Muzikaal verhaal, Praag literair
dagboeken en alles over fatsoen
„De brieven van Colijn"
een curieuze mengelmoes
Lwi zondvlicl"
„The Best of Koos Tak"
f!
2(1) Isabelle Allende
Eva Luna
3 (2) Kees van Kooten
Zeven sloten
4 (-) Jan Kuitenbrouwer
Percies
Deze top 5 ia samengesteld
naar aanleiding van de
verkoopcijfers bij de boven
staande hendelaren.
uit dagboekpagina's gepresen
teerd. Herinneringen spelen
daarbij een grote rol. Aan Ha
noi bijvoorbeeld, de stad waar
zij haar jeugd doorbracht:
haar eerste sexuele ervaring.
„De herinnering is levendig.
Ik ben als het war% onteerd
omdat ik ben aangeraakt. Ik
ben vier jaar. Hij is elf en een
half, hij is ook nog een kind."
Of over de drank: „Leven
met de drank is leven met de
dood binnen handbereik. Het
enige dat je ervan weerhoudt
in de waanzin van de alcohol
roes een einde aan je leven te
maken is de wetenschap dat je
als je eenmaal dood bent niet
meer kunt drinken". Notities
over veel onderwerpen: „De
vrouw van Walesa"; „Het
schrijverslichaam" („Schrij
vers roepen sexuele gevoelens
op"); „Mannen". Daarin lees
je: „Er bestaat geen oplossing
in de heterosexualiteit. Man
en vrouw zijn onverzoenlijk
en juist dit met iedere geliefde
hernieuwde, onmogelijke
streven maakt er de groots
heid van uit. Homosexualiteit
kent slechts één passie, de ho
mosexualiteit".
Wie op een andere manier
met deze boeiende schrijfster
en vrouw kennis wil maken,
kan met een bijzonder leuk
uitgaafje voor weinig geld zijn
weg vinden. Voor nog geen
zeven gulden geeft de HEM A
haar „Zomeravond, half elf"
uit, in een nieuwe vertaling
van Ernst van Altena.
Noodweer in een Spaans stad
je. De hoofdpersoon Maria
ziet uit haar raam in de blik
semflitsen twee belangrijke
dingen: het overspel van haar
man en ergens op een dak een
voortvluchtige man, die zijn
vrouw en haar minnaar ver
moordde. Een verhaal uit
1960, een van Duras' mooiste
boeken.
Praag literair
Hadewych is al geruime tijd
geleden begonnen aan een se
rie van „Literaire gidsen
Met zo'n gids in de hand kun
je bij wijze van spreken aan
literair toerisme van het zui
verste water doen: over Bra
bant, Oost- of Westvlaande-
ren, Limburg, wat al niet,
werd je verteld, waar de ge
boortehuizen, de scholen, de
kloosters, de gevangenissen
en fabrieken staan, die met
allerlei auteurs uit zo'n streek
te maken hebben.
Nu is er zo'n gids over Praag
uit. Een boek waarin ik met
plezier en gróte belangstelling
grasduin, hoewel ik Praag
slechts ken van een vrij kort
verblijf! lang geleden. Maar ik
herken heel veel, en het boek,
dat werd samengesteld door
Erik Mossel, biedt een gewel
dige hoeveelheid informatie
over cultuur en geschiedenis
van Praag. Niet alleen omdat
werk en leven van Kafka zo
nauw verbonden is met de
stad, de rivier en de Joden
wijk. Niet alleen vanwege de
rijke middeleeuwse traditie.
Ook vanwege de merkwaar
dige gebroeders Capek en na
tuurlijk ook om Pavel Kohout
en Milan Kundera die na de
Praagse lente moesten ver
trekken. Met dit boek hoef je
niet direct naar Praag om er
veel over te weten te komen,
maar wat zou ik er mee graag
naar Praag terug willen.
Pretenties
„Essayisten, polemisten en
critici hebben ideeën en pre
tenties, maar die hangen in
alles samen met wat ze zijn:
hun karakter, temperament,
emoties, mentaliteit, psycholo
gie. Daarvoor zijn het essayis
ten en geen beoefenaars van
een wetenschap. Hun hersens
hebben emoties en hun ideeën
zijn speculaties over het con
crete bestaan". Literair criti
cus, essayist en hoogleraar,
maar vooral literair redacteur
van Vrij Nederland Carel
Peeters, neemt zijn stelling in,
bij de presentatie van een
BOEKEN £eidóc0ouoaitt
FOTO: SP
Warren deze tijd noemt. Hij
woont in redelijke rust in
Zeeland, de Parijse gebeurte
nissen, waar in eerdere dag
boeken zo heftig over ge
schreven werd, zijn herinne
ring gewórden. Hij heeft nu
zijn gezin en zijn werk. Be
langrijk is de vriendschap die
ontstaat met Maria Dermout,
de schrijfster, die dan in haar
laatste levensjaren is.
Duras
De Franse schrijfster Magué-
rite Duras (haar beroemdste
boek: „Hiroshima, mon
amour") krijgt door twee uit
gaven de aandacht. Bij Arena
verscheen „Het materiële le
ven een weergave van wat
ik vind" dat een „autobiogra
fisch leesboek" genoemd
wordt. Een boek vol haarfijne
notities over belangrijke mo
menten uit het leven van de
schrijfster, ook als een keuze
i Dullemen: Impressies uit India
Marguerite Duras: Autobiografisch leesboek.
FOTO-S: SP
bundel essays over literatuur:
„Hollandse pretenties".
Beschouwingen over negen
tien Nederlandse, en Belgische
auteurs: Renate Rubinstein
(„Een zeurderig verlangen"),
Cornelis Verhoeven („De
plooibare weekheid van mijn
ik"), Jan Blokker („Deugde
lijk wantrouwen"), of Jeroen
Brouwers („Een vluchtweg
voor obsessies"). Deze negen
tien beschouwingen zijn (in
andere vorm) eerder versche
nen in Vrij Nederland.
Op reis
Inez van Dullemen heeft een
verslag geschreven over haar
reis naar India en omliggende
landen. „Huis van ijs rei
simpressies uit India en Ne
pal" heet haar boekje, dat be
gint met een hoofdstuk over
Bombay! „Misschien is er
geen stad ter wereld waar
dood en leven zo broederlijk
naast elkaar bestaan en zo fa
taal op elkaar zijn geworpen".
Zulke zinnen in reisbeschrij
vingen zijn voor mij fataal.
Als je zulke sterke uitspraken
over een oord waar je vertoeft
eerst veiligheidshalve met het
woord „misschien" betrekke
lijk maakt, ben je als schrijver
natuurlijk nergens. Dan geef
je zelf toe dat de formulering
middelmatig of clichématig is.
Jammer genoeg blijft „Huis
van ijs" daar te vaak steken:
de ervaringen
van Dulleman zijit zonder
twijfel sterk en ptrsoonlijk,
maar daarmee zijn ze voor de
lezer nog niet van belang.
Manieren
Wie toch echt eens iets over
fatsoen wil weten kin terecht
bij het boekje van :olumnist
G. L. van Lennep, die weke
lijks in de Haagse Pest een ru
briekje aan dit onderwerp in
de ruimste zin van het woord,
besteedde. „Fatsoen, over ma
nieren" heet het boekje waar
in deze stukjes verzaneld zijn.
Vele irajnische aanwijzingen
over het moderne le^en en de
codes die daarin gelden: „Als
iemand aan u vraagt wat voor
werk u doet, dan is dat om de
conversatie op gang te bren
gen. Het is niet de bedoeling
dat u het allemaal uitlegt". Of,
naar aanleiding van een over
geslagen verjaardag: „Pas
vooral op voor mensen die be
weren op mijn leeftijd doe ik
er niks meer aan. Bel ze op,
geef ze een kleinood, schrijf
iets voorin dat kleine boekje
van tien gulden daar gaat
het om". Zo meent Tan Len
nep, hij zegt het werkelijk,
dat fatsoen iets mei aardig
heid te maken heeft. En dat is
niets nieuws. Al zijn de obser
vaties in dit fatsoaisboekje
steeds erg leuk en het lezen
waard. Ook- wat beireft het
kundige en inventieve taalge
bruik.
In deze rubriek besproken
en genoemde boeken:
„Muzikaal verhaal" i
ziek in de Nederlandse lite
ratuur, samengesteld door
Inez van Eijk, uitgave Unie
boek. Prijs ƒ24,90.
„Vrouwentongen verha
len, essays, reisverslagen".
Uitgeverij Hadewych. Prijs
ƒ24.50.
Hannemieke Stamperius:
„Onder twee ogen" noti
ties van vrouwen over zich'
zelf. Uitgeverij Contact.
Prijs ƒ25,-.
Hans Warren: „Geheim
Dagboek 1958-1962". Uitgave
Bert Bakker. Prijs ƒ29.90
(luxe) en ƒ23,90 (goedkope
editie).
Marguérite Duras: „Het Ma
teriële leven autobiogra
fisch leesboek". Uitgave
Arena. Prijs 24,50.
Marguérite Duras: „Zomera
vond, halfelf",uitgave
Hema. Prijs ƒ6,75.
Erik Mossel: „Literaire gids
van Praag". Uitgave Hade
wych. Prijs ƒ34,50.
Carel Peeters: „Hollandse
pretenties" essays. Uitga
ve De Harmonie. Prijs
ƒ39,50.
Inez van Dullemen: „Huis
van ijs" reisimpressies
uit India en Nepal. Uitgave
Querido. Prijs ƒ25,-.
G. L. van Lennep: „Fat
soen" Uitgave Bert Bak
ker. Prijs ƒ14,90.
VHJDAG 2 DECEMBER 1988 PAGINA 8
Cazemier
Boeken- Tijdschriften
Kopermolen 10,
2317 PB Leiden
Tel. 071-22.00.22
J. Ginsberg BV
Breestraat 127-129
Boek- en kantoorboekhandel
Veenerick
Noordeinde 33
2371 CM Roelofarendsveen
Tel. 01713-16033.
"aal V. BOEKHANOH BV
Haarlemmerstraat 117
Tel. 071-120421 2301 EB Leiden
1<P)REMAN STOLK,
Nieuwe Rijn 9
Leiden - 071-12.21.44
Voor al uw boeken en CD's
DEKKER
IGOR CORNELISSEN LAAT ZIJN SPEURDER VERDER WROETEN
Korthalzen, laagspringers en doorlopers
Met het boekje „Schaatsen
en schaatsenmakers in de
19e en 20e eeuw" presenteert
A. Broere uit Didam het eer
ste samenhangende overzicht
van de ontwikkeling van de
schaats in Nederland. Het
boekje is gebaseerd op zijn
indrukwekkende schaatsen-
verzameling.
Aangenomen wordt dat dé
eerste schaatsen van midden
voetsbeentjes van paarden en
runderen waren gemaakt.
Maar echt schaatsen kon je
er nog niet mee. Het was
meer een Soort glijden (met
een prikstok). Vandaar de
naam „glissers".
De eerste ijzeren schaatsen
waren al rond 1400 bekend.
Talloze modellen werden in
de loop der eeuwen in sme
derijen en fabriekjes ontwik
keld. Broere laat er tekenin-
en en foto's van zien.
ommige schaatsen werden
gewoon genoemd naar de
plaats waar ze werden ge
maakt, zoals de Ouderker
ker, Haastrechter en IJlster
schaatsen. Maar je had ook
namen als korthalzen, laag
springers, en narrenschaat-
sen.
Broere besluit zijn boek met
de nieuwste ontwikkelingen
op schaatsgebied. Volgens de
schrijver is het laatste woord
over de nieuwe modellen, zo
als de Krienbühlschaats en
klapschaats, nog lang niet ge
sproken.
CLARISSE BUMA
A. Broere: „Schaatsen en
schaatsenmakers in de 19e
en 20e eeuw" Uitgeverij Van
Wijnen. Prijs f 22,75.
P. D. James op eigen terrein
Met „Tot de dood erop volgt" begeeft P.D James zichf op haar
eigen terrein, het wereldje van schrijvers en toneelcrit.ci. En ui
teraard is hoofdinspecteur Dalgliesh van Scotland Yaid de aan
gewezen figuur om een mysterieuze moo^fc op zijn eigen wijze
op te lossen. Hoewel Dalgliesh in deze uit^ve niet eckt verant
woordelijk hoeft te zijn voor het tot een goed einde brengen van
de zaak, kan hij het natuurlijk toch niet laten' nadrukkelijk zijn
stempel te drukken op de oplossing.
Dalgliesh is op vakantie bij zijn tante in het Engelse Suffolk.
Nauwelijks geariveerd wordt bekend dat er een boot is aange
spoeld met daarin het lijk van een tweederangs detective-schrij
ver van wie de handen zijn afgehakt. Zoals gebruikelijk in haar
verhalen laat P. D. James ook nu weer een hele reeks gegadig
den de revue passeren die een motief hebben voor dé moord.
Pas als de halfbroer van het slachtoffer door vergiftiging (een
geliefd moordwapen van James) een gruwelijke dood sterft kan
Dalgliesh, dit keer zonder zijn maatje John Massingham, klaar
heid in de zaak brengen.
Tot de dood erop volgt is zeker niet de boeiendste detective van
de hand van James. Het verhaal is in tegenstelling tct andere
werken vrij mager en neemt nergens de gebruikelijke verras
sende wending. Of het zou moeten zijn dat anti-held Dalgliesh
voor dé zoveelste keer na de dood van zijn vrouw een' liefdes
verhouding ziet stranden.
DICK DIJKHUIZEN
P.D. James: „Tot de dood erop volgt". Uitgeverij De Boeke
rij. Prijs 20,00.
Inez van Dijk heeft een boek
je samengesteld met de titel
„Muzikaal verhaal", over de
muziek in de Nederlandse li
teratuur. Een reeks van tek
sten waarin het onderwerp
„muziek" aan de orde komt.
Een stukje uit Bomans' „Kop
stukken" („De Gamelanken
ner"); gedichten van Achter
berg, Andreus, Judith Her-
zberg. Dér Mouw, Nijhoff,
Van Ostaijen en anderen;
fragmenten uit vele verhalen,
van Hildebrand en Multatuli
tot Maarten 't Hart en Jeroen
Brouwers. Precies wat het
boekje belooft en dat is niet
erg veel.
Vrouwen
Een andere bloemlezing, dit
maal samengesteld door Veer-
le Weverbergh heet „Vrou
wentongen" en belooft hele
maal niets. Zonder enig kom-
mentaar, zonder enige verant
woording voor deze keuze
worden hier elf voornamelijk
onbekende Belgische schrijf
sters gepresenteerd. Daaron
der enkele debutanten, maar
ook schrijfsters die al een of
meer romans publiceerden.
Zoals Elisabeth Marain, die
negen jaar geleden debuteer
de. Waarom deze bloemlezing
moet verschijnen, blijft onop
gehelderd. Ook de teksten ge
ven geen duidelijkheid in dit
raadsel. Deze „Verhalen, es-
Hans Warren: Redelijke rust.
says en reisverslagen" lijken
dan ook nogal overbodig.
Hannemieke Stamperius stel
de een ander boek met tek
sten van vrouwen samen:
„Onder twee ogen". Het bevat
fragmenten uit dagboeken
van 18 vrouwen, op een enke
le uitzondering na afkomstig
uit de Verenigde Staten. Je
komt er Alice Walker en Rita
Mae Brown in tegen, maar
ook actrices, die verder niet
als schrijver werken. Hun
dagboeken zijn door Hanne
mieke Stamperius nagelezen
in de wetenschap dat een dag
boek niet voor een andere le
zer dan de*schrijver zelf is ge
maakt.
Dagboek
Hans Warren's „Geheime
Dagboek" wordt nu vervolgd
met een zevende deel, dat de
jaren 1958-1962 beschrijft.
„Een kalme periode" zoals
Hoewel het niet waarschijnlijk
lijkt dat Igor Cornelissen een
nieuwe Nederlandse, in serie
geschakelde speurneus in het
leven wil roepen, mag het toch
opmerkelijk heten dat hij op
nieuw zijn Ernst Stempher
laat opdraven. Deze journalis
tieke wroeter, die beheerst
wordt door de drang vergeten
kwesties uit de Tweede We
reldoorlog te ontrafelen, speelt
weer de hoofdrol in Cornelis-
sens nieuwe roman „De brie
ven van Colijn".
In het in 1987 verschenen „De
zender van Polk" manifesteer
de Ernst Stempher zich als het
alter ego van Cornelissen, die
al meer dan een kwart eeuw
deel uitmaakt van de redactie
van Vrij Nederland en naam
heeft verworven met gedegen
en toch prettig leesbare artike
len over allerlei onderwerpen,
in het bijzonder over de oor
logsjaren en de communisti
sche wereld.
Zijn tweede Stempher-boek
draait om oud-premier Colijn.
Het beschrijft de speurtocht
naar brieven die deze antire
volutionair in de zomer van
1940, kort na de bezetting van
Nederland, zou hebben ge
schreven aan de fascist Arnold N
Meijer, de leider van het
Zwart Front. Waarom had Co
lijn contact gezocht met deze
felle antisemiet, die als rivaal
van de veel machtiger Mussert
en zijn NSB tijdens de oorlogs
jaren op een zijspoor werd ge
rangeerd? Was het omdat Co
lijn onder de indruk was ge
raakt van de stootkracht van
de Duitse Wehrmacht?
De sterke man in de Neder
landse regeringen van de jaren
dertig had zelfs een brochure
„Op de grens van twee werel
den" geschreven, waarin hij
uitging van Duitslands on
overwinnelijkheid. Die bro
chure was de oercalvinist Co
lijn in eigen kring zeer kwa
lijk genomen.
Colijn bleek toch niet zo fout
dat de Duitsers hem met rust
lieten. Ruim een jaar later,
eind oktober 1941, brachten zij
de staatsman naar Berlijn,
waar hij uitvoerig door de SD
werd verhoord. Tenslotte wer
den de 74-jarige Colijn en zijn
vrouw verbannen naar een
dorp in ThUringen, waar hij de
tijd hoofdzakelijk met wande
len doorbracht en waar hij in
1944 aan een hartaanval stierf.
Maar wat zat er achter die toe
nadering van Colijn tot Arnold
Meijer? De leider 1 van het
Zwart Front scheen juist alles
te hebben gedaan om de repu
tatie van Colijn te knakken.
„Desondanks", schrijft Corne
lissen, „maakten zij op Colijns
voorstel een autoritje om ken
nis te maken".
Obsessie
Ernst Stempher wordt geobse
deerd door de vraag wat er in
de brieven van Colijn aan
Meijer heeft gestaan en hij be
gint een speurtocht als hem ter
ore komt dat de epistels in
Amsterdamse boekenstalletjes
zijn opgedoken. Maar wie
denkt dat de ontrafeling van
het mysterie geschiedt op de
manier van een gewone speur
dersroman, is bij Igor Corne
lissen faliekant aan het ver
keerde adres.
Goed beschouwd is dit tweede
Stempher-avontuur een al
even vreemd boek als het eer
ste. Met een verbazingwek
kende vrijmoedigheid husselt
Cornelissen verzinsel en wer
kelijkheid door elkaar, Fanta
siefiguren wandelen als het
ware hand in hand met beken
de, bij naam en toenaam ge
noemde personages, zoals de
hoogleraren Bank en Diepen
horst, de SS'er Stassen, de
journalist Dick Verkijk, de te
kenaar Sytze Henstra, en Ste
ven Barends, de Nederlandse
vertaler van Hitiers „Mein
Kampf". Tenslotte niet te ver-
Heerlijk om te lezen, en niet
alleen voor journalisten, is
„The Best of Koos Tak", star-
ring Koos Tak, zijn vrouw
Tine, tweedehands-autohande
laar en broeder van de natte
gemeente Bruintjes en vele,
vele bekenden. Het is een bun
deling van de aardigste lotge
vallen van de bejaarde mede
werker aan het zaterdagsbij
voegsel van het onafhankelij
ke dagblad De Tijdgeest, wiens
dagen voornamelijk worden
gevuld met bezoeken aan het
café De Drie Fusten, zijn over
peinzingen over z'n nooit door
iemand opgemerkte primeurs
en zijn werk aan de verzetsro
man „De Overval", waarmee
hij nooit verder komt dan de
eerste bladzijde. Zijn worste
ling met het witte papier, zijn
voornemen dagelijks eerder te
beginnen, te stoppen met ro
ken en drinken, het is alles te
vergeefs, want Koos is de anti
held, vol goede bedoelingen
maar nimmer tot iets komend.
Dat alles levensecht opgete
kend ckpr Rijk de Gopijer en
wijlen Eelke de Jong, die er
niet voor schromen nog wat
bekende Nederlanders bijrol
len te lattin spelen in de ver
halen. Leuk zijn ook de teke-^
ningen van Peter van Straa-
ten, die Koos, die een frappan
te gelijkenis vertoont met de
inmiddels overleden journalist
Frits van der Molen, heeft
neergezet alsof hij zo uit het
echte leven op papier is ge-
KOOS VAN WEES
Eelke de Jong en Rijk de
Gooijer: „The best of Koos
Tak". Uitgeverij Nijgh en
Van Ditmar Prijs: ƒ29,50.
Rijk de Gooijer (links) en wijlen Eelke de Jong bij de presentatie
van De eenzame oorlog van Koos Tak in 1983.
FOTO: ANP
geten Cornelissens collega's
van het weekblad Vrij Neder
land, wier situatie ter redactie
met lichte ironie wordt be
licht.
Evenals in „De zender van
Polk" krijgt men sterk de in
druk dat Cornelissen de hele
maskerade op touw zet om
zichzelf een excuus te ver
schaffen voor het spuien van
kennis over onderwerpen van
de meest uiteenlopende soort
en om daarnaast de sores en
genoegens van zijn privé-be-
staan te etaleren. Het boek is
een curieuze mengeling van
speurderslectuur, memoires,
journalistieke impressie alsme
de toeristische en culinaire in
formatie. In 169 pagina's krijgt
men wetenswaardigheden te
verwerken over uiteenlopende
onderwerpen als fascistische
poëzie, de laatste dagen van
Stalin, het toeristisch schoon
van Amsterdam en het eiland
je Gozo bij Malta in de Middel
landse Zee, de muzikale kwali
teit van een oude jazztrombo-
nesolo en de smakelijkheid
van sudderlapjes.
Ironisch
Toch komt uit deze waterval
aan vrij willekeurige informa
tie nog een leuk en lezens-»
waardig boek tevoorschijn.
Cornelissen bereikt het in de
eerste plaats door zijn heldere,
licht ironische, soms afstande
lijke dan weer betrokken stijl
van schrijven, die op de mees
te bladzijden wel een prikke
lende wending teweeg brengt.
Daarnaast treffen zijn belezen
heid en zijn gevoel voor het
kleine, interessante detail, die
voortkomen uit de nieuwsgie
righeid van de ras-journalist.
Roman is een groot woord
voor dit boek. De actie druipt
er bepaald niet van af en de
verhalende lijn is op z'n
zachtst gezegd aan de schrale
kant. Gelijk het een speurders-
verhaal betaamt is er aan het
Igor Cornelissen laat in „De Brieven van Colijn" minister-presi
dent Colijn contact zoeken met Arnold Meijer, leider van het
Zwarte Front.
FOTO: PERS UNIE
einde nog een enigszins ver
rassende ontknoping, maar die
is tevens een ontnuchterende
anticlimax.
In zijn eerste Stempher-boek
schetste Igor Cornelissen zijn
alter ego als een mol, die altijd
ondergronds aan het graven is.
„Je zag er zo nu en dan wat
van, zo'n verse zandhoop.
Soms zag je het zand bewegen,
trillen was het eigenlijk, niet
meer. Die mol ging maar door
en veel aanspraak had het
beest niet".
Dat beeld zet zich door in „De
brieven van Colijn". De mol
wroet en ploetert verder. Het
zou nog weieens heel wat
meer vergeten kwesties kun
nen opleveren.
WILLEM VAN DER VEEN
Igor Cornelissen: „De brie
ven van Colijn". Uitgeverij
Van Gennep, Amsterdam.
Prijs ƒ24.50.
ADVERTENTIE
heefl
alles
dage
op d<
zeulc
„Schaatsen en schaatsenmakers in de 19e en 20e eeuw" geeft
een goedoverzicht van de schaats in Nederland
FOTO: ANP
Jap;
De J
bake
-Zone
Brou
met
kom:
Hok.
golv<
Aan
