Solidariteit met Derde Wereld
valt niet meer weg te denken
In Rome
bruist
uit elke
porie leven
Kritiek op hulp slaat plank mis
tBUITENLAND
ScidócSomant
VRIJDAG 9 DECEMBER 1988 PAGINA 7
Peres mag nu wel
Ipraten met Shamir
TEL AVIV De Israëlische Ar
beiderspartij heeft besloten de on
derhandelingen met het Likud-
85.60blok van premier Shamir over de
«vorming van een regering van na-
"jnale eenheid te hervatten. Het
•sluit betekent een steun in de
ig voor partijleider Peres, die
jerk heeft aangedrongen op een
ieuwe regeringscoalitie met de
iikud. Ook president Herzog had
fen klemmend beroep gedaan op
e Arbeiderspartij, om te voorko-
len dat Israel geregeerd gaat wor-
en door een regering waarin or-
?f*J hodox-religieuze partijen het ei
genlijk voor het zeggen zouden
70.6< orijgen.
78.91
Winnaars
Deze vijf mannen
zijn samen goed
voor negentig
miljoen gulden.
Het vijftal moet
namelijk de
jackpot verdelen
van de loterij van
de staat New
York. Geen
wonder dat zij
zonder r.
uitzondering
tevreden lachéfi-
FOTO: AP
Fabriek in Brazilië
kan kernbom maken
RIO DE JANEIRO Een militaire fabriek
in Brazilië voor de verrijking van uranium
is met enkele aanpassingen geschikt voor
het maken van kernbommen. Dat hebben
Braziliaanse en Amerikaanse wetenschap
pers verklaard op een persconferentie in
Rio de Janeiro. In Brazilië is de aanmaak
van kernbommen bij wet verboden, maar
aangezien alleen militairen in de fabriek
worden toegelaten is niet bekend, of de wa
pens toch worden gemaakt. Brazilië geldt al
enige tijd als een van de zogenoemde drem-
pellanden, die officieel niet over kernbom
men beschikken maar deze relatief eenvou
dig zouden kunnen produceren. Brazilië
heeft ook nooit het non-proliferatieakkoord
getekend over de verspreiding van kernwa
pens.
IRA bedreigt gezinnen
van Britse militairen
BELFAST Het Ierse Republikeinse
Leger heeft een dreigement.gericht aan
het adres van Britse soldaten èn hun
verwantén, door een bom te laten ont
ploffen nabij een huizenblok in Belfast,
waar veel gezinnen van soldaten wo
nen. Een politieagent en een burger
raakten licht gewond toen de negentig
kilo zware bom ontplofte. De IRA zei
in een verklaring dat het de Britse
troepen al vaker had gewaarschuwd
dat zij hun gezinnen „voor hun eigen
veiligheid" uit Noord-Ierland zouden
moeten weghalen. Volgens het Britse
leger was de aanslag duidelijk gericht
tegen vrouwen en kinderen, omdat de
meeste mannen rond de tijd van de ex
plosie nog op hun werk waren.
Argentijnse
stafchef blijft
voorlopig aan
BUENOS AIRES De staf
chef van het Argentijnse leger,
generaal José Dante Caridi,
blijft voorlopig in functie. Pre
sident Raul Alfonsin heeft
daartoe besloten, drie dagen
na het eind van de militaire
rebellie, die onder meer het
vertrek van Caridi tot doel
had. Aanvankelijk was gezegd
dat de rebellie beëindigd was,
nadat Alfonsin had beloofd ge
neraal Caridi te ontslaan. Al
fonsin heeft steeds ontkend
zo'n belofte te hebben gedaan.
JSJEF THEUNIS BIJ AFSCHEID VAN NOVIB:
2^kOME Weggaan uit
255! tome is niet gemakkelijk.
J}t)ndanks moordend ver-
407*eer, vervuiling en crimi-
'g laliteit oefent Rome een
Mi! Teemde aantrekkings
kracht uit.
45éWie in Rome heeft gewoond,
45: eeft in eeuwen en millennia
t. eleefd", schreef de Duitse
chrijver Werner Bergruen
32 eertig jaar geleden. Sindsdien
0 eeft de eeuwige stad klap na
1055 lap gehad. Ongeremde specu-
99. atie heeft tot troosteloze bui-
enwijken geleid. Kilometers-
24 inge files verstoppen het cen-
36a! rum en verpesten de lucht.
205. 'och blijft het de mooiste plek
jtf- an Italië. Milaan en Turijn
1g| 'Jn te Europees, te weinig Ita-
75! iaans. Meer naar het zuiden,
113! oorbij Napels heerst de wa-
1200. lörde van de Arabische soukh.
118. Tenetië, Florence, Verona en
1j£ iena zijn prachtig, maar het
16 ijn echte kijksteden, een soort
205! penluchtmusea.
24. tome is de samengebalde kern
'an Italië met al zijn goede en
4, lechte kanten. In Rome bruist
80. et leven uit elke vervuilde
17 lorie.
159J Vie hier al te lang blijft, wil
1^[\aoit meer weg. Bij de grote
1^ \ijernationale persbureau's is
I4t fime berucht. Uit geen we-
56iirtldstad zijn de corresponden
tes®" zo moeilijk weg te krijgen.
"70ln Bonn werd ooit een enquête
gehouden onder zo'n vijfhon-
buitenlandse journalisten
de meest geliefde stand-
Na Washington en Mos
kou, maar vóór Parijs en Lon
den,'kwam op een royale der
de plaats Rome.
Twijfels
Ik wist niet veel van Italië
toen ik hier kwam en na bijna
drie jaar vertrek ik met meer
twijfels dan zekerheden. Dé
Italiaan bestaat niet. Er liggen
werelden van verschil tussen
een Milanees en een Palermi-
taan. Het verschil tussen noord
en zuid is groter dan ik ooit
voor mogelijk had gehouden.
Ik herinner me een keurige
apotheker uit Milaan die me in
de trein bloedserieus vertelde
dat hij voorstander was van
een Koreaanse oplossing: er
gens bij Rome een grens met
prikkeldraad en militairen.
„Want al het geld dat wij in
het noorden verdienen wordt
in het zuiden opgemaakt".
Zuid-Italië is, veel armer dan
het noorden, maar toch ook
weer niet zo arm dat er niet
goed van wordt gegeten. Eten
is belangrijk; in het zuiden nog
meer dan "in het noorden.
Schrijnende armoede komt in
Italië betrekkelijk weinig
voor. De laars is rijk gewor
den. Al een paar jaar geleden
becijferde het Italiaanse statis
tische bureau dat een gemid
deld gezin in Noord-Italië
maandelijks 3250 gulden con
sumeert. Daarnaast zijn de Ita
lianen ook nog eens grote
spaarders. Op de vraag: Waar
doen ze het toch van? heb ik
nog nooit een antwoord ge
hoord dat helemaal bevredigt.
Het is een van de meest intri
gerende raadsels van het land.
Zou de „economia sommersa",
het zwarte en grijze circuit,
dan toch nog groter zijn dan
de twintig a dertig procent van
de totale economie, zoals de
experts schatten?
Harde werkers
De Italianen weten de handen
uit de mouwen te steken. Vóór
Rome woonden wij ruim drie
jaar in Bonn. In tegenstelling
tot wat gewoonlijk gedacht
wordt heb ik de stellige in
druk dat Italianen nog harde
re werkers zijn dan de Duit
sers. Miljoenen Italianen heb
ben meer dan één baan of be
zigheid. In de weken voor
Kerstmis zijn de winkels in
Rome niet alleen de hele za
terdag open, maar ook de hele
zondag en de sluiting van
maandagmorgen is komen te
vervallen. De wetswijziging tot
openstelling op zondag was
een klein berichtje in de
krant. In Duitsland maar ook
in Nederland zouden de vak
bonden van winkelpersoneel
een pandemonium ontketend
hebben.
Italianen hebben fantasie en
stijl, ze zijn slim en gehaaid.
Bij het nastreven van het ei
gen stoffelijk welzijn zijn ze
onovertroffen. De staat func
tioneert niet en iedereen kan
kert er over. De gezondheids
zorg is belabberd, het open
baar vervoer vaak een ramp.
Voor kleinigheden moet vaak
dagenlang van loket naar lo
ket gelopen worden. Maar dat
gebrek aan efficiëntie ver
schaft de burger ook veel
speelruimte. De belasting
wordt op reusachtige schaal
ontdoken omdat er onvoldoen
de controle is. Het gigantische
overheidstekort van Italië is
niet alleen ontstaan door een
geweldige verspilling, maar
ook doordat middenstanders,
vrije beroepsbeoefenaren en
ondernemers maar een schijn
tje belasting betalen. Onlangs
bleek dat de eigenaren van de
duurste winkels in de meest
sjieke winkelstraten in Vene
tië vrijwel tot de bedelstaf wa
ren vervallen. Ondanks het
bezoek van hordes kapitaal
krachtige Amerikanen en Ja
panners, meldden ze de fiscus
slechts een minimale omzet:
20.000 gulden per jaar.
De Italiaan moppert wel
voortdurend op de staat, maar
of hij echt een overheid zoals
de Nederlandse of de Duitse
wil betwijfel ik zeer. Mijn Ro
meinse huurbaas, een profes
sor aan de universiteit, is het
daar niet mee eens. „Als wij
een staat hadden zoals jullie
dan kon niemand ter wereld
tegen ons op, geen Japanners
en geen Amerikanen."
Overvleugelen
In de jaren zestig en zeventig
was de politiek nog interessant
in Italië. Toen ging het er om
of de grootste communistische
partij van Westeuropa in de
regering zou komen. Tegen
woordig is de PCI verder dan
ooit van de kabinetstafel in
cialisten de communisten zul
len gaan overvleugelen. Italië
wordt al veertig jaar door de
christendemocraten geregeerd
en het zou me niet verbazen
als het nog eens veertig jaar zo
verder gaat.
Maar de geblokkeerde verhou
dingen zijn niet de voornaam
ste reden dat de Italiaanse po
litiek weinig te bieden heeft.
Het punt is dat corruptie, frau
de en diefstal welig tieren en
dat daar niets aan gedaan
wordt. Er wordt geen scherpe
lijn getrokken tussen goed en
slecht, tussen recht en onrecht.
Corruptie lijkt geaccepteerd.
Het belangrijkste is niet ge
pakt te worden. Zo zijn er
overstelpende aanwijzingen
dat de oud-ministers Darida
(Justitie!) en Nicolazzi (Open
bare Werken) vele honderden
miljoenen lires in eigen zak
hebben gestoken bij de verle
ning van bouwopdrachten.
Beiden zitten echter nog rustig
in het parlement. Tegen het
advies van de eigen onder
zoekscommissie in weigerde de
volksvertegenwoordiging bei
den over te dragen aan de jus
titie. Deze zaak is er slechts
één van vele. Corruptie is een
geaccepteerd fenomeen. Wie
een overheidsopdracht wil
krijgen, moet niet vergeten de
genen die daar over beslissen
op een luxeuze wijze in de
watten te leggen. Er bestaan
ongeschreven regels van per
centages die afgedragen
moeten worden.
In de Italiaanse politiek draait
alles om macht en geld. De
partijen zijn niet zozeer bezig
met het bestuur van het land
alswel met intern en extern
geruzie. Het enige wat echt be-
5?
DEN HAAG De kritiek die recent is uitgeoe
fend op de particuliere organisaties voor ont
wikkelingshulp, slaat grotendeels de plank mis.
Zij is gebaseerd op een eenzijdige economische
benadering van het ontwikkelingsvraagstuk en
op een achterhaald beeld van hoe die hulpor
ganisaties met hun partnerorganisaties in ont
wikkelingslanden werken. Dat is, samengevat,
het standpunt van dr. Sjef Theunis, de schei
dende directeur van de Novib, de organisatie
voor internationale ontwikkelingssamenwer-
zijn afscheid naar voren. Theunis vindt wel dat
de particuliere hulporganisaties in Nederland
en andere rijke landen meer moeten samen
werken om het werk beter op elkaar af te
stemmen.. Het is een unanieme klacht in de
Derde Wereld dat men voor elke donor een
rrte medewerker moet hebben, omdat elke
or zijn eigen procedures kent. Voor grotere
projecten zouden de hulporganisaties consortia
kunnen vormen.
langrijk is, is het verdelen van
de banen. Politiek bestaat uit
het spannen van een netwerk
van vrienden, relaties en be
kenden. Hoe hechter dat net
werk hoe echter de positie van
spinnen als Andreotti, Fanfa-
ni, Gava.
Schande
Een pers die misstanden aan
de kaak stelt is er niet. Er
wordt een paar dagen schande
geroepen en dat is het dan. Za
ken goed uitzoeken is er niel
bij. Een klein voorbeeld: na de
aardbeving begin jaren tachtig
in Napels werden er miljarden
guldens beschikbaar gesteld
voor de slachtoffers. Voor ie
dere gedupeerde is inmiddels
een astronomisch bedrag ge
spendeerd, maar de meeste
arme donders wonen nog
steeds in container-woningen.
Geen enkele grote rijke krant
zet een paar maanden lang een
groepje goede journalisten oj)
zo'n zaak. Een goede journalist
is in Italië iemand die op bril
jante wijze een mening kan
formuleren. Alleen maar de
feiten rapporteren is ver bene
den de waardigheid van een
Italiaans journalist. Het zijn al
lemaal mislukte dichters.
Italië is een vitaal land. Mij
treft altijd weer de bijna agres
sieve vrolijkheid van de jeugd.
Om in de stemming te komen
hebben de Italianen geen alco
hol nodig. Die uitgelatenheid
zit in ze. Zelfs in het verkeer
kan die nauwelijks beheerst
worden, 's Avonds laat wil er
nog wel eens een omgekiepte
Fiat of BMW bij het Colos
seum liggen. De brede weg bij
het monument wordt nog da
gelijks als race-baan gebruikt.
Bell' Italia
Toen wij hier pas waren, ver
scheen er een nieuw tijdschrift
„Bell' Italia". De ondertitel
luidde, vrij vertaald, „Op ont
dekkingsreis in het mooiste
land ter wereld". Dat leek me
lichtelijk overdreven. Nu heb
ik daar echter niet veel meer
tegen in te brengen. In Italië is
verschrikkelijk veel te zien.
De UNESCO becijferde ooit
dat dertig procent van de mo
numenten en kunst die de
mensheid heeft voortgebracht
zich in Italië bevinden. Zonder
Italiaanse inbreng zou de
kunst-encyclopedie eenderde
dunner zijn. Miljoenen toeris
ten trekken naar Rome, Flo
rence, Venetië, maar dit land
heeft een overvloed van
adembenemend mooie dorpen
en stadjes, alle nog met hun
„centro storico", hun histori
sche kern.
In Italië komt een mens niet
uitgekeken. Zelfs in Rome
niet. Vorige week ben ik snel
even naar de Sixtijnse Kapel
in het Vaticaan geweest. Voor
het eerst.
TERUGBLIK OP DRIE JAAR ITALIË:
feel Italianen gebruiken de brede weg rond het Colosseum als een echte racebaan.
De sjieke winkelstraten bij de Spaanse trappen trekken altijd weer hordes toeristen.
TT» a drie jaar als correspondent in Rome te hebben gewerkt keert
JlCJ erard Kessels terug naar Nederland. Een goede reden om te
lg te blikken op zijn verblijf in een land waar hij bij aankomst
■einig vanaf wist, maar nu lyrisch over kan schrijven. Kessels
rordt vanaf 1 januari opgevolgd door Jean Mentens.
Iijke
inge
i ISSERBROEK „We
[órden tegenwoordig
sdag ioedserieus genomen". In
jna jn met boeken voige-
ouwde werkkamer in
ken< jn huis in Lisserbroek
indi .unt Sjef Theunis tevre-
en achterover en neemt
n trek van zijn sigaar.
sa' andaag heeft hij in de
plzaal op het Binnenhof
c® scheid genomen als al-
je emeen-secretaris van de
of ïtwikkelingsorganisatie
pstolovib, een functie die hij
da liirn vijftien jaar heeft be-
^Jleed. Op 1 januari wordt
opgevolgd door voor-
hofabg PvdA-voorzitter
rootlax van den Berg,
Symposium, afscheidsreceptie
en een feest: het vertrek van
Sjef Theunis bij de Novib is
heel wat ordelijker verlopen
dan de manier waarop hij hal
verwege de jaren zeventig
„aan de macht" kwam. Van
wege zijn benoeming tot alge
meen-secretaris verlieten tal
rijke medewerkers de organi
satie onder wie, met naar ver
luidt een zeer forse „gouden
handdruk", projecten-direc
teur Van Vlijmen.
Echt rustig is het bij de Novib
nadien nooit meer geweest. De
bevlogen wereldhervormers
uit de Haégse Amaliastraat
hebben onmiskenbaar een
stempel gedrukt op de koers
van de snel groeiende Neder
landse ontwikkelingssamen
werking. Maar daarbij slaag
den zij er steeds weer in de
Haagse politiek tegen de haren
in te strijken, door haaks op
gevestigde meningen te gaan
staan. Sjef Theunis, voor nogal
wat mensen de verpersoonlij
king van het confrontatiebe-
leid: „Het zal best zo zijn dat ik
behalve veel vrienden ook
veel vijanden heb gemaakt. De
Novib is nu eenmaal nimmer
het troetelkind van de geves
tigde orde geworden". En zo
hoort het ook, zie je hem erbij
denken.
Voorhoede
Vanachter zijn bureau thuis in
Lisserbroek, heeft Theunis een
eindeloos uitzicht over de net
jes geploegde akkers van de
Haarlemmermeer. Een ge
schikte plaats om terug te kij
ken op de periode die achter
hem ligt.
Theunis: „Ontwikkelingsorga
nisaties zoals de Novib beho
ren een voorhoedefunctie te
vervullen. Zij kunnen niet
kleurloos zijn. Moeten een her
kenbaar eigen gezicht hebben,
ergens voor staan. Als ze dat
goed doen kan het niet anders,
dan dat er een voortdurende
spanning is met de achterban.
De Derde Wereld is het kom
pas waarop wij varen, de Ne
derlandse (politieke) cultuur
de golven die tegen de boeg
slaan. En soms was het wel
eens zwaar weer".
„In dit werk ga je je zelf ook
steeds meer vereenzelvigen
met de Derde Wereld. Je pro
beert wat daar leeft te verta
len naar de Nederlandse situa
tie. Dan blijkt van tijd tot tijd
dat het acceptatievermorgen
hier nog niet zo ver is ontwik
keld als je dacht en zou willen.
Dat is natuurlijk geen reden
om er als organisatie mee op te
houden, want op den duur zie
je wel degelijk resultaat. Wat
is er in het begin immers niet,
allemaal te doen geweest over"
onze steun aan de Zuidafri-
kaanse bevrijdingsbeweging
ANC en de hulp aan Nicara
gua? Daar hoor je nu niemand
meer over".
„Die meningsvorming in Ne
derland is evenzeer een ont
wikkelingsproces als de veran
deringen in de Derde Wereld.
En dat gaat nu eenmaal alle
maal niet zo snel. Daar heb ik
naar mijn eigen gevoel de af
gelopen jaren meer begrip
voor gekregen. In de jaren zes
tig en zeventig moest alles snel
veranderen. We hadden over
al blauwdrukken voor. We
wisten precies hoe het moest.
Tegenwoordig hebben we nog
steeds idealen; we kunnen niet
zonder. De ideologieën spelen
tegenwoordig echter een veel
geringere rol. Maar ik merk
bij mijzelf dat ik in andere op
zichten geradicaliseerd ben. Ik
identificeer mij nu niet alleen
meer met mijn hoofd, maar
ook met mijn hele hart met de
ontelbare mensen in de Derde
Wereld, van wie ik ontzettend
veel heb geleerd".
Heftig debat
Het vertrek van Theunis valt
toevalligerwijze op het mo
ment dat na jaren van relatie
ve stilte vooral in wetenschap
pelijke kringen een heftig de
bat is ontstaan over de kwali
teit van de Nederlandse ont
wikkelingshulp. „Prima,
hoor", zegt Theunis. „Het is
goed dat die discussie op gang
komt. Het is een teken van
volwassenheid dat de ontwik
kelingssamenwerking op een
zelfde manier onder de loep
wordt genomen als andere sec
toren van het overheidsbeleid.
Maar laten wë er wél voor zor
gen dat we een helder onder
scheid blijven maken tussen
de verschillende vormen van
ontwikkelingssamenwerking.
Het beleid van het ministerie,
waarop veel van de kritiek
zich richt, is één punt; dat van
particuliere organisaties zoals
de Novib een ander".
Bang dat een zakelijke discus
sie zal leiden tot een vermin
dering van de Nederlandse
ontwikkelingsbijdrage is
Theunis echter niet. „Begrip
pen als solidariteit en de strijd
tegen de armoede hebben zich
genesteld in het Nederlandse
normen- en waardenpatroon.
Die worden niet een, twee,
drie overboord gezet. Het
draagvlak voor ontwikkelings
samenwerking is de afgelopen
jaren bovendien enorm ge
groeid. Honderdduizenden Ne
derlanders doen mee aan onze
Gast-aan-Tafel-actie. In ker
ken, scholen, gemeentes en
andere groepen: overal zijn
mensen actief voor de Derde
Wereld".
Leiderschap
Zodra hij volgendp wppk allp
afscheidsverplichtingen bij de
Novib achter de rug heeft, be
gint Theunis aan zijn nieuwe
job: onderzoek doen naar de
haalbaarheid van een interna
tionaal studiecentrum voor
particuliere ontwikkelingsor
ganisaties.
Theunis over het waarom van
zo'n centrum: „Een van de be
langrijkste verworvenheden
van de afgelopen jaren is de
erkenning, door de overheden,
van de grote rol die particulie
re organisaties spelen in de
ontwikkeling van de Derde
Wereld. Vooral dank zij de di
recte contacten die zij hebben
met de gewone bevolking.
Ontwikkeling kan immers
niet van bovenaf worden op
gelegd, maar moet door die be
volking worden gedragen. De
komende jaren zal op dergejij-
ke organisaties een steeds ster
ker beroep worden gedaan.
Vandaar die behoefte aan ka
dervorming en leiderschap
straining".
Wie aan de rol van dergelijke
organisaties twijfelt, zou zich
volgens Theunis moeten be
zinnen op de Nederlandse ge-
cc-v,;«Hpni<; De ProtP sorialp p»i
FOTO'S: AP
maatschappelijke veranderin
gen aan het eind van de vorige
en het begin van deze eeuw,
zijn ook hier op kleine schaal
begonnen.
„En het is de arrogantie van
het Noorden te denken dat wij
geen behoefte meer hebben
aan bezinning, organisatievor
ming en leiderschap. Er zijn
nogal wat mensen die kritiek
hebben op de vervlakking van
de jeugd, die alleen geïnteres
seerd zou zijn in het materiële.
Ik vind dat te goedkoop. Die
houding wordt volgens mij
juist ingegeven door het enor
me gebrek aan inspirerend lei
derschap. Vandaar het inter
nationale studiecentrum. Voor
mensen van daar èn voor
mensen van hier, mensen uit
onze èn mensen uit de Derde
Wereld. Jongeren zijn name
lijk juist heel goed te mobilise
ren. Niet voor de eindeloze
discussies waarin wij ons vroe
ger verloren. Dat is voorbij.
Maar wel als er iets gedaan
kan worden, bijvoorbeeld voor
de Derde Wereld. Iets waar
mee resultaten worden ge
boekt".
JOS TIMMERS
