mag best verslappen en je moet min
der voor defensie doen op het moment
dat de andere kant z'n voorsprong terug
gebracht heeft. Niet eerder".
- U gelooft niet in een goedmoedige Rus
sische beer. dat is duidelijk. Vanwaar dat
wantrouwen?
„Ja, wat wilt u, ik behoor nog tot de ge
neratie die de oorlog bewust heeft mee
gemaakt. Je weet pas goed wat vrijheid
is als je de onvrijheid hebt gekend. En
die heb ik gekend toevallig. Ik heb twee
jaar lang in Indie in een Japans jongens
kamp gezeten. Ik ben bezig daar met en
kele kampgenoten een boek over te
schrijven, want er is vrijwel niets van
bekend. Zelfs dr. Lou de Jong beschrijft
het fenomeen niet eens".
Heftig: „Ik heb aaar leren liegen, stelen
en smokkelen. Om in leven te blijven. Ik
heb daar vriendjes gemarteld zien wor
den.. Zelf heb ik het zo erg niet aan den
lijve ondervonden, al ben ik dan meer
malen afgeranseld en heb ik de littekens
van tropische zweren nog op m'n been
zitten. En ik heb gezegd: dat zal mij niet
meer gebeuren. Vandaar dat dat wan
trouwen bij mijn generatie niet zo gauw
is weg te praten".
- Maar u praat dan wel over een andere
vijand, niet over de Russen.
„Da's waar. Het was een heel andere vij
and. De Russen hebben ons nimmer
aangevallen. Maar ik ben nog altijd niet
overtuigd van de goeie bedoelingen van
degenen die in de marxistische heilsleer
geloven. De strategische doelen van de
Sovjetunie zijn naar mijn mening niet
veranderd. Een van die doelen is (we
hebben het ook nog gezien ten tijde van
de vreedzame coëxistentie) de verwijde
ring tussen West-Europa en de Verenig
de Staten. Het Europese Huis (proevend
op de tong), de nieuwste slogan. Goed
gevonden, voor pr krijgt meneer Gor
batsjov een tien. En waarom zegt-ie dat?
Omdat-ie ons los wil weken van Ameri
ka".
We razen even „als de bliksem" door
Huysers glanzende militaire loopbaan.
Als geboren Soerabajaan („Indonesië is
het mooiste land ter wereld") komt hij
na de oorlog naar Nederland waar hij
zich in '49 als vrijwilliger bij de infante
rie meldt en de KMA doorloopt. In '62
doet hij in Nieuw-Guinea als kapitein
van een junglecompagnie zijn eerste (en
laatste) gevechtservaring op tegen Indo
nesische paratroopers („hun comman
dant is nu mijn vriend"). Na de Hogere
Krijgsschool bekleedt hij vele functies
om in 1981 commandant te worden van
het Eerste Legerkorps („hele fijne tijd
daar in Apeldoorn"). In juli '83 plukt
minister De Ruiter (defensie) hem van
een Oostenrijkse skihelling en benoemt
hem tot chef defensiestaf. Als zodanig zit
de generaal in het Military Comittee van
de NAVO („en daar zitten we met z'n
allen in om een oorlog te voorkomen")
en in nog wat aanverwante lichamen.
Sinds een jaar of drie is hij ook nog ad
judant in buitengewone dienst van de
koningin.
Rambo's
Terugkijkend lacht hij: „Wist u dat ik
mezelf hooguit als kazernecommandant
gezien heb. Ik heb deze carrière zeker
niet gepland".
Wat was zijn stokpaardje als belangrijk
ste militaire adviseur van de politieke
leiding in oris land? Met een milde glim
lach: „Ik probeer in de politiek de men
sen te houden aan de moderniseringsge
dachte. We hebben tijdens de NAVO-
vergadering in Montebello gezegd: we
gaan kernkoppen vernietigen, los van
het INF-akkoord hè. Maar dat kan al
leen als je moderniseert. En dat gebeurt
nu ook".
Als „tussendoortje" schildert hij met
verve èn voorbehoud het leger van het
jaar 2000 als kleiner van omvang, sterk
geautomatiseerd en hier en daar zelfs ge
robotiseerd, met commando's die als een
soort Rambo's in vijandelijk gebied ope
reren, uitgerust met „laser-doelaanwijs-
geweren" waarmee van grote afstand
hele eenheden vernietigd kunnen wor
den.
In hoeverre is het hem gelukt om poli
tieke druk uit te oefenen?
Strak formeel gezicht: „Ik heb bewinds
lieden en kamerleden gevraagd en onge
vraagd advies gegeven. Dat is mijn taak.
Ik heb me altijd verre gehouden van lob
byen. Dat is mijn stijl niet. Maar als u
vraagt of ik tevreden ben over de afgelo
pen vijf jaar, dan zeg ik ja. Er zijn twee
dingen waar ik erg trots op ben. In de
Gorbatsjov is
èn partijchef èn
president, heeft
het alleen voor
het zeggen,
regelt alles
zonder
parlement en
doet dan
populair en
aardig. En daar
moet ik straks
onder dienen?
De groeten
hoor".
FOTO'S: PETER
VAN MOLKEN
eerste plaats dat ik een goed defensie
plan achterlaat. Minister Van Eekelen
heeft mijn advies volledig overgenomen.
En punt twee: de verbeterde planning in
dit ministerie die ertoe moet leiden dat
mijn opvolger meer lijn brengt in de ma
teriële behoeften van landmacht, lucht
macht en marine. Overigens is dit werk-
stük de grote verdienste van mijn plaats
vervanger, luchtmachtgeneraal De
Weerd".
Competitie
Wat is tenslotte zijn oordeel over de
kwaliteit van de Nederlandse defensie
binnen de NAVO?
„Die is goed, zonder meer goed. We
kunnen met alle landen de competitie
aan. Misschien niet op alle fronten, om
dat we hier en daar materieel en qua
personeelsbezetting wat achter liggen. De
luchtmacht niet, maar landmacht en ma
rine wel".
En vergeleken met de Russen?
„Ja, die hebben best goed materieel.
Hun dienstplichtigen hebben een lange
diensttijd, maar hun improvisatievermo
gen op lager niveau is niet sterk. Er
wordt van de Russen wel 's gezegd: scha
kel hun commandant uit en je hebt ge
wonnen. Natuurlijk sterk overdreven,
maar er zit iets in. Daarentegen is de
Nederlandse soldaat internationaal be
faamd om zijn improvisatietalent. Ik re
ken hem tot een van de besten van Eu
ropa. Zonder meer".
Huyser staat bij de „troep" bekend als
de menselijke generaal met warme be
langstelling voor zijn ondergeschikten,
hoe onbeduidend in rang ook. Hij wuift
het weg. „Ik weet ook niet hoe ik aan die
naam kom. Het is waar dat ik graag bij
de troep rondzwerf en met de mensen
praat. Een goed commandant weet wat
er onder zijn mensen leeft. Dat contact
heb ik m'n Haagse jaren wel gemist ja".
Na zijn afscheid volgende week wil hij
naast zijn hobby psychologie en filosofie
graag wat meer in geschiedenis gaan
grasduihen. „Geschiedenis is m'n achil
leshiel, daar weet ik heel weinig van.
Misschien een vreemde bekentenis van
een generaal, maar het is gewoon zo. Ja,
ik weet wel wat van krijgsgeschiedenis
en van veldslagen, maar te weinig van
de context van het wereldgebeuren".
HOMME KROL
TERUGKEER SOVJET-JODEN VOOR HET EERST MOGELIJK
De pogingen van Sovjet
leider Gorbatsjov om in zijn
land een aantal drastische
hervormingen door te voeren
worden over heel de wereld
nauwgezet gevolgd, maar in
de „Russische wijk" in
Antwerpen met nog meer
aandacht dan elders. Een
veertigtal Sovjet-gezinnen,
vooral uit de zuidelijke
republiek Georgië, probeert
hier al jaren een nieuw
bestaan op te bouwen. Dank
zij de hervormingen in de
USSR kunnen zij dit jaar
voor het eerst weer „thuis"
op bezoek. Als dat er
tenminste nog is. Want door
de aardbeving ligt ook een
deel van Georgië in puin.
ANTWERPEN - De Russische
wijk in Antwerpen ligt midden in
het havenkwartier, ingeklemd tus
sen het oude stadscentrum en de
rosse buurt. Ze beslaat een paar
honderd vierkante meter. De win
keltjes daar vormen een westers pa
radijs voor de ongeveer veertigdui
zend Russische zeelui die jaarlijks
de Antwerpse haven aandoen.
Maar de mensen die deze winkel
tjes drijven, houden er slechts een
minimaal inkomen aan over.
De wijk is een historische erfenis van
Hitler en Stalin. Een klein groepje Russi
sche dwangarbeiders, door de nazi's naar
Belgiè getransporteerd, bleef na de oor
log in Antwerpen achter omdat terug
keer naar Rusland niet mogelijk was:
Stalin zag in iedereen die in het westen
was geweest een potentiële spion. Toen
eind jaren zestig Russische joden naar
Israel mochten emigreren, breidde ver
volgens ook de Russische wijk in Ant
werpen zich uit met mensen die in Israel
niet konden aarden. En zo is de wijk ge
worden tot wat ze nu is: een bonte ver
zameling winkels met artikelen die door
een gunstige prijs en een niet al te den
derende kwaliteit binnen het bereik van
de overwegend bescheiden Sovjet-beurs
blijven.
Nana (37), verliet vijftien jaar geleden
haar land om zich in Israel te vestigen,
maar het beloofde land was voor haar en
veel andere Sovjet-joden een verschrik
king: „Economisch hadden we het er be
ter dan hier, en zeker werden we er ook
met meer warmte opgevangen. Maar
voor de meesten van ons is de mentali
teit daar toch te Aziatisch. Wij zijn Eu
ropeanen, voelen ons daarom hier beter
thuis".
De overbuurvrouw van Nana, een 51-ja
rige gezette Georgische, kwam in 1980
uit Israel naar Antwerpen, nadat ze zes
tien jaar eerder haar geboortestreek had
verlaten. Ze is er sindsdien niet terugge
weest. ..We horen veel positiefs over de
veranderingen in de Sovjetunie", zegt ze
met een jichtige stem. „Ik wacht nu op
mijn man, die is om gezondheidsrede
nen tijdelijk naar Roemenië. Maar ik
denk dat we daarna samen een visum
vragen om onze familie te bezoeken -
voor het eerst sinds 25 jaar".
De winkelier die een uitdragerij heeft
naast de gezette Georgische, komt uit
dezelfde Sovjet-republiek, maar hij is er
pas negen jaar weg. Na zes jaar Israel en
drie jaar Antwerpen gaat het Russisch
hem nog steeds veel beter af dan het
Frans. Ook hij is hoopvol gestemd over
wat „glasnost" en „perestrojka" voor
hem en zijn gezin kunnen betekenen,
maar aan een terugkeer, zelfs tijdelijk,
wil hij nog niet denken: „Eerst kijken
hoe bestendig de veranderingen zijn".
Hoewel de bewoners van de Russische
wijk alles weten van de revolutionaire
veranderingen de Sovjet-leider Gorbat
sjov probeert door te voeren, en ze elk
nieuwtje uit hun geboorteland op de
voet volgen en bespreken, is er in het be
wustzijn van deze verdrevenen nauwe
lijks plaats voor de realiteit dat na Stalin
al eén klein legertje Sovjet-leiders geko
men en weer gegaan is. Een anonieme
wijkbewoonster: „Voor ons en onze fa
milies was hij erger dan Hitier, omdat
hij zijn wandaden tegen zijn eigen volk
richtte. Ik ken het verhaal van een twee
jarig jongetje, dat op een krantefoto de
oren van Stalin wegknipte. Dat jongetje,
zijn ouders en zijn grootouders zijn alle
maal naar een kamp afgevoerd".
Thomas, een 33-jarige rasechte Georgièr
denkt al helemaal niet aan teruggaan.
„Ik ben hier pas drie jaar, maar ik heb
nu al drie Mercedessen en vier winkels",
pocht hij. Over de hervormingen van
.Gorbatsjov is hij „zeer positief', maar
in economisch opzicht, weet hij, moet er
nog steeds veel gebeuren. „Het zal je
daar niet vlug gebeuren dat je drie Mer
cedessen hebt", onderstreept hij nogeens
triomfantelijk zijn zakelijke succes.
De middag loopt ten einde in de Russi
sche wijk. De laatste Sovjet-klanten, die
zich steevast verraden door in een drie
delig pak met een plastic tasje aan wal te
gaan, zoeken hun boot weer op. De ar
moe straalt van hen af, geen café doen
ze aan. „Met hen heb ik het liefste te
doen", zegt Nana. „Met hen en met Bel
gen die zelf ook nauwelijks genoeg geld
hebben om van rond te komen. Rijkere
Belgen komen hier ook, tuk op koopjes,
maar die lopen je winkel in en uit zon
der zelfs maar gedag te zeggen. Die men
sen zou ik er het liefste zo weer uit ram
men, want die herinneren je er elke mi
nuut aan dat je toch maar een tweede
rangs burger bent".
FRANS BOOGAARD
