Apen zoeken net als mensen
verzoening na een conflict
Opnieuw pleidooi voor
commissie kinderopvang
aarom beklimmen bergbeklimmers bergen?
uit de weekbladen
HP
ELSEVIER
Htf
H0ENE
CNV-bond stapt uit
acht produktschappen
FNV: hervorming
belasting te duur
lU TER AARS IN BOEK „EENZAME HOOGTE" BENADEREN ANTWOORD
DE TIJD
UENLAND
CcidócSouoant
DONDERDAG 17 NOVEMBER 1988 PAGINA 7
ers kandidaat
zitter VNZ
ÉHT Het dagelijks be-
Jan de Vereniging van
Indse Ziekenfondsen zal
toeede Kamerlid S.C.
(59) van het CDA voor
als voorzitter van de
et algemeen bestuur be-
jgende week over deze
tuur en de algemene
Muring volgend voorjaar.
W zal J. de Vries opvol-
Jj niet herkiesbaar is. De
16{ at-voorzitter heeft zich
52|fgelopen zestien jaar in
76 ede Kamer beziggehou-
'f® de portefeuilles volks-
jjj: eid en sociale zaken. Hij
53, vice-voorzitter van de s. Wijers
60j guête-commissie.
FOTO: CEES VERKERK
NIEUWEGEIN De Industrie- en Voedings
bond CNV stapt uit een reeks produkt- en be
drijfschappen omdat die niet hebben willen belo
ven dat ze meer oog zullen hebben voor sociale
kwesties en werknemersbelangen in het bijzon
der. Circa tien jaar geleden geleden trokken de
FN V-bonden zich al uit de meeste schappen te
rug omdat de werkgeversorganisaties er niet
voor voelden om deze zeggenschap te geven over
investeringsbeslissingen. De CNV heeft in acht
van de 28 schappen waarin de bond zitting heeft
er de brui aan gegeven en de overige nog twee
jaar de tijd gegeven hun leven te beteren. Op
termijn kan dit leiden tot opheffing van de be
trokken schappen omdat ze vanwege het (goed
deels) ontbreken van vakbondsvertegenwoordi
gers niet meer als representatief voor de be
drijfstak kunnen worden beschouwd.
DEN HAAG De vakcentrale FNV
vindt dat het kabinet te veel geld uit
trekt voor de vereenvoudiging van het
belastingstelsel. In een brief aan de vas
te kamercommissie die zich met de
voorbereiding van de belastinghervor
ming bezighoudt, schrijft de FNV dat
een lastenverlichting van 4,7 miljard
gulden te veel is als er tegelijkertijd
„weer allerlei bezuinigingsmaatregelen
te verwachten zijn". Bovendien vindt de
vakcentrale dat het geld beter aange
wend kan worden voor werkloosheids
bestrijding, milieubehoud en verbete
ring van de infrastructuur. De FNV
vindt het onjuist dat de voorgestelde las
tenverlichting vooral ten goede komt
aan de hogere inkomensgroepen.
«iransplantatie
'S :Ht in
lünfondspakket
(Van onze
21j3ementaire redactie)
(i*AAG Harttransplan-
2071 irdt waarschijnlijk op-
70J n in het ziekenfonds-
J Deze conclusie trek-
ewijden na lezing van
j iport van de Erasmus
152J iiteit in Rotterdam. De
87,s Dndsraad beslist vol-
59.'week over het advies
"'j itssecretaris Dees.
89, ;mus Universiteit heeft
29.< acht van de zieken-
77,( ad een onderzoek inge-
1495(ar het nuttig effect van
er kostbare medische
:ling. Een patiënt die
rttransplantatie heeft
hbB an, kost per gewonnen
ongeveer 50.000
Ruwweg 30.000 gulden
28 medicatie, 10.000 gul-
gb 217. r de steeds terugkeren-
233. ole en nog eens 10.000
,I<C 3771 voor andere kosten.
13g' is verrekend het be-
i c 79jn 140.000 gulden voor
1121 rnlijke transplantatie.
294josten worden nu nog
door de Algemene
44] condere Ziektekosten.
44J ierzoek van de Eras-
1. iversiteit wijst uit dat
^transplantatie het le-
321 gemiddeld twaalf jaar
v o. t en °°k een duidelijke
i I078ïing van de kwaliteit
99.1 leven betekent. Overi-
de patiënten meestal
rj 24( 'ijk harder vooruit dan
c 348( ;h. De Rotterdamse on-
ihe 2M.((ers hebben 76 hart-
J 64.7 ntaties bestudeerd, die
c 103J )85 zjjn uitgevoerd in
73Jlemische ziekenhuizen
lujotterdam, Leiden en
1200.4 (Nieuwegein). Deze
ii8%iingen hebben de staat
miljoen gulden gekost.
16j positief zijn de onder-
i 199.5 over de effecten van
2<tensplatie. Hoewel er tot
Lijk onbekende
man op
landgoed Philips
EINDHOVEN Bosarbeiders heb
ben op het landgoed van ir. Frits
Philips in Eindhoven het stoffelijk
overschot gevonden van een onbe
kende man. Het stoffelijk overschot
lag in een greppel en verkeerde in
een vergaande staat van ontbin
ding. Volgens de politie heeft het
lijk minstens een jaar op die plaats
gelegen. Er zijn vooralsnog geen
aanwijzingen dat er sprake is van
een misdrijf. Het landgoed De Wie
lewaal is niet openbaar toeganke
lijk. Bij het lijk lag een lege plastic
draagtas met daarop de tekst „Nu-
beko supermarkt", een winkel die
in de buurt niet bekend is.
ARNHEM - De menselij
ke soort is in tegenstel
ling tot wat veel biolo
gen nog altijd beweren
allesbehalve superagres-
sief. De mens beschikt
over een uitgebreid sy
steem van remmingen
dat agressie onderdrukt
en dat ervoor zorgt dat
conflicten worden ver
zoend.
Deze conclusie trekt de etho
loog dr. F. de Waal na een
zevenjarig onderzoek naar
het sociale gedrag van apen.
Volgens De Waal gaan de
conclusies uit zijn onderzoek
in veel gevallen op voor
menselijk gedrag. De Waal
heeft zijn bevindingen neer
gelegd in het boek „Verzoe
ning. Vrede stichten onder
apen en mensen" dat gisteren
in Burgers' Zooin Arnhem
werd gepresenteerd.
In het kader van het onder
zoek heeft De Waal lange tijd
de chimpansee-kolonie in de
Arnhemse dierentuin bestu
deerd. Sinds 1981 verricht hij
bovendien onderzoek in de
Verenigde Staten. In 1982
publiceerde hij over de Arn
hemse apenkolonie het boek
„Chimpansee politiek" waar
in hij verbanden legt tussen
het gedrag van apen en dat
van Haagse politici.
Frans de Waal bij de chimpansee-kolonie in Burgers' Dierenpark in Arnhem.
Volgens De Waal kennen
apen zowel tolerantie als ver
zoening. „Ze gebruiken net
zulke politieke middelen om
agressie te beteugelen als de
maatschappij van de mens",
aldus De Waal. „Gemeen
schappen bestaan bij de gra
tie van een hoog ontwikkeld
afkoelingssysteem dat het so
ciale raderwerk voor over
verhitting, stukdraaien en
uiteenvallen behoedt".
Geen oogcontact
Als voorbeeld noemt De
Waal de reactie op overbe
volking. Apen die bij elkaar
in een te kleine kooi worden
geplaatst, gaan elkaar nege
ren. „Dit is te vergelijken
met metropassagiers die uit
het raam het duister in staan
te staren om oogcontact te
vermijden", aldus De Waal.
De Waal ontdekte dat apen
na een conflict altijd uit zijn
op verzoening. Zo'n hereni
ging gebeurt met langdurige
omhelzingen, zoenen en soms
seksueel contact. Hij wil hier
mee aantonen dat er beslist
geen sprake is van een
„doorlopende vrije worste
ling" in de vrije natuur.
„Dieren in een sociale groep
zijn vriend en vijand tegelijk.
Ze gedragen zich als een
mensengezin".
Bovendien hebben apen vol
gens De Waal geleerd hoe ze
met hun agressie moeten om
gaan. „Een ernstige aanval
van jonge volwassen manne
tjes op wijfjes wordt vaak
door andere groepsleden ge
stuit. Oudere mannetjes heb
ben hun agressie tegenover
vrouwtjes leren beheersen".
Ontgroening
In zijn boek gaat De Waal
ook in op overeenkomsten
tussen apen en mensen als
agressie wordt gebruikt om
verbintenissen aan te gaan.
Om de eenheid in de groep te
bewaren bijten sommige
apen de vrouwtjes in de nek
waarna iedereen zich weer
bij de groep voegt. „Op zoek
naar een menselijke parallel
is het beste voorbeeld de ont
groening. Als eerstejaars-stu
dent onderging ik zelf alle
grappen en vernederingen
die voor de toelating van de
broederschap nodig werden
geacht".
Volgens De Waal valt niet te
ontkennen dat de mens een
agressieve inslag heeft. Maar
hij noemt agressie een we
zenlijk onderdeel van elke
sociale relatie.
Frans B.M. de Waal, Ver
zoening, vrede stichten on
der apen en mensen. Uitge
verij Het Spectrum, 289 blz,
ƒ39,90.
wissen overboord
bruinvissen die ruim zeven maanden lang in het dolfinarium in Harderwijk op krachten zijn
fpn nadat ze in maart op Ameland waren aangespoeld, zijn gisteren weer aan hun element
■Hrouwd. Weer vol levenslust zochten Petra en Marcel na hun tewaterlating hun weg door de
FOTO: ANP
DEN HAAG Het Landelijk
Platform Kinderopvang
(LPK) stelt regering en parle
ment voor om een commissie
van deskundigen te benoemen
die de besluitvorming over het
kinderopvangbeleid moet be
spoedigen. Vorig jaar heeft een
onderzoek van het ministerie
van sociale zaken aangetoond
dat in Nederland een sterke
behoefte bestaat aan het uit
breiden van het aantal kinder
dagverblijven. Morgen besluit
het kabinet hoe het bedrag
van 125 miljoen dat voor kin
deropvang is uitgetrokken, zal
worden besteed.
Afgelopen dinsdag presenteer
de de Stichting Kinderopvang
Nederland (SKON), die zich in
tegenstelling tot de LPK bezig
houdt met onsubsidieerde
voorzieningen, eveneens een
plan tot instelling van een kin-
deropvang-commissie, een
„doe-groep". Het Landelijk
Platform heeft hiervoor al en
kele „sterke personen" op het
oog: Hedy d'Ancona (lid van
het Europees parlement en ex-
staatssecretaris voor het eman
cipatiebeleid), Jan de Boer (di
recteur van de Sociale Dienst
Leeuwarden) en mr. Dian van
Leeuwen-Schut (voorzitster
van de Emancipatieraad). In
totaal zou de commissie negen
personen moeten tellen.
Het Tweede-Kamerlid Louise
Groenman (D66) sprak dins
dag nog samen met haar colle
ga's Dijkstal (VVD) en Jan-
maat-Abee (CDA) een negatief
oordeel uit over de werk
groepplannen van de SKON.
Tijdens de bijeenkomst van
gisteren reageerde zij echter
positief op de voorgestelde
LPK-commissie. „Maar dan
zou het LPK wel met de
SKON moeten gaan samen
werken. Ik hoop echter dat
het kabinet vrijdag gewoon
met een concreet plan komt,
zodat een commissie overbodig
zal zijn", aldus Groenman. Het
LPK staat overigens niet on
bereidwillig tegenover een sa
menwerking met de SKON.
171ERDAM „Eenza-
JJ3oogte" dekt de la-
575 n klinkt minder su-
dan „Op eenzame
501?". Wellicht is daar-
51'bor die eerste naam
en voor de verha-
ndel van 25 Neder-
bergbeklimmers
die gisteravond in Rotter
dam werd gepresenteerd
en vanaf zaterdag in de
winkel ligt.
Samensteller, mede-auteur en
onze bekendste beroepsklaute-
raar Ronald Naar meent niet
ten onrechte dat nog nooit een
schrijver het antwoord heeft
kunnen geven op de vraag:
„Waarom beklimmen bergbe
klimmers bergen?" „Maar",
zegt de 33-jarige Hagenaar,
„collectief komen de auteurs
van Eenzame Hoogte het
dichtst in de buurt".
„Alleen met een goede vriend
op een rotsgraat, goed weer en
kilometers uitzicht geven mij
dat euforische gevoel dat ik al
leen in de bergen heb", zijn de
bergverslaafde woorden van
Eelco van Dijk. „De serene
rust" van de bergwereld mag
hem nog vele jaren omarmen,
ook al heeft de klimmende
voorzitter van de Koninklijke
Nederlandse Alpen-Vereni
ging na een lawine-ongeluk
wel eens over de rand van de
dood gekeken. Eenzame Hoog-
VONTUREN VAN KAPITEIN ROB
Het Pinguïnland van Professor Lupardi
t de
Met zijn gevangenen, die nog steeds bewusteloos zijn
ofessor Lupardi naar het atomatorium terug. „Wat moet
deze mensen gebeuren, meester?" vraagt Yoto. De pro-
grijnst. „We zullen ze eens even leren kennis maken met
e^fein w'itot stand hebben gebracht," bromde hij: „haal eens
er hersenantennes en zet die kerels ieder zo'n ding op het
Maar zorg, dat ze goed vast zitten, Yoto!" Nu, dat is de
knecht wel toevertrouwd. En wanneer na enkele uren Rob en zijn
kameraden bijkomen tasten zij verschrikt naar hun hoofd: een
stalen band knelt om hun schedels en vergeefs proberen zij zich
te ontdoen van de instrumenten, waarmee zij zijn getooid. Rob
grijpt in zijn zak; hij heeft zijn mes nodigl... Maar professor Lu
pardi heeft de mannen eerst zorgvuldig gefouilleerd en wat zij
ook doen het lukt hun niet de antennes van hun hoofd te krijgen.
te bevat zelfs enkele verhalen
van mensen die al een paar
jaar dood zijn. Bernard Telle-
gen verongelukte in 1980 tij
dens een Andes-expeditie, Jo-
han Taks skiede in 1984 in een
gletsjerspleet en Rudolf de Ko
ning kwam om het leven tij
dens de afdaling van de 7.710
meter hoge rotsklomp Jannu.
Toch zegt Van Dijk: „Ik kom
als oorzaak van waaróm je
klimt toch weer altijd weer bij
plezier uit. Wat is er heerlijker
dan het klimmen in terrein
dat net binnen de grenzen van
je mogelijkheden ligt, door je
ervaring de weg weten in vol
slagen onbekend terrein, het
genieten van dat fraaie terrein
zelf en de hechte vriendschap
met je tochtgenoot. Maar alpi
nisme is een gevaarlijke sport.
Opleiding is daarom één van
de belangrijkste taken van de
alpinistenvereniging. De Ar
dennen en de Alpen zijn ons
voornaamste oefenterrein".
„Files"
Jaarlijks gaan bijna 300.000
Nederlanders „gewoon" naar
de bergen. Nog eens 35.000
bergsporters zijn georgani
seerd, meldt Ronald Naar, die
met de bundel (soms te) nauw
keurige verslagen acht thema's
van net bergbeklimmen wil
belichten: klassiek alpinisme,
explorisme, extreem klimmen,
ski-avonturen, himalaySsme,
trekking, de keerzijde van de
medaille, alsmede nieuwe en
vreemde uitdagingen. Het eni
ge Nederlandse lid van de EG-
expeditie die volgend jaar de
8.670 hoge K2 in Pakistan gaat
bedwingen, constateert dat
door de groei van deze sport
de bergen onder te grote druk
komen te staan, waarbij „files"
geen uitzondering zijn. Naar:
„Doordat bergbeklimmen
steeds gewoner wordt, ontstaat
bij mensen de drang zich te
onderscheiden. Er komen
nieuwe uitdagingen, waarbij
supertijden en vreemde afda
lingen vooropstaan".
Er zijn ook kleinere uitdagin
gen. Michael Knap is sport-
klimmer, iemand die een uit
daging ziet in slechts twintig
meter rots. Het is een trendy,
commercieel aantrekkelijke
klimtak, waarbij de helden
aanbeden worden.
Knap schrijft: „Ik ben zelf ge
stopt met alpinisme. Als je op
een hoog niveau wilt presteren
zul je risico's moeten nemen.
En dat wil ik niet. Daarnaast
staat het typische alpine-afzien
me tegen. Het sportklimmen
draagt een onverbloemde
vorm van competitie in zich.
Afgunst en competitie blijven
binnen het alpinisme onder
huids. Alpinisten kunnen zich
bijzonder moeilijk met elkaar
meteen. Maar een sportklim-
mer klimt of valt, duidelijk".
HERMAN
ïdeiijK
JANSEN
Ronald Naar e.a.: „Eenzame
Hoogte" (380 blz.). Uitgeve
rij BZZTóH (Den Haag).
Prijs: ƒ39,50.
Jenninger heeft het geweten
Jenninger hat es gewust; in
derdaad: hij heeft het gewe
ten. Stond daar een nieuwe
Hitier voor de Bondsdag de
Holocaust een beetje goed te
praten, of heeft niemand
goed geluisterd dan wel wil
len luisteren? De Haagse
Post: voorbeeldige analyse en
indrukwekkende rede. Else
vier: integere misstap. Vrij
Nederland: Duitse prominen
ten zeggen al jaren de ver
keerde dingen. De Groene:
Jenninger sprak de waarheid.
HN-magazine: Jenninger aan
eigen goede bedoelingen be
zweken. De Tijd: Ai. Jennin
ger? Jenninger? De beste op
lossing: de integrale rede le
zen in HP.
Het geweten van de natie, dat
was Jenninger voor de Haag
se Post. „Hij stelt vast dat de
meeste Duitsers niet de vra
gen stelden die zij zich naar
aanleiding van Hitier hadden
moeten stellen. Jenninger
schetst andere aspecten van
het Deutschsein: het agressie
ve nationalistische bewust
zijn, geen evolutie in de rich
ting van democratisch besef
en eerbied voor de rechten
van de mens, de afkeer van
de moderne industriële sa
menleving en de reactionaire
utopie van de agrarische sa
menleving. Het nazisme was,
aldus Jenninger, geen onge
lukkige afwijking van het
normale Duitse patroon, maar
slechts een uiterste vergro
ving van aspecten, die al lang
aanwezig waren". Jenninger
zelf (fragment uit zijn rede):
„Dat is het belangrijkste: la
ten wij nooit meer toestaan
dat onze naaste zijn kwaliteit
als mens wordt ontzegd. Hij
verdient achting; want hij
draagt net als wij een mense
lijk aangezicht".
Heeft mr. J. Huijts destijds
geweten waar hij achteraan
liep? Deze fellow-traveller,
ofwel ex-aanhanger van Sta
lin: „Er bestaat niet zoiets als
schone handen - alle doen,
zelfs het niet-doen, is een
mis-aoen. Als er iets m'n late
re denken en gedragslijn
heeft beïnvloed, dan is het
dat. Het vergt koelbloe
digheid om in zichzelf onhei
lige middelen tegen elkaar af
te wegen. In die zin kan je de
politieke lijn van Stalin juist
achten en toch het over de
mensen gebrachte leed niet
bagatelliseren".
Jan Mulder zag het toch an
ders. De (tv-)columnist van
Elsevier: „Toen Kohl nog in
de oppositiebanken zat, zat
Philipp Jenninger naast hem.
Bij redevoeringen van kanse
lier Schmidt liet Jenninger
de interrupties die Kohl zelf
niet aandurfde uit zijn mond
vliegen. Mooi gezicht was dat:
Jenninger, de ordinairste
verwensingen naar Schmidt
slingerend, Kohl er zwijgend
glimlachend naast, en
Schmidt zo nu en dan geamu
seerd opkijkend naar de
speknek, die om de vijf tellen
omhoogkwam en dingen door
de ruimte brulde. Jenninger
is niet slim. Hij was afweer
geschut, mijnenlegger, intri
gant, leugenaar, excuseszeg-
ger, onbenul die je niets kwa
lijk nemen kunt". Heel wat
pagina's eerder in het blad,
van een gewone redacteur:
„Jenninger is een rechtscha
pen man".
Voormalig bondskanselier
Bruno Kreisky van Ansc-
hluss-land Oostenrijk, over
de joden van vandaag: „Mis
schien bestaat Israel nog
twintig jaar. Maar het worden
twintig jaar van strijd. En er
komt een dag dat Israel een
verschrikkelijke prijs zal
moeten betalen voor zijn on
wil om vrede te sluiten met
de Palestijnen. Nu het Israëli
sche volk bij de jongste ver
kiezingen op rechts heeft ge
stemd, heeft de natie gekozen
voor de ondergang".
En de beschaving gaat ook al
ten onder. Karei van het
Reve waagt er een bespiege
ling aan, in het kader van
een symposium morgen over
„Cultureel alfa-bêtisme".
„Wie met alle geweld iets wil
ondernemen om de onder
gang der beschaving uit te
stellen kan misschien nog het
beste streven naar een net
van gratis toegankelijke lage
re en middelbare scholen,
met kleine klassen, waar door
ter zake kundigen lezen,
schrijven en rekenen wordt
onderwezen, en later Frans,
Duits, Engels, wiskunde, na
tuurkunde. En vooral geen
vakken waarin je woorden
als communicatie, maatschap
pij, informatie en identiteit
tegenkomt".
„Duitsers hebben altijd pech:
ze wonen in het verkeerde
land". Vrij Nederland heeft
geen moeite de toon te zetten.
„Ze hebben niet de goede lei
ders, en die zeggen dan weer
de foute dingen. Of, zoals de
onnavolgbare staatsman
Franz Josef Strauss het ooit
zei: „Ze hebben de pech dat
ze tot twee keer toe de ver
keerde politiek aan de top
van het land hebben gehad".
Jenninger was de laatste
pechvogel. Hield een diepzin
nige rede waarin hij de weg
kwijtraakte. En dat kon nu
net niet. Het was het ver
keerde moment". Philipp
Jenninger, Sie sind kein Wil
lem Aantjes!, zegt Piet Grijs,
spelend met de uitspraak van
Dukakis' running mate Ben-
tzen „Senator Quayle, u bent
geen John Kennedy".
Komen we dat schoreh,
die commissaris ook weer te
gen. Henk Vonhoff, dit keer
in de serie De Voorzitter. „Ik
hecht zeer aan strakke vor
men, omdat ik geloof dat die
helpen. Als mensen recht
streeks met elkaar praten,
wordt de toon onzakelijker en
wordt het doel niet gediend.
Dus ik zorg dat er via mij
wordt gediscussieerd. Dat doe
ik altijd, ook in kleinere ge
zelschappen. Ooit kwam ik
als voorzitter ergens binnen,
en daar was het Jan en Marie
en Ton en Wim en altijd den
derende herrie en nooit een
agenda klaar en een oneindig
aantal vergaderingen en
nooit duidelijke conclusies.
Daar maak ik snel een einde
aan".
Geen Jenninger in De Tijd.
Zappen dan maar? In de ru
briek reclame: „De zap was
uitgeroepen tot het nieuwste,
dodelijke wapen tegen recla
me. In grote drommen gingen
kijkers (in de VS) gebruik
maken van de mogelijkheid
per afstandbediening de tv-
commercials te ontwijken
door even langs andere net
ten te zappen".
De kandidatuur van ex-am
bassadeur Jan Willem Ber-
tens voor D66. Nee, niet wéér
Bertens hè? Zap.
Een vakbondsbestuurder. In
tellectueel weliswaar, maar
toch: zap.
Terug in de tijd, de (onom
keerbaarheid van gedane za
ken, een verhaal over ruim-
tegolven en tijdcycli, en over
de kosmische chaos die al
maar toeneemt. Allemachtig.
Zap!
Een landenspecial (Japan).
Nee, niet wéér hè? Zap.
Schilderen als therapie voor
psychiatrische patënten. Over
emoties en verbeelding. Nee,
nee, heel mooi, prachtige
kleurenfoto's.
Geen Van het Reve, wel alfa-
bêtisme. Hoe gaat dat in de
kantine van de universiteit?
„U doet onderzoek naar pa
tronen, zegt u. Het spijt me,
maar ik zou niet weten wat
dat zijn. Zelf analyseer ik
teksten van Shakespeare, ziet
u". Collega: „Shakespeare?
Nooit van gehoord".
(Nu even allemaal elders in
deze krant kijken, naar de
rede van Jaap Goedegebuure:
„Afscheid van het lezen").
De rel die om de toespraak
van Jenninger is ontstaan, tot
het weglopen van de afge
vaardigden toe, is volgens
HN-magazine buiten pro
porties. „Voor ongeoefende
toehoorders bevatte de rede
wellicht een enkele passage
die aanleiding kon geven tot
misverstand, maar bondsda
gleden die dit toch bepaald
niet ingewikkelde vertoog
niet op zijn juiste waarde wis
ten te schatten, hebben daar
mee zichzelf een brevet van
onvermogen gegeven.
Een punt van kritiek dat niet
wordt gehoord, is dat hij met
het citeren van Dostojevski's
uitspraak dat als God niet zou
bestaan, alles geoorloofd was,
voedsel geeft aan een misver
stand. Het misverstand name
lijk dat mensen zonder gods
geloof per definitie mensen
zonder moraal zijn".
Kunst als oplossing? Ton Be
rends, scheidend directeur
van de Haagse galerie Nou-
velles Image: „Kunst geeft
mensen een positieve levens
houding. Wie van kunst
houdt gaat voorzichter met
mensen om".
Volgens De Groene is de
rede van Jenninger niet zo
diepgravend of intelligent,
maar geeft die juist de menin
gen van de gemiddelde, be
krompen, vernederde klein
burger weer. Fijntjes verwijst
het blad naar cijfers uit Der
Spiegel van deze week. Vol
gens één op de drie volwas
sen Westduitse burgers zou
alleen wie Duits bloed bezit
staatsburger van de Bondsre
publiek mogen zijn. Twaalf
procent weigert met een joods
gezin in één huis te wonen.
Een kwart wil niet dat een
van zijn kinderen met een
jood trouwt, en bijna een der
de vindt dat een jood geen
Bondskanselier zou mogen
worden.
„Met eigen tranen was ik af
de balsem, met eigen handen
geef ik u mijn kroon". Jen
ninger? Kohl? Nee, Richard
II. Martin van Amerongen
schrijft over vijfentwintig uur
Shakespeare door de English
Shakespeare Company.
DICK HOFLAND
