„Al mijn personen krijgen
wel iets van mijzelf mee"
„Helft van Armenië
in puin na aardbeving"
Ernstigste
aardbeving
van laatst*
tien jaar
K
Armenië berucht om natuurgeweld)!;
KUNST
£cidóa6ou/ia/nt
EGYPTENAAR NAGUIB MAHFOUZ KRIJGT MORGEN NOBELPRIJS LITERATUUR
In Stockholm wordt morgen de Nobelprijs voor literatuur 1988
uitgereikt aan de Egyptische schrijver Naguib Mahfouz. Waar
schijnlijk zal hij die prijs niet persoonlijk in ontvangst nemen.
Hij is bejaard en wordt geplaagd door suikerziekte. Maar erger is
dat hij vliegangst heeft. Waarschijnlijk zal hij een van zijn doch
ters sturen. Schrijver Ton van Reen zocht exclusief voor onze
krant Mahfouz op in het koffiehuis waar hij al meer dan vijftig
jaar elke dag de ochtendkranten leest
CAIRO Zeven uur. De
ochtendmist wordt ver
dreven door uitlaatgassen.
De zon graaft een baan
van oplichtend stof naar
me toe, het poedergoud
waarmee de ochtend in
Cairo wordt verguld. Het
keurig onderhouden Tah-
rirplein, waarop het gras
zo groen is dat het op
kunstgras lijkt, wordt om
kranst door winkels en
koffiehuizen.
Vrij vlug vind ik het koffie
huis Ali-Baba, dat er, ondanks
de naam van een roverhoofd
man, heel vredig uitziet. De
naam van een sprookjesfiguur
zou voor de schrijver Naguib
Mahfouz wel eens de aanlei
ding kunnen zijn geweest hier
zijn vaste plek te zoeken, want
na zijn bekroning met de No
belprijs liet hij in de talloze in
terviews met de wereldpers
weten dat de verhalen uit de
Duizend en een nacht een van
de belangrijkste bronnen van
de Arabische literatuur zijn.
Binnen zitten, zo vroeg al, een
paar oude mannen. Er gaat
rust en berusting van hen uit,
alsof ze alle tijd van de wereld
hebben, maar niets om hem te
vullen. Onwillekeurig moet ik
aan de hoofdpersonen van Ge
zwets op de Nijl denken, de fi
losoferende vrienden die hun
vragen over het nut van de
wereld wegpraten onder het
genot van een hasjiesjpijp, lui -
onderuit gezakt op het terras
van een woonboot. Ze zouden
het kunnen zijn, in een oudere
uitvoering.
uit zijn koffiehuis de literatuur
binnen. Zelf zou hij Anis Zaki
kunnen zijn, de eigenaar van
de woonboot, een ambtenaar
die als verwijt van zijn chef te
horen krijgt: „uw ogen Kijken
naar binnen en niet naar bui
ten, zoals bij de overige schep
selen van God".
Op de tafel ligt een krant. Op
de voorpagina een grote fotc
van een man die, heel klein, in
een net iets te ruim zittend
pak een beetje verloren maai
ook wat onwillig tussen bossen
bloemen, luidsprekers en ca
mera's staat: Naguib Mahfouz
Nobelprijswinnaar voor de li
teratuur 1988, zojuist begiftigd
met de hoogste Egyptische on
derscheiding, de Orde van de
Nijl. De zilveren halsketting,
als teken van zijn nieuwe
waardigheid, is hem zojuist
omgehangen door president
Hosni Moubarak. Het publiek
brengt de schrijver een ovatie.
Ik voel zijn tenen in zijn
schoenen krommen. Ik hoor
hem krimpen in zijn pak. Het
podium is de laatste plaats
waar een schrijver thuishoort.
Bescheiden als hij is zou Na
guib Mahfouz, op dit grote mo
ment voor Egypte, liever in
zijn koffiehuis hebben gezeten,
of gewoon thuis bij zijn vrouw,
schrijvend aan de keukentafel,
zoals hij dat naar eigen zeggen
altijd gedaan heeft om geen
studeerkamerschrijver te zijn.
Dat laatste is hem gelukt: de
geuren van keukens en koffie
huizen doordrenken zijn boe
ken.
Ik word uit mijn beschouwin
gen opgeschrikt door een langs
de deur scheurende sooter met
defecte uitlaat. Mijn blik blijft
rusten op een kleine man die
aan een stalletje verderop een
krant koopt. Naguib Mahfouz
schrikt van al die voorpagina's
van al die kranten die voor
hem liggen, met allemaal die
foto van hem, veelal in kleur.
Lezend loopt hij naar het kof
fiehuis, zwaait met de krant
naar de vier mannen die even
oud zijn als hij en juist aan een
spelletje domino zijn begonnen
en loopt rakelings langs me; de
geur van een kettingroker
drijft even over mijn tafeltje.
De schrijver zit helemaal al
leen, afgetekend tegen het
lichte raam, alsof hij in profiel
is uitgeknipt uit zwart papier.
Naguib Mahfouz leest zijn
krant onbewogen, zelfs nu ze,
voor vandaag althans, in hem
de grootste nationale attractie
heeft gevonden.
Hij kijkt op noch om als ik aan
een tafeltje ga zitten. Ook niet
als plotseling een paar fotogra
fen binnenstormen, nog vol
slaap, ongeschoren en riekend
naar het nachtleven van een
wereldstad. Met bijna vijftig
boeken en een groot aantal
filmscenario's op zijn naam is
hij, de peetvader van de Ara
bische literatuur, al zo lang
een beroemdheid dat zijn licht
dat van de flitsers verre over
treft.
Pas als na een minuut of vijf
twee schoolmeisjes de trap op
komen en aandoenlijk verle
gen boeken aan hem voorleg
gen om ze te laten signeren,
verschijnt er een glimlach om
zijn lippen. Hij, vader van
twee dochters, is altijd een be
wonderaar geweest van vrou
wen en brak een lans voor
hun onafhankelijkheid, zoals
in „Miramar", waarin een
meisje dat van het boerenland
komt, vecht voor haar zelf
standigheid.
Een groepje Engels sprekende
mannen klimt de trap op.
Journalisten. Nu moet ik snel
zijn, anders heeft Mahfouz
geen tijd meer om mijn boe
ken te signeren. Vlug pak ik
de werken uit mijn tas, loop
naar hem toe en reik hem de
hand. Hij herkent de omsla
gen, staat op, schudt mijn hand
en nodigt me uit aan zijn tafel
tje plaats te nemen.
„Zou u mijn boeken willen sig
neren?", vraag ik en houd
hem het eerste boek geopend
voor. Glimlachend pakt hij
een van de pennen uit het
borstzakje van mijn jas en sig
neert ze, langzaam schrijvend,
in een beverig handschrift. „U
komt van ver", zegt hij terwijl
hij schrijft. „U moet wel een
groot bewonderaar zijn van
mijn werk". Er klinkt een sar
castische ondertoon door in
zijn stem. Vermoedelijk heeft
hij in de laatste weken te veel
journalisten te woord moeten
staan, die nauwelijks iets meer
over zijn werk wisten dan dat
het was bekroond. De Nobel
prijs gebood immers haast.
Stuntelig
Gewend als hij is aan het Ara
bische schrift, moet hij zijn
best doen om de letters te vor
men. Als bij een kind dat nog
maar pas schrijfles heeft, ko
men ze op papier, een beetje
stuntelig. Hij morst as op een
bladzijde en veegt het zo on
handig weg dat er strepen op
het papier achterblijven. Als
hij alle boeken heeft gesig
neerd, steekt hij, bijna triom
fantelijk, mijn pen terug, niet
in mijn maar in zijn borstzak
je
„Uit welk land komt u?"
vraagt hij vriendelijk.
„Holland".
„Waf"
„Holland". Ik moet het zes
keer herhalen, ook al draagt
hij een hoorapparaat. En dan
weet ik nog niet of hij het echt
begrepen heeft.
Rekening houdend met zijn
doofheid kalk ik vlug een
vraag in mijn schrijfblok.
Wat was uw eerste indruk
toen u hoorde dat de Nobel
prijs voor u was?
„Dat hij niet zo zeer voor mij
was bedoeld dan wel om de
hele Arabische literatuur te
eren", zegt hij.
Gaat u uw invloed gebruiken
in zaken die de politiek van de
Arabische landen betreft?
„Schrijvers geven hun mening
in boeken. Ik praat niet met
politici over mijn ideeën, maar
boeken kunnen wel een poli
tiek wapen zijn, vooral als de
ideeën aanslaan".
Wat is uw mooiste boek?
„Dat weet ik niet. Ik zie mijn
boeken niet los van elkaar.
Meer dan mijn eigen boeken
bewonder ik de jonge Arabi
sche schrijvers die net zo ge
durfd schrijven als in Europa
en Amerika. Mijn schrijven
blijft in herinneringen ste
ken".
Kunnen zij zo vrij schrijven
omdat u zichzelf nooit hebt la
ten beperken?
„De Arabische literatuur is
niet minder vrij dan de wes
terse", zegt hij wat fel. „Overal
is er repressie, maar die ver
schilt van cultuur tot cultuur.
Arabische sprookjes als uit de
Duizend en een nacht zijn in
westerse landen altijd gekuist
uitgegeven". Met een servet
poetst hij koffiekringen van
zijn schoteltje.
Maar uw boeken werden vaak
verboden.
„In Oost-Europese landen
worden boeken vaak niet uit
gegeven door gebrek aan pa
pier. Dat is ook censuur". Als
om te demonstreren wat cen
suur is zet hij het lege kopje
ondersteboven op het bordje.
Uw werk lijkt me verkapt
auto-biografisch. Komt u zelf
in al uw boeken voor?
„Ik hou van mensen. Daarom
krijgen al mijn personen wel
iets van mijn eigen karakter
mee, soms met mijn goede,
soms met mijn slechte eigen
schappen".
U bent een verteller, net als de
andere Arabische schrijvers.
„Egypte leeft meer dan hon
derd jaar achter op Europa.
Wij leggen nu pas de basis
voor onze literatuur. Aan ex
perimenteren komen wij voor
lopig nog niet toe". Hij staat op
en geeft me een hand. „Be
dankt voor de vragen", zegt
hij. Ik ga naar beneden, bestel
opnieuw koffie en pak mijn
notitieblok.
Naguib Mahfouz komt naar
beneden, geeft me in het voor
bijgaan een hand, wandelt
naar buiten en verdwijnt in de
Tahrirstraat, in zijn kielzog
het groepje journalisten en fo
tografen, nagestaard door de
mensen op straat die zich
zichtbaar het hoofd pijnigen
over de vraag waarom deze
eenvoudig geklede, kleine
Naguib Mahfouz in het koffiehuis in Cairo, waar hij bereidwillig de boeken signeert die de Ned|
landse schrijver Ton van Reen (links) naar aanleiding van het gesprek met hem had meegenomt,
foto: george frauenfellj^
man achtervolgd wordt met
camera's. Gezien het grote su-
ces van Mahfouz' boeken
moeten er zich onder de toe
schouwers toch ook een aantal
van zijn lezers bevinden. Zijn
boeken worden in Egypte ver
slonden, vooral omdat hij be
vattelijk over eigentijdse on
derwerpen schrijft, begrijpelijk
als een verteller uit de negen
tiende eeuw.
Waarheid
In zijn werk snijdt Mahfouz
vaak sociale en politieke on
derwerpen aan. Hij is niet
bang de waarheid te zeggen.
In De Midaqstraat, een roman
die verhaalt over het tijdloze
leven in een wijk, vertelt hij
onder meer over een homo
seksuele man die aan de drugs
raakt, met een directheid die
men niet gauw van een Arabi
sche schrijver verwacht. Alles
wat menselijk is, is normaal
voor Mahfouz waardoor zijn
werk, vooral in kringen van
Moslim-fundamentalisten,
vaak niet goed viel, zodat vei
ligheidshalve verscheidene
van zijn boeken in Egypte
werden verboden. In veel
Arabische landen werden zijn
boeken uit de handel gehaald
toen hij in 1979 Sadats vredes-
gesprek met Israël bijviel.
Na een wandeling van een uur
ben ik in Gamaliya, het stads
deel waar Mahfouz geboren en
getogen is. De wijk ziet eruit
alsof ze getroffen is door een
luchtaanval die uitsluitend de
bovenste etages van de huizen
heeft vernietigd. Hier en daar
is een huis keurig opgeknapt,
wat de treurigheid van de an
dere woningen nog versterkt.
In alle steegjes van de wijk en
in alle gaatjes waar nog juist
een auto kan staan, wordt er
druk gewerkt aan karkassen
die weer geschikt worden ge
maakt om deel te nemen aan
het ontstellende verkeer.
Voortdurend klinkt-het tikken
en hameren, schaven en schu
ren op in de straatjes, die toch
al volgepropt zijn met winkel
tjes en handeltjes, werkplaat
sen, magazijntjes en vooral
met koffie- en eethuisjes, al of
niet in de open lucht en be
volkt met in alle rust thee
drinkende en waterpijproken-
,de mannen.
Tussen het winkeltje van een
ijsbereider en een handeltje in
traditionele kleding, met een
kleurige T.L.-buizen- verlichte
etalage vol trouwfoto's, schit
teren de uitgedoste paren die
enkel weelde uitstralen, vrou
wen met veel goud omhangen,
gekleed voor het sprookje van
het leven dat in de werkelijk
heid de armoe van de sloppen
zal betekenen als het geleende
ilt;
eerni
goud weer is ingeleverd.
„Het Bruiloftslied" beschr1^
Mahfouz zo'n verhaal van pilthc
jonge man die uit lietershé
trouwt, maar zijn sprookje bond
ter ziet eindigen. por
Elk bedrijf in Gamaliya )~nfT
„De Kleine Winst" kunn
heten. Voor buitenstaander??
dit samenraapsel van nerif»^^
doenden één grote chaos, mbaar
wie boeken van Mahfouz hde
gelezen, weet dat alles hier ^tippe
paald wordt door de ijzer
wetten van het gezin, de fa^e re
lie en de buurt. Hier wonen(ten,nie
mensen die thuishoren in Vallem
boeken, eeuwige ploeteraLj.j d
met niks. Inventief in het ten n
denken van een broodwboven
ning, maar niet in staat om L me,
ven de armoede van de omLe rai
ving uit te stijgen. Dit zijnLer]ed
hoofdpersonen van zijn v<Ljnd
gelezen werken als „De Khoudei
deren van Gebelawi", „Midlvense
straat" en zijn magnum-oL^d j,
„De Trilogie". 1500 pagina'ijUer
drie delen, waarin hij zijnuet m
gen jeugd beschrijft. Lita^ do
tuur in het decor van verpLe sc^
pering dat kenmerkend tenkoi
voor uit hun voegen gegroa,jng r
steden in ontwikkelingslanfieg0n
die driftig bezig zijn zich vCelha,
ters te ontwikkelen, hoeiiemt(
hun bewoners het tempo ifcjjkt r
kunnen volgen en traditionLerci*
blijven leven en denken. HiiiHel
TON VAN RELn va
BUITENLAND
(Vervolg van de voorpagina)
MOSKOU De Armeen
se radio en televisie
brachten gisteren sobere
klassieke muziek ten ge
hore. In de hoofdstad Je
revan liepen families de
ziekenhuizen af op zoek
naar verwanten die moge
lijk door de verwoestende
aardbeving van woensdag
gewond zijn geraakt.
De natuurramp heeft het
noordwestelijk deel van de re
publiek volledig in puin ge
legd. „Iedereen kent wel ie
mand in het noorden. Maar de
ziekenhuizen hebben geen
lijsten met gewonden. Ik kan
alleen maar zeggen dat het een
tragedie is", zei Nora Milikjan,
een redacteur van het Ar
meense persbureau Armen-
press.
„We hebben het ontzettend
druk. Houd de lijn niet bezet,
bel morgen maar", zei de
dienstdoende arts die de tele
foon opnam bij het ministerie
van gezondheid in Jerevan.
Sovjet-leider Michail Gorbats-
jov is vanmorgen vroeg vanuit
de VS in Moskou teruggekeerd
en zal waarschijnlijk gelijk
doorvliegen naar de Armeense
hoofdstad Jerevan om van-
daaruit leiding te geven aan de
hulpoperaties in het door de
aardbeving getroffen gebied.
Naar verwacht zullen zich in
het rampgebied nog meer
aardschokken voordoen.
In alle staten
De ziekenhuizen van Jerevan
hebben ten minste 2500 ge
wonden opgenomen. Alle art
sen zijn ingezet. De normale
telefoonverbindingen met Le-
ninakan, Kirovakan en Spitak,
de ergst getroffen steden, zijn
uitgevallen, maar het leger
heeft een alternatief commu
nicatienet in werking gesteld.
Vanuit Moskou was het niet
mogelijk telefonische verbin
ding te krijgen met politiebu
reaus, het seismologisch cen
trum en de luchthaven van
Leninakan.
„De sfeer in Armenië is ver
schrikkelijk. De ziekenhuizen'
puilen uit. De mensen zijn in
alle staten omdat ze niet weten
wat er met hun familieleden is
gebeurd", zei Gennadi Simon-
jan, onderdirecteur van Ar-
menpress.
De vakbonden hebben vijftig
duizend bedden ter beschik
king gesteld in sanatoria en
hotels. Tientallen vliegtuigen
en helikopters zijn ingezet en
uit het hele land rijden treinen
naar de Kaukasus. Het leger
zou 6500 soldaten hebben inge
zet. Deze staan de al ter plaat
se zijnde zesduizend militairen
bij, die naar het gebied waren
verplaatst om de etnische on
rust tussen Azerbajdzjanen en
Armeniërs te beteugelen.
Verwoest
Ergst getroffen is Spitak, een
stad met zestienduizend inwo
ners tussen Leninakan en Ki
rovakan. De regeringskrant
Izvestia meldde dat hier nog
maar een van de acht scholen
overeind staat, en dat er ook
in de omliggende streken grote
schade is aangericht. De we
gen naar het stadje, dat het
dichtst bij het epicentrum van
de aardbeving ligt, zouden on
begaanbaar zijn. Een liftenfa-
briek is ingestort, graansilo's
zijn verwoest. Spitak heeft
verder fabrieken voor koper,
leer, zuivel, en plaatselijk ver
bouwde suikerbiet. Normaal
wonen er in het gebied rond
om Spitak zo'n vijftigduizend
mensen, maar dit aantal was
aanzienlijk toegenomen door
de vele vluchtelingen die de
m Huilende vrouwen
rouwen tussen
het puin in Spitak
om hun
omgekomen
familieleden.
etnische onlusten tussen Ar
menië en het aangrenzende
Azerbajdzjan waren ontvlucht.
Leninakan, de tweede stad
van Armenië met circa 230.000
inwoners, is zeker voor de
helft verwoest door de krach
tige aardbeving. In Leninakan
staan alleen nog gebouwen
van twee verdiepingen of min
der overeind. Alle andere ge
bouwen zijn ingestort.
Hoewel ook Kirovakan, de
derde stad van Armenië met
meer dan tweehonderddui
zend inwoners, werd getroffen
is de schade er iets beperkter
omdat de stad wat oostelijker
en verder van het epicentrum
van de aardbeving ligt.
Minister van buitenlandse za
ken Edoeard Sjevardnadze
heeft bevestigd dat de kern
centrale bij de Armeense
hoofdstad Jerevan niet is be
schadigd. De centrale ligt zui
delijker dan het getroffen ge-
Artsen zonder
Grenzen wil
naar Armenië
AMSTERDAM De me-
dische hulporganisatie
Artsen zonder Grenzen
heeft haar diensten aan de
Sovjet-autoriteiten ten be
hoeve van de slachtoffers
van de aardbevingsramp
in Armenië aangeboden.
„Een medisch team, be
staande uit artsen en ver
pleegkundigen uitgerust
met noodvoorraden medi
cijnen en medisch materi
aal, is beschikbaar om di
rect af te reizen naar het
rampgebied", aldus de or
ganisatie. Artsen zonder
Grenzen heeft haar dien
sten gisteren aangeboden
aan de ambassade van de
Sovjetunie in Den Haag en
aan het ministerie van
volksgezondheid in Mos
kou. „De Sovjet-autoritei
ten inventariseren mo
menteel alle schade. Het
wachten is op toestem
ming van Sovjet-zijde".
189/9
itleti
loynei
leid zi
MOSKOU De aardf
ving die Armenië höergej
getroffen en waarbij foetb
dodental kan oplopen iuPP°'
honderdduizend is de e[,pds^
ste aardbeving van de jhen
gelopen tien jaar. ferme
ein w
De laatste aardbeving waa?"s
meer dan tienduizend docer
vielen vond plaats in septd33"
ber 1985 in Mexico-Stad. L voc
In september 1978 kwanj*°lf
ruim twintigduizend menjuo
om het leven toen een aarcPorst
ving in Oost-Iran honder<!an
dorpen verwoestte. In tofer de
zijn er de afgelopen tien jlen- S
bij de ergste aardbevingen ?aëen
sen 43.500 en 83.500 men|en m
om het leven gekomen. Milja de
nen mensen raakten dakPag n
en er werd onschatbare schPnd.
aangericht. De kracht vanlPanJe
aardschokken varieerde tus!
4,5 en 8,1 op de schaal i
Richter.
Na China en Japan lijkt
menië het zwaarst getrol
gebied te zijn van deze eel -«
Een aardbeving in China k^ I1
te in 1976 naar schatting
achthonderdduizend men
het leven, terwijl bij een i
dere aardbeving in 1927 n
tweehonderdduizend Chine
waren omgekomen. In U<
vonden 4 honderdduizend O, hï
Uit de puinhopen van het verwoeste ziekenhuis in Spitak hebben reddingswerkers één bed kunnen panners de dood toen T<{ennj
redden. Hoeveel mensen in het ziekenhuis waren op het moment van de aardbeving is niet bekend.
In totaal zijn tienduizenden mensen levend onder het puin begraven. foto: ap
^en
ona<
ekre
ud-v
NEW YORK Het ge
bied van Armenië dat
door de aardbeving is ver
woest, is al jaren berucht
om zijn vernietigende na
tuurgeweld.
Volgens Donald Finley van
het Amerikaans instituut voor
geologisch onderzoek is in het
getroffen gebied, dat ook delen
van Turkije en Iran omvat, de
afgelopen eeuwen van diverse
forse aardbevingen sprake ge
weest. De streek bevindt zich
tussen het Afrikaanse en het
Euraziatische plateau, waar
van de onderlinge bewegingen
en verschuivingen hevige
schokken kunnen veroorza
ken. Het is een gebied van
hoge bergketens, geologische
scheuren en uitgedoofde vul
kanen waarin ongeveer vijf
honderdduizend mensen wo
nen. Om de etnische geweld
dadigheden in Azerbajdzjan te
ontvluchten trokken de afge
lopen weken tienduizenden
Armenen naar Armenië. Ve
len van hen hadden juist hun
toevlucht gezocht in het noor
den van de republiek, met'
name in het ernstig getroffen
stadje Spitak.
Hoog boven de door de aard
beving verwoeste steden to
rent de besneeuwde vulkaan
krater van de 4.090 meter hoge
berg Aragats. In 893 v. Chr.,
lang voordat instrumenten
waren ontwikkeld om de
kracht van aardschokken en -
bevingen te meten, heeft zich
in Armenië een beving voor-
gedaan die aan circa twintig-
letei
duizend mensen het
moet hebben gekost. Dat
althans afgeleid worden uit
verse geschiedkundige bi
nen.
an c
De wetenschap voor het i
spellen van aardbevingen
.volgens diverse deskundi
nog in de kinderschoenen,
name in China is gewerkt
apparatuur die dergelijke
tuurrampen met enige
van zekerheid dient te
spellen. Succes daarbij
nu toe zo goed als uitgeblev
rsp(
972
ichra
tar
lat h:
tenr)
Iet 1
.ver
prof
;wal;
v" In
